Chú Thích

[1] Blanche, tên gọi của nhân vật chính, có nghĩa là trắng. Khi làm tính từ bổ nghĩa cho vũ khí (arme) thì lại có nghĩa là các loại vũ khí làm từ sắt như gươm, giáo... (arme blanche). (Chú thích không lưu ý gì thêm đều là của người dịch.)

[2] Vercingétorix sinh năm 72 trước Công Nguyên, phải ra đầu hàng César vào năm 52 trước CN, lúc mới hai mươi tuổi, bị cầm tù sáu năm dài, bị bêu làm vật chiến thắng của César, rồi bị xử tử năm 46 trước CN.

[3] César tên thật là Jules César, sinh năm 100 trước CN, là một vĩ nhân trong lịch sử La Mã. Ông vừa là một danh tướng, một nhà chính trị có tài. Ông từng chỉ huy quân đội La Mã chinh phạt gần như cả châu Âu và Bắc Phi.

[4] Nhạc sĩ và ca sĩ nhạc rock trứ danh người Anh sinh năm 1947 đồng thời cũng là môt diễn viên điển trai, có mái tóc vàng quyến rũ.

[5] Trong tiếng Đức có nghĩa là “cực kỳ khủng khiếp”.

[6] Một nhân vật truyền thuyết trong áng thơ dài 1600 câu của Bỉ, là người đã giải thoát nữ công tước Bouillon khỏi vòng vây kẻ thù...

[7] Tiếng La Tinh có nghĩa là “một tinh thần lành mạnh trong một cơ thể cường tráng”.

[8] Sparte là một thành phố cổ nằm ở miền Nam Hy Lạp.

[9] Alcibiade (450-404 trước CN) là nhà chính trị và tư lệnh của Athènes cổ.

[10] Standhal (1783-1842) là bút danh của Marie-Henri Beyle, một nhà văn Pháp thế kỉ 19.

[11] Radiguet (1903-1923) tên thật là Raymond Radiguet, nhà văn Pháp được biết đến nhiều nhất với cuốn Quỷ trong thân (Diable au corps) được xuất bản vào năm ông 17 tuổi. Ông qua đời ở tuổi 23 do bệnh thương hàn.

[12] Tarte trong tiếng Pháp vừa có nghĩa là bánh kem mứt, vừa có nghĩa là một cô gái đần độn, xấu xí.

[13] Dụ ngôn về đứa con hoang đàng là lời răn dạy của Chúa Jesus được ghi trong Kinh Phúc âm thánh Luca. Trong câu chuyện này, người con trai thứ được cha mình chia cho một phần tài sản, anh ta rời nhà và tiêu xài hoang phí của cải đến mức phải đi ăn xin. Sau đó anh quyết định tìm đường trở về với người cha. Khi người con trở về, người cha không những không mắng mỏ mà còn mở tiệc ăn mừng. Người con trai cả vốn ở lại và chăm chỉ làm ăn, cảm thấy vô cùng bất bình với cha. Nhưng người cha nói rằng riêng việc trở về của người em đã là một việc đáng mừng rồi.

[14] Có thể hiểu là Kẻ phản Christa, cũng tương tự như Antéchriste là Kẻ phản Chúa.

[15] Theo truyền thuyết thời Trung cổ, Graal (tạm dịch là “Giờ khắc quý báu”) là máu của Chúa Jesus được đựng trong một chiếc lọ bằng vàng, thứ cực kỳ quý giá và khó lòng có thể có được.

[16] Nhà văn Flaubert sinh thời rất quan tâm đến yếu tố thẩm mỹ trong các tác phẩm văn học của mình vì vậy, ông luôn sử dụng phương thức “đọc to” các văn bản để thử nghiệm tính thẩm mỹ của chúng. “Cái loa” ở đây chính là dụng cụ phục vụ cho việc thử nghiệm đó.

[17] Lễ Hiển linh là lễ hiện thân của Đức Chúa, được tổ chức vào ngày mồng sáu tháng Giêng hằng năm. Theo truyền thống, tín đồ Thiên chúa giáo mừng Lễ Hiển linh với một chiếc bánh ga tô. Một hạt đậu được giấu vào trong chiếc bánh đó và người nào ăn được miếng bánh có chứa hạt đậu sẽ trở thành vua hoặc hoàng hậu của ngày hôm đó.

[18] Ngày xưa ở Trung Đông, nhất là tại Ba Tư, các vị chiêm tinh, hoặc các đạo sĩ, là những người trí thức, thường làm cố vấn cho các vua và chuyên nghiên cứu thiên văn học. Vào thế kỷ thứ bốn và năm, truyền thống dân gian phương Tây tưởng tượng ra các nhà chiêm tinh, đạo sĩ này là những vị vua. Đến thế kỷ thứ bảy, tục truyền lại còn đặt tên cho họ là Melchior, Gaspard và Balthazar. Rồi đến thế kỷ 15, để muốn nói rằng các vị vua này tượng trưng cho toàn nhân loại, dân gian còn xác định chủng tộc của họ: Melchior là người da trắng, Gaspard người da vàng, và Balthazar người da đen hay còn gọi là Vua đen.

[19] Gaspard & Melchior là hai trong số các đạo sĩ đã tìm đến hang Bê- Lem triều bái và thờ lạy Chúa Hài Nhi mới sinh. Các Ngài tượng trưng cho nhân loại, đền đáp hồng ân Thiên Chúa Cha đã ban tặng, dâng lên Con Thiên Chúa ba lễ vật quý giá là vàng, nhũ hương và mộc dược.

[20] Dịch nguyên văn từ tiếng Pháp, loại hoa này có tên là “Nỗi tuyệt vọng của người họa sĩ” vì chưa họa sĩ nào có thể lột tả được hết vẻ đẹp của loại hoa này trong tranh của mình.

[21] Nguyên bản tiếng Pháp là “narcisse” vừa có nghĩa là “hoa thủy tiên”, vừa chỉ “người quá yêu bản thân mình” hay “người tự mê”.

[22] Malmedy có cùng cách phát âm với “Mal me dit”, có nghĩa là “Cái ác nói với tôi”.

[23] Người ta thường đồn rằng David Bowie có hai mắt khác màu, một màu xanh nước biển và một màu xanh lá cây.

[24] Georges Bernanos (1888-1948) là nhà văn, nhà báo, nhà luận chiến người Pháp.

[25] Tên một tập đoàn nổi tiếng của Pháp chuyên sản xuất lốp ô tô.

[26] Một gia đình nghèo khổ trong tác phẩm Những người khốn khổ của đại văn hào Pháp Victor Hugo.

[27] Nguyên văn là “à la marquise d'O”, tên một bộ phim của đạo diễn người Pháp Eric Rohmer. Phim kể về một nữ hầu tước góa bụa, có hai con, được một sĩ quan quân đội thương tình cứu giúp. Một thời gian sau bà biết mình có thai dù chẳng hề quan hệ từ khi chồng qua đời...

[28] Heinrich von Kleist (1777-1811), nhà văn người Đức, là tác giả của cuốn tiểu thuyết A la marquise d'O, về sau được chuyển thể thành bộ phim cùng tên.

[29] Hai người bạn rất thân trong vở bi kịch Andromaque của Racine (Pháp).

[30] Trong thần thoại Hy Lạp, Patrocle là một trong những chiến binh đã tham gia cuộc chiến thành Troie. Chàng vừa là anh họ, vừa là bạn rất thân của Achille, người đã đồng hành cùng Achille đến thành Troie.

[31] Tình bạn giữa Montaigne và La Boétie vẫn được biết đến như một tình bạn hoàn hảo giữa hai thanh niên còn rất trẻ. Tình bạn ấy gắn liền với câu nói nổi tiếng của Montaigne khi giải thích vì sao lại yêu quý La Boétie đến thế: “Vì đó là cậu ấy, vì đó là tôi”.