CHƯƠNG IX - (2) Vấn đề là ở mình

Chủ nhật, chúng tôi giặt quần áo như thường lệ. Tôi vừa giặt xong thì tới giờ bắt đầu hoạt động thể dục thể thao, tôi không có bụng dạ nào đi chơi, bèn đến thư viện nhỏ định xem sách một mình. Mọi ngồi xuống thì nghe thấy bên ngoài có tiếng người nói chuyện:

- …Các cậu đều quen biết chơi quần vợt hay sao?

- Tôi không biết chơi, cậu tìm Phổ Nghi đi, ông ta biết chơi đấy.

- Ông ta biết chơi nhưng không chơi được đâu vì chẳng biết đến kiếp nào ông ta mới giặt xong mớ quần áo của mình.

- Dạo này ông ta giặt nhanh hơn trước rồi.

- Tôi chẳng tin.

Thật tức chết người được. Rõ ràng là tôi đã giặt xong cả rồi, vả lại quần áo cũng chẳng ít ỏi hơn chúng nó, vậy mà vẫn còn có người không tin, chẳng lẽ trời sinh ra tôi không có được một chút tiến bộ nào hay sao?

Tôi tìm lấy vợt và bước ra sân. Không phải tôi muốn chơi quần vợt, mà đúng hơn là để mọi người trông xem có phải tôi đã giặt xong quần áo hay chưa?

Ra tới sân quần vợt, tôi không tìm được người nói chuyện ban nãy, và vừa đúng gặp một cậu đang muốn chơi bóng, tôi bèn chơi với cậu ta một vài ván. Dần dà một số người đến xem, tôi chơi rất hứng thú, mồ hôi vã cả người.

Chơi xong đang rửa tay bên máy nước thì gặp trưởng trại - Chủ nhật gặp trưởng trại không phải là hiếm, vì chủ nhật ông vẫn thường đến.

- Phổ Nghi, ông hôm nay có tiến bộ đấy.

- Lâu lắm rồi tôi chưa chơi. - Tôi hơi đắc ý.

- Không, tôi nói là nói cái này này, - trưởng trại chỉ dãy quần áo treo trên dây phơi, - vì ông có tiến bộ, thời gian giặt quần áo không nhiều hơn mọi người vì thế ông có thể nghỉ ngơi như mọi người, hưởng thụ được cái vui trong hoạt động thể dục thể thao.

Tôi vội gật đầu, và cùng dạo với ông trong vườn.

- Hồi trước, người khác đều nghỉ ngơi, đều tham gia hoạt động văn nghệ, vui chơi giải trí, còn ông thì vẫn bận túi bụi, không bình đẳng được như mọi người, trong bụng rất tủi, bây giờ ông đã biết giặt giũ, mới có sự bình đẳng về mặt này với mọi người, trong bụng tất nhiên thấy vui. Và như vậy, mấu chốt của vấn đề vẫn là ở mình. Chẳng cần phải lo lắng người khác dối xử với mình ra sao.

Ngưng một lát, ông cười nói tiếp:

- Chiến tranh thế giới lần thứ hai đã biến ông từ vua trở thành một người tù. Ngày nay, trong tư tưởng ông lại xảy ra một cuộc chiến tranh lớn. Cuộc chiến tranh lớn này là phải biến vua thành một người lao động bình thường. Ông đã hiểu được chút ít về bản chất của vua, song, cuộc chiến tranh này chưa kết thúc, ông vẫn chưa cảm thấy bình đẳng như mọi người, phải tự hiểu mình mới được.

Sau khi trưởng trại về, tôi nghĩ rất lâu.Tôi thừa nhận một nửa lời nói trước: xem ra thì vấn đề quả thật là ở mình; nhưng một nửa lời nói sau thì khó mà tiếp nhận được, vì chẳng nhẽ tôi vẫn khư khư giữ cái bộ tịch của vua hay sao?

Song, chỉ cần thừa nhận nửa lời trước thì nửa lời sau cũng dần hiểu được, vì thực tế trong đời sống đã giải đáp vấn đề này. Thật đúng như trưởng trại dã nói, “cuộc chiến tranh” này chưa kết thúc.

Hôm đó sau khi tổ tôi quét dọn xong rác mới về đến buồng, uỷ viên sinh hoạt phê bình chúng tôi:

- Các ông rửa tay xong không đóng máy nước để máy nước cứ chảy ròng, thật là vô trách nhiệm, bận sao phải để ý đấy.

Nghe xong, Lý lớn lập tức hỏi tôi:

- Phổ Nghi, hình như ông là người rửa tay cuối cùng thì phải?

Tôi ngẫm chốc lát, ừ nhỉ, đúng là mình:

- Có lẽ tôi quên đóng vòi nước thật chăng?

- Ông bao giờ mà chả quên.

- Cũng có lúc không quên.

Có tiếng cười giòn tan, trong đó có lão Nguyên. Lão hỏi:

- Như vậy là cũng có lúc ông quên, và đã mấy lần quên không đóng máy nước chứ gì?

Tôi phớt lờ hắn ta. Lý lớn nói với tôi với vẻ hầm hầm:

- Ông thật không biết xấu hổ, có biết là thói quen đó từ đâu mà có không? Đó là thói quen hồi ông làm vua,ắt hẳn hồi trước ông không bao giờ tự tay đóng máy nước cả thì phải. Đến cái nắm tay mở cửa ông cũng chẳng bao giờ cần mó đến mà, chả là sẵn người khác mở cửa đóng cửa cho ông mà. Cho tới bây giờ ông ra vào cửa, chỉ mở thôi, có thấy ông đóng bao giờ đâu. Chỉ vì cái bộ tịch vua của ông tới nay vẫn chưa bỏ được đó!

- À, tôi nhớ ra rồi, - lão Nguyên nói - nhiều lúc tôi thấy ông lấy giấy báo đệm tay gài kéo then cửa, ấy là cái nghĩa lý gì?

- Sợ bẩn à, phải không? - Lý lớn nói chen.

- Chỗ ấy mọi người đều mó đến, bẩn ôi là bẩn.

Câu nói chế giễu ấy tức thì làm cho một số người càng bất mãn, mỗi người một lời ầm cả lên:

- Sa người ta không sợ bẩn, chỉ mỗi ông là sợ bẩn, hử?

- Chả nhẽ để mỗi mình ông ăn ở sạch sẽ, còn người khác thì đáng đời hay sao?

- Ông sợ cửa bẩn hay là sợ người khác bẩn, hử?

- Có phải ông cao cấp hơn người khác không? Có quyền coi thường mọi người à?

Tôi bắt buộc phải cố hết sức giải thích, rằng quả thật là không có ý khinh ghét người khác. Song tôi cảm thấy rất khổ não, sao mình lại vậy nhỉ? Mình đã nghĩ thế nào nhỉ? Sao cứ là không giống như mọi người. Sau đó lại có người nói đến lần đi tắm, tôi thường nhảy xuống bể tắm trước tiên, chờ khi người khác xuống thì tôi lại nhảy lên ngay. Lại có người nhắc đến hồi còn ở Liên Xô, ngày tết thường gắp “sủi cảo” trước vào bát ăn và chỉ ăn bát đầu tiên thôi. Nghe nhắc lại những sự việc lặt vặt mà tôi không bao giờ để tâm tới, khiến tôi phải ngẫm nghĩ về lời Lý lớn phân tích:

- Có gì đâu Phổ Nghi vẫn chưa bỏ cái vẻ làm vua mà!

Giờ đây nghĩ lại, Lý lớn hồi bấy giờ thật là một giáo viên rất nghiêm khắc đối với tôi. Hồi đó dù cậu ta có nghĩ gì đi nữa, nhưng lời nói của cậu ta bao giờ cũng làm tôi phải suy nghĩ đến những lý lẽ mà ngày thường tôi đã không nghĩ tới. Cuối cùng tôi không thể nào không thừa nhận là những điều làm tôi khổ não phần lớn là phải tự trách mình.

Một hôm, lúc súc miệng rửa mặt buổi sáng, Lý lớn nhắc nhở mọi người phải để ý đừng để nước súc miệng nhỏ giọt xuống đất, nếu nhỏ xuống đất thì phải chùi ngay, vì hôm nay kiểm tra vệ sinh. Đây là thi đua, bẩn một tí thì trừ điểm.

Tôi cúi xuống nhìn chỗ mình thấy có nhiều giọt thuốc đánh răng rơi dưới chân. Tôi cho là cũng không nom thấy rõ lắm, chưa coi là bẩn được. Lý lớn đi tới thấy vậy bảo tôi chùi ngay. Tôi lấy gót giầy đạp qua loa cho xong chuyện.

Tới giờ kiểm tra vệ sinh, tổ kiểm tra liên hợp gồm các tổ trưởng sinh hoạt và cậu Thụy uỷ viên sinh hoạt của Ban học tập lần lượt vào từng buồng kiểm tra và cho điểm theo tiêu chuẩn đã bàn trước. Khi kiểm tra tới buồng chúng tôi, tổ kiểm tra phát hiện vết thuốc đánh răng tôi chưa xoá sạch còn dính dưới đất, cho là vệt bẩn và trừ mất vài điểm. So với các tổ, tổ chúng tôi đạt điểm khá, song Lý lớn không vì vậy mà quên vết bẩn kia, cậu ta cầm giẻ lau đến, vừa vào buồng đã hỏi tôi ngay:

- Tại sao ông không lấy giẻ lau mà chùi?

- Tôi không nghĩ đến...

- Không nghĩ đến? - Lý lớn to tiếng - thế ông nghĩ những gì? Ngoài ông ra, ông còn thèm nghĩ gì khác nữa! Ông chẳng thèm nghĩ đến tập thể! Trong óc ông chỉ nghĩ đến quyền lợi, chứ có nghĩ đến nghĩa vụ đâu!

Vừa nói, cậu ta vừa định chùi, bỗng thay đổi ý nghĩ, chìa giẻ lau cho tôi nói:

- Ông nên tự giác một chút, chùi đi!

Tôi ngoan ngoãn làm theo mệnh lệnh của cậu ta.

Từ khi ở Triều Tiên và Đông Bắc Trung Quốc phát hiện bom vi trùng của đế quốc Mỹ vã toàn quốc đẩy mạnh phong trào vệ sinh yêu nước, trại giam mỗi năm định kỳ tổ chức mấy đợt tổng vệ sinh quy mô lớn diệt ruồi, muỗi, chuột... Hoạt động này đã để lại cho tôi nhiều ấn tượng sâu sắc, đáng kể là sự việc xảy ra giữa tôi và Lý lớn trong một lần diệt ruồi.

Lần ấy, Lý lớn đem lại mấy chục vỉ ruồi, không đủ chia, có nhiều người nhanh tay mạnh ai nấy lấy. Tôi không chủ động, nhưng Lý lớn đưa cho tôi một cái trước. Lần ấy là lần đầu tiên tôi cầm cái thứ này, dường như có cảm giác ngồ ngộ, thú thực là tôi chưa hề đánh chết một con ruồi bao giờ cả!

Lúc bấy giờ, trong trại giam đã không còn bao nhiêu ruồi nữa, nếu như theo tiêu chuẩn ở “kinh đô mới” (65) thì có thể cho là tiệt rồi. Tôi tìm hồi lâu mới thấy một con đang đậu ở thành cửa sổ cửa sổ đang mở, tôi bèn lấy chiếc vỉ ruồi huơ một cái xua nó bay ra khỏi cửa sổ.

- Ông làm cái trò chi thế? - Lý lớn ở đằng sau lưng hét - diệt ruồi hay phóng sinh hử?

Người khác có lẽ tưởng cậu ta nói đùa, nhưng tôi thì tôi biết ý của cậu ấy. Bất giác tôi đỏ mặt, vẻ không tự nhiên:

- Ai mà phóng sinh làm gì? - Tuy trả lời vậy, nhưng trong bụng tôi cũng nghĩ sao mình kỳ quặc thế sao lại xua nó bay mất nhỉ?

- Ông không sát sinh là sợ báo ứng gì? - Cậu ta trợn tròn mắt chất vấn. Tôi đuối lý, nhưng vẫn cố biện bạch:

- Báo ứng gì chớ! Ruồi tự nó bay đó chứ!

- Thì ông cứ tự suy nghĩ đi!

Buổi họp kiểm điểm tối hôm ấy lúc đầu mọi người không để ý gì đến chuyện này, nhưng sau được Lý lớn giới thiệu, mọi người đều biết hồi tôi ở Trường Xuân từng ra lệnh không cho phép đánh ruồi và câu chuyện có lần thì bảo nhiều người moi con chuột từ trong miệng mèo đang tha ra, ai nấy được một trận cười tức bụng. Cười xong, mọi người đều phê bình óc mê tín của tôi. Tôi tiếp thu, nhưng buột mồm lại nói:

- Tôi mà vẫn còn mê tín à? Năm ngoái tôi chẳng đập ruồi đó sao?

- À tôi nhớ ra rồi! - Lão Nguyên không nhịn được cười - ông không nói năm ngoái thì tôi cũng chẳng nhớ tới. Tôi nhớ là năm ngoái ông nhường vỉ ruồi cho người khác, còn mình thì lấy tờ báo quạt lia lịa, ruồi bị ông xua bay mất hết còn đâu nữa mà đánh nữa!

Chỉ có Lý lớn vẫn hầm hầm nét mặt trong tiếng cười chế giễu:

- Người khác phóng sinh để làm gì thì tôi không dám nói, nhưng ông phóng sinh thì tôi biết rõ, ông hoàn toàn là người ích kỷ, với cái giá như vậy muốn dược phật tổ phù hộ. Người khác có thể chết hết, chỉ độc mình ông phải bảo hộ, vì ông coi ông là người cao quý nhất mà!

- Cậu nói hơi quá đáng! - Tôi cự lại.

- Phổ Nghi cũng có lúc rất tự ti. - Lão Nguyên nói.

- Đúng thế! - Tôi ngắt lời - bất kỳ là điểm nào, tôi cũng tự thấy kém cỏi hơn mọi người.

- Có lẽ có lúc tự ti - Lý lớn tỏ vẻ đồng ý, nhưng lại nói tiếp - có lúc ông lại tự coi mình cao quý hơn mọi người, quan trọng hơn mọi người. Sao ông lại vậy, thật tôi chẳng hiểu.

Thật sự thì dần dần tôi cũng đã tự hiểu ra. Vì tôi đã sống 40 năm mãi tít ở trên, nay bỗng rơi xuống đất bằng, nên cứ cảm thấy oan uổng, bực dọc, thậm chí không phục; và cũng có nhiều sự thật đã chứng tỏ tôi thật sự không bằng người, nên lại cảm thấy nản lòng, hối hận, tự ti và bi quan. Tóm lại, cái thế của tôi đã bị đánh tan, nhưng thước đo của tôi đối với bên ngoài vẫn còn lại ở trong tôi. Sở dĩ tôi nhận thức được điều này là vì sau này tôi đã phát hiện có những người mà tôi đã khó lường được theo như thước đo của tôi. Trước khi nhận thức được điều này, trong đoạn thời gian cùng ở với Lý lớn, tôi chỉ hiểu được lời nói của trưởng trại, dần dần hiểu được quan hệ giữa mình với người khác là không bình đẳng, chính vì thế nên người khác mặc cảm với tôi, và tôi không được người khác đối xử bình đẳng và tôn trọng. Nói tóm lại thì vấn đề là ở mình. Cho tới khi tôi tận mắt thấy những người không thể lường được và chịu ân huệ của họ, thì tôi càng hiểu rõ tôi là người như thế nào.

Chú thich:

(65) Kinh đô của Phổ Nghi ở Trường Xuân trước giải phóng - ND