TỜ PHIẾU

Một tối tháng Tám người đến đảo Střelecký* rất đông. Minka và Pepa* không còn cách khác là phải ngồi vào một bàn đã có một ông béo ria mép đen đang ngồi. “Xin phép,” Pepa nói và ông này chỉ gật đầu nhẹ. (Cái lão khó chịu này, Minka nói, lại ngồi cùng bàn mình!) Việc đầu tiên là Minka kiểu cách như một nữ hầu tước ngồi xuống cái ghế mà Pepa vừa lau sạch bằng khăn mùi soa; việc thứ hai tiếp theo ngay là Minka rút hộp phấn ra, xoa phấn lên mũi, để mũi cô không bị bóng lên dưới cái nóng oi ả; trong lúc cô lấy hộp phấn từ trong túi ra thì một mảnh giấy nhỏ nhàu nát rơi xuống. Cái ông có ria ấy cúi xuống, nhặt miếng giấy nhỏ ấy lên. “Chị cất đi nhé,” ông ta nói với giọng buồn buồn.

(*) Hòn đảo trên sông Vltava, Praha.

(*) Tên thân mật của Josef.

Minka đỏ mặt lên, chủ yếu là vì có người đàn ông lạ chào hỏi mình, mặt khác cô lấy làm tiếc là mình đã đỏ mặt. “Xin cảm ơn,” cô nói và vội quay lại nhìn Pepa. “Anh biết không, cái tờ phiếu này là từ quầy hàng mà em mua tất quần.”

“Đúng đấy,” người đàn ông mặt buồn buồn ấy nói. “Nhưng chị không biết đâu, chị ạ, chị sẽ cần nó để làm gì?”

Pepa cảm thấy mình có trách nhiệm vào cuộc như một hiệp sĩ.

“Giữ cái tờ giấy vớ vẩn ấy để làm gì cơ chứ?” anh nói, mắt không nhìn ông ta. “Để cho đầy túi à?”

“Không sao đâu,” người đàn ông có ria nói. “Nhiều khi nó có giá trị hơn là khối thứ tôi biết.”

Mặt Minka bỗng nóng lên. (Cái lão khó chịu này lại chõ vào; trời, sao chúng mình không ngồi ở chỗ khác!) Pepa quyết định kết thúc nhanh cuộc trao đổi. “Giá trị gì cơ chứ?” anh nói lạnh lùng và nhíu mày. (Minka vui vui khi thấy cái này hợp với anh ấy).

“Như một dấu vết,” người đàn ông khó chịu ấy ậm ừ và tự giới thiệu: “Tôi là Souček bên cảnh sát, anh chị biết không? Chúng tôi vừa có một vụ như vậy,” ông ta nói và phẩy tay. “Ai mà biết người ta mang những gì trong túi.”

“Vụ gì cơ?” Pepa không chịu được nữa. (Minka thấy có người thanh niên bàn bên cạnh nhìn mình. Pepa ơi, ai lại đi chuyện trò với người khác!)

“Vụ liên quan đến người phụ nữ mà người ta tìm được ở Roztyly*,” người đàn ông có ria nói và ông ta định không nói gì nữa.

(*) Địa danh ở Praha.

Minka bỗng bất ngờ quan tâm, chủ yếu là do chuyện liên quan đến phụ nữ. “Phụ nữ nào cơ?” cô ta buột miệng.

“Người mà chúng tôi tìm thấy,” ông cảnh sát Souček càu nhàu lảng tránh. Trong lúc bối rối, ông móc điếu thuốc lá trong túi và bỗng xảy ra việc mà không ai tưởng tượng nổi: Pepa nhanh tay móc bật lửa từ túi áo ra và châm thuốc cho ông này.

“Cảm ơn anh,” ông Souček nói vẻ xúc động và vinh dự. “Anh chị biết không, những người đi gặt lúa mì đã tìm thấy thi thể một phụ nữ ở giữa Roztyly và Krč*,” ông ta giải thích trong lúc thể hiện lòng biết ơn và ngưỡng mộ đối với Pepa.

(*) Địa danh ở Praha.

“Em không biết chuyện này,” Minka nói, mắt tròn xoe. “Pepa à, anh nhớ chúng mình đến Krč thế nào chứ? Chuyện gì đã xảy ra với người đàn bà ấy?”

“Bị siết cổ,” ông Souček nói với giọng khô khan. “Cái dây vẫn còn quanh cổ. Tôi sẽ không nói trước mặt chị người ấy hình thù thế nào, anh chị biết đấy, tháng Bảy, mà cô ta đã nằm đấy gần hai tháng...” Ông Souček thở khói ra một cách khó nhọc. “Anh chị không thể tưởng tượng ra, trong điều kiện thời tiết như thế thì hình thù người ta sẽ như thế nào. Không đâu, ngay cả mẹ đẻ cũng không nhận ra đâu. Trời ơi, ruồi...” Ông Souček lắc đầu buồn bã. “Chị ạ, khi lớp da đã hỏng thì sắc đẹp cũng hết. Nhưng xác nhận người mới khó, chị hiểu không? Nếu còn mũi và mắt còn có thể nhận ra, nhưng nếu đã nằm hơn một tháng dưới nắng...”

“Nhưng cái xác phải có dấu hiệu tên tuổi gì chứ,” Pepa nói vẻ hiểu biết.

“Không có dấu hiệu tên tuổi gì hết,” ông Souček gầm gừ. “Anh ạ, các cô gái chưa có gia đình thường không mang dấu hiệu tên tuổi gì, vì họ nói, cần gì, không có nó mình sẽ sớm lấy chồng. Cô này chẳng có dấu hiệu tên tuổi gì hết, không đâu!”

“Cô ấy bao nhiêu tuổi?” Minka hỏi.

“Khoảng hai mươi nhăm, bác sĩ nói vậy; anh chị biết chứ, theo răng và những cái như thế. Và theo quần áo thì cô ta có thể là công nhân hay người giúp việc, vì cô ta mặc áo sơ mi kiểu quê. Và nếu là công nhân, thì người ta phải đi tìm chứ, vì các nữ công nhân thường ở chung một chỗ hoặc ở chung một căn hộ. Còn người giúp việc thì khi đổi chỗ làm sẽ chẳng ai biết và chẳng ai quan tâm đến họ. Cái này cũng rất lạ với những người giúp việc, nhỉ? Thế là chúng tôi phán đoán rằng, nếu không ai tìm cô này cả hai tháng thì chắc cô ta làm người giúp việc. Nhưng cái chính là cái tờ phiếu.”

“Phiếu gì cơ?” Pepa hỏi liền; vì anh nhận thấy trong mình có các tố chất để trở thành một thám tử, thợ rừng Canada hay thuyền trưởng, hay một cái gì tương tự; mặt anh tăng thêm vẻ tập trung và năng nổ, đúng vẻ mặt cần có trong những việc như vậy.

“Nó thế này,” ông Souček nói, mắt ảm đạm nhìn xuống đất. “Không tìm được cái gì ở chỗ cô ta nữa; cái tên giết cô ta đã giật hết tất cả những gì có chút giá trị. Tay trái cô ta còn cầm cái quai túi, còn cái túi đứt quai ấy người ta tìm thấy gần đấy trong đám lúa mạch. Tên này chắc là giật túi, nhưng khi quai bị đứt thì nó thấy chả còn giá trị gì và nó ném túi vào đám lúa mạch; sau khi nó lấy tất cả mọi thứ trong túi, anh biết không? Trong túi chỉ còn một cái vé tàu điện số 7 và một tờ phiếu mua hàng bị rơi vào khe túi, phiếu từ một cửa hàng bán đồ sứ giá năm mươi nhăm koruna. Chúng tôi không tìm ra được gì hơn ở chỗ cô ta nữa.”

“Thế còn sợi dây trên cổ?” Pepa nói. “Có thể các ông nên tìm theo hướng này!”

Ông Souček lắc đầu. “Đấy là một đoạn dây phơi quần áo, không có ý nghĩa gì. Chúng tôi chẳng có gì ngoài cái vé tàu điện và tờ phiếu ấy. Tất nhiên là chúng tôi đưa lên báo, rằng đã tìm được thi thể phụ nữ, tuổi khoảng hai mươi nhăm, váy xám và áo choàng sọc, hỏi xem có ai mất người giúp việc khoảng hai tháng, đề nghị báo cảnh sát. Chúng tôi nhận được hơn một trăm tin báo, anh biết không, vào tháng Năm thì những người giúp việc hay đổi chỗ làm, cái này chả ai biết tại sao, nhưng sau đó thấy là toàn tin hồi âm không đâu. Nhưng rất vất vả cho việc tìm kiếm,” ông Souček buồn bã nói. “Trước khi một cô từng giúp việc ở Dejvice tìm ra chỗ làm mới ở Vršovice hay Košíře*, trời ạ, một điều tra viên phải chạy tìm cả ngày. Và cuối cùng là tất cả cũng bằng thừa, cái cô nhà quê vui tính và ngốc nghếch ấy vẫn còn sống và còn cười mình nữa. Bây giờ họ còn chơi trò này nữa,” ông vui vẻ ghi nhận, gật gật đầu theo nhịp bản nhạc valkýr của Wagner mà nhóm chơi nhạc đang dồn hết sức mình vào đó. “Buồn quá nhỉ? Nhưng tôi thích nhạc buồn, vì thế tôi đến tất cả các đám ma và tóm bọn móc túi ở đó.”

(*) Các địa danh ở Praha.

“Những tên giết người phải để lại dấu vết gì đó chứ.” Pepa nói.

“Anh nhìn thấy gã tay chơi kia không?” ông Souček nói với sự quan tâm. “Tên này hay ăn cắp tiền từ két tiền nhà thờ. Tôi muốn biết nó muốn gì ở đây. Không, tên giết người không để lại dấu vết gì. Anh nghe đây, khi anh tìm thấy cô gái bị giết, anh có thể thề độc rằng người yêu của cô ấy giết, điều này thường hay xảy ra,” ông ta buồn bã nói. “Chị ạ, chị đừng lo gì. Chúng ta có thể biết ai giết cô ta trong vụ này, nhưng trước hết ta phải biết cô ta là ai. Cái khó nhất là ở đây, đúng không?”

“Nhưng mà,” Pepa nói thiếu tự tin, “cảnh sát phải có phương pháp của họ.”

“Đúng mà,” ông Souček buồn bã đồng ý. “Thí dụ phương pháp này, giống như anh tìm hạt nước đá trong bao bì đựng hạt đậu. Cái này cần sự kiên nhẫn, anh ạ. Anh biết đấy, tôi thích đọc truyện trinh thám có sử dụng cả kính hiển vi và những thứ tương tự. Nhưng ở đây anh muốn tìm gì dưới kính hiển vi trừ phi anh nghiên cứu về hạnh phúc gia đình của dòi bọ, hay xem những con dòi con dạo chơi ra sao? Xin lỗi chị nhé, tôi rất chán khi nghe đến từ phương pháp. Anh chị biết đấy, nó không giống như đọc tiểu thuyết và đoán trước xem nó sẽ xảy ra như thế nào. Hay đúng hơn là họ cho các bạn quyển tiểu thuyết rồi nói: Nào anh Souček, anh phải đọc kỹ từng từ và tìm ra từ ‘mặc dù’ trong trang ấy, anh ghi lại nhé. Thế, công việc nó như vậy, anh chị hiểu không? Trong trường hợp này chẳng có phương pháp nào hay mưu mẹo nào giúp ta, ta phải đọc và đọc, cuối cùng ta tìm ra là trong quyển sách không có từ nào là từ ‘mặc dù’. Hay phải chạy hết Praha để tìm ra chỗ ở của cả trăm người tên Andula hay Mařka, để phát hiện rằng, không cô nào bị giết. Về cái này người ta nên viết mới đúng,” ông ta nói giọng không yên tâm, “hơn là viết về sợi dây chuyền của hoàng hậu Saba bị đánh cắp. Anh ạ, bởi vì cái này, bởi vì ít ra công việc là cái phải xử lý chắc chắn.”

“Rồi, thế các ông tiếp tục thế nào?” Pepa hỏi khi anh ta chắc chắn rằng anh ta có thể điều tra theo cách khác.

“Chúng tôi tiếp tục thế nào ư,” ông Souček trầm tư nhắc lại. “Trước hết phải bắt đầu bằng cái gì chứ, đúng không. Trước hết chúng ta có vé tàu điện số 7. Giả sử cô ta là người giúp việc, cô ta phải ở gần đường tàu điện. Nhưng cái này không đúng nếu cô ta ngẫu nhiên đi tàu; nhưng chúng ta phải quyết định sẽ bắt đầu làm gì để có thể bắt đầu chứ. Nhưng tàu số 7 đi khắp Praha, từ Březnov qua Malá Strana, Nové Město lên Žižkov*, như vậy khó và không thể điều tra theo hướng này. Tiếp đó là cái phiếu mua hàng, cái này cho ta biết rằng cách đây một thời gian cô ta đã mua hàng ở cửa hàng bán đồ sứ với giá năm mươi nhăm koruna. Thế là chúng tôi đến cửa hàng ấy.”

(*) Các địa danh ở Praha.

“Ở đó họ nhớ ra cô ấy à?” Minka thở dài.

“Chị ạ, sao chị lại có thể nghĩ thế,” ông Souček ậm ừ. “Đời nào người ta nhớ ra cô ta. Nhưng ông doctor Mejzlík, cảnh sát trưởng của chúng tôi đã đến cửa hàng hỏi xem có thể mua gì với năm mươi nhăm koruna. Nhiều thứ lắm, họ nói, quan trọng là mua bao nhiêu thứ; còn nếu chỉ một thứ với giá năm mươi nhăm koruna thì chỉ có cái ấm trà kiểu Anh cho một người uống. Vậy bán cho tôi một cái, ông doctor nói, nhưng cái bị sứt nhé, để giá khỏi cao như thế. Rồi ông ta gọi tôi lên và nói: Xem này anh Souček ơi, cái này là cho anh. Hãy giả dụ cô bé ấy là người giúp việc. Người giúp việc thì luôn luôn đánh vỡ đồ và nếu đánh vỡ lần thứ ba thì bà chủ sẽ nói, đồ vụng, giờ thì cô phải mua đền bằng tiền của cô. Thế là cô giúp việc phải đi mua chỉ một cái, cái mà cô ta đánh vỡ. Và với giá là năm mươi nhăm koruna thì chính là cái ấm này. Phải nói là đắt kinh, tôi nói với ông ta. Ông ấy nói: Anh nghe đây, cái này chính là nó đấy. Trước hết nó giải thích cho ta, tại sao cô giúp việc giữ lại tờ phiếu mua hàng, với cô ta cái này là rất nhiều tiền và có thể cô ta nghĩ là có một ngày bà chủ sẽ bù lại. Việc thứ hai, anh xem nhé: đây là ấm trà cho một người, rõ ràng là cô giúp việc phục vụ cho người sống độc thân, hoặc bà chủ có một người khách độc thân trong nhà, người ấy dùng ấm trà này khi dùng bữa sáng. Và người độc thân ấy hẳn là một phụ nữ, vì người đàn ông độc thân khó mà mua ấm đắt và đẹp như vậy, đúng chưa; các quý ông ít khi để ý xem họ uống từ ấm nào. Có lẽ đây là một bà độc thân, vì các mụ này khi thuê nhà ở thường hay thích những cái gì đẹp của riêng mình và mua những cái giá cao một cách vô ích.”

“Đúng vậy,” Minka kêu lên. “Pepa ạ, anh thấy em có cái lọ hoa đẹp chứ!”

“Chị thấy đấy,” ông Souček nói. “Nhưng tờ phiếu của chị không còn nữa. Và ông cảnh sát trưởng bảo tôi: Bây giờ anh Souček ạ, mình sẽ đoán tiếp nhé, cái này không cứ phải là đúng, nhưng chúng ta phải vào cuộc ở chỗ nào chứ. Xem này, người vứt năm mươi nhăm koruna để mua ấm trà sẽ không ở Žižkov. (Anh biết không, doctor Mejzlík nghĩ đến đường tàu số 7 vì có vé tàu điện). Trong phố cổ thì ít người thuê nhà, ở Malá Strana thì dân ở đây chỉ uống cà phê. Mình nghĩ họ sẽ ở khu phố giữa Hradčany* và Dejvice, vì mình có tàu điện số 7. Mình nghĩ rằng cái quý bà uống trà Anh từ cái ấm ấy sẽ phải ở căn nhà có vườn, biết không anh Souček, đấy là nhà kiến trúc mới theo kiểu Anh. Anh hiểu chứ, ông doctor Mejzlík của chúng tôi hay có những ý tưởng điên điên như thế. Anh Souček ạ, ông ta nói, anh mang cái ấm này và hỏi trong khu phố ấy xem những quý bà nào thuê nhà ở đấy và hỏi họ xem có người giúp việc nào bỏ đi vào hồi tháng Năm không. Dấu vết ít ỏi quá, quỷ ạ, nhưng mình cứ thử. Thôi, lão đi đi, vụ này là của lão đấy.

(*) Địa danh ở Praha.

“Thế là, anh chị nghe nhé, tôi không thích đoán theo kiểu này đâu. Thám tử tầm cỡ không phải là nhà thiên văn học hay nhà thông thái. Thám tử không nên tính toán; nhiều khi ngẫu nhiên tóm được đúng chỗ, nhưng ngẫu nhiên không phải là công việc trung thực. Cái vé tàu điện và cái ấm trà ít ra cũng là những cái nhìn thấy được, nhưng những cái còn lại chỉ là... tưởng tượng,” ông Souček nói với một chút bẽn lẽn khi dùng từ cao siêu như vậy. “Thế là tôi đi, tôi đến khu biệt thự, hỏi hết nhà này đến nhà kia và hỏi xem họ có cái ấm trà như vậy không. Và anh chị xem, ở ngôi nhà thứ ba mươi bảy, nơi tôi đến, cô giúp việc có nói, đây đây, bà thuê nhà của chủ tôi có cái ấm như thế này! Thế là tôi xin gặp bà ấy. Bà ấy là bà góa, chồng trước kia là một viên tướng và cho hai quý cô thuê hai phòng, một quý cô tên là Jakoubová, giáo sư tiếng Anh và có cái ấm trà như vậy. Thưa quý bà, tôi nói, có cô giúp việc nào bỏ nhà đi vào tháng Năm không? Đúng, nó bỏ đi, tên nó là Mařka*, nhưng họ thì tôi không biết. Thế cô ấy có đánh vỡ cái ấm nào của quý bà không? Nó có đánh vỡ đấy, bà ta nói, và nó phải mua đền bằng tiền của nó. Nhưng trời ạ, sao anh biết? Thưa bà, bà thấy không, chúng tôi biết hết.

(*) Tên gọi tắt của Marie.

“Thế là mọi thứ đã được triển khai nhẹ nhàng. Trước hết tôi tìm cô giúp việc đánh bạn với Mařka - anh chị nghe nhé, mỗi cô giúp việc thường chỉ đánh bạn với một người và kể với bạn mình hết mọi thứ - và từ cô này tôi biết là cô kia tên là Marie Pařízková đến từ Dřevice, nhưng tôi muốn biết nhất là cậu thanh niên mà Mařka đánh bạn. Nghe nói là Mařka đánh bạn với cậu Franta nào đó. Franta làm gì thì cô bạn này không biết nhưng cô ta nhớ là có lần cô ta đi cùng cả hai người đến Eden, ở đấy một gã tay chơi hét to lên chào Franta! Chào cậu, Ferda! Cái này thông qua báo cáo của ông Fryba bên chúng tôi, anh chị biết không, ông ta là chuyên gia về tên giả. Ông Fryba nói luôn: Franta với tên giả Ferda chính là thằng Kroutil ở Košíře, tên thật của nó là Pastyřík. Thưa ông cảnh sát trưởng, tôi sẽ đi tóm hắn ngay, nhưng chúng tôi phải hai người. Nhưng tôi đi một mình, mặc dù như vậy là không đúng theo quy định cho công việc của tôi. Chúng tôi tóm được hắn ở chỗ người tình của hắn, đồ quỷ, hắn định bắn. Sau đó ông cảnh sát trưởng Matička đã hỏi cung hắn, anh ạ, không biết ông này làm thế nào mà sau mười sáu giờ thằng Franta tức Pastyřík khai hết, rằng nó siết cổ cô Marie Pařízková ở ngoài cánh đồng, cướp của cô ta vài trăm khi cô ta đi làm về. Nó từng hứa là sẽ cưới cô ta, cái này bọn này toàn thế,” ông nói thêm với giọng sầu muộn.

Minka run lên. “Pepa ạ,” cô thở dài, “khủng khiếp quá!”

“Giờ thì qua rồi,” ông cảnh sát Souček nói nghiêm túc. “Nhưng anh chị không biết đâu, khủng khiếp là lúc chúng tôi đứng bên cô ta trên cánh đồng và không tìm được gì ngoài tờ phiếu mua hàng và cái vé tàu điện. Hai mẩu giấy nhỏ bé và vô nghĩa ấy - nhờ đó chúng tôi đã trả thù cho Mařka. Tôi nói nhé, người ta không nên vứt đi cái gì, kể cả những cái vô dụng nhất cũng có thể là dấu vết hay nhân chứng. Anh ạ, người ta không biết trong túi mình có gì quan trọng đâu.”

Minka sững người và đôi mắt đẫm lệ; này, bây giờ cô quay sang nhìn Pepa của cô với sự ngưỡng mộ và từ bàn tay ẩm ướt cái tờ phiếu bị vò nhàu đã rơi xuống đất, tờ phiếu ấy - vì cô đã bị căng thẳng suốt buổi tối nên đã vò nó trong tay. Pepa không nhìn thấy vì anh đang ngắm các vì sao. Chỉ có cảnh sát Souček thì nhìn thấy và mỉm cười với nụ cười buồn buồn và thấu hiểu.