CÔ NÀNG ẢO TƯỞNG

“Những mụ đàn bà điên khùng ấy,” ông Polgár nói, “đôi khi làm những chuyện mà người ta không thể tin được. Vụ này xảy ra vào năm mười chín hay hai mươi*, khi mà ở miền Trung Âu hạnh phúc này đang âm ỉ ngọn lửa chiến tranh; người ta chỉ trông chờ xem bên nào sẽ tấn công trước. Ông không tưởng tượng ra thời bấy giờ ở nước mình đầy bọn gián điệp. Lúc đó nhiệm vụ của tôi là chống phản gián và tiền giả, nhưng đôi khi bên quân đội họ gọi tôi nhờ tôi cung cấp cho họ một số thông tin. Bấy giờ có vụ của một cô nàng ảo tưởng... ta tạm gọi cô này là Mihályová. Tôi cũng chẳng biết chuyện gì và nên thế nào. Lúc bấy giờ những người lính nhận được một bức thư nặc danh, nhắc họ nên để ý đến những bức thư đề địa chỉ W. Manasses, poste restante Zurich. Sau đó họ tóm được một bức thư như vậy; tôi thề, thư được mã hóa bằng mật mã số 11 và trong thư là thông tin quân sự như sau: trung đoàn bộ binh số 28 đóng tại Praha, có thao trường ở Milovice và quân đội được trang bị không chỉ súng trường mà cả lưỡi lê; tóm lại toàn những thông tin ngô nghê. Nhưng quân đội thì rất nghiêm; nếu ai làm lộ thông tin cho nước ngoài rằng bộ binh bên mình dùng xà cạp bằng vải của công ty Oberlander, thì người đó sẽ phải hầu tòa của sư đoàn và bị phạt ít nhất một năm tù vì tội làm gián điệp. Cái này thuộc về uy tín của quân đội.

(*) Những năm 1919-1920.

“Lần ấy những người lính cho tôi xem bức thư được mã hóa cùng với thư tố cáo nặc danh. Ông ạ, tôi không phải chuyên gia bút pháp; nhưng cảm giác đầu tiên của tôi là đây là kẻ điên vì cả hai bức thư đều do một người viết. Phần thông tin nặc danh được viết bằng bút chì, nhưng có thể nhận biết được là tên gián điệp và kẻ tố cáo chỉ là một người. Ông biết không, tôi nói với những người lính rằng họ nên bỏ qua vụ này vì tên gián điệp là một đứa nghiệp dư nào đó và những thông tin bí mật ấy thì ai cũng có thể đọc được trong tờ báo Chính trị . Thế đấy.

“Khoảng một tháng sau một viên đại úy của bên Phản gián, một người đàn ông đẹp đẽ và mảnh mai đến gặp tôi. Thưa ông Polgár, tôi có một việc lạ thế này. Lần ấy tôi đi nhảy với một quý cô tóc nâu tuyệt đẹp; cô ta không biết tiếng Czech, nhưng cô ấy nhảy rất giỏi và thật là vui. Và hôm nay tôi nhận được bức thư tình của cô ấy. Chuyện này có vẻ không bình thường.

“Thế thì anh hãy vui sướng đi, thanh niên ơi, tôi nói với anh ta. Cái này có thể nói là anh sát gái.

“Nhưng ông Polgár ạ, viên đại úy nói với tôi giọng đầy bất hạnh, bức thư ấy được viết theo kiểu chữ, mực và loại giấy giống y như những bức thư gián điệp gửi đi Zurich! Giờ tôi không biết mình phải làm gì; ông biết đấy, người đàn ông cảm thấy thế nào khi phải tố cáo một phụ nữ, người mà... e hèm, người mà... anh ta... không thể, vì đấy là một quý cô, ông ạ, anh ta bực bội buột miệng.

“Ừ, đại úy ạ, tôi nói với anh ta, đó là những cảm xúc hào hiệp. Người đàn bà ấy chúng ta phải tóm ngay và đối với tính hệ trọng của vụ này chúng ta sẽ xử tử cô ta; còn anh, anh có một vinh dự là sẽ ra lệnh cho mười hai người lính xử tử cô ta: ‘Bắn!’ Anh biết chứ, cuộc sống thật là thơ mộng. Nhưng tiếc rằng ở đây có một cản trở: không có bất kỳ vị W. Manasses nào sống ở Zurich và mười bốn bức thư được mã hóa gửi cho vị này cho đến nay vẫn nằm ở bưu điện Zurich. Anh ạ, anh cứ mặc kệ nó và anh hãy đi nhảy với quý cô tóc nâu đi, khi anh hãy còn trẻ.

“Viên đại úy ấy giày vò lương tâm ba ngày liền, vì thế anh ta gầy rộc đi và sau đó anh ta đã báo cáo với cấp trên. Tất nhiên là sáu người lính đã đi ô tô đến bắt quý cô Mihályová, kiểm tra giấy tờ của cô ta, tìm được mật mã và cả một đống thư từ của các gián điệp chính trị với nội dung phản quốc. Trong khi đó quý cô này không chịu khai bất cứ câu nào còn em gái cô ta, một ếch cốm mười sáu tuổi thì ngồi xổm trên bàn, đầu gối chạm hàm dưới và để cho tất cả mọi người nhìn thấy cô ta hút thuốc, mắt lúng liếng với các sĩ quan và cười như điên dại.

“Khi tôi được tin là họ đã bắt cái cô Mihálička*, tôi chạy đến bên quân đội và tôi bảo họ: Trời ạ, các anh thả con bé thần kinh ấy ra vì vụ này là vụ đáng xấu hổ đấy! Nhưng họ nói với tôi: Ông Polgár ơi, quý cô Mihályová đã nhận tội trước chúng tôi là cô ta đã hoạt động gián điệp cho nước ngoài; đây là chuyện hệ trọng. Nhưng con đàn bà này nói dối, tôi quát họ. Ông Polgár ơi, ngài đại tá đã nói với tôi rất nghiêm khắc, anh hãy nhớ, rằng anh đang nói về một quý cô; quý cô Mihályová đã khai đúng sự thật. Ông biết không, cái con đàn bà ấy đã làm mê hoặc những người lính. Trời đánh các anh đi! Tôi mắng, thế là các anh sẽ xử phạt nó với toàn sự lịch lãm! Quỷ tha cái cảm xúc hào hiệp của các anh đi! Các anh không biết là cái con đàn bà ấy đã cố tình tự mình dẫn các anh đến các dấu vết hoạt động phản quốc của nó à? Rõ ràng nó là đứa đốn đời, đừng tin nó câu nào! Nhưng đám lính chỉ nhún vai với vẻ nuối tiếc đầy bi kịch.

(*) Mihálička là cách nói thiếu tôn trọng đối với tên Mihály.

“Tất nhiên là vụ này được viết đầy trên báo chí và ngay cả ở nước ngoài; giới quý tộc trên toàn thế giới thì đã vào cuộc và thu thập chữ ký phản đối, các nhà ngoại giao thì gửi công hàm, dư luận xã hội ở tận bên Anh thì sôi sục, nhưng công lý, ông biết đấy, công lý thì không nhượng bộ; tóm lại là cô nàng ảo tưởng đã được đem ra xử. Tôi đến bên quân đội một lần nữa - lúc ấy tôi đã có các thông tin riêng của mình - và tôi bảo họ: Trao nó cho tôi, tôi sẽ xử phạt nó. Không bao giờ nhé, họ không muốn nghe tôi câu nào.

“Nhưng phiên tòa thì đẹp tuyệt; tôi ngồi ở đó và tôi cảm động y như trong vở kịch Trà hoa nữ *. Cô nàng ảo tưởng gầy như mũi que củi và nâu như củ nâu* đã nhận tội. Tôi tự hào, cô ta nói, là tôi đã phục vụ cho kẻ thù của đất nước này. Các quan tòa bị giằng xé giữa sự lịch lãm và thái độ nghiêm khắc, nhưng giờ thì không thể làm gì khác. Ở đây có những bức thư phản quốc và những cái ngu xuẩn khác và tòa đã xét tất cả các hoàn cảnh để có thể giảm nhẹ cũng như thêm nặng và không thể làm gì ngoài việc xử tù quý cô Mihály một năm. Tôi nói nhé, tôi chưa thấy phiên tòa nào đẹp như thế. Sau đó quý cô đã đứng dậy và với giọng rõ ràng cô ta tuyên bố: Thưa ngài chánh án, tôi thấy mình có trách nhiệm khẳng định rằng trong quá trình điều tra và tạm giam tôi các sĩ quan Tiệp Khắc đã khu xử với tôi như những người quân tử mẫu mực. Nghe thế tôi đã khóc gần như bật lên thành tiếng.

(*) Tiểu thuyết của Alexander Dumas, được biến thành kịch.

(*) Nguyên văn: gầy như mũi tên và nâu như người Beduin - một dân tộc du mục ở Bắc Phi.

“Nhưng có việc này: khi người ta biết sự thật thì hay ngứa miệng và phải nói ra. Tôi nghĩ rằng người ta không nói lên sự thực do ác ý hay ngu xuẩn, mà là do sự thôi thúc không cưỡng lại được. Ông hãy tưởng tượng xem, ở Viên cái cô Mihályová đã quen anh Westermann và yêu anh ta. Chắc ông biết cái tay Westermann ấy là ai rồi: đấy là một gã đàn ông chuyên đóng vai anh hùng; các huân chương rung rinh trên ngực anh ta: huân chương Marie Terezie, huân chương Leopold, huân chương Thập tự sắt*, các ngôi sao Thổ Nhĩ Kỳ với những viên đá quý và tôi không biết trong chiến tranh anh ta đã được thưởng những gì nữa; thế là cái tay Westermann trở thành lãnh tụ của các tổ chức phi pháp, các âm mưu và đảo chính nhằm vào phái bảo hoàng. Cô nàng ảo tưởng đã yêu người anh hùng này và cũng muốn nhận được bộ giáp sắt của hiệp sĩ để xứng đáng với anh ta; tóm lại là vì yêu tay này nên cô ta đã tự giả đò làm gián điệp rồi lại tự tố cáo, để đạt được vinh quang của kẻ tử vì đạo. Chỉ có đàn bà mới làm việc này. Thế là tôi vào nhà tù nơi cô ta bị giam và cho gọi cô ta đến. Thưa quý cô, quý cô xem này, ngồi một năm trong tù khó chịu lắm; cô có thể đệ đơn xin xử lại, nhưng cô phải khai sự thật về cái vụ gián điệp ảo tưởng của cô. Tôi đã nhận hết, ông ạ, quý cô nhìn tôi với ánh mắt lạnh như băng tuyết, và tôi không có gì để nói thêm.

(*) Các huân chương của Đế quốc Áo-Hung.

“Nhưng trời ạ, tôi buột miệng, cô hãy quên những trò ngu xuẩn ấy đi, vì thiếu tá Westermann đã có vợ mười lăm năm rồi và có ba đứa con!

“Cô nàng ảo tưởng bỗng xám ngoét như tro; tôi chưa bao giờ trông thấy phụ nữ bỗng xấu đi nhanh như thế. Gì cơ... quan hệ gì đến tôi? Cô ta nói nhưng hai hàm răng cô ta va vào nhau lạch cạch.

“Và cái này nữa cô cũng có thể quan tâm, tôi quát, tay thiếu tá Westermann ấy tên thật là Václav Málek và làm nghề nướng bánh mì ở Prosětjov*, cô hiểu chưa? Đây là ảnh cũ của hắn; này, cô nhận ra hắn chứ? Trời ơi, quý cô ơi, vì cái tên hèn mạt ấy mà cô chui vào tù sao?

“Cô nàng Mihály ngồi như tượng gỗ; tôi bỗng nhận ra cô này là gái già còn trinh và giấc mơ của cô ta đã đổ vỡ tan tành. Tôi thấy thương hại cô ta và tôi cũng thấy hơi ngượng. Quý cô ạ, tôi nói nhanh, thế nhé; tôi sẽ gửi trạng sư của cô vào đây và cô hãy nói hết với ông ấy.

(*) Phố huyện ở Morava, thuộc Czech.

“Cô nàng Mihályová đứng dậy, xám ngoét và căng thẳng như cánh cung. Không, cô ta thở dài nói, không cần; tôi không có gì để nói với ai. Và cô ta đi thẳng. Nhưng lúc đi qua cửa thì cô ta ngã xuống; người ta phải gỡ các ngón tay cho cô ta vì các ngón này đã bị cứng lại do bị chuột rút.

“Tôi cắn môi. Ừ, tôi đã nói ra sự thật, tôi tự nhủ, sự thật phải được bảo vệ. Nhưng, chết tiệt thật, cái này là sự thật ư? Rõ ràng tất cả những điều được tiết lộ ấy là sự thất vọng và sự thật cay đắng, là ảo giác và những kinh nghiệm đau xót; nó chỉ là một phần nhỏ của sự thật; toàn thể sự thật còn lớn hơn; toàn thể sự thật là tình yêu, niềm tự hào, ước mong và tham vọng - những cái to lớn và điên dại và mỗi sự hy sinh đều anh hùng và con người trong tình yêu là cái gì đó tuyệt đẹp và đáng kinh ngạc. Cái này là nửa thứ hai to lớn hơn của sự thật, nhưng người ta phải là nhà thơ mới có thể nhìn thấy và nói.”

“Hoàn toàn đúng.” người cảnh sát tên là Horálek nói, “cái này luôn luôn phụ thuộc vào việc nên nói sự thực như thế nào. Năm trước chúng tôi tóm được một tên tham ô và dẫn hắn đến chỗ lấy dấu vân tay và đùng một cái tên này nhảy qua cửa sổ tầng hai xuống phố và bắt đầu chạy trốn. Chuyên gia lấy dấu vân tay là một người lớn tuổi, phút giây ấy ông ta bỗng nhiên đãng trí và cũng đùng một cái ông ta cũng nhảy theo thằng ấy và gãy chân. Chúng tôi điên lên như những khi có chuyện xảy ra với người của chúng tôi, và khi tóm được nó, chúng tôi đã nện cho nó nhừ tử.

“Khi xử án sau này, người ta gọi chúng tôi đến làm nhân chứng, vị trạng sư của thằng ấy hỏi chúng tôi: Thưa các ông, tôi không muốn đặt những câu hỏi khó chịu, nếu các ông không thấy khó chịu thì các ông không phải trả lời - ông biết không, cái tay trạng sư ấy dịu dàng như lọ thuốc độc. Nhưng khi khách hàng của chúng tôi định bỏ chạy các ông đã đánh nó tại phòng cảnh sát, có đúng vậy không? Không đâu, tôi nói, chúng tôi chỉ nhìn xem nó nhảy xuống có bị thương hay không và khi thấy nó không bị thương chúng tôi đã nhắc nhở nó. Thế thì cái việc nhắc nhở ấy phải mạnh mẽ lắm, tay trạng sư nói và cười lịch thiệp. Theo chứng nhận của bác sĩ bên cảnh sát thì nhờ được các ông nhắc nhở nên khách hàng của tôi bị gãy ba xương sườn và tím bầm bảy trăm centimét vuông, chủ yếu trên lưng.

“Tôi nhún vai. Quan trọng là nó đã ghi lại trong tim vụ nhắc nhở ấy, tôi nói, và như vậy là tốt. Ông biết không, có khối điều sự thật, nhưng chúng ta phải tìm lời nói cho chuẩn.”