BẰNG CHỨNG RÕ RÀNG

“Toník* ạ,” ông Mates - thẩm phán điều tra - nói với người bạn thân nhất của mình, “cái này là kinh nghiệm; mình không tin bất cứ sự bào chữa nào, bất cứ bằng chứng vô tội hay lời kể lể nào hết; mình không tin bị can cũng như các nhân chứng. Con người hay nói dối, ngay cả khi không muốn; thí dụ nhân chứng này thề rằng anh ta không thù ghét gì bị can, trong khi đó không biết là trong thâm tâm, anh ta căm ghét bị can, vì cái ghen ghét hay căm ghét đã bị nén xuống. Tất cả những điều bị can khai đều được phịa ra và chế biến đi; tất cả những điều mà nhân chứng khai có thể bị điều khiển bởi ý định có ý thức hoặc vô thức nhằm giúp bị can hoặc hại bị can. Trời ạ, mình biết: con người là quỷ dối trá.

(*) Cách gọi thân mật tên Antonin.

“Mình tin vào cái gì nào? Mình tin vào sự ngẫu nhiên Toník ạ; các tổ chức, các phong trào tự nguyện, hay mình nói khác đi là các phong trào phi chính phủ hay những hành động, những phát ngôn... đôi khi sai lệch đi. Tất cả có thể làm giả, đóng kịch, hay vì mục đích nào đó, còn riêng sự ngẫu nhiên thì không thế, ta có thể nhận biết ngay. Mình cho cậu phương pháp này nhé; mình ngồi để cho mọi người kể những gì họ nghĩ ra còn mình thì chuẩn bị; mình làm như mình tin họ, đôi khi còn giúp họ để họ dễ kể lể hơn và xem chừng họ có nói ra lời nào mà họ không định nói. Cậu biết chứ, để làm được như vậy mình phải là nhà tâm lý học. Có những thẩm phán điều tra dùng chiến thuật làm cho bị can nhầm lẫn; vì vậy luôn nói chen vào và làm cho bị can bị lẫn đến mức cuối cùng thú nhận ngay cả những tội như giết Nữ hoàng Elizabeth. Mình muốn rõ ràng, rành mạch, nhưng từ từ. Mình kiên nhẫn chờ đợi, để trong hệ thống lừa dối và giả mạo ấy, cái mà giới chuyên môn gọi là lời khai, bỗng nhiên lóe lên một chút sự thật. Cậu biết chứ, sự thật trong sáng trong cái thung lũng đầy nước mắt chỉ xuất hiện từ việc thiếu kiểm soát: chỉ khi con người lỡ mồm hay nhầm lẫn.

“Toník ạ, mình chẳng có bí mật gì với cậu cả; chúng mình là bạn từ bé - cậu biết đấy, cậu bị đánh trong khi mình mới là người làm vỡ cửa sổ. Mình không nói với ai đâu, nhưng mình thấy xấu hổ vì cái này mình phải nói thật. Cái này thật tuyệt vọng, người ta cần phải thổ lộ với ai đó. Mình nói với cậu, cái phương pháp của mình đã được kiểm nghiệm trong... trong đời riêng của mình; trong cuộc sống vợ chồng của mình. Bây giờ cậu nói đi, mình xin cậu, mình đã ngu si hay thô bỉ; mình thật xứng đáng với cái đó.

“Cậu ạ, mình... ừ, mình đã nghi ngờ vợ mình - Martička* của mình; đúng, mình đã ghen như thằng điên. Mình cứ nghĩ là cô ấy có cái gì với thằng... mà mình gọi nó là Artur; mình nghĩ cậu không biết nó. Này, mình không phải là tên da đen nhé; nếu mình biết rõ ràng là cô ấy yêu hắn, mình sẽ nói: Martička ạ, chúng mình chia tay nhé. Nhưng tệ nhất là mình không biết rõ ràng; Toník ạ, cậu không biết cái này đau khổ như thế nào đâu? Trời ạ, cái năm đó thật là đen đủi! Cậu biết không, những cái ngu xuẩn mà người chồng hay ghen thường làm: theo dõi, phục kích, nghe bọn giúp việc khai, bày trò... Nhưng cậu hãy xem, mình là thẩm phán điều tra cậu ạ, cuộc sống gia đình mình hồi năm ngoái chỉ là các cuộc hỏi cung chéo từ sáng cho đến lúc... lên giường.

(*) Cách gọi thân mật tên Marta.

“Bị can, ý mình là Martička, có tính chịu đựng tuyệt vời; ngay cả khi cô ấy khóc, ngay cả khi cô ấy bị xúc phạm nhưng vẫn im lặng, ngay cả khi cô ấy khai cả ngày đã ở đâu, làm gì thì mình vẫn tin là cô ấy sẽ nói lỡ hay tiết lộ gì đó. Cậu biết đấy, cô ấy luôn luôn dối mình, mình muốn nói là cô ấy nói dối thường xuyên, nhưng đó là thói quen của phụ nữ, phụ nữ thường không nói rõ ràng rằng cô ấy đã đi cầu nguyện hai tiếng đồng hồ, mà lại nói là đến bác sĩ nha khoa, hay ra nghĩa địa thăm mộ mẹ. Mình hành hạ cô ấy càng nhiều, Toník ạ, mình tệ như con chó điên vậy, mình càng làm khổ cô ấy thì mình càng biết ít hơn. Mỗi lời của cô ấy, mỗi câu của cô ấy mình xoay cả chục lần rồi mổ xẻ, nhưng mình không tìm ra bất cứ cái gì ngoài những cái nửa thật nửa giả cố tình vốn quen thuộc trong quan hệ bình thường người với người, nhất là quan hệ vợ chồng. Cậu biết đấy. Mình biết, mình cảm thấy thế nào, nhưng khi mình xét lại, những cái mà Martička đã chịu đựng, cậu ạ, mình xứng đáng ăn cái tát của chính mình.

“Năm vừa rồi Martička đi nghỉ ở Františkovy Lázně* - cậu biết đấy, bệnh của phụ nữ mà, nói đơn giản là có vẻ không ổn. Biết chứ, mình đã cho người theo dõi - một tay đáng ghét mà mình thuê. Suốt ngày hắn chỉ lân la các quán bia... Điều đặc biệt là chỉ cần một việc gì đó của mình không ổn, cả cuộc sống sẽ xáo trộn. Suốt đời mình mình sẽ không trong sạch dù chỉ có một chỗ gợn nhỏ ở đâu đó. Martička đã viết thư cho mình... không mạch lạc và thiếu tự tin... cứ như không biết viết cái gì. Cậu hiểu không, mình lọc trong thư, tìm giữa những dòng chữ... Có lần mình nhận được thư của cô ấy, đề địa chỉ người nhận là František Mates, thẩm phán điều tra hình sự v.v. và khi mình mở thư ra thì mình nhìn thấy dòng chữ: Artur thân mến!

(*) Thành phố nghỉ mát và điều trị bệnh bằng tắm nước suối khoáng nổi tiếng ở miền Tây Czech.

“Cậu biết không, tay mình rụng rời. Cuối cùng thì mình đã tóm được. Điều này xảy ra khi người ta viết nhiều thư rồi đưa nhầm vào phong bì khác. Martička ơi, cái sự ngẫu nhiên này ngốc nghếch nhỉ? Mình bắt đầu thương hại cô ấy về việc cái thư này rơi vào tay mình.

“Toník ạ, cậu có lẽ sẽ nghĩ là động thái đầu tiên với bức thư dành cho... thằng Artur, mình sẽ không đọc mà gửi lại cho Martička. Mình sẽ làm như vậy nhưng cái tính ghen là thứ tình cảm bẩn thỉu và bỉ ổi; cậu ạ, mình đã đọc bức thư ấy và mình cho cậu xem vì mình luôn luôn mang nó bên mình. Cậu xem này, trong thư viết gì:

“Anh Artur thân mến,

“Anh đừng giận nhé, vì lâu rồi tôi không trả lời anh. Tôi đang có nhiều lo lắng vì Franc, anh hiểu đấy, anh ấy không viết thư cho tôi. Tôi biết là anh ấy bận nhiều việc, nhưng khi người ta lâu không nhận tin chồng thì nó giống như thân thể không có hồn, nhưng chắc là anh, Artur ạ, anh cũng không hiểu điều này. Tháng sau Franc sẽ đến đây, có thể anh nên đến chơi nhé. Anh ấy viết cho tôi là anh ấy đang điều tra một vụ rất thú vị, nhưng không biết rõ vụ gì, còn tôi thì nghĩ rằng đấy là vụ Hugon Muller giết người; vụ mà tôi rất quan tâm. Tôi lấy làm tiếc rằng Franc lạnh nhạt một chút với anh, nhưng có lẽ do anh ấy bận; giá mà được như ngày trước, chúng ta sẽ đi thăm mọi người hoặc đi du lịch bằng xe ô tô. Anh bao giờ cũng tốt bụng với chúng tôi, dù mọi chuyện không được như mong muốn; nhưng Franc giờ cứ căng thẳng và lạ lùng. Mà sao anh chẳng viết gì cho tôi về cô bạn gái của anh nhỉ, cô ấy sao rồi? Franc bảo tôi rằng ở Praha nóng lắm, anh ấy chỉ muốn đến đâu nghỉ mát, nhưng anh ấy phải ngồi trong văn phòng đến tận đêm khuya. Bao giờ anh đi biển nghỉ hè? Hy vọng là anh sẽ mang cô bạn gái đi theo. Anh không biết phụ nữ chúng tôi mong nhớ như thế nào đâu. Thân chào anh nhé, anh Artur.

“Bạn của anh,

“Marta Matesová

“Thế đấy Toník ạ, cậu nghĩ sao? Mình biết rằng bức thư này không dí dỏm; viết hơi non về mặt phong cách và thiếu thú vị; nhưng nó tỏa sáng vào Martička, vào quan hệ của cô ấy với cái tay Artur tội nghiệp! Mình chưa bao giờ tin cô ấy, khi cô ấy nói với mình điều gì, nhưng mình có trong tay một bức thư không cố ý, không có trong mong đợi của cô ấy... Cậu thấy không, sự thật không sai, sự thật không thể nghi ngờ chỉ xuất hiện khi người ta nhầm lẫn. Và mình đã khóc trong vui sướng - mà nhục nhã, rằng mình đã ghen ngu xuẩn đến thế.

“Sau đó thì mình làm gì? Mình gói cái vụ giết người của Hugon Muller lại, cất vào ngăn kéo và hôm sau mình đến Františkovy Láznĕ. Khi Martička thấy mình, cô ấy đỏ bừng má và nấc lên như em bé, trông cô ấy như vừa làm gì đó rất xấu xa. Còn mình thì không thế.

“ ‘Franci, anh nhận được thư của em chứ?’

“ ‘Thư nào nhỉ?’ mình ngạc nhiên hỏi. ‘Em viết thư ít quá.’

“Martička nhìn mình lạ lùng và thở dài, như thể cô ấy thấy nhẹ nhõm. ‘Chắc là em quên gửi thư cho anh rồi,’ cô ấy nói và tìm trong ngăn kéo một lá thư hơi bị nhàu. Thư bắt đầu bằng dòng chữ Franc thân yêu! Mình phải bật cười trong đầu. Có lẽ Artur đã gửi trả lại cho cô ấy bức thư không thuộc về anh ta.

“Rồi chẳng ai nói gì cả; cậu biết đấy, mình bắt đầu kể cho cô ấy về tội ác của Hugon Muller, cái vụ mà cô ấy quan tâm. Đến bây giờ cô ấy vẫn tin là mình không nhận được bức thư ấy.

“Vâng, tất cả chỉ có như vậy; từ đó chúng mình yên ổn. Cậu nói đi, mình không ngu xuẩn vì cái bệnh ghen bẩn thỉu chứ? Cậu biết chứ, giờ thì mình muốn bù đắp cho cô ấy; qua bức thư ấy mình nhìn rõ cô ấy đã quan tâm mình đến mức nào. Giờ thì qua rồi; người ta thường xấu hổ vì người ta đã ngu xuẩn hơn là vì người ta đã gây ra tội lỗi. Cậu đã có một thí dụ kinh điển về việc sự ngẫu nhiên rõ ràng và không cố ý có sức mạnh như thế nào, đúng không?”

Trong khoảng thời gian ấy một thanh niên trẻ mà ở đây gọi là Artur nói với phu nhân Martička: “Thế nào em, nó giúp được gì không?”

“Cái gì cơ anh yêu?”

“Cái thư mà em gửi nhầm ấy.”

“Giúp chứ,” phu nhân Martička nói và đăm chiêu. “Anh biết đấy, em thấy xấu hổ là anh ấy, anh Franc cực kỳ tin em. Anh ấy rất tốt với em từ buổi ấy... Và bức thư ấy anh ấy mang trong tim.” Phu nhân Martička run lên, “Việc này thật khủng khiếp, anh nhỉ... em đã lừa dối anh ấy, anh nghĩ sao?”

Nhưng Artur không nghĩ gì; ít nhất anh ta khẳng định là không nghĩ gì hết.