nợ của duyên hay phụ chú cho một phụ chú khác
Bạn thường ngắm mẹ mình vào những cuối tuần, khi mấy anh chị em tới nhà mẹ ăn những món công phu mà bà nấu. Đó là bữa cơm bà phải chuẩn bị từ vài hôm trước, khi gọi cho từng đứa con và hỏi muốn ăn gì tuần này. Cùng với cô con cả - chị gái bạn, và là bản sao hoàn hảo của mẹ - hai người đàn bà sẽ đi chợ, vật lộn với mớ nguyên liệu, nấu nướng sao cho mọi người không chỉ được ăn với nhau, mà còn gói mang về. Người vắng mặt không mất phần. Mẹ không ăn chung, thường là vậy, bà ngồi ở một chỗ gần đó, chờ cơ thể nguội bớt mồ hôi, và canh chừng xem thức ăn trên bàn đã vơi chưa, ai sẽ cần vài quả ớt ai tấm tắc khen ngon. Thầm ngắm dáng vẻ bà khi ấy, bạn cố phân tích tình cảm của mẹ trong cách bà nhìn bầy con, hân hoan lẫn mỏi mệt, hài lòng lẫn chán chường.
Bạn tin tình cảm cha mẹ - con cái luôn phức tạp hơn những gì người ta thường nghĩ, rằng đó là mối quan hệ tràn đầy tình yêu thương, vô điều kiện, cho đi mà không cần nhận lại. Một mối quan hệ mang tính hy sinh, nhất là ở Á Đông, cha mẹ hy sinh cho con cái như là mặc định. Nhưng mặc định là một cái bẫy. Một khi đã mặc định rồi, người ta sẽ không còn khao khát thay đổi, ít nhất là trong ý nghĩ.
“Mẹ có muốn thoát khỏi lũ con mình không?”, bạn thường tự hỏi khi nhìn mẹ vịn vách tường cho qua cơn choáng vì đã đột ngột đứng dậy đi lấy món nước chấm, đảo những con cá rán trên chảo, hay tìm khăn mặt cho đứa cháu. Ai đó muốn giúp nhưng bà nói, chỉ bà mới biết thứ gì cất ở đâu. Bạn tự hỏi bà có muốn lấy lại chiều kích vốn có của chính mình, sau khi bị chồng con chèn lấn, ép chặt? Bà có khoảnh khắc nào muốn vứt bỏ tảng đá của Sisyphus trên lưng hay bà còn không nhận ra ấy là gánh nặng?
Và khi bạn sinh đứa con đầu, bạn đã nhận ra một bà mẹ khó mà trốn thoát khỏi con mình, kể cả đứa trẻ ấy chủ động từ bỏ. Ngay cả bà mẹ nhẫn tâm bỏ rơi con mình ở bên đường, nhưng đứa bé vẫn đi theo bà ta cho đến cuối cùng. Chừng nào bà còn trí nhớ, bà sẽ không bao giờ quên sinh vật nhỏ bé co mình ủ ấm trong mớ khăn dày, kẻ mà để có cuộc gặp gỡ đầu tiên, cả bà và nó đều phải mang sẹo.
Đây là con mình, bạn nghĩ khi mân mê những ngón tay hồng của đứa nhỏ, cho đến cuối cùng nó vẫn là con mình. Kiểu gì cũng không thay đổi được. Nếu hôn nhân chẳng suôn sẻ, bạn sẽ lấy nhiều hơn một người đàn ông làm chồng, và bạn từ vợ A thành vợ Z, theo cách gọi của người đời, nhưng bạn mãi mãi là mẹ của Tí của Tèo. Mối quan hệ sinh thời có thể đứt đoạn, nhưng khi bạn nằm xuống, ngó cái gã xăm mình đang phì phèo thuốc lá đang lạy trả, hay vị linh mục chủ sự thánh lễ an táng kia, hàng xóm lại bảo nhau, “con của bà K đó, chớ ai”.
Con của bạn, nhưng lại chẳng của bạn. Nó đi bằng đôi chân nó, nghĩ bằng bộ não của chính nó, và chẳng có gì giống đứa con trong ảo tưởng. Bạn bảo này đừng chạy, đứa trẻ vẫn chạy, bạn bảo hãy ngồi vào bàn học, đứa trẻ lại dính mắt vào điện thoại. Càng lớn phổng lên, đứa trẻ kia càng xa lạ, cả thể xác lẫn tâm hồn. Nhưng bạn không bao giờ thoát được đứa trẻ đó, bất kể nó là một thực thể độc lập với mình.
Dưới ảnh hưởng của Phật giáo, người già quê bạn hay bảo rằng duyên cha mẹ với con cái kèm theo nợ của tiền kiếp, giờ tìm nhau là để trả cho nhau, hoặc kiếp này chính là một cuộc vay khác. Một thuyết khá đáng tin. Nhưng nếu bạn là người duy lý, không tin vào bất cứ gì mà mình không tận thấy, nghĩ rằng tiền kiếp hậu kiếp là những thứ mông lung siêu thực, bạn cũng nhận ra mối quan hệ cha mẹ với con cái có cái gì đó mất cân bằng ngay từ đầu. Luôn có thứ tình cảm gì đó như là trách nhiệm, phụ thuộc, dựa dẫm, ràng buộc lẫn trong những yêu thương.
Vậy, phải có ai đó thoát chứ, hoặc ít nhất là có ý định bỏ trốn. Bạn ngờ là mẹ bạn cả ý định, cũng không. Cả những cuối tuần bạn bảo anh chị em mình giả vờ bận để bà có thể thư giãn, nhưng thức ăn bà nấu được gửi tới cửa nhà mỗi đứa con sau đó, vẫn còn ấm nóng.
Biến mất, vượt thoát, từ bỏ, chủ đề đó hay trở đi trở lại trong đầu bạn. Với quyền năng của văn chương, bạn có thể cho những người đàn bà như mẹ hay chị gái một phiên bản khác, tìm cách sống cho mình, vì mình. Trên trang viết bạn ngày càng nhiều cuộc dứt duyên, đào thoát.
Nhưng bạn không tìm được cách nào tự nhiên nhất, hoàn hảo nhất cho một bà mẹ bỏ trốn, khi mà con bà vẫn bám lấy không rời. Bay lên trời, hoặc hóa thành bướm chỉ là hiện thực đậm chất huyền ảo của văn chương. Mẹ và chị gái không bay được. Bao nhiêu dây nhợ mà đám con buộc vào, cộng với mớ dây mà hai người đàn bà này tự trói, đã khiến họ loay hoay trong sàn nước, gian bếp nhà mình, và hiếm hoi lắm họ mới chịu đi xa hơn khu chợ quen. Một hôm nào bị ép lên xe đi nghỉ mát vài ngày, họ cũng đã chuẩn bị sẵn hàng chục món ăn trong tủ lạnh và lo lắng suốt đường đi, không biết người nhà có ổn không, khi mình vắng.
Không phải vì ám ảnh cuộc đời của những người đàn bà bạn biết, hay bởi thuyết của nhà Phật, mà bạn cứ ngờ rằng không có cuộc dứt duyên thật sự nào giữa cha mẹ với con cái, kể cả có dùng đến phương thức cực đoan, gây tổn thương nhất. Nhưng bạn giả vờ tin là có, như khi vờ rằng mình sẽ không bao giờ trở thành bản sao của mẹ, khi lên thực đơn những món ăn lũ con ưa thích khi chúng trở về nhà cho kỳ nghỉ giữa năm.