VỊ BỒI THẨM

“Có một lần tôi phải xử án,” ông Firbas húng hắng ho và nói, “vì tôi trúng thăm làm bồi thẩm. Lần ấy có vụ xử Lujza Kadaníková, kẻ giết chồng mình, được đưa đến trước đoàn bồi thẩm. Đoàn bồi thẩm chúng tôi có tám thành viên nam và bốn thành viên nữ. Thân chào, chúng tôi - tám nam thành viên - im lặng nói với nhau rằng bốn nữ thành viên sẽ để tâm vào việc xá tội cho nữ bị can! Và thế là chúng tôi sẽ cứng rắn chống lại bị can Lujza ngay từ đầu. Về tổng thể vụ này là vụ hôn nhân bất hạnh bình thường. Ông Kadaník làm nghề địa chính dân sự, cưới vợ trẻ hơn hai mươi tuổi; Lujza là cô bé, khi cưới chồng cô bé ấy có người làm nhân chứng, người này khai là ngay vào ngày cưới phu nhân trẻ đã khóc, mặt tái như phấn và rùng mình ghê sợ khi người chồng mới của cô muốn chạm vào cô. Bao nhiêu lần tôi nghĩ rằng đấy là một kinh nghiệm kinh khủng mà cô gái vô tội và thiếu kinh nghiệm sẽ làm trong ngày cưới; các ông xem, chồng cô ấy có thể đã từng quen với các cô gái và khu xử theo thói quen. Ừ thì cái này không người đàn ông nào tưởng tượng ra. Nhưng công tố viên* thì lại moi ra chứng cớ là nghe nói Lujza trước ngày cưới đã có quan hệ với một cậu sinh viên và thư từ với cậu ta ngay cả sau khi cưới. Tóm lại là sau khi cưới nhau thì quan hệ vợ chồng không hòa thuận, phu nhân Lujza thể hiện sự ghê sợ về mặt vật lý đối với chồng mình, sau một năm cô ta bị sẩy thai và từ đấy cô ta luôn luôn có các bệnh phụ nữ nào đó. Ông nhân viên địa chính đã tìm được sự thay thế ở chỗ khác và ở nhà ông ta luôn luôn gây ầm ĩ vì từng đồng xu. Vào cái ngày bất hạnh họ lại cãi nhau vì cái áo sơ mi crep hay cái gì đó, ông nhân viên địa chính bắt đầu đi giày và nói rằng ông sẽ không làm khổ mình ở nhà nữa. Giây phút ấy Lujzička* đã lại gần ông từ phía sau và đã bắn vào gáy ông ta bằng khẩu browning. Sau đó cô ta chạy ra hành lang và đấm cửa nhà hàng xóm gọi họ đến chỗ chồng mình rồi nói là cô đã giết chồng và muốn đi khai báo, nhưng cô ta đã ngã gục xuống cầu thang trong cơn đau đớn. Đấy là toàn thể vụ này.

(*) Nguyên văn: đại diện nhà nước.

(*) Lujza, Lujzička là cách gọi thân mật của tên Aloisie.

“Bây giờ chúng tôi, mười hai người ngồi để xử tội cô ta. Nghe nói Lujzička từng là cô bé xinh đẹp, nhưng sắc đẹp của phụ nữ không giúp gì cho việc điều tra. Bây giờ cô ta héo hon, trên khuôn mặt tái xanh chỉ có đôi mắt cháy bỏng ác độc và căm hờn. Chủ tọa phiên tòa ngồi trên ghế như trên ngai, hiện thân của công lý, rất trang nghiêm và giống như linh mục trong chiếc áo choàng màu đen. Công tố viên là luật sư tốt nhất mà tôi từng thấy: mạnh mẽ như con bò mộng, căng thẳng và sẵn sàng chiến đấu như một con hổ được nuôi dưỡng tốt và ở đây người ta thấy rõ là với sự sung sướng đầy sức lực và thắng thế nó sẽ lao vào con mồi đang ngồi bên dưới, con mồi cháy bỏng căm hờn với đôi mắt rực cháy. Và trạng sư của bị can luôn luôn nhảy dựng lên, bực tức và tranh luận với công tố viên để cho chúng tôi, các thành viên đoàn bồi thẩm, phải coi đó là điều đáng xấu hổ, vì luôn luôn xảy ra tình trạng y như là đây không giống một phiên tòa mà là một vụ bất hòa giữa trạng sư và công tố viên. Sau đó, chúng tôi, những bồi thẩm từ nhân dân đến xử theo lương tâm con người của mình, nhưng dù có sự quyết tâm cao nhất thì đa phần chúng tôi đã bị buồn chán tuyệt vọng trong những lúc tiến hành các thủ tục của trạng sư và tòa án. Phía sau là đông đảo khán giả và họ kéo đến xem vụ Lujza Kadaníková; có những khi cô ta lâm vào thế bí và giận dữ im lặng thì có thể nghe rõ mọi người cười khúc khích thể hiện sự hứng thú của mình.” Ông Firbas lau trán cứ như ông đổ mồ hôi. “Đôi lúc tôi có cảm giác tôi không phải là bồi thẩm rút trúng thăm mà là người bị treo lên dàn tra tấn, y như tôi muốn nhảy lên và nói, tôi xin nhận tất cả mọi tội, hãy xử lý tôi tùy ý các người.

“Sau đó chúng tôi đã nghe các nhân chứng; ai cũng khai với lời lẽ rất hệ trọng cứ như thổi phồng lên rằng họ biết cái gì đó. Và từ những lời khai ấy chúng tôi đã cảm thấy cả một thành phố nhỏ, rất nhiều hận thù, đồn đại, thiên vị, thì thầm, ghen tị, âm mưu, chính trị và chán nản. Theo các nhân chứng thì người bị giết là một người đàn ông danh dự, thẳng thắn và là một công dân bình thường, có uy tín cao; tiếp đó ông ta là một tay hám gái, hà tiện với bản chất tàn bạo, trụy lạc và thô bỉ; tóm lại là các vị có thể lựa chọn. Cô Lujza còn tệ hơn: nghe nói cô ta là người quan hệ lăng nhăng, ăn mặc lụa là, tiêu pha lãng phí, không quan tâm gia đình và mang nợ nần. Công tố viên nghiêng mình với nụ cười lạnh giá: Bị can, thời chưa có gia đình cô đã có quan hệ mật thiết với người đàn ông nào không? Bị can nín lặng, chỉ có má cô ta đang xám ngoét bỗng run run đỏ lên. Trạng sư nhảy dựng lên: Đề nghị hỏi cung cô này và cô kia đã từng bị Kadaník lợi dụng khi cô này giúp việc ông ta. Ông ta có con với cô ấy...

“Chánh án cau mày; người ta nhìn thấy ông ta suy nghĩ: Trời ạ, thế này thì buổi xử sẽ kéo dài! Bây giờ thì tất cả mọi chuyện gia đình bị bới tung lên không có hồi kết: ai trong hai người là nguồn gây ra xung đột vợ chồng, cô Lujza nhận được bao nhiêu tiền để lo việc nhà, chồng cô ta có lý do để ghen hay không. Đôi khi người ta có cảm giác rằng cả mấy giờ người ta không nói về ông Kadaník đã chết và về cuộc sống vợ chồng, mà họ lại nói về tôi hay về bất cứ ai trong các thành viên của đoàn bồi thẩm hoặc là tôi không biết họ nói về ai trong tất cả chúng tôi. Trời ạ, những gì họ nói về người đã chết thì tôi cũng đã làm, những việc như thế xảy ra ở khắp nơi, tại sao họ lại nói. Tôi có cảm giác rằng họ lột từng chiếc quần và áo của tất cả chúng ta ra, đàn ông, đàn bà, cứ như họ chọn các cuộc cãi nhau của riêng chúng ta, thổi bùng những chuyện riêng tư xấu xa của chúng ta lên, lôi những bí mật chăn gối và thói quen của chúng ta ra. Cái này giống như người ta mô tả về cuộc sống của chúng ta nhưng xấu xa và tàn bạo giống như địa ngục. Tay Kadaník không phải là tay đàn ông tệ nhất; hắn ta hơi thô bạo, hay chê bai và nhục mạ vợ; cứng rắn và keo kiệt vì làm việc vất vả và làm ra ít tiền; hắn là kẻ lăng nhăng, dụ dỗ người giúp việc và quan hệ với một phụ nữ góa chồng, nhưng có thể là do danh dự đàn ông của hắn ta bị xúc phạm, vì cô Lujza căm ghét hắn cứ như hắn là giống bọ ghê tởm. Các vị thấy điều đặc biệt khi nhân chứng của trạng sư đã khai chống lại người bị giết, rằng hắn là kẻ gây gổ, nhỏ nhặt, tàn bạo, thô bỉ trong tình dục và là một kẻ thô lỗ; trong các thành viên đoàn bồi thẩm chúng tôi sự ghét bỏ và tình đoàn kết bị kích lên: dừng lại! Chúng tôi cảm thấy cứ như chúng tôi sẽ bị xử bắn vì cái tội này. Và khi nhân chứng khác lại khai bất lợi cho cô Lujza, rằng cô ta nhẹ dạ, ăn mặc chải chuốt và gì gì đó v.v. các đấng nam nhi trên ghế của đoàn bồi thẩm chúng tôi cảm thấy một cái gì đó giống như lòng bao dung, một cái gì đó như mong muốn bảo vệ cô ta, trong khi bốn nữ thành viên của chúng tôi thì mím môi và nhìn bằng ánh mắt như không muốn tha thứ.

“Sau hàng giờ và hàng ngày cái địa ngục vợ chồng bị mở toang ra, được soi bằng mắt của những người giúp việc và bác sĩ, hàng xóm và bọn mách lẻo: những xung đột và nợ nần, bệnh tật, bất đồng trong nhà, tất cả những cái xấu xa, cuồng điên và hành hạ, cái mà hai người phải chịu đựng, y như trước mặt chúng tôi người ta thổi phồng nội tạng con người lên với tất cả sự xấu xa khốn khổ của nó. Các ông nghe nhé, tôi có vợ ngoan và hiền, nhưng đôi khi ở dưới kia tôi không nhìn thấy Lujza Kadaníková mà thấy Lida của tôi đang bị lên án về việc cô ấy bắn vào gáy chồng mình Firbas. Tôi cảm thấy sự đau đớn khủng khiếp và tiếng nổ vang của vết thương ở gáy mình. Tôi nhìn thấy Lida tái xám, cứng đầu, môi mím chặt đang lên án tôi bằng đôi mắt điên dại vì khiếp sợ, oán hận và nhục mạ. Đấy chính là Lida, bị người ta lột hết áo quần và xẻo thịt; đấy là vợ tôi, giường ngủ của tôi, những thầm kín, những cháy bỏng, những sự thô thiển của tôi. Suýt nữa thì tôi có thể khóc lên và nói: Lida, em thấy không, em đã đưa anh đến đâu! Tôi đã nhắm mắt lại để khỏi nhìn thấy ảo ảnh ấy, nhưng trong bóng tối những lời khai của các nhân chứng càng hành hạ hơn; và khi tôi nhìn chằm chằm vào đôi mắt của Lujza, trái tim tôi quặn lại. Trời ơi, Lida, em đã thay đổi đến thế nào?

“Khi tôi từ tòa về nhà, Lida đợi tôi với câu hỏi háo hức: Thế nào rồi, cô ta sẽ bị kết án chứ? Đây là một vụ giật gân chủ yếu được các phu nhân trẻ quan tâm. Em á, vợ tôi tuyên bố với sự quan tâm cháy bỏng và kích động, em có thể kết án cô ấy! Việc gì đến em nào, tôi quát vợ tôi; tôi thấy kinh khủng phải nói chuyện với vợ về vụ này. Buổi tối trước ngày tuyên án, tôi bị sự bất an siết chặt, tôi chạy trong phòng và suy tính: Có thể chúng tôi sẽ tha bổng cho Lujza, bốn vị phụ nữ kia sẽ làm được gì? Chỉ cần một phiếu biểu quyết chống lại việc buộc tội là cô ấy sẽ được tha bổng; thế nào đây ngài? Đấy sẽ là biểu quyết của tôi? Tôi không tìm được câu trả lời cho câu hỏi này. Bỗng nhiên một ý nghĩ khó chịu đến với tôi: rõ ràng tôi có khẩu súng đã lên đạn trong tủ giường - đấy là một thói quen từ thời chiến; thật đơn giản là có khi nó lọt vào tay Lida vợ tôi! Tôi cầm khẩu súng lên: tao có nên cất hoặc vứt mi đi không đây? Chưa đâu, tôi nhăn mặt, chờ xem vụ Lujza kết thúc ra sao đã!

“Và sau đó tôi lại dằn vặt mình: Vâng, nó sẽ có kết cục ra sao, và mình, trời ạ, mình sẽ biểu quyết thế nào đây?

“Ngày cuối cùng công tố viên đứng lên nói, ông ta nói đúng và cứng rắn. Tôi không biết ông ta có cái quyền này từ đâu ra, nhưng ông ta dùng những lời lẽ nhân danh các mối quan hệ gia đình. Tôi nghe như nghe từ xa cái cách ông ta nhấn mạnh các từ như gia đình, cuộc sống dưới mái nhà, hôn nhân, đàn ông và phụ nữ, trách nhiệm của phụ nữ; người ta nói rằng đây là một trong những lời phát biểu tuyệt vời nhất tại tòa. Sau đó đến trạng sư của Lujza nói và ông ta đã làm một việc kinh khủng: ông ta xây dựng lời bào chữa trên cơ sở phân tích về bệnh lý tình dục. Ông ta chứng minh sự kinh tởm mà người phụ nữ lãnh cảm hoặc vô cảm về tình dục cảm thấy đối với người đàn ông - một con đực tàn bạo. Sự kinh tởm vật lý ấy lớn dần lên thành sự căm thù; người phụ nữ như vậy phải là nạn nhân trước mong muốn và thèm khát của kẻ bạo hành tình dục tàn nhẫn. Giây phút đó ta cảm thấy cả đoàn bồi thẩm quay lưng lại và lạnh lùng đến mức đông cứng chống lại cô Lujza, trong đoàn hội thẩm đã xuất hiện sự chống lại trong vô thức đối với cái gì đó không bình thường, cái sẽ phá hoại và đe dọa trật tự của nhân loại hay gì đó. Bốn nữ thành viên đoàn bồi thẩm mặt tái xám và trong họ dấy lên sự thù địch đối với người phụ nữ đã vi phạm trách nhiệm nào đó. Và tay trạng sư ngu xuẩn cứ nhiệt thành ôn đi ôn lại cái bài bào chữa dựa vào phân tích về tình dục của mình.

“Chánh án nhân hậu nhìn những biểu hiện phẫn nộ của đoàn bồi thẩm qua đôi kính và trong lời kết luận ông ta muốn làm dịu tình hình; ông không nói về gia đình và về tự do tình dục, mà nói về việc giết người. Các bồi thẩm chúng tôi thấy nhẹ nhõm; chân thành mà nói về mặt này vụ án dễ tiêu hóa hơn, đơn giản và gần như chấp nhận được.

“Đến phút cuối tôi vẫn không biết mình sẽ trả lời sao cho câu hỏi về sự phạm tội. Nhưng khi được đặt câu hỏi: Lujza Kadaníková có tội hay không có tội trong việc cố tình giết chồng, Jan Kadaník, và đã bắn ông ta? tôi là người đầu tiên không suy nghĩ đã trả lời: có. Và điều đã xảy ra là tất cả mười hai bồi thẩm đều trả lời: có.

“Sau đó là sự im lặng sững sờ; tôi nhìn bốn nữ bồi thẩm. Biểu hiện của họ cứng cỏi gần như long trọng y như họ đã tiến hành cuộc chiến đấu bảo vệ gia đình của con người.

“Khi tôi trở về nhà, vợ tôi, Lida, mặt tái đi vì kích động, buột miệng vội vàng: Kết cục thế nào rồi?

“Với cô Lujza ư? tôi nói như máy. Mười hai phiếu xác nhận có tội. Cô ta bị kết án tử hình treo cổ.

“Thật khủng khiếp, Lida thở dài cùng với sự tàn ác dã man, nhưng cô ta xứng đáng nhận án đó!

“Phút ấy có một cái gì đó đã vỡ ra trong tôi, cái sự căng thẳng hay gì đó. Vâng, tôi quát Lida do bị kích động mà tôi không hiểu do đâu, cô ta xứng đáng vì đã làm một việc ngu xuẩn. Lida ạ, em nhớ nhé, nếu cô ta bắn ông ta vào thái dương chứ không vào gáy thì cô ta có thể khẳng định là ông ta tự tử, em hiểu chứ, Lida? Và như thế cô ta sẽ được tha bổng. Em nhớ nhé, vào thái dương! Tôi đóng sập cửa lại; tôi cần tĩnh tại một mình. Và để các ông biết, khẩu súng ngắn của tôi cho đến bây giờ vẫn nằm trong cái ngăn kéo mở. Tôi đã không cất nó đi.”