CÂY XƯƠNG RỒNG BỊ LẤY TRỘM

“Ðể tôi kể cho anh nghe,” ông Kubát nói, “điều gì đã xảy ra với tôi vào dịp hè năm nay.

“Tôi đã đi nghỉ tại căn nhà nghỉ hè. Những căn nhà nghỉ hè không có nước, không có rừng, không có cá, không có gì cả, nhưng về sự hiện diện của con người thì tốt, với một tổ chức xã hội làm đẹp, một giám đốc chăm chỉ, một nền công nghiệp trang sức và một phòng bưu điện có bà trưởng phòng mũi dài đã già, tóm lại là giống như ở mọi nơi. Tôi đã trải qua mười bốn ngày chịu đựng cái điều kiện vệ sinh tuyệt vời và sự chán nản vô tận ấy, vì vậy tôi bắt đầu xả hơi bằng việc để ý bọn hóng hớt ở địa phương này, những kẻ đã đồn đại rất cụ thể về tôi. Vì thư gửi cho tôi thường bị dán lại, điều này dễ nhận ra, phong bì thì bóng lên vì được tẩy bằng cái tẩy Ả Rập nên tôi tự nhủ: Ái chà, có ai đó bóc trộm thư của mình. Trời đánh con mụ trưởng phòng bưu điện đi! Anh biết đấy, dân bưu điện biết cách bóc bất kỳ phong bì nào. Đợi đấy! Tôi tự nhủ và tôi bắt đầu ngồi viết những dòng chữ trơn tru nhất: đồ quỷ sứ, đồ trưởng phòng bưu điện mũi to, đồ đĩ thõa, đồ rắn độc, đồ phù thủy v.v. Rất trân trọng, Jan Kubát. Anh nghe nhé, tiếng Czech là một ngôn ngữ phong phú, chính xác, chỉ cần một hơi là tôi phun ra đủ bốn mươi ba từ... mà những người đàn ông thẳng thắn và danh dự có thể sử dụng để tặng các quý bà mà mình không cần phải giao tiếp hoặc gần gũi. Sau đó tôi yên tâm dán lại, ghi trên phong bì địa chỉ của mình và sang thành phố bên để bỏ vào hòm thư. Hôm sau tôi chạy ra bưu điện và tôi thò đầu vào cửa sổ với nụ cười sảng khoái nhất. Này bà trưởng bưu điện, tôi có thư nào ở đây không? Tôi sẽ kiện anh, đồ vô lại, bà trưởng bưu điện sủa lên với nét mặt khủng khiếp nhất mà tôi từng thấy. Nhưng bà trưởng bưu điện à, tôi nói với giọng thông cảm, chắc bà đọc phải cái gì đó khó chịu hả? Nói rồi tôi bỏ đi.”

“Như vậy chưa là cái gì cả,” ông Holan, trưởng quản lý khu vườn của ngài Holben nói với giọng phê bình. “Cái trò mẹo này quá đơn giản. Tôi muốn kể cho anh nghe tôi đã bẫy và tóm cổ tên ăn trộm xương rồng như thế nào nhé. Anh biết không, ông già Holben là người mê xương rồng và bộ sưu tập của ông ấy, tôi không nói dối đâu, có thể có khoảng ba trăm nghìn cây, đấy là tôi không tính những cây đặc biệt. Ông già ấy rất mê loài thực vật này và vườn sưu tập luôn luôn mở cửa cho mọi người đến xem. Anh Holan này, ông nói, cái này là sở thích cao quý, nên phát triển nó trong lòng mọi người. Tôi thì lại nghĩ rằng khi một người mê xương rồng trẻ tuổi nhìn thấy giống xương rồng như giống Gruson vàng giá một nghìn hai trăm thì anh ta sẽ bị đau tim không cần thiết vì anh ta không thể nào có được nó. Nhưng nếu ông già muốn thì tốt thôi. Năm trước chúng tôi bắt đầu để ý thấy một số cây xương rồng bị lấy mất, không phải xương rồng thường đâu, mà toàn là những loại quý hiếm. Lần thì mất cây Echinocactus Wislizeni, lần thứ hai thì mất cây Graessneri, tiếp đó mất cây Wittia được nhập từ Kostarika, sau đó mất một cây đặc biệt mới mà ông Frič gửi đến, rồi sau lại mất một cây Melocactus Leopoldie mà chưa ai ở châu Âu được nhìn thấy suốt năm mươi năm qua và cuối cùng thì cây Pilocereus fimbriatus từ Santo Domingo, cây đầu tiên được đưa đến châu Âu.

“Anh nghe này, tên trộm phải là đứa có chuyên môn! Anh không tưởng tượng ra ông già điên tiết như thế nào đâu. Thưa ngài Holben, tôi nói, đơn giản là ngài hãy đóng cửa các nhà kính lại và thế là xong. Không được, ông già quát lên, cái sở thích cao quý này phải dành cho mọi người, anh phải tóm cổ cái thằng trộm chết tiệt ấy cho tôi. Anh hãy sa thải các bảo vệ và thuê người mới. Hãy nối thiết bị báo động với cảnh sát và đại loại thế. Khó ông ạ, nhất là khi mình có ba mươi sáu nghìn chậu, mình không thể đặt người coi từng chậu một. Thế là tôi thuê hai thanh tra khu vực, hai nhân viên cảnh sát đã về hưu, để họ tập trung coi giữ, nhưng vừa lúc ấy lại mất thêm cây Pilocereus fimbriatus và để lại một cái lỗ trên cát. Thế là tôi điên lên và tôi bắt đầu đi săn tên trộm xương rồng này.

“Anh biết không, những người mộ xương rồng thực thụ họ giống như môn đồ của các giáo sĩ đạo Hồi. Tôi nghĩ rằng thay vào râu thì trên cằm họ mọc đầy gai và dây leo cho nên họ bị ngấm mùi xương rồng. Ở vùng tôi có hai môn phái: Hội những người yêu xương rồng và Liên hiệp những người yêu xương rồng, họ khác nhau ở điểm nào tôi không biết, nhưng tôi nghĩ rằng một nhóm thì tin rằng xương rồng có linh hồn bất tử còn nhóm kia thì tin là xương rồng mang đến những nạn nhân đẫm máu me. Cả hai hội thù ghét nhau và truy đuổi nhau với gươm và lửa trên mặt đất và ngay cả trong gió nữa. Vì thế tôi đã đến gặp các vị chủ tịch của hai môn phái và với tất cả sự tin cậy tôi đã hỏi họ xem họ có nghi ngờ ai đó - ngay cả người của hội kia - lấy trộm xương rồng của ngài Holben hay không. Khi tôi nói về việc những cây xương rồng đặc biệt của chúng tôi bị mất thì họ đã tuyên bố chắc chắn rằng không có bất cứ thành viên nào của họ và của cả môn phái thù địch họ lấy trộm cả, vì hầu hết những thành viên ấy chỉ là những người thiếu hiểu biết, vụng về và nông cạn, không thể biết gì về các giống Wislizeni, Graessneri hay Pilocereus fimbriatus. Đối với các thành viên của hội mình họ có thể đảm bảo về sự trong sạch và trung thực, họ không thể ăn trộm, tất nhiên là trừ một số loại xương rồng, nhưng nếu bất cứ ai trong bọn họ có xương rồng Wislizeni thì nhất định sẽ cho những người còn lại xem để tôn sùng và thần thánh hóa nó. Nhưng các vị chủ tịch đều nghĩ rằng không thể xảy ra việc này. Ngoài ra hai vị đáng kính ấy nói rằng ngoài hai hội được xã hội công nhận hay chê bai ấy, còn lại là những người hâm mộ xương rồng cực đoan và những người này thì tệ nhất. Đấy là những người với sự ngưỡng mộ bồng bột của mình, họ không ưa các môn phái ôn hòa và thậm chí họ chìm ngập trong ảo tưởng và bạo lực. Những người hâm mộ xương rồng cực đoan này có thể làm tất cả.

“Khi không đạt được kết quả gì với hai vị trên đây, tôi leo lên một cây phong rất đẹp trong công viên và suy nghĩ. Tôi nói nhé, tốt nhất là suy nghĩ trên ngọn cây. Ở đó người ta được tách ra, được đung đưa và được nhìn vào tất cả mọi thứ từ vị trí nhìn cao hơn. Tôi nghĩ rằng các triết gia nên sống trên cây như chim vàng anh. Và trên ngọn cây phong ấy tôi đã nghĩ ra một kế hoạch như sau.

“Đầu tiên tôi đến chỗ những người làm vườn quen biết và nói: các bạn ạ, xương rồng của các bạn có bị thối không? Ông già Holben cần những cây này để thí nghiệm. Bằng cách này tôi đã kiếm được vài trăm cây bị bệnh và đêm đến tôi đưa chúng vào vườn sưu tầm của Holben. Hai ngày tiếp theo tôi im lặng, ngày thứ ba tôi đăng lên tất cả các tờ báo tin sau đây:

“Bộ sưu tập xương rồng của Holben đang bị đe dọa!

“Chắc quý vị được biết, phần lớn bộ sưu tập xương rồng của Holben ở vườn kính đã bị một căn bệnh chưa được biết, chắc hẳn là từ Bolivia đe dọa. Căn bệnh này chỉ tấn công xương rồng, lúc ban đầu thì âm thầm, sau đó sẽ gây thối rễ, thân và cả ngọn cây. Vì rằng căn bệnh này lây rất nhanh với những bào tử chưa được biết đến nên chúng tôi đã đóng cửa vườn kính với bộ sưu tập xương rồng của Holben.

“Sau mười ngày, khoảng mười ngày ấy chúng tôi phải giấu mặt để những người hâm mộ xương rồng không hành hạ chúng tôi với những câu hỏi, tôi cho đăng lên báo tin thứ hai:

“Có thể cứu bộ sưu tập xương rồng của Holben hay không?

“Chắc quý vị được biết, giáo sư Mackenzie ở Kew đã xác định căn bệnh vừa bùng phát tại vườn sưu tầm nổi tiếng thế giới của Holben là bệnh nấm nhiệt đới đặc biệt (Malacorrhiza paraguayensis Wild) và khuyến cáo phun thuốc chữa trị cho những cây bị mắc bệnh bằng dung dịch Harvard-Lorsen. Các thí nghiệm loại thuốc này mà chúng tôi đang áp dụng rộng rãi trong vườn sưu tầm của Holben đạt được kết quả tốt. Dung dịch Harvard-Lorsen có thể mua tại nhà máy...

“Khi tin này được đăng lên thì một cảnh sát mật đã ngồi trong nhà máy và tôi thì ngồi lì bên máy điện thoại. Sau hai giờ người cảnh sát mật gọi cho tôi: Ông Holan ơi, chúng tôi tóm được nó rồi. Mười phút sau tôi đã tóm cổ áo gã đàn ông nhỏ thó ấy và giật đi giật lại.

“Cái ông này, gã đàn ông nhỏ thó ấy cự lại, sao ông lại tóm cổ áo người ta thế hả? Tôi chỉ đến mua dung dịch Harvard-Lorsen mà. Tao biết, tôi nói, nhưng chẳng có căn bệnh mới nào hết, nhưng mày đã đến ăn trộm xương rồng ở vườn sưu tập Holben, đồ trộm cắp! Trời ơi! gã nhỏ thó ấy kêu lên, thế không có căn bệnh như thế à? Tôi đã không ngủ mười đêm rồi vì lo rằng những cây xương rồng còn lại của tôi sẽ bị bệnh!

“Thế là tôi tóm cổ áo gã kéo lên xe và chở gã cùng người cảnh sát mật đến căn hộ của gã. Ông nghe nhé, tôi chưa từng thấy bộ sưu tập nào như thế. Con người này chỉ có mỗi một phòng dưới mái nhà ở khu Vysočany*, vâng cái phòng ấy chỉ rộng khoảng ba nhân bốn mét, ngoài cái đệm để nằm, một cái bàn nhỏ và một cái ghế thì còn lại toàn là xương rồng, nhưng cây nào, loại nào thì khó mà nhận ra.

(*) Một khu phố ở Praha.

“Nào, những cây nào tên này đã lấy trộm của ông, người cảnh sát mật hỏi tôi, còn tôi chỉ nhìn tên trộm lúc này run rẩy và nuốt nước mắt. Ông nghe nhé, tôi nói với người cảnh sát mật, nó chẳng đáng giá như chúng ta đã trao đổi đâu, ông cứ báo cáo với phòng cảnh sát là gã đã lấy đi khoảng năm mươi koruna, còn tôi sẽ tự xử lý việc này với gã.

“Khi người cảnh sát mật đã đi rồi, tôi nói: Này anh bạn nhỏ, giờ thì anh nộp lại tất cả những gì anh đã lấy và mang đi từ chỗ chúng tôi. Con người nhỏ thó ấy chớp chớp mắt nhìn tôi vì đuôi mắt hắn vẫn còn đẫm lệ và nói khẽ: Tôi xin ông, tốt hơn là hãy để cho tôi ngồi tù nhé?

“Không được, tôi quát hắn, hãy trả ngay những cái mà mày lấy trộm. Thế là hắn nhặt từng bát đựng cây đặt sang một bên, tất cả khoảng tám mươi bát. Chúng tôi không thể tưởng tượng ra là mình thiếu ngần nấy cây, có lẽ là do hắn lấy trộm và mang đi sau nhiều năm. Để cho chắc tôi quát lớn vào mặt hắn: Nào, đã hết chưa? Hắn lại rưng rưng nước mắt và nhặt thêm một cây De Laitii trắng muốt và một cây Corniger để vào cùng chỗ và nức nở: Ông ạ, tôi thề, tôi không lấy nhiều hơn.

“Để rồi xem, tôi quát to, nhưng giờ thì mày hãy khai, mày làm thế nào có thể mang những thứ này từ vườn của chúng tao đi hả?

“Thế này này, hắn lắp bắp và trong lúc đau khổ yết hầu của hắn nhảy lên nhảy xuống. Tôi... tôi mặc áo váy của phụ nữ…

“Người ạ, tôi lạ lùng, tại sao lại phải mặc đồ của phụ nữ?

“Vì rằng, hắn nấc lên, chẳng ai để ý những mụ già và - hắn nói thêm như kẻ thắng cuộc - cái này có lý lắm, chả ai lại nghi ngờ một mụ đàn bà! Ông ạ, phụ nữ họ có nhiều sở thích, nhưng xưa nay họ không sưu tập bao giờ! Ông đã thấy người đàn bà nào có bộ sưu tập tem, bộ sưu tập bọ hay bộ sưu tập những bản in đầu tay hay những cái như vậy? Không bao giờ thưa ông! Phụ nữ họ không cẩn tắc và say mê. Phụ nữ họ cực tỉnh táo, ông ạ! Cái này là cái khác nhau cơ bản giữa chúng ta và họ: chỉ có chúng ta mới sưu tầm thôi. Tôi nghĩ rằng vũ trụ là một bộ sưu tập các vì sao và Thượng đế là một người đàn ông, Ngài có nhiều bộ sưu tập các thế giới và vì vậy có rất nhiều thế giới. Trời ơi, nếu mà tôi có nhiều chỗ và nhiều phương tiện như Ngài! Ông biết không, tôi sẽ nghĩ ra các giống xương rồng mới. Và đêm đến tôi mơ về chúng, thí dụ giống xương rồng tóc vàng với hoa màu xanh khổ sâm và tôi sẽ gọi nó là Cephalocereus nympha aurea Racek, họ tôi là Ráček mà, ông biết chứ; hay là Mamillaria colubrina Racek, hay Astrophytum caespitosum Racek. Ông ạ, ở đây có những khả năng phi thường! Ước gì ông biết cho...

“Khoan đã, tôi ngắt lời hắn, mày giấu xương rồng vào đâu để mang đi hả? Thưa, trong ngực, hắn nói trong xấu hổ. Gai nó đâm tuyệt vời. Anh nghe không? Tôi đã không nỡ lòng nào mang mấy cây xương rồng ấy đi. Anh biết không, tôi đã bảo hắn, tao sẽ dẫn mày đến chỗ ngài Holben và ngài ấy sẽ xẻo cả hai tai mày.

“Các vị ạ, các vị có biết điều gì đã xảy ra khi hai người ấy gặp nhau không! Suốt đêm cả hai ở lại trong nhà kính và đi ngắm hết ba mươi sáu nghìn chậu. Anh Holan ạ, ông già nói với tôi, đây là người đầu tiên hiểu về xương rồng. Chưa hết một tháng ông già Holben mắt đẫm lệ và cầu phước lành rồi đưa cậu Ráček đi Mexico để chọn xương rồng; cả hai đều tin rằng ở đó có loài xương rồng Cephalocereus nympha aurea Racek. Trong năm ấy chúng tôi nhận được tin đồn kỳ lạ rằng anh chàng Ráček đã hy sinh tuyệt đẹp với cái chết của kẻ tử vì đạo. Anh ta đã tìm đến chỗ có cây xương rồng thiêng liêng Čikuli của thổ dân da đỏ. Ông biết không, theo họ cây này là em trai ruột của Thượng đế và hoặc là Ráček không cúi đầu chào hoặc là thậm chí anh ta đã lấy trộm cây. Lập tức những người thổ dân da đỏ hiền lành ấy đã trói anh ta lại, đặt anh ta lên cây xương rồng Echinocactus visnaga Hooker to như con voi và có gai to như lưỡi lê của súng trường Nga. Kết cục là số phận của người đồng hương của chúng ta đã hết, hồn đã lìa khỏi xác. Đấy là kết cục của kẻ ăn trộm xương rồng.”