Phần III Các mỹ nhân làm điên đảo các đại phú-

Tứ đại mỹ nhân Sài Gòn.

- Cuộc thi tuyển hoa hậu đầu tiên tại Sài Gòn.

- Người đẹp của “Hòn ngọc Viễn Đông”.

Tứ đại mỹ nhân Sài Gòn

Sài Gòn xưa đã có “tứ đại phú” (nhất Sĩ, nhị Phương, tam Xường, tứ Định), phải chăng cũng có “tứ mỹ nhân”? Quả là Sài Gòn từng có một bộ tứ người đẹp có tiếng như vậy.

Cô Ba: “Hoa khôi mọi thời đại”

Ai đã từng sống ở Sài Gòn trước thập niên 60 đều không thể không nghe tiếng cô Ba, người đẹp tiêu biểu của đất phương Nam. Cô chính là người có chân dung được in trên bao xà phòng hiệu Cô Ba, của hãng Trương văn Bền. Nhưng cô Ba là ai mà xinh đẹp và được ngưỡng mộ đến như thế? Thật ra, kể cả những người nay đã ở tuổi 70-80, từng sống ở Sài Gòn, cũng không thể biết mặt thật của người đẹp này. Vì cô là một hoa khôi được phong chức danh vào thập niên 90 của thế kỷ XIX!

Không ai biết được tên tuổi thật của người đẹp, chỉ được truyền tụng bằng hai từ “Cô Ba” đặc trưng Nam Bộ. Nhưng chắc chắn một điều, cô là người Việt Nam đầu tiên được bầu là hoa hậu, được chính thức ghi danh trên báo chí Pháp ngữ ở Sài Gòn lúc ấy (thời điểm cuối thế kỷ XIX, Sài Gòn chỉ có vài tờ báo Việt, nhưng những tờ báo Pháp ngữ là được phổ biến rộng rãi, trong số này có tờ Le Courrier Saigonnais của Paul Blanchy và tờ Le Mekong của nhóm thân hữu ủng hộ toàn quyền Paul Doumer) và được người Pháp vô cùng ngưỡng vọng, bốc người đẹp lên tận mây xanh! Một nhà báo đã viết trên tờ Le Courrier Saigonnais rằng, nếu cô Ba chịu đi thi hoa hậu thế giới thì chắc chắn sẽ có thứ hạng cao! Các tay phong lưu người Pháp cũng đánh hơi được điều đó, chính thức mời cô Ba ký hợp đồng để bay sang Pháp, giới thiệu với mọi người bên kinh đô ánh sáng, rồi sau đó sẽ tạo điều kiện cho cô Ba tham dự kỳ thi hoa hậu thế giới sắp được tổ chức! Nghe nói gia đình cô Ba đã không đồng ý, có lẽ vì sợ mất con vào tay mấy lão Tây háo sắc. Mà bản thân cô Ba cũng phản đối, bởi cô cho rằng mình dự thi “hoa hậu” là để cho vui, để mọi người ngoại quốc biết là người Việt Nam cũng không thua kém ai, còn chuyện đi đua tài với năm châu, thì cô chưa nghĩ tới. Cô cũng cho rằng mỗi dân tộc có cái đẹp khác nhau, do đó đem ra so tài thì sẽ không chuẩn xác. Thật là một ý nghĩ khá tiến bộ! Về thân thế cô Ba, người ta chỉ được biết vắn tắt: cô là con gái thứ của một viên quan nhỏ người Việt giúp việc cho chính quyền bảo hộ, được gọi là thầy Thông Chánh. Cô là người con gái đẹp không ai bì kịp, như lời mô tả của cố học giả Vương Hồng Sển trong quyển sách của ông: “Đẹp tự nhiên, không răng giả, không ngực cao su nhơn tạo, tóc dài chấm gót, bới ba vòng một ngọn, mướt mượt và thơm phức dầu dừa mới thắng, đẹp không vì son phấn giả tạo, đẹp đến nỗi nhà nước in hình vào con tem Nhà Thơ Dây Thép (Bưu điện) và một hiệu buôn xà bông xin phép họa hình làm mẫu rao hàng: xà bông cô Ba” (trích Saigon năm xưa)...

Cô Ba Trà

Không biết có phải ngẫu nhiên hay chăng, người đẹp thứ hai trong “tứ đại mỹ nhân” lại cũng thứ ba, gọi là cô Ba Trà. Vào khoảng 1923 - 1935, hầu hết dân chơi Sài Gòn đều nghe danh, biết mặt một người đẹp bậc nhất thời ấy, đó là cô Ba Trà. Thuở xưa, dân Sài Gòn thích gọi ai đó bằng thứ tên tộc, chứ ít khi gọi “Thu Hồng, Diễm Châu” như sau này. Danh xưng cô Ba Trà hầu như nằm lòng các vương tôn công tử thời đó, mà điển hình nhất là các chàng công tử Bạc Liêu, Mỹ Tho (Hắc công tử, Bạch Công tử). Ngoài ra, những người đeo bám theo sau cô Ba Trà còn có các quan chức Pháp, các tay quan chức người Việt nhiều tiền của và thế lực, trong số này nổi trội trên hết có Còm-mi Kính, một tay chơi có cỡ, từng mê và được cô Ba Trà mê lại. Họ thường đi đôi khắp những nơi ăn chơi, những chốn phồn hoa đô hội.

Nói về sắc đẹp của cô Ba Trà, một tờ báo thời ấy đã mô ta như sau: “Mỗi cái nheo mắt của cô Ba thì hầu như tay chơi nào cũng cảm thấy tay chân rụng rời, mỗi khi cô cười, thì y như rằng rượu rót tràn, tiền tuồn ra... Người ta đã không tiếc tiền của, kể cả nhà cửa, ruộng vườn và cả sinh mạng của mình nữa, để chỉ được kề cận bên người đẹp, nhìn người đẹp nheo mắt, nuốt lấy nụ cười như hoa nở của nàng...”

Năm 1930, lúc kinh tế thế giới đang bị khủng hoảng, vậy mà nghe nói chiều nào cô Ba Trà cũng được các vương tôn công tử chở trên xe Delage mui trần, đi dạo phố Catinat, Bonard (Đồng Khởi và Lê Lợi ngày nay) để khoe sắc, khoe hương, để lòe thiên hạ. Những người cao tuổi từng sống ở Sài Gòn thời ấy kể lại rằng, mỗi lần xe họ lượn qua như vậy, thì ở phía sau có vài chục chiếc xe kéo (một dạng xích lô do người kéo phía trước, thay vì ngồi đạp như bây giờ) chạy theo như một cuộc diễu hành! Gặp bữa nào cô Ba Trà đi với Hắc hay Bạch công tử thì coi như cánh kéo xe “ủng hộ viên” được trúng mánh, các công tử sẽ vứt xuống cho mỗi người vài cắc bạc (một cắc bạc thời ấy cũng đủ một bữa chợ).

Cô Tư Nhị

Cùng thời với cô Ba Trà còn có cô Tư Nhị, Sáu Hương, Hai Thời... Nếu so về nhan sắc thì khó nói ai hơn ai. Nếu cô Ba Trà quá nổi tiếng trong giới vương tôn, công tử, thì trái lại, cô Tư Nhị lại nổi tiếng hơn trong giới văn nhân, nghệ sĩ. Cô xuất thân “trường Đầm”, có bằng diplôme và khi ra đời đã được những nhân vật có tầm cỡ trong giới báo chí thuở ấy săn đón và mời mọc tập tành viết báo. Tuy cô viết không giỏi, nhưng cũng được kể là người “biết viết lách”, nên rất dễ được nể nang, mời mọc hết tiệc này đến lễ lộc nọ. Nghe nói cô có dòng họ với Lê Phát Thanh, một triệu phú thời đầu thế kỷ XX tại Sài Gòn, thừa hưởng cái gien nhan sắc của nhà họ Lê này, nên nhan sắc của cô được ví với cô con gái rượu Phát Thanh thời trước. Lê Phát Thanh làm giàu lớn ở Sài Gòn vào những năm cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Những năm đó, toàn quyền Paul Doumer đã làm cho sự nghiệp Thanh thêm vững. Qua giới thiệu, mai mối của Doumer, Lê Phát Thanh đã gả cô con gái rượu cực kỳ xinh đẹp cho một nhà báo Pháp tên là Julien Delpit. Về sau, do tiêu pha phung phí nên Delpit phá tán gần hết tiền bạc của bố vợ, đến nỗi vợ chồng phải dắt díu nhau trốn qua Lào để sinh cơ lập nghiệp... Cô Tư Nhị nhờ quen biết nhiều văn nhân, chính trị gia, nên được họ đưa lên một vị trí đặc biệt hơn cô Ba Trà. Người ta đồn rằng Tư Nhị có thời đã là nhân tình của viên Toàn quyền Pháp.

Về sau (khoảng năm 1940) nghe nói cô này chết trong nghèo túng ở một xóm nhỏ thuộc quận 5.

Cô Sáu Hương

Chỉ sau Ba Trà, Tư Nhị vài năm thì Sáu Hương nổi lên. Cô này được dân phong lưu thời đó tả lại: “Đẹp như Tây Thi! Cô có nước da trắng ngần, đôi mắt lá liễu sáng ngời, bờ môi mọng lúc nào cũng ươn ướt và luôn mỉm cười...”. Sáu Hương cũng là người có học, xuất thân trường Áo Tím (Nguyễn thị Minh Khai ngày nay) và có thời được tôn là “hoa khôi trường Áo Tím”. Vào đời, cô may mắn quen biết với một Pháp kiều già, vốn là quản lý cho nhà hàng Continental nổi tiếng, và được giúp đỡ vốn liếng. Có một giai thoại kể lại rằng, lúc mới quen Sáu Hương, quá mê nhan sắc của cô, nên lão Pháp kiều đã mạnh dạn hứa hẹn sẽ nhượng nhà hàng Continental cho cô Sáu!

Thời ấy, nhà hàng Continental là một trong hai nhà hàng khách sạn bậc nhất của Sài Gòn (cái kia là Majestic), nên trước việc lão Tây buông ra lời hứa như thế, chẳng ít người đã cười vào mũi lão ta, cho là nói phét, nhưng lão Tây già đã quả quyết: “Các người không nhớ là ngày trước, khi công tước Duc de Montpensier mới sang Sài Gòn, ông cũng mời bà công tước Comtesse de B, đến ăn và hứa với bà rằng ông sẽ mua tặng bà nhà hàng Continental đó, đã mấy ai nghĩ là sự thật? Vậy mà chỉ một năm sau, ông ta đã làm được chuyện ấy...”

Lời hứa của lão Pháp già chưa được thực hiện, không phải vì lão không có tiền, mà do lão chết đột ngột! Từ đó, cô Sáu Hương chẳng cần đến cái nhà hàng Continental mà cũng giàu và nổi tiếng. Bởi vì cô quá đẹp. Đẹp đến nỗi hầu hết những tay chơi, những triệu phú đều mê say, đeo bám như đỉa chung quanh cô. Họ thi nhau cung phụng cho người đẹp không thiếu một thứ gì, từ nhà lầu, xe hơi, cho đến những trương mục trong ngân hàng. Người ta đồn rằng, trong số những mỹ nhân thời đó, chỉ có Sáu Hương là giàu nhất! Tuy vậy, cô chỉ vang danh khoảng mười năm, rồi sau đó rút vào im lặng... Chừng như cô biết dừng lại đúng lúc, trước khi nhan sắc tàn phai. Có người nói về sau cô Sáu Hương sống sung túc với người thân ở ngôi biệt thự vùng Bà Chiểu...

Cuộc thi tuyển hoa hậu đầu tiên tại Sài Gòn

Trong bài tứ đại mỹ nhân Sài Gòn, chúng tôi có nhắc đến cô Ba (biểu tượng xà bông Cô Ba), mỹ nhân được xem là hoa khôi chính thức đầu tiên của Sài Gòn. Tuy nhiên, cuộc thi tuyển hoa hậu đầu tiên tại Sài Gòn đã ra đời từ năm 1864...

Vào năm 1863, số người Pháp lưu trú tại Sài Gòn chưa tới 600, trong đó nữ chỉ chiếm một phần tư. Tình trạng “thừa nam thiếu nữ” như vậy dễ dẫn đến sự chểnh mang công việc của các Pháp kiều nam. Từ đó, ý định tổ chức các hình thức vui chơi, giải trí cho kiều dân nảy sinh.

Thời điểm ấy, Sài Gòn chỉ có một rạp hát tạm trong ngôi nhà xây bằng gỗ của Thủy sư Đề đốc Bonard tại Place de l’Horloge (quảng trường đồng hồ), nơi này về sau chính là Vương cung thánh đường (nhà thờ Đức Bà ngày nay). Một sĩ quan cấp tá trong lực lượng hải quân Pháp nảy ra sáng kiến: tại sao không tổ chức một cuộc tuyển lựa người đẹp trong giới Pháp kiều tại Sài Gòn? Viên thiếu tá ấy đem ý tưởng của mình trình với cấp trên và đem thỉnh ý Đề đốc Bonard. Thấy lạ, Bonard duyệt ngay. Tuy nhiên, khi phổ biến tin đó trong các cuộc họp mặt cuối tuần, nhiều Pháp kiều không đồng tình vì tổng số nữ Pháp kiều chưa tới 150 người, như vậy tìm đâu ra hoa khôi thật sự? Cuối cùng, “ý tưởng lạ” đó đã phải tạm gác lại. Nhưng viên thiếu tá hải quân vẫn chưa chịu thua. Ông được một người bạn gợi ý tiếp xúc với mấy người Hoa chuyên kinh doanh hàng hải để bàn tiếp kế hoạch tổ chức. Kể từ khi người Pháp đặt chân đến Sài Gòn (1859), trước khi họ tổ chức được các dịch vụ giải trí, chính nhóm người Hoa đã giúp họ rước các vũ công, gái điếm từ Singapore sang để giúp vui.

Vào tháng 12 năm 1864, kế hoạch tổ chức cuộc thi tuyển lựa “hoa khôi Sài Gòn” được chính thức thông qua với một số quy định chính:

- Con gái tuổi từ 18-20.

- Chưa chồng.

- Con của các viên chức làm việc cho nhà nước bảo hộ.

- Thi ba phần trang phục: áo đầm, áo dài Việt Nam và... áo tắm.

Chính cái khoản thứ ba của phần thi trang phục đó đã gây trở ngại lớn. Dư luận lên tiếng phản đối mạnh làm ban tổ chức phải chùn bước. Cuối cùng, một Hoa thương đưa ý kiến: nên mời 20 cô gái Hoa cư ngụ ở Singapore sang làm nòng cốt cho cuộc thi, chấm cho họ đậu rồi công bố là con em của người Minh Hương tại Chợ Lớn. Xem ra cũng tạm ổn nên cuộc thi vẫn được tiến hành. Thời ấy chưa có các phương tiện truyền thông rộng rãi, nên nội dung cuộc thi chỉ được phổ biến trong giới Pháp kiều, Hoa kiều và một ít nơi công cộng trong thành phố. Dân địa phương không mặn mà lắm với cuộc thi quá lạ lẫm này, nên chỉ liếc qua các áp-phích quảng cáo rồi thôi... Đúng ngày Giáng sinh năm 1864, cuộc thi “Hoa khôi Sài Gòn” bắt đầu tại quảng trường Đồng hồ. Tham dự cuộc thi gồm có 20 cô gái Hoa được đưa từ Singapore sang, 10 cô là con em của giới Hoa kiều tại Chợ Lớn. Kết quả: hoa khôi là một cô gái Singapore, á khôi là con của một phú thương Hoa kiều tên W. Venchee. Kết quả thi chẳng có một tiếng vang nào, ngoại trừ tin tức được đăng trên một tờ báo Hoa ngữ tại Singapore. Người Pháp cũng không dám nhắc nhiều tới cuộc thi đó bởi họ sợ sự phê phán của người Sài Gòn. Song họ cũng không thể ngăn được. Một nhóm công chức người Việt Nam làm việc cho Pháp đã “nóng mũi”, bàn với nhau trả đũa bằng cách tổ chức một cuộc thi chọn hoa khôi Sài Gòn thực sự. Trở ngại lớn nhất đối với họ lúc đó là không có quyền và phương tiện để tiến hành cuộc thi.

May sao, một viên phó tham biện người Việt, vốn trước đó có du học bên Pháp, biết rành việc tổ chức thi hoa hậu, lại quen với vài quan chức ở Phủ Toàn quyền, nên đứng ra nhận nhiệm vụ môi giới. Người Pháp cũng muốn xoa dịu dân địa phương nên đã chấp thuận cho tổ chức một cuộc thi tuyển hoa khôi trong giới người Việt. Nhưng trong ban tổ chức đã có đến hơn phân nửa là các quan chức Pháp. Cuộc thi được quảng cáo khá rộng rãi trong các giới sinh sống tại Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định và vài tỉnh lân cận. Có gần 100 cô gái ghi tên dự thi. Trong điều lệ chỉ cho phép trình diễn một loại trang phục là áo dài Việt Nam. Kết quả là cô Ba, con gái của một thầy Thông Chánh, một quan chức người Việt phục vụ trong Chính phủ bảo hộ, đã trở thành hoa khôi. Chính người Pháp cũng phải ngưỡng mộ nhan sắc của tân hoa khôi. Họ xin chụp ảnh để gửi về đăng báo ở Pháp. Họ đề nghị cô Ba chụp ảnh với đồ tắm, nhưng đã bị cô cực lực phản đối. Họ lại chiêu dụ cô, mời cô tham gia cuộc thi hoa hậu toàn khối liên hiệp Pháp. Cô Ba đã không choáng ngợp trước ánh sáng phù hoa nên từ chối tất cả các đề nghị, kể cả những lời mời tham dự tiệc. Việc này đã làm các quan trên phật ý. Nhưng dù sao, người Pháp cũng hiểu rằng hoa khôi Sài Gòn làm như thế là đúng, bởi cô là người phụ nữ Việt Nam thuần túy, không dễ bị ảnh hưởng của văn minh phương tây. Họ phải tôn vinh cô bằng cách cho vẽ chân dung, in lên tem thư, gọi là Mademoiselle Ba (cô Ba).

Vào năm 1868, khi người Pháp khởi công xây dựng nhà hát lớn ở phía trước Bồn Kèn (nhà hát thành phố ngày nay), vài người đã có ý định sẽ tổ chức cuộc thi mới để chọn người kế vị cô Ba. Song, trong lễ khai trương nhà hát vào năm 1900, cuộc thi hoa hậu này vẫn chưa được tổ chức. Khi đó, cô Ba đã trên 30 tuổi, sắc đẹp vẫn mặn mà, được mời làm khách danh dự.

Người Sài Gòn xưa còn truyền khẩu rằng: vào năm 1888, nhân lễ đón rước vua Cao Miên là Norodom, cô Ba dã được cử ra để dâng hoa, làm vua Miên ngây người trước sắc đẹp lạ thường.

Nghe nói, về sau, hoa khôi Sài Gòn - cô Ba đã sánh duyên với một người Việt bình thường, sống một cuộc sống rất bình dị như tất cả mọi người, không bon chen, không bị Âu hóa.

Người đẹp của “Hòn ngọc Viễn Đông”

“Mốt Sài Gòn - Sài Gòn mốt” là cách nói để chỉ một phong cách ăn mặc hiện đại và tao nhã của người Sài Gòn vốn đã có truyền thống từ rất lâu. Tản mạn về cách ăn mặc, chúng tôi ghi lại đôi nét tiêu biểu của những người đẹp và đời sống thời trang ở vùng đất phương Nam.

Đến thời trang “Hòn ngọc Viễn Đông”

Sau thế hệ “cô Ba”, giới trẻ Sài Gòn bước vào giai đoạn Tây phương hóa. Đó là thời kỳ những năm 1920 - 1945. Cùng với Hà Nội, vùng đất Sài Gòn - Gia Định là nơi quy tụ nhiều và đang hội nhập vào những trào lưu mới của châu Âu. Sài Gòn được khách nước ngoài đặt cho mỹ danh “Hòn ngọc Viễn Đông”, bởi sự phát triển văn minh đô thị thì ít, mà chính là nét đẹp của phụ nữ Sài Gòn ăn chơi hào hoa phong nhã.

Thời của những Sáu Ngọ, công tử Bạc Liêu, công tử Mỹ tho, (Hắc, Bạch công tử), cũng là thời của những mỹ nhân vang danh như cô Ba Trà, cô Tư Nhị, cô Sáu Hương. Đương thời người Pháp đã đem văn minh phương Tây vào Sài Gòn với nhiều loại hình, trong đó có mốt. Thời trang Tây lúc ấy phổ biến vẫn là robe, jupe... đặc biệt là robe dài, cổ hở rất sâu. “Dân chơi” của Sài Gòn có một số chạy theo, nhưng đa số tỏ ra dị ứng. Bởi đạo đức Á Đông không cho phép họ nhắm mắt chạy theo thời trang lai căng. Do vậy chiếc áo dài vẫn là thứ quốc phục truyền thống được ưa chuộng và tôn vinh. Những mỹ nhân nổi tiếng, dù có điều kiện mặc đầm và chạy theo mốt phương Tây, nhưng hầu như hình ảnh tiêu biểu của họ vẫn là trang phục áo dài.

Thời gian trước và sau thế chiến thứ nhất (1914-1918), thời trang phổ biến của phụ nữ Sài Gòn (và chung cả Nam Bộ) là áo dài cắt may theo phong cách hoàng tộc Huế. Từ năm 1930, cách ăn mặc đã chịu ảnh hưởng Hà Nội. Những năm 1930 -1945 là thời kỳ hoàng kim của áo dài “tay ráp”, “tay phùng”, đặc biệt là kiểu Le Mur (của Cát Tường). Các giai nhân thường cặp với Hắc, Bạch công tử như cô Ba Trà, Tư Nhị... luôn luôn nổi bật trong áo dài lụa, gấm. Má đánh phấn hồng, môi đỏ son, tóc “tăng-gô” thả đuôi gà. Có hai loại “ăn diện”. Gái khuê các, con nhà trâm anh thì áo dài kín đáo, trang điểm như vừa kể, chân mang hài nhung. Con gái “mới” thì đã biết đi giày cao gót, nhất là trong những lễ hội có khiêu vũ. Thời ấy, mốt sơn móng tay chưa phổ biến, nhưng các cô “tân thời” đã biết tỉa lông mày. Kiểu lông mày lá liễu (mỏng như lá liễu, vòng nguyệt) là thú “thời thượng” kéo dài trên 40 năm, và vẫn còn hợp thời cho đến thập niên 60. Đến cuối những năm 60, phụ nữ Sài Gòn mới chuộng cách kẻ lông mày đậm bằng bút chì sáp.

Có thể nói, qua một chặng đường dài với nhiều thay đổi cách tân, trang phục của phụ nữ Sài Gòn vẫn là chiếc áo dài. Và nhìn lại thời trang của Sài Gòn xưa vẫn còn đọng lại ít nhiều đến ngày nay. Chiếc áo dài truyền thống đã sống qua nhiều thế kỷ với các cô gái Bến Nghé - Sài Gòn, và sẽ vẫn còn lâu dài nữa...