CHUYỆN CỦA MỘT TÙ NHÂN GIÀ

“Chuyện này không đáng kể đâu,” nhà văn Jandera nói. “Đuổi bắt kẻ trộm, chuyện này chúng ta biết; nhưng thật đặc biệt là khi kẻ trộm lại tìm xem người bị hắn ăn trộm là ai. Các vị biết không, đấy là câu chuyện của tôi. Tôi đã viết một truyện ngắn và cho in. Khi tôi đọc truyện đã được in, tôi linh cảm thấy có việc chẳng lành. Trời ạ, tôi tự nhủ, tôi đã đọc truyện này ở đâu đó rồi. Chết thật, mình ăn trộm nội dung này của ai nhỉ? Ba ngày liền tôi đã đi lại như con cừu khó tính, nhưng không phát hiện ra mình vay mượn cái nội dung này của ai. Cuối cùng tôi đã gặp một người bạn và nói với anh ta: Cậu ạ, mình cảm thấy nội dung cái truyện ngắn mới nhất của mình là mình lấy trộm của ai đó. Cái này mình thấy ngay khi nhìn thấy lần đầu, cậu ăn trộm của Chekhov. Vậy là tôi thấy nhẹ cả người, và khi nói chuyện với một nhà phê bình tôi nói với ông ấy: Anh ạ, anh tin không chứ đôi khi người ta sao chép mà không biết; thí dụ như truyện ngắn cuối cùng của tôi là truyện tôi ăn trộm. Mình biết, nhà phê bình nói, truyện này là của Maupassant. Thế là tôi chạy đi gặp tất cả các bạn bè tốt của tôi; anh nghe này, khi người ta một lần vướng vào con đường tội phạm thì người ta sẽ không biết khi nào sẽ dừng. Anh hãy tưởng tượng nhé, truyện ngắn duy nhất ấy tôi đã ăn trộm của Gottfried Keller Dickens, d’Annunzio, Nghìn lẻ một đêm , Charles Louis Philippe, Hamsun, Storm, Hardy, Andrejev, Bandinelli, Rosegger, Reymont và một loạt nhà văn khác. Từ đó ta thấy con người rơi xuống chỗ sâu và sâu hơn nữa.”

“Chuyện ấy cũng chả đáng quan tâm,” ông Bobek, tù nhân già vừa nói vừa khịt mũi. “Chuyện ấy nhắc tôi nhớ đến vụ mà người ta bắt được một tên giết người, nhưng không tìm ra vụ giết người. Các ông đừng nghĩ rằng vụ này liên quan đến tôi, nhưng tôi đã ngồi tù nửa năm trong khám, nơi mà trước đó kẻ giết người đã ngồi. Chuyện này xảy ra ở Palermo,” ông Bebek giải thích và khiêm tốn nói thêm: “Tôi ngồi ở đó là vì cái vali mà tôi nhận được trên tàu biển đến từ Neapole. Cái vụ kẻ giết người là do ông trưởng cai ngục kể; tôi đã dạy ông ta cách chơi bài francefus*, bài marias* và bài Trời thương, còn gọi là gotysek*; ông ấy, cái ông cai ngục ấy là người tốt bụng.

(*) Các trò chơi bài ở Trung Âu thời bấy giờ.

“Một lần trong đêm mấy cảnh sát - ở bên Italia họ bao giờ cũng đi hai người - nhìn thấy trên kênh Via Butera, kênh dẫn đến cái cảng hôi thối, có một người đang bơi chèo hết sức mình. Họ đã tóm cậu ta và dẫn đến phòng cảnh sát, quỷ ạ, cậu ta cầm trên tay một con dao đẫm máu. Tất nhiên là họ dẫn cậu ta đến phòng cảnh sát và bây giờ, ngài ơi, ngài hãy khai, ngài đã giết ai? Cậu thanh niên đó khóc và nói: Tôi đã giết người, nhưng tôi không khai thêm gì nữa. Nếu tôi nói ra thì những người khác còn bất hạnh hơn tôi. Và họ cũng không moi được thêm cái gì từ cậu ta. Tất nhiên là cảnh sát bắt đầu điều tra để tìm ra một cái thi thể nào đó, nhưng họ không tìm được gì. Thế là họ ra lệnh khám xét những người đáng quý đã mất, những người đã được xác nhận là đã chết, nhưng như đã được biết, những người này đã chết bình thường do sốt rét hay do những nguyên nhân như vậy. Thế là họ lại tiếp tục hành hạ cậu thanh niên ấy. Cậu ta khai rằng cậu ta tên là Marco Biagio đến từ Castrogiovanni và đang học nghề thợ mộc; cậu ta khai thêm rằng đã đâm hai mươi nhát vào một người theo đạo Thiên Chúa và đã giết chết người ấy. Nhưng cậu ta không khai người ấy là ai kẻo gây bất hạnh cho những người khác. Hết. Ngoài ra cậu ta luôn luôn kêu ‘Trời phạt tôi’ và luôn đập đầu xuống đất. Người cai ngục nói rằng cậu ta hối tiếc chưa từng thấy.

“Anh biết đấy, cảnh sát thì họ không tin người ta lấy một lời; họ nói với nhau là thằng Marco có khi không giết ai và chỉ nói dối. Họ gửi con dao đến trường đại học để phân tích và câu trả lời là máu trên mũi dao là máu người và mũi dao phải đâm thủng tim. Ông ạ, tôi không biết, họ có thể nhận biết như thế nào. Được rồi, nhưng bây giờ họ phải làm gì khi họ tóm được kẻ giết người nhưng không tìm được vụ giết người; như vậy thì không được, không thể đưa người ta ra tòa với lý do là vụ giết người không được phát hiện; ông biết đấy, như vậy tức là không có chứng cớ. Trong khi đó Marco luôn luôn cầu nguyện, khóc lóc và van xin để được đưa ra tòa, để nhận tội giết người. Đồ lợn, họ nói với cậu ta, nếu mày muốn được xử theo công lý thì ít nhất mày phải khai mày đã giết ai; chúng tao không thể treo cổ mày; đồ con lừa khốn kiếp ơi, mày hãy khai ra một vài nhân chứng. Tôi là nhân chứng duy nhất, Marco thét lên, tôi xin thề rằng tôi đã giết người! Thế đấy.

“Người cai ngục nói với tôi rằng cái cậu Marco là người đẹp đẽ và ngoan ngoãn; từ trước đến nay họ chưa bao giờ có kẻ giết người ngoan như thế. Cậu ta không biết đọc, nhưng tay luôn luôn cầm quyển Kinh Thánh, có thể là cầm ngược và khóc vào quyển kinh. Thế là họ cử một cha đạo tốt bụng đến để giúp cậu ta hồi phục về tâm linh và đồng thời khéo léo hỏi cung về vụ giết người. Người cha đạo trở về từ chỗ Marco, tay lau mắt; ông ta nói rằng nếu Marco không hư hỏng thì chắc chắn sẽ được khoan hồng; rằng trái tim của cậu ta khát khao công lý. Nhưng ngoài những câu như thế và những giọt nước mắt, người cha đạo không biết thêm được gì từ Marco. Hãy để họ treo cổ tôi, thế thôi, Marco nói, để tôi chịu án đối với tội ác của mình, công lý phải đến. Và cứ thế việc này kéo dài nửa năm, người ta không tìm ra bất cứ cái xác người nào phù hợp.

“Khi thấy vụ này không ổn, tổng trưởng cảnh sát nói: Modriano, nếu thằng Marco mong muốn được treo cổ, mình hãy tặng cho nó cái vụ giết người đã xảy ra ở Arenelle, sau khi nó bị tóm ba ngày, nơi người ta tìm ra người đàn bà bị giết ấy. Thật là nhục, ở đây mình tóm được kẻ giết người nhưng lại không tìm ra vụ giết người, không tìm được xác nạn nhân, ở chỗ kia mình có vụ giết người rành rành như thế mà lại không tìm ra tội phạm. Anh hãy gộp nó lại, nếu tên Marco thích được xử thì thể nào chả xong; và chúng ta sẽ thưởng cho nó, nếu nó nhận là đã giết mụ ấy. Thế là họ đã đặt vấn đề với Marco và hứa với cậu ta rằng cậu ta sẽ sớm được treo cổ và sẽ sớm yên thân. Marco sau một phút lưỡng lự rồi tuyên bố: Không được, khi tôi đã đánh mất linh hồn bằng tội giết người, tôi sẽ không làm cho nặng thêm với các tội khác như nói dối, lừa đảo và khai man. Cậu ta thế đấy các ông ạ, một con người công bằng. Thế này thì không xong; cảnh sát thì họ nghĩ cách làm thế nào để tống khứ tên khốn kiếp Marco đi. Các ông biết không, họ nói với người cai ngục: Anh hãy làm thế nào để nó chạy trốn; chúng ta không thể đưa nó ra tòa vì thế có mà nhục; thả nó ra không được vì nó đã nhận giết người thì không ổn; này, hãy để cái đồ chó chết ấy chạy trốn như là không ai biết. Thế là, các ông nghe này, từ hôm đó họ cử cậu Marco đi mua hạt tiêu, đi mua kim chỉ mà không có người đi kèm; phòng giam của cậu ta mở cửa cả ngày và cậu Marco suốt ngày đi nhà thờ, đi lễ thánh, nhưng tối đến cậu ta trở về rồi trách người ta không đóng cửa tù. Có lần họ cố ý đóng cửa từ sớm hơn và cậu ta đã to tiếng, đập cửa và trách móc, thế là họ phải mở cửa cho cậu ta vào phòng giam.

“Thế rồi một buổi tối người cai ngục nói với Marco: Đồ đĩ còn trinh ạ, hôm nay mày ngủ ở đây lần cuối; vì mày không muốn nhận mày đã giết ai nên chúng ta sẽ tống cổ mày đi, đồ ăn cướp ạ; mày sẽ về với quỷ và quỷ sẽ trừng phạt mày. Đêm ấy Marco đã treo cổ trên cửa sổ phòng giam. Các ông nghe nhé, người cha đạo có nói rằng khi có người nào đó tự tử vì lương tâm bị giày vò, người ấy có thể được về với Chúa vì người ấy chết trong tình trạng hối lỗi. Nhưng có thể người cha đạo không biết rõ hoàn toàn, hoặc là ở đây còn có câu hỏi mà chưa được trả lời; nói ngắn gọn là cậu Marco đã ám cái phòng giam ấy. Nó thế này: khi người ta giam ai đó vào phòng giam ấy, người bị giam bỗng thức tỉnh lương tâm và hối lỗi đối với những việc mình gây ra và hoàn toàn thay đổi. Tất nhiên là không phải ai cũng thay đổi trong một thời gian như nhau: đối với lỗi thì một đêm, với tội nhỏ thì hai hay ba ngày, đối với tội lớn thì ba tuần người tội nhân mới thay đổi. Lâu nhất là bọn trộm cắp, lừa đảo và nhất là bọn khoắng khoản tiền to; tôi nói nhé, khoản tiền to làm cho lương tâm người ta cứng lại hay làm nghẽn lương tâm. Việc này hiệu quả nhất là dịp kỷ niệm ngày Marco chết. Thế là ở Palermo người ta đã sửa cái phòng giam ấy, các ông biết không? Người ta giam những phạm nhân vào đấy để họ sám hối các tội lỗi của mình và thay đổi. Các ông biết không, một số kẻ có mối quen biết với cảnh sát và một số tên cảnh sát hư hỏng rất cần cái này; tất nhiên không phải là ai họ cũng giam ở đấy, và đôi khi họ cố tình để cho một số kẻ không thay đổi; tôi nghĩ rằng đôi khi những tên lừa đảo lớn cũng hối lộ họ để chúng không bị đưa vào nơi chấn chỉnh kỳ diệu ấy. Và ngay cả trong những điều kỳ diệu cũng không có bất kỳ sự trung thực nào.

“Thế là, các ông ạ, người cai tù ở Palermo nói, các đồng nghiệp lúc bấy giờ có mặt ở chỗ ấy đã làm chứng cho tôi. Ở đấy có một người thủy thủ Anh bị giam vì tội gây gổ và đánh nhau. Cái tay Briggs ấy ra tù từ phòng giam ở Farmos như một người truyền đạo và sau này tôi nghe nói rằng anh ta đã chết như một người tử vì đạo. Rất lạ là không có bất kỳ người coi ngục nào muốn thò ngay cả ngón tay vào phòng giam Marco; họ sợ rằng ân huệ ấy đến với họ và họ sẽ phải sám hối cho những hành động của họ.

“Như tôi đã nói với các ông, tôi đã dạy cho người trưởng cai ngục chơi những trò chơi sùng đạo. Ông ta khùng lên khi thua! Có một lần một quân bài xấu rơi khỏi tay ông ta, ông ta đã điên tiết lên và giam tôi vào phòng giam Marco. Này Marco, ông ta quát, tao sẽ dạy mày! Tôi nằm xuống và ngủ liền. Buổi sáng hôm sau ông ta gọi tôi dậy và nói: Sao rồi, mày đã thay đổi chưa? Tôi chả thấy gì, thưa ngài chỉ huy, tôi nói; tôi ngủ như khúc gỗ. Thế thì trở lại phòng giam, lão ta quát. Và tôi phải kể thêm cho các ông, suốt ba tuần tôi ở trong phòng giam ấy và chả thấy gì, không thấy bất kỳ sự sám hối nào đến cả. Còn lão cai ngục này đã phải lắc đầu nguầy nguậy và nói: Bọn người Czech các người phải là bọn vô thần hoặc dị giáo, cho nên cái này vô tác dụng với các người! Sau đó lão chửi tôi thậm tệ.

“Các ông biết đấy, từ đấy phòng giam Marco không còn thiêng nữa: dù họ giam ở đấy bất cứ ai thì cũng chẳng ai tiến bộ hoặc tiến bộ rất ít, hoặc không hối lỗi, hoàn toàn không, tóm lại là hết công hiệu. Trời ạ, vì thế mà xảy ra vụ to tiếng; họ lôi tôi lên phòng cảnh sát với lý do là tôi đã làm hỏng việc nọ việc kia. Tôi chỉ biết nhún vai; tôi có lỗi gì đâu, đúng không nào? Thế là họ giam tôi vào một phòng giam tăm tối, nghe nói là do tôi đã làm hỏng cái phòng giam kia.”