Những đôi mắt trên đèo

Hơn mười năm đi học ở Huế, không dưới một trăm lần tôi đi qua đèo Hải Vân. Hơn một trăm lần ấy, không có lần đi nào giống lần đi nào. Duy lần nào cũng vậy, hễ cứ lên đèo là thấy...buồn. Sương mù giăng kín. Chim cu cô đơn bay giữa những nụ hoa giẻ giun nở trắng đến se lòng. Và gió, những ngọn gió dại cứ như từ trong ruột đá thổi ra hắt hiu một màu lam chướng. Nín lặng trong một nỗi sợ hãi mơ hồ, tôi đã nhiều lần thấy khó thở khi xe qua đèo Hải Vân. Tưởng có lúc lồng ngực như vỡ ra, rồi vô cớ thắt lại khi nghe sau triền núi có tiếng gì như tiếng vượn mẹ hú gọi con. Và bất ngờ từ một khúc cua tay ảo hiểm trở, hiện ra những vạt cỏ lau nở dài lấp loá dưới nắng, khắc khoải như tay người đưa tiễn. Cả một rừng lau khiến lòng người bối rối không biết ngọn lau nào là tay mẹ tiễn đưa.

Dường như từ "Mẹ" và "đèo" có chung một nội hàm, nằm trong một trường liên tưởng rộng về những gì vất vả, cơ cực nhất. Chả trách người xưa bảo lên đèo nhớ mẹ. Ai đó từng có một ý tưởng hay là hãy tống hết những kẻ bất hiếu lên đèo, để y hoặc thị, có một lần nghe tiếng khóc của vượn con mà biết ơn sinh thành của cha mẹ. Và theo tôi đèo ấy phải là đèo Hải Vân.

Nhưng ám ảnh lòng tôi là những lần vượt đèo Hải Vân không chỉ có hoa lau và mẹ, mà còn có đôi mắt thăm thẳm buồn không sao nói hết của những người xa xứ. Mười năm qua đèo, tôi đã ngộ gặp hàng nghìn những đôi mắt như vậy. Háo hức, thất vọng chia ly, buồn tủi. Buồn trong ngày ra đi và buồn cả trong ngày trở về. Những ánh mắt như nói lên hết thảy, từ bao ngày tha phương đói cơm, thiếu áo cho đến một niềm hy vọng mới vừa được nhen nhóm. Đó không phải là cuộc ra đi và trở về của những Khinh Kha mặc áo khinh cừu, mà là cuộc ra đi của sự dồn đuổi cơm áo và cuộc trở về của những con chim thiên di lòng nhớ nhung nguồn cội.

Trong số những đôi mắt buồn tha hương qua đèo Hải Vân, có lần tôi nhìn thấy đôi mắt của một mẹ già. Khuất sau những vai người, mắt mẹ ầng ậng nước. Phải chăng mẹ đã khóc khi đi qua đèo này? Bên cửa xe, gió thổi quần quật, chiếc khăn mỏ quạ nâu sồng che khuất một phần gương mặt già nua. Làm sao tôi biết quê mẹ ở đâu, nhưng đoán chắc đó là một vùng quê nghèo của đồng bằng Bắc Bộ chiêm khê, mùa thối. Cây lúa không nuôi nổi con người. Qua hết đèo xe lại tiếp tục cuộc hành trình vào Nam.

Mẹ ơi! Mẹ đã tin gì ở ngày ra đi này? Nơi mẹ đến sẽ là đâu? Đường vào Nam còn xa xôi lắm? Mười năm đi qua đèo Hải Vân, sau nỗi buồn cỏ lau, con đã đủ lớn khôn chưa để nhận ra từ ánh mắt mẹ muộn phiền nỗi đau của một người xa xứ....