LỜI TÁC GIẢ
Tôi được Ban phụ trách cuộc Vận động sáng tác về đề tài chiến tranh cách mạng và lực lượng vũ trang nhân dân (2001 – 2004) mời tham gia cuộc vận động với gợi ý: viết thêm những điều gì thấy cần viết về kháng chiến chống Pháp, đặc biệt là giai đoạn Điện Biên Phủ.
Trong dịp kỷ niệm “25 năm giải phóng miền Nam” và “45 năm chiến thắng Điện Biên Phủ”, nhiều nhà báo, nhà văn nước ngoài tới thăm Việt Nam để tìm hiểu về hai cuộc chiến tranh. Tháng 8 năm 1998, anh John Kennedy, con trai cố Tổng thống Mỹ Kennedy, lúc ấy phụ trách tờ báo George ở Washington, gọi điện thoại ngỏ ý muốn tới thăm tôi. Trong buổi gặp, John nói mình đã tìm hiểu nhiều về chiến tranh Việt Nam, kể chuyện những ngày qua anh đã lên Cao Bằng, ngủ lại một đêm tại Pác Bó và tiếp xúc với người dân địa phương. Anh thú nhận là mình băn khoăn không hiểu vì sao trong một hang rừng ẩm lạnh và với những người dân thuần phác như vậy, Hồ Chí Minh đã nghĩ ra cách giải phóng đất nước khỏi chủ nghĩa đế quốc.
Tôi nói mình thuộc thế hệ sinh sau, chỉ có thể trả lời với tư cách là một người có nghiên cứu về hai cuộc chiến tranh, và khuyên John, tốt nhất là nên hỏi trực tiếp người đã ở Pác Bó thời đó, hiện nay vẫn còn hai người là nguyên Thủ tướng Phạm Văn Đồng và Đại tướng Võ Nguyên Giáp. John Kennedy nói: “Làm sao mà gặp được Tướng Giáp…? Tôi đã chuẩn bị từ Washington, nhưng người ta đều bảo là không thể gặp Đại tướng!”. Tôi nói là mình sẽ thử đề nghị giúp anh xem sao. Anh Văn cân nhắc rồi quyết định gặp John Kennedy.
Khi được gặp Đại tướng, John Kennedy đặt thêm một câu hỏi thứ hai: “Tại sao người Việt Nam đều giành chiến thắng trong lúc kẻ thù mạnh nhất?”.
Không phải lần đầu tôi được nghe những người nước ngoài hỏi về chiến tranh Việt Nam, đặc biệt là về Điện Biên Phủ. Nhưng đây là dịp tôi gặp nhiều nhà nghiên cứu, nhà báo, nhà văn, nhà sử học người Mỹ, người Anh, người Nhật…, họ nêu lên nhiều câu hỏi về những vấn đề lớn của chiến tranh Việt Nam mà họ đã thực sự băn khoăn và chưa tìm được lời giải đáp. Và lần này những băn khoăn của họ đã trở thành của chính tôi. Đến lượt tôi tự hỏi: chiến tranh qua đã lâu, chúng ta và phương Tây đã viết cả núi sách về cuộc chiến này, nhưng vì sao mà nhiều người đã bỏ công phu nghiên cứu nghiêm túc về nó, vẫn chưa hiểu những lý do nào đã đưa nhân dân ta tới chiến thắng?
Tôi đã lật giở lại một số sách nước ngoài viết về chiến tranh Việt Nam, viết về Đại tướng Võ Nguyên Giáp, và chợt nhận ra một điều: rõ ràng trong những sách viết khá công phu và nghiêm túc, họ đã đánh giá cao, thậm chí rất cao chiến thắng của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng trước quân xâm lược hùng mạnh hơn mình rất nhiều lần, nhưng phần lớn chưa đề cập đến một điều khá cơ bản: Vì sao nhân dân Việt Nam đã đánh thắng?
Tôi vốn là một nhà văn trong quân đội đã có ý nguyện dành trọn vẹn cuộc đời viết về cuộc chiến tranh ba mươi năm, và may mắn đã có nhiều năm được giúp Đại tướng Võ Nguyên Giáp thể hiện những hồi ức về kháng chiến chống Pháp.
Tôi nghĩ các tập hồi ức của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Tổng tư lệnh Lực lượng võ trang Việt Nam từ khi mở đầu đến khi kết thúc chiến tranh đã giải đáp những vấn đề cốt lõi vì sao nhân dân ta đã giành chiến thắng trong trận trường kỳ lần thứ nhất chống Pháp và chuẩn bị cho trận trường kỳ tất thắng lần thứ hai chống Mỹ giải phóng toàn bộ đất nước. Nhưng nếu muốn cho mọi người trong nước cũng như những người nước ngoài có quan tâm hiểu được vấn đề này thì còn khá nhiều việc phải làm. Đây là công việc không phải chỉ của một vài người hoặc một vài cuốn sách.
Yêu cầu của Ban Vận động sáng tác đã gợi ý cho tôi một công việc mà tôi có thể đóng góp. Tôi không mong đưa ra những phát hiện mới về lịch sử chiến tranh Việt Nam hiện đại mà chỉ mong làm rõ thêm, bổ sung thêm, cụ thể hóa thêm thực tế cuộc chiến, may chăng có thể mang lại điều gì bổ ích đối với những vấn đề người đọc quan tâm.
1. Văn là bí danh tự đặt của đại tướng Võ Nguyên Giáp
2. Xin đọc bài phỏng vấn Trí tuệ bậc thầy ở phần Phụ lục cuối sách