Chương VI MỘT ĐÊM ĐẦY BIẾN CỐ-1

Lúc ban ngày, Virghinxki đã bỏ ra ít nhất hai tiếng đồng hồ chạy đôn chạy đáo đi gặp những kẻ đồng mưu để nói cho họ biết rằng, theo ý anh ta, Satov sẽ không tố cáo họ, bởi vì vợ hắn đã trở về với hắn và đã sinh hạ một đứa con. Virghinxki tuyên bố: “Nếu hiểu biết lòng người, ta sẽ không thể nghĩ được rằng bây giờ hắn còn có thể nguy hiểm”. Nhưng anh ta thất vọng vì chỉ gặp Erkel và Liamsin ở nhà. Erkel im lặng nghe anh ta nói hết, nhìn vào mắt anh ta ra vẻ hiểu, nhưng khi Virghinxki hỏi thẳng là liệu tới sáu giờ hắn có đi hay không, Erkel cười rạng rỡ và nói: “Dĩ nhiên”.

Liamsin nằm trên giường trùm chăn kín mít, làm như ốm nặng. Hắn có vẻ khủng khiếp khi thấy Virghinxki tới. Khi Virghinxki vừa mở mồm, hắn vội xua tay và rên rỉ rằng hắn muốn được yên thân. Tuy nhiên, hắn cũng lắng nghe những điều Virghinxki nói về Satov, và khi nghe nói rằng trừ Erkel, những người khác không ai có nhà, hắn tỏ vẻ kinh ngạc vô cùng. Thì ra hắn đã nghe Liputin kể chuyện về cái chết của Fedca. Hắn nhắc lại một cách lộn xộn những điều mình biết cho Virghinxki nghe, đến lượt Virghinxki tỏ ra rất kinh ngạc. Nhưng khi Virghinxki cuối cùng hỏi hắn liệu có phải tiến hành công việc như đã định hay không, Liamsin lại vội xua tay, một mực rằng chuyện đó thực sự không liên quan trực tiếp gì đến han, rằng hắn không biết gì cả và chỉ muốn một điều: được yên thân.

Virghinxki trở về nhà, lòng tràn ngập thất vọng và lo sợ. Điều càng làm anh ta khổ sở là mặc dù anh ta thường nói cho vợ biết mọi chuyện, chuyện này anh ta phải giấu gia đình. Nếu một tư tưởng mới, một kế hoạch hòa giải mới, lúc đó không bừng bừng ngự trong tâm trí, có lẽ anh ta đã phải lên giường đi ngủ như Liamsin. Nhưng tư tưởng mới kia làm anh ta căng thẳng, anh ta bắt đầu bồn chồn chờ đợi giờ định mệnh và đi tới địa điểm kia sớm hơn đã hẹn.

Đó là một nơi rất âm u nằm trên rìa khu vườn khổng lồ thuộc bất động sản của gia đình Xtavroghin. Sau này, tôi có tới đó mục kích. Tôi có thể tưởng tượng được cái khung cảnh thế lương trong buổi chiều thu u ám đó. Nó ở ven một khu rừng đã lâu đời, vầ những cây thông hàng trăm tuổi cao vút đứng sừng sững quái đản và đe dọa trong khoảng tối dầy đặc khó mà thấy rõ quá hai bước. Nhưng Piot’r, Liputin, và Erkel có mang theo đèn lồng. Không hiểu lí do tại sao và vào hồi nào, người ta đã xây một cái hang bằng đá đẽo thô sơ ở đó, trông khá kì dị. Trước kia trong hang có một chiếc bàn và mấy cái ghế dài, nhưng đồ đạc đã mục từ lâu. Đi về bên phải chừng hai trăm bước là tới cuối chiếc ao thứ ba của khu vườn. Ba chiếc ao nằm trải dài, chiếc nọ tiếp theo chiếc kia, thành một con đường cả dặm, bắt đầu từ ngôi nhà và tới bìa ngoài khu vườn mới hết. Bất cứ tiếng động gì, tiếng la hét hay ngay cả tiếng súng nổ, cũng khó lòng tới được tai những người trong nhà Nicolai. Hơn nữa, bởi vì Nicolai đã đi từ ngày hôm trước và ông già Alecxei cũng đi khỏi, chỉ còn năm hay sáu người, có thể nói, thuộc loại tàn tật, còn lại trong nhà. Dù cho giả sử rằng trong số những người đơn độc này, có kẻ nghe thấy tiếng la hay kêu cứu, những tiếng này chỉ gây cho họ sự sợ hãi và sẽ chẳng có người nào chịu nhúc nhích để rời khỏi chiếc giường êm ấm hay chiếc lò sưởi ấm cúng.

Khoảng sáu giờ hai mươi, trừ Erkel đã được phái đi triệu Satov, tất cả đều đã có mặt tại đó. Lần này Piot’r Verkhovenxki đúng giờ, anh ta tới cùng với Tolcatrenco. Tolcatrenco đang cau mày và trông lo lắng; cái bề ngoài kiêu căng phách lối của hắn đã biến mất. Lúc nào cũng thấy hắn bám sát một bên Piot’r và có vẻ bỗng nhiên trở nên hết dạ trung thành với Piot’r; hắn luôn miệng thì thào bên tai Piot’r, mặc dù Piot’r làm ngơ hay chỉ lẩm bẩm cho qua.

Sigaliov và Virghinxki, tới một lúc trước Piot’r, lùi xa một vài bước và rõ là cố giữ im lặng hoàn toàn. Piot’r nâng chiếc đèn lồng lên và quan sát họ chằm chằm như lăng nhục; hắn nghĩ bụng “Chắc chắn chúng nó đang âm mưu gì”, và hỏi Virghinxki:

- Liamsin có đây không? Ai bảo hắn bị ốm?

- Tôi đây!

Liamsin từ sau một gốc cây bước tới. Hắn mặc một chiếc áo khoác dầy và đầu quấn khăn, dưới ánh đèn, thật khó mà trông rõ mặt hắn.

- Vậy chỉ còn thiếu Liputin phải không?

Liputin lặng lẽ từ trong hang đá bước ra. Một lần nữa Piot’r lại nâng đèn lên.

- Tại sao bạn trốn trong đó? Sao bạn không bước ra?

- Tôi nghĩ rằng chúng tôi vẫn còn có tự do cử động. - Liputin lúng búng, mặc dù có thể chính hắn cũng không hiểu rõ lắm những gì hắn đang cố diễn tả với lời lẽ trên.

Các bạn! - Lần đầu tiên Piot’r lớn giọng thay vì nói khe khẽ. Điều này gây cho bọn kia giật mình. - Tôi chắc chắn các bạn hiểu chúng ta tới đây không phải để tán gẫu. Mọi chuyện đã được nghiền ngẫm kĩ lưỡng ngày hôm qua, vậy bây giờ tất cả đều sáng tỏ. Nhưng tôi thấy, qua nét mặt các bạn, là có vài người muốn nói điều gì - vậy nói liền đi. Mẹ kiếp, chúng ta không có mấy thì giờ - Erkel có thể dẫn hắn lại bất cứ lúc nào.

Tolcatrenco, vì một lí do nào đó, thấy cần phải chêm vào:

- Ồ, anh ta nhất định phải dẫn hắn tới!

Liputin một lần nữa lại cất tiếng hỏi, mà cũng không rõ tại sao mình lại hỏi như thế:

- Nếu tôi không lầm, hắn sẽ giao máy in lại trước đã chứ?

Piot’r lại giơ đèn lên soi vào mặt Liputin và nói:

- Dĩ nhiên, chúng ta không hề có ý định để mất cái máy in. Nhưng hôm qua chúng ta đã quyết định là chưa cần phải chiếm lại nó ngay - chúng ta chỉ muốn hắn chỉ rõ địa điểm chôn giấu, rồi lúc nào tiện chúng ta sẽ đến lấy sau. Tôi biết nó nằm cách một góc hang này khoảng vài chục bước. Nhưng khốn nạn thật, Liputin, sao bạn lại có thể quên hết mọi việc như thế? Ta đã đồng ý là chỉ mình bạn ra gặp hắn, và chúng tôi chỉ sau đó mới xuất hiện. Vậy tôi thắc mắc không biết vì cớ gì bạn lại hỏi câu đó - trừ khi bạn cố tình.

Liputin nhìn Piot’r một cách u ám không nói gì. Trong một lúc, cả bọn đều im lặng. Ngọn thông lắc lư theo chiều gió. Piot’r nóng nảy phá vỡ sự tịch mịch:

- Này, các bạn, tôi vẫn trông chờ mỗi người trong các bạn làm tròn nhiệm vụ.

Virghinxki chợt hăm hở phát biểu và hoa tay múa chân loạn cả lên, nói vội đến không ra câu:

- Tôi được biết vợ Satov mới trở về với anh ta và vừa sinh con... Tôi biết lòng dạ con người. Tôi chắc chắn bây giờ anh ta không tố giác nữa đâu, bởi vì đương hạnh phúc. Tôi định bảo cho hết cả các anh chuyện này, nhưng không gặp ai ở nhà cả... Vậy có lẽ chúng ta lúc này thực không cần làm chuyện kia... Anh dừng lại, thở không ra hơi.

Piot’r bước lại phía Virghinxki và nói:

- Bạn Virghinxki, giả dụ bạn bất chợt có hạnh phúc, thì bạn có trì hoãn - dĩ nhiên, tôi không muốn nói sự bội phản; cái đó ngoài vấn đề - chẳng hạn, sự làm tròn bổn phận công dân của bạn không? Việc làm đó có hiểm nghèo ít nhiều, nhưng bạn đã quyết định trước khi có được hạnh phúc kia, và bạn coi nó như nghĩa vụ thiêng liêng của bạn, dù cho nó có nguy hiểm hay không, và có thể hại cho hạnh phúc của bạn hay không, thì bạn làm hay không làm?

Virghinxki cũng nói một cách nhiệt liệt lạ thường, cả thân hình anh rung động:

- Không, tôi không trì hoãn! Không vì bất cứ lẽ gì trên đời mà tôi chịu trì hoãn cả!

- Bạn không thấy là chẳng thà mất hạnh phúc còn hơn làm một kẻ hèn nhát đê tiện à?

- Dĩ nhiên, dĩ nhiên. Còn trái lại là đằng khác - Tôi thà đê tiện cùng cực - tôi muốn nói bất hạnh cùng cực - còn hơn làm một kẻ hèn nhát đê tiện.

- Vậy, bạn phải thấy là Satov coi đó như là một bổn phận công dân, nghĩa vụ tối cao của hắn, là tố giác chúng ta. Và chứng cớ là chính hắn bị liên lụy vào vụ này, mặc dù nhà chức trách sẽ rất mực khoan hồng cho hắn để đổi lại chuyện hắn đã chỉ điểm. Một kẻ như Satov không bao giờ bỏ qua. Hạnh phúc lớn đến đâu cũng không làm đầu óc hắn thay đổi. Chỉ chừng trong một ngày, hắn sẽ đổi thái độ, giận mình sao lại trì hoãn, và rồi làm thẳng thừng. Hơn nữa, tôi thấy không có lí do gì hắn lại hạnh phúc về chuyện cô vợ đi ba năm mới trở về và sinh ra một đứa con của Nicolai.

Sigalov đột nhiên cả quyết xen vào:

- Nhưng chưa hề ai thấy tờ tố giác của hắn.

Piot’r nổi khùng la lên:

- Tôi đã thấy tờ tố giác của hắn gửi cho cảnh sát. Nó có sờ sờ ra đó, và các bạn xử sự rất ngu ngốc!

Virghinxki cũng nóng mặt và thét lên:

- Còn tôi, tôi phản đối! Tôi hết sức phản đối. Tôi yêu cầu - tôi yêu cầu rằng khi anh ta tới, tất cả chúng ta sẽ bước ra và hỏi anh ta xem chuyện đó có thực hay không. Nếu nó có thực, chúng ta sẽ làm cho anh ta thay đổi ý kiến và nếu anh ta chịu, chúng ta sẽ đòi anh ta phải thề danh dự - Nếu anh ta chịu thề, chúng ta sẽ để anh ta đi. Dù sao đi nữa, ít ra cũng phải có một cuộc phân xử, và rồi tùy theo phán quyết... Nhưng chúng ta không thể nằm trong bụi phục kích và khi anh ta vừa tối là chồm ngay lên vồ lấy.

- Đặt số phận sự nghiệp chung của chúng ta vào lời hứa danh dự của một người là xuẩn động hết chỗ nói! A, mẹ kiếp, tới lúc này sao ấm ớ quá chừng! Virghinxki, giữa phút hiểm nghèo mà bạn làm trò gì lạ thế!

Virghinxki vẫn bướng bỉnh nhắc lại:

- Tôi phản đối, tôi phản đối...

- Ít nhất, xin bạn đừng có rống lên như vậy kẻo chúng ta không nghe thấy báo hiệu. Như tôi đã nói với bạn - chà, tới phút này mà phải mất thì giờ một cách vô lí quá - Satov là một kẻ theo chủ nghĩa Đại Nga, nghĩa là thuộc về cái bọn ngu ngốc đệ nhất hạng... Nhưng, mẹ kiếp, cái đó có ăn nhằm gì? Các bạn làm tôi rối cả đầu óc. Điều tôi thực sự muốn bày tỏ với các bạn là Satov là một kẻ cay đắng mùi đời, và cho đến nay, dù muốn dù không, hắn ta vẫn nằm trong Phong trào; đến phút cuối cùng tôi vẫn hi vọng là có thể dùng được con người ấy, vì lí tưởng chung của chúng ta có thể sử dụng một kẻ cay đắng mùi đời như hắn. Vậy nên tôi cố cứu hắn, dù có những chỉ thị rõ rệt mà tôi đã nhận được về vấn đề ấy. Thực ra, để cứu hắn, tôi đã liều cả trăm lần hơn giá trị hắn có thể có đối với chúng ta! Thế mà sau rốt hắn quyết tâm tố giác mình. Vậy, được rồi, thế là đủ! Tôi cảnh cáo các bạn, chớ có kẻ nào bây giờ định trốn tránh nhiệm vụ nữa! Các bạn có thể đến ôm hắn mà hôn nếu muốn, nhưng các bạn không có quyền đặt cả số phận của Phong trào vào lời hứa danh dự của hắn! Chỉ có bọn cẩu trệ ăn tiền của nhà nước mới xử sự như vậy!

Liputin hỏi dằn từng tiếng:

- Anh bảo ai ăn tiền của nhà nước ở dây?

- Có thể là bạn. Phải, tôi khuyên bạn im mồm đi, Liputin. Bạn quá lậm thói xía họng vào bâng quơ như thế rồi. Thưa các bạn, theo tôi, kẻ nào chạy tháo lui trong phút hiểm nghèo thì coi như đã bị mua chuộc. Bao giờ phút chót cũng có những kẻ vì sợ mà la lên bài hãi: “Làm ơn, tha cho tôi, rồi tôi sẽ nộp cho ông cả bọn!” Nhưng, thưa các bạn, tôi xin nói ngay là họ cũng chẳng tha cho mình đâu, dù các bạn có tố giác cả bọn ta hay không đi nữa. Và dù cho họ có gia giảm, thì tối thiểu bản án của các bạn cũng đã đi đầy ở Xibir - chẳng trừ một ai. Hơn nữa, các bạn nên nhớ, còn có một lưỡi gươm báo thù khác, và nó sắc bén hơn nhà nước nhiều!

Piot’r nổi giận cùng cực và buột miệng nói ra những lời đống lẽ hắn không nên nói.Sigaliov mạnh mẽ tiến lên ba bước. Anh nói một cách qui củ và tự tin như thường lệ; ta có cảm tưởng là dù cho trái đất có nứt ra trước mặt anh, anh cũng không hề thay đổi giọng điệu hay thứ tự trình bày khúc chiết:

- Kể từ đêm qua, tôi đã suy nghĩ về vấn đề này rất nhiều và tôi đã đi đến kết luận là vụ giết người dự tính không những chỉ làm mất số thì giờ quí báu tốt hơn nên dùng vào việc quan trọng và khẩn cấp hơn, mà còn biểu lộ một sự lạc hướng nguy hại so với lề lối tiến hành bình thường - một sự lạc hướng luôn luôn ngăn trở việc hoàn thành mục tiêu, làm nó bị chậm trễ hàng chục năm và chịu ảnh hưởng của những kẻ nông nổi và chủ yếu là về chính trị hơn là về xã hội. Tôi đến đây với mục đích duy nhất là phản đối cái hành vi dự tính kia, và tách lìa khỏi nó kể từ giờ phút này - giờ phút mà tôi không hiểu tại sao các anh lại gọi là “lúc hiểm nghèo”. Tôi bỏ đi không phải vì tôi sợ “hiểm nghèo” hay vì thương cảm gì Satov, một người mà tôi chẳng hề nghĩ đến chuyện ôm hôn; nhưng bởi vì vụ này từ đầu đến chót có hại cho chương trình của tôi. Còn về chuyện bán đứng cho nhà chức trách hay chỉ điểm, xin các anh yên tâm, tôi không có ý định chỉ điểm ai cả.

Anh quay lại và dợm bước đi. Piot’r vừa rút súng ra vừa la lên:

- Tiên sư nó! Hắn sẽ gặp hai đứa và báo động cho Sâtov!

Tất cả đều nghe thấy tiếng “cách” khi hắn mở khóa an toàn. Sigaliov ngoái đầu lại nói:

- Anh cứ yên chí, dù cho tôi có gặp Satov tới đây và có cất tiếng chào hắn chăng nữa, tôi cũng không báo động cho hắn biết đâu.

- Nhưng bạn có biết rằng bạn sẽ phải trả món nợ này không, ông bạn Fourier?

- Tôi xin anh lưu ý cho, tôi không phải là Fourier. Sự kiện anh lầm lẫn tôi với cái tay hũ nút sướt mướt và trừu tượng kia chỉ chứng tỏ rằng, mặc dù anh có bản thảo của tôi trong tay, anh vẫn còn hoàn toàn chưa nắm vững nó. Còn về những sự dọa nạt của anh, tôi cam đoan với anh rằng việc anh vừa mở khóa an toàn là một động tác vô nghĩa, bởi vì lúc này sử dụng súng không có ích lợi gì cho anh. Còn như, nếu anh muốn đe dọa tôi ngày mai hay ngày kia, tôi xin nhắc lại là bắn tôi sẽ chỉ gây thêm phiền nhiễu cho anh; dù có giết tôi hay không, sớm muộn gì anh cũng phải chấp nhận hệ thống của tôi. Xin chào.

Ngay lúc đó, có tiếng huýt sáo. Nó vọng lại từ phía vườn hoa, từ khoảng hai trăm thước xa. Như đã thỏa thuận từ đêm hôm trước, Liputin lập tức thổi còi đáp lại; anh sử dụng chiếc còi con nít bằng đất sét nung mà anh đã mua từ lúc sáng với giá một xu, vì anh không muốn dùng cái miệng móm mém của mình. Trên đường đi, Erkel đã báo cho Satov biết về việc trao đổi còi hiệu này cho anh ta khỏi hồ nghi.

- Đừng lo, tôi sẽ tránh gặp mặt họ; họ cũng sẽ không trông thấy tôi đâu, - Sigaliov nghiêm chỉnh nói khẽ rồi bỏ đi, băng qua vườn hoa để về nhà, không hề hấp tấp và dường như không chút hãi sợ.

Đến bây giờ, chúng tôi đã biết rành rẽ từng chi tiết nhỏ nhặt nhất về toàn thể cái vụ ghê tởm này. Đầu tiên, Liputin gặp Erkel và Satov ở bên hang. Satov không cất tiếng chào, cũng không giơ tay ra bắt, nhưng đột nhiên nói lớn tiếng một cách vội vã:

- Nào, xẻng đâu? Và anh có cái đèn nào khác nữa không? À, anh sợ cái gì? Chẳng có ai ở quanh đây và anh có thể bắn một phát đại bác ở đây mà tại Xcvoresniki cũng chẳng ai nghe thấy gì. Nó đây, ngay chỗ này, chính tại đây...

Anh lấy chân giậm lên một địa điểm ở góc sau hang, cách mười bước về hướng rừng. Ngay giây đó, Tolcatrenco vốn núp sau một cây ở gần, nhảy chồm lại Satov; đồng thời Erkel từ đằng sau nắm lấy hai khuỷu tay anh. Liputin từ phía trước ào lại, và cả ba đánh Satov quị và ghìm anh xuống đất. Thế rồi Piot’r cầm súng tiến lại. Tôi nghe kể là Satov cũng cố quay đầu về phía Piot’r và nhận ra anh ta. Ba ngọn đèn soi sáng khung cảnh. Đột nhiên Satov bật thét lên một tiếng cụt lủn và tuyệt vọng, nhưng anh không có cơ hội la hét. Piot’r gọn ghẽ và cẩn thận đặt mũi súng trái khế của hắn áp vào trán Satov và ra sức bóp cò. Phát súng không lớn lắm - ít ra cũng không có ai ở nhà Xcvoresniki nghe thấy. Dĩ nhiên, Sigaliov, lúc đó đi chưa được hơn ba trăm thước, nghe thấy cả tiếng thét của Satov và phát súng; nhưng theo chính bản cung từ của anh, anh không quay lưng lại, và thực ra, còn không hề dừng bước. Cái chết gần như đến ngay tức khắc. Piot’r là kẻ độc nhất còn giữ được sáng suốt, mặc dù tôi không tin là ngay cả hắn vẫn bình tĩnh nổi. Hắn ngồi xổm xuống bên cạnh kẻ bị hạ sát và vội vã lục lọi các túi. Hắn không tìm thấy tiền (tiền để dưới gối Maria) và ba mẩu giấy hắn tìm được chả có gì đáng lưu tâm: một lá thư của nơi Satov làm việc, nhan đề một cuốn sách nào đó, và hóa đơn một tiệm ăn nước ngoài mà không hiểu làm sao anh lại cất kĩ cả hai năm trời. Piot’r cất những mẩu giấy đó vào túi, và chợt nhận ra rằng những kẻ kia đang túm tụm quanh hắn, ngó chòng chọc xác chết và chẳng làm gì cả, hắn bắt đầu chửi thề om sòm và ác liệt, ra lệnh cho họ lẹ lên. Tolcatrenco và Erkel chạy vào hang kiếm mấy tảng đá mà trước đó họ đã trù bị - hai tảng đá lớn, mỗi viên nặng cả chục kí, đã cột chặt dây sẵn. Bởi đã định liệng xác xuống cái ao gần nhất (đồng thời xa doanh trại nhất), họ khởi sự buộc một tảng vào cổ, và tảng kia vào hai bàn chân. Piot’r làm việc buộc thực thụ vào xác, trong khi Tolcatrenco và Erkel chỉ đứng đó, mỗi người ôm một tảng đá và lần lượt trao cho hắn. Erkel đưa trước và giữa lúc Piot’r vừa cột nó vào chân Satov vừa chửi thề và càu nhàu, thì Tolcatrenco khư khư tảng đá kia trong tay cả ba phút dài dằng dặc, nửa mình khom về đằng trước để giữ thăng bằng trong một tư thế trông như khúm núm để sẵn sàng trao gánh nặng bất cứ giây nào Piot’r hỏi tới; anh không hề nghĩ đến chuyện tạm thời bỏ nó xuống. Khi sau rốt cả hai tảng đá đã cột vào xác rồi, Piot’r đứng lên. Trong lúc hắn quan sát gương mặt bọn kia, có một việc hoàn toàn bất ngờ xảy ra làm ai nấy đều ngạc nhiên.

Như chúng ta đã thấy, ngoài Tolcatrenco và Erkel ra, cả bọn chỉ đứng đực ra đó chẳng làm gì cả. Virghinxki, tuy cũng chạy ùa về phía Satov như những tên kia, thực sự không hề đụng tay vào mình anh ta và không giúp việc ghì anh ta xuống đất. Liamsin thì chỉ tham gia cuộc vật lộn sau khi phát súng đã nổ. Thế rồi, suốt thời gian loay hoay với cái xác có thể kéo dài cả chục phút, cả bọn dường như phần nào mất tri giác. Họ vây quanh cái xác, và trước khi cảm thấy lo lắng hay hoảng sợ, họ chỉ thấy một sự sững sờ trống vắng. Liputin đứng gần cái xác hơn hết. Virghinxki đứng đằng sau, ghé nhìn qua vai, tò mò một cách lạ thường, như một kẻ ngoài cuộc, và còn nhón cả chân để xem cho rõ nữa. Liamsin núp sau lưng Virghinxki, chỉ thỉnh thoảng mới rụt rè liếc một cái, rồi lại núp vào lưng anh kia. Nhưng khi cột đá xong và Piot’r đứng dậy, Virghinxki bắt đầu run, vung hai tay lên trời và la một cách khổ sở và lớn không ngờ:

- Không, thế không phải! Thế không phải! Thế không phải chút nào cả! Anh ta có thể gào thêm lạc điệu nữa, nhưng Liamsin đã từ phía sau chộp mạnh, cật lực ôm ghì lấy anh ta, và tru lên một cách quái dị không thể tưởng. Có những lúc cực hoảng sợ, một người bắt đầu la lên bằng một giọng khác lạ, một giọng mà không ai ngờ anh ta có, và điều đó có thể gây kinh hoàng hết sức. Tiếng tru của Liamsin giống của loài thú hơn là của loài người. Anh ta vừa ghì Virghinxki ngày càng chặt vừa tru liên hồi, mắt chòng chọc nhìn những kẻ khác, miệng há hốc, hai chân nện xuống đất dồn dập như trống thúc quân. Virghinxki khiếp quá cũng bắt đầu hét lên điên cuồng và dữ dội mà không hề ai ngờ anh có nổi. Anh bắt đầu ráng tận lực cào và thoi Liamsin trong khi hai tay bị bẻ quặt ra phía sau, đồng thời vẫn cố vùng vẫy để thoát ra. Sau cùng, nhờ Erkel hỗ trợ, anh xoay xở ra được. Nhưng khi Virghinxki nhảy sang một bên chừng ba thước, toàn thân chấn động, anh thấy Liamsin bây giờ chòng chọc nhìn Piot’r, lại bắt đầu tru lên nữa, và lần này bước thẳng tới Piot’r. Liamsin vấp phải thấy ma, và khi té sõng soài lên đó anh chụp ngay lấy Piot’r, ghì chặt hắn và siết đầu hắn vào ngực Satov dữ tợn đến nỗi thoạt đầu Piot’r không làm sao cựa quậy gì được, dù cho Tolcatrenco và Liputin vội vã tới tiếp cứu. Piot’r la hét, chửi thề và thụi trên đầu Liamsin một hồi lâu anh ta mới chịu buông ra. Sau hết, Piot’r nhảy sang một bên, rút súng và đút ngay nòng súng vào miệng Liamsin đang tru tréo và bấy giờ đang bị Tolcatrenco, Erkel, và Liputin kìm. Súng thì mặc súng, Liamsin cứ tiếp tục tru tréo và rống lên mãi cho đến lúc Erkel lấy khăn tay vo viên và không biết làm cách nào tọng vào mồm anh ta mới chặn được tiếng la. Đồng thời, Tolcatrenco trói quặt cánh khuỷu của Liamsin ra sau lưng với mẩu dây thừng còn lại. Piot’r hoảng hốt quan sát người điên và lẩm bẩm: “Lạ thực...”. Hiển nhiên, hắn kinh ngạc vô cùng. Hắn trầm ngâm và nói:

- Tôi không bao giờ ngờ tên này lại đến nỗi thế.

Họ bỏ Liamsin cho Erkel canh chừng. Bây giờ họ vội vã thanh toán xác chết, vì sợ không biết có ai nghe thấy tiếng la chăng. Piot’r và Tolcatrenco, mỗi người một tay cầm đèn nâng xác chết lên và giữ phía đầu; Liputin và Virghinxki nắm chân, và cả bốn khiêng đi. Xác chết có cột đá nên nặng vô tả, và họ phải khiêng đến cả hai trăm thước. Tolcatrenco, khỏe nhất trong bọn, đề nghị đi đều nhịp, nhưng những kẻ kia làm ngơ và mạnh ai nấy bước. Piot’r đi phía tay phải; hắn cúi gầm với đầu người chết ngoẹo trên cổ mình, và ngoái tay trái ra sau để đỡ tảng đá. Tolcatrenco không hề nghĩ đến việc giúp hắn nâng tảng đá, nên Piot’r sau cùng mất cả kiên nhẫn và bắt đầu chửi bới. Tiếng la lối của hắn phát ra bất chợt và lẻ loi, vì những kẻ kia khiêng trong thầm lặng. Chỉ khi họ gần tới ao, Virghinxki, quị dưới gánh nặng và rõ là hoàn toàn kiệt sức, mới thét lên lớn và bi thương như hồi nãy:

- Không, thế không phải - làm thế không phải chút nào cả!

Địa điểm mà họ khiêng xác chết tới, bờ xa của cái ao thứ ba, là một trong những nơi hoang liêu và vắng vẻ nhất ở khu vườn, nhất là lại vào cuối thu như thế. Quanh đó, bờ ao cỏ dại mọc um tùm. Họ đặt đèn xuống đất, đu đưa xác chết, và phóng xuống nước. Có một tiếng tõm đục và kéo dài. Piot’r giơ ngọn đèn lên, và cả bọn đều hiếu kì ngắm cái xác chìm xuống. Chóng vánh. Cái xác bị hai tảng đá trì nặng, chìm nghỉm ngay lập tức, và những va động lớn lan khắp mặt nước rồi lại phẳng lì liền. Thế là xong. Piot’r nói:

- Thưa các bạn, đã đến lúc chúng ta chia tay. Tôi chắc các bạn lúc này ai cũng đang cảm thấy nỗi hân hoan hãnh diện vì đã làm tròn một nghĩa vụ tự đảm nhận. Dĩ nhiên, chẳng may có vài người trong các bạn có thể còn quá hoang mang chưa cảm thấy nỗi hân hoan đó, nhưng nó sẽ đến với các bạn, vào ngày mai không còn nghi ngờ gì nữa - và nếu đến mai mà các bạn chưa cảm thấy thế, thì thực sự các bạn phải nên lấy làm tự xấu hổ. Tôi muốn loại trừ hành vi kì cục của Liamsin vì là do hậu quả của cơn sốt, nhất là tôi được biết hắn đã đau từ sáng nay. Còn về phần bạn, Virghinxki, một ít phút suy nghĩ chín chắn sẽ làm bạn vững tin là chúng ta không thể đặt sự nghiệp trên sự cam kết danh dự của một người và chúng ta không còn chọn lựa nào khác hơn là điều chúng ta đã làm. Tôi muốn bỏ qua sự la lối của bạn; các diễn biến sẽ chứng tỏ để bạn hài lòng là lá thư tố giác ta bàn tới là có thực. Còn như nguy hiểm, tôi không thấy mảy may nào. Sẽ không ai nảy ra ý hồ nghi bất cứ người nào trong chúng ta - miễn là các bạn tự kiềm chế được. Như vậy, mọi chuyện tùy thuộc vào các bạn và vào việc các bạn hoàn toàn thấu triệt sự cần thiết của hành động của chúng ta - điều mà tôi hi vọng ngày mai các bạn sẽ có được. Nhân tiện, đó cũng chính là lí do các bạn đã tự nguyện kết hợp lại thành nhóm người độc lập cùng nhau chia sẻ quan điểm - để chung sức vào những lúc nhất định, và nếu cần, canh chừng lẫn nhau. Mỗi người trong các bạn phải lấy sinh mạng ra mà bảo đảm cho hành động của mình. Nghĩa vụ của các bạn là thổi một luồng sinh khí mới vào cái sự nghiệp già nua bắt đầu thoảng mùi hủ hóa - đó là một sự kiện các bạn phải luôn luôn nằm lòng. Bây giờ, mục tiêu cấp thời của các bạn là mang lại sự sụp đổ của cả nhà nước lẫn cái luân lí mà nó đại diện. Rồi sẽ không có ai ngoài chúng ta sẽ được chuẩn bị từ trước để nắm chính quyền. Chúng ta sẽ thu hút những kẻ sáng sủa về phe chúng ta và cưỡi cổ bọn ngu ngốc. Và chúng ta không việc gì mà phải xấu hổ về chuyện ấy. Một thế hệ phải giáo dục lại cho xứng với tự do. Chúng ta còn phải đương đầu với hàng ngàn hàng ngàn Satov như thế nữa. Chúng ta sẽ tổ chức nhau lại để chiếm lĩnh quyền kiểm soát. Thật là xấu hổ nếu không lợi dụng ngay cái thứ đang nằm thườn ra khắp nơi và há hốc miệng ra chờ chúng ta. Bây giờ tôi sắp đi gặp Kirillov, và đến sáng là chúng ta sẽ có tài liệu trong đó hắn sẽ nhận lãnh mọi chuyện về phần hắn, để giải thích cái chết của mình với nhà chức trách. Không còn gì có thể hợp lẽ hơn: trước tiên, hắn và Satov đã bất hòa với nhau; họ đã cùng sống ở bên Mĩ và tha hồ mà gây lộn. Ai cũng biết rằng Satov thay đổi quan điểm - vậy nên hận thù giữa họ có thể do bất đồng quan điểm và do sợ bị bội phản, đó là hận thù quyết liệt nhất hạng. Đó chính là những gì Kirillov sẽ viết ra. Sau hết, nhắc đến việc có tên tù vượt ngục Fedca đêm đêm đến ngủ ở nhà Kirillov. Tôi đoan chắc các bạn hiểu rằng tất cả những điều này sẽ xua hết nghi ngờ khỏi chúng ta và sẽ làm điên đầu cả bọn đần độn kia. Sau ngày hôm nay, các bạn sẽ không thấy tôi trong một khoảng thời gian, thưa các bạn, bởi vì tôi phải làm một chuyến du hành ngắn. Nhưng trong vòng hai ngày các bạn sẽ nhận được thư của tôi. Thưa các bạn, hẳn nhiên là tôi đề nghị ai nấy ngày mai đều ở nhà. Bây giờ chúng ta sẽ rời khỏi đây từng cặp một, theo những lối khác nhau. Bạn Tolcatrenco, tôi nhờ bạn đối phó với Liamsin và đưa hắn về nhà. Có lẽ bạn có thể trấn tĩnh hắn và giải thích cho hắn sự thiếu cương nghị có thể mang lại cho hắn nhiều phiền phức lắm. Còn bạn Virghinxki, người em rể của bạn là Sigalov không làm cho tôi lo âu gì đâu, cũng như bạn vậy - cả hai bạn sẽ không ai tới cảnh sát hết. Tôi chỉ tiếc cho hành động của hắn. Tuy nhiên, vì hắn chưa hề thông báo với tôi ý muốn từ bỏ Phong trào, tôi nghĩ chôn hắn lúc này có phần quá sớm. Thôi được rồi, mau lẹ lên, các bạn, dù cho kẻ thù của chúng ta là một lũ bò, khi nào cẩn thận cũng là hơn.

Virghinxki ra về với Erkel. Trước khi giao Liamsin lại cho Tolcatrenco, Erkel mang hắn đến Piot’r và loan báo rằng Liamsin đã tỉnh táo, hối tiếc về chuyện đã xảy ra, xin tha tội, và không biết lúc ấy hắn ta mắc cái chứng gì. Sau đó, Piot’r cũng bỏ đi một mình, men theo bờ bên kia của ba cái ao, là lối đi vòng xa nhất. Hắn ngạc nhiên xiết bao, khi đã đi được nửa đường, lại thấy Liputin đuổi theo bắt kịp mình. Liputin nói:

- Nghe đây, Liamsin sẽ tố giác chúng ta.

- Không, hắn sẽ tỉnh trí và thấy rằng nếu làm thế hắn sẽ là kẻ đầu tiên bị đầy đi Xibir. Bây giờ sẽ không ai tố giác cả - cả bạn nữa, cũng vậy.

- Còn anh?

- Tôi chắc chắn sẽ loại ngay các bạn cả một lũ, nếu các bạn tỏ lộ chút khuynh hướng phản bội nào và bạn biết điều ấy. Nhưng tôi biết bạn sẽ không phản bội chúng ta. Có phải để nghe điều đó mà bạn lẽo đẽo theo tôi cả hai dặm đường chăng?

- A, Piot’r Xtepanovitr, có thể chúng ta sẽ không bao giờ gặp lại nhau nữa!

- Sao lại thế?

- Anh nói cho tôi biết một điều nhé?

- Lại cái gì nữa đây? Thực tình tôi thích anh xéo đi cho rảnh.

- Chỉ một câu trả lời thôi, nhưng anh phải nói thực! Chúng ta có phải là tổ năm người duy nhất trên toàn thế giới, hay sự thực là có hàng trăm tổ như chúng ta? Tôi hỏi điều này ở tầm quan trọng rất lớn.

- Tôi có thể thấy điều đó qua tâm trạng của bạn. Và bạn có biết rằng bạn còn nguy hiểm hơn cả Liamsin không?

- Tôi biết, tôi biết, nhưng tôi muốn anh trả lời!

- Bạn là một người ngu xuẩn, Liputin ạ, bởi vì không có gì khác biệt đối với bạn là chỉ có một hay có hàng ngàn tổ năm người.

- Thế nghĩa là chỉ có một! Tôi đã biết từ lâu mà! Tôi biết... tôi biết trước rồi!

Và, không chờ trả lời thêm, Liputin vội vã quay lại và biến vào bóng đêm. Piot’r trầm ngâm một lát. Cuối cùng hắn kết luận: “Không, bọn chúng sẽ không ai nói cả! Nhưng bọn này phải là một đơn vị chặt chẽ và vâng lời, bằng không ta sẽ... A, cái thứ dân này, toàn lũ cặn bã!”

2

Đầu tiên hắn về nhà và thu xếp hành trang. Hắn làm một cách thong thả và đắc lực. Tàu hỏa sẽ khởi hành lúc sáu giờ sáng. Chuyến tốc hành này, chỉ một tuần một lần, mới được đem ra chạy thử gần đây. Mặc dù, Piot’r đã bảo đồng bọn là hắn chỉ đi một chuyến ngắn, sau này mới hóa ra là kế hoạch của hắn hoàn toàn khác. Khi hành lí đã xếp xong, hắn thanh toán tiền với bà chủ nhà, mà hắn đã thông báo ý định ra đi từ trước, và kêu xe đến nhà Erkel - gần bên ga xe lửa. Rồi, ngay trước một giờ sáng, hắn đến nhà Kirillov, lại luồn qua lỗ chó chui của Fedca.

Piot’r tâm trạng bê bối. Ngoài những mối lo có sẵn - hắn vẫn chưa biết tin tức gì về Nicolai - ngày hôm ấy hắn lại nhận được một thông báo mật, có lẽ từ Petersburg, về hiểm họa đe dọa hắn trong một tương lai rất gần. Đến ngày nay, lẽ dĩ nhiên, có nhiều huyền thoại về thời gian đặc biệt đó, nhưng nếu có ai biết chắc chuyện gì, thì hẳn phải là người trong cuộc, về phần tôi, tôi chỉ dám đoan chắc là Piot’r có những mối liên hệ ở ngoài tỉnh và rất có thể nhận được một lời cảnh giác như thế. Riêng tôi nghĩ là, dù cho Liputin có nghi ngờ, Piot’r không chừng đã tổ chức được hai hay ba tổ năm người, ngoài tổ ở tỉnh tôi - ở Moskva và Petersburg chẳng hạn; nhưng dù cho thực sự không có tổ năm người nào khác, hắn chắc chắn cũng có liên hệ ở các tỉnh đó, và tôi còn mạnh miệng nói là những mối liên hệ kì lạ là đằng khầc. Sao thì sao, khoảng ba ngày sau khi hắn ra đi, nhà cầm quyền ở tỉnh tôi nhận được trát câu lưu hắn từ thủ đô gửi về, mặc dầu tôi không thể nói chắc đó là vì những hoạt động của hắn trong tỉnh tôi hay ở đâu khác. Trát câu lưu tới vừa đúng lúc để củng cố hậu quả khốc hại và nỗi sợ hãi gần như huyền bí phát sinh trong đám giới chức cầm quyền và cái xã hội từ trước vẫn phù phiếm ở tỉnh tôi khi vụ ám sát Satov bí ẩn và gở lạ kia bị phát giác. Vụ ám sát đó là cao độ trong một chuỗi những hành vi bề ngoài xem như vô nghĩa đã xảy ra trong tỉnh tôi. Nhưng tờ trát tới quá trễ lúc này, Piot’r đã đến Petersburg rồi và đội một cái tên khác; ở đó, nghe mọi chuyện không êm, hắn vội chuồn qua biên giới... Nhưng tôi lại đi trước sự việc mất rồi.

Khi bước vào chỗ ở của Kirillov, vẻ mặt Piot’r giận dữ và hung hăng. Ngoài việc muốn để Kirillov giữ đúng lời hứa, dường như Piot’r còn nóng nảy muốn trút một mối hiềm khích riêng tư nào đó, để báo thù một cái gì. Kirillov dường như vui mừng đón khách; anh ta hẳn phải sốt ruột khắc khoải trông chờ từ lầu. Mặt anh ta tái hơn thường lệ và cặp mắt đen mờ đục đăm đăm nhìn một cách nặng trĩu và buồn tẻ. Anh ta nói một cách nặng nề:

- Tôi ngỡ anh không tới.

Anh ta đang ngồi trên một góc trường kỉ và không hề nhúc nhích để đón khách. Piot’r dừng lại trước mặt anh ta, quan sát một hồi lâu trước khi mở miệng. Sau cùng, Piot’r vừa mỉm cười một cách trịch thượng có tính cách lăng nhục vừa nói:

- Tôi hy vọng thực tình anh không phàn nàn vì sự tới trễ của tôi.

Rồi hắn pha trò một cách vô duyên:

- Như thế, anh lời được ba tiếng đồng hồ phụ trội.

- Tôi không thèm một giờ phụ trội nào của anh, và anh không có tư cách gì để ban nó cho tôi cả, đồ ngu si khốn kiếp!

Piot’r sạm mặt:

- Anh nói sao?

Nhưng rồi hắn lại tự chủ được mau lẹ:

- Anh sao mà hơi một tí là đã động lòng! A, nhưng tôi thấy rồi, đêm nay chúng ta đều bẳn tính, phải không nào? (Hắn lại nói đớt giọng với cái bộ điệu kẻ cả khó chịu). Tôi nghĩ rằng, đối với một lúc như thế này, sự dửng dưng trầm tĩnh thì thích hợp hơn nhiều. Điều tốt nhất cho anh là hãy tự xem mình như Columbus và coi tôi như một con chuột nhắt, và rồi anh sẽ không bực tức về bất cứ điều gì tôi có thể nói ra. Hôm qua tôi cũng đã đề nghị với anh như thế rồi.

- Tôi không muốn xem anh như một con chuột nhắt.

- Đó có phải là một lời khen? A, nhưng trà của anh cũng lạnh ngắt; điều này rõ ràng cho thấy là mọi chuyện ở đây đều lộn tùng bậy hết. Không, tôi e rằng tôi không ưa cái tình trạng của anh đêm nay. Nhưng hãy khoan, tôi thấy cái gì trên khay ở cửa sổ kìa. (Hắn bước lại cửa sổ). Ồ, ra là cơm và thịt gà! Mà sao anh chưa đụng chạm gì tới! Phải chăng lòng dạ ngổn ngang thì cho đến cả thịt gà cũng không...

- Tôi ăn rồi. Hơn nữa, đó không phải là việc của anh. Câm đi!

- Ồ, dĩ nhiên, đó không phải là việc của tôi; thêm vào đó, thực sự tôi cũng cóc cần. Nhưng quả tình là tôi chưa ăn tối, vậy - thôi thì, tôi chắc anh lúc này cũng chẳng thiết gì đến con gà kia nữa... hử?

- Ăn được thì ăn đi.

- Cám ơn anh lắm. Ăn xong tôi sẽ uống trà nhé.

Piot’r lập tức ngồi ngay vào bàn và hùng hổ làm thịt con gà; đồng thời hắn vẫn luôn luôn canh chừng nạn nhân của mình. Kirillov nhìn hắn đăm đăm một cách khó chịu. Piot’r sửa bộ điệu lại cho ngay ngắn, vừa nhai vừa nói:

- Nhưng chúng ta phải lo công chuyện. Vậy chúng ta không thay lời chứ? Thế, cái thư thì sao?

- Như tôi đã nói, nó không ăn nhằm gì với tôi. Tôi sẽ viết. Phải về chuyện truyền đơn không?

- Phải, truyền đơn và mấy chuyện khác nữa. Nhưng tôi sẽ đọc cho anh viết, vì nó không ăn nhằm gì đối với anh. Đến lúc này dù tôi có yêu cầu anh viết gì, có lẽ nào anh lại lo lắng?

- Không phải việc của anh.

- Dĩ nhiên, nó không phải việc của tôi. Chỉ cần có vài hàng thôi mà. Đại khái cho thấy anh và Satov phân phát những tờ truyền đơn ấy với sự giúp rập của Fedca, và tên này ẩn náu tại nhà anh. Điểm chót này về sự Fedca ở đây rất quan trọng - quan trọng nhất không chừng. Đó anh thấy không, tôi hoàn toàn thẳng thắn với anh.

- Nhưng còn Satov? Sao lại đưa Satov vào? Không, không làm chuyện đó.

- Tại sao lại không? Cái đó với anh có ăn nhằm gì, vì chẳng hại chút nào cho hắn nữa đâu.

- Vợ anh ta mới quay về. Chị ta tỉnh dậy và sai bà kia tới hỏi tôi anh ta đâu rồi.

- Chị ta sai bà ấy tới hỏi anh hắn đâu à? Hừm, xui thật. Nếu chị ta sai ai lại đây nữa, tôi không muốn họ biết tôi ở đây.

Piot’r trở nên rất đỗi bồn chồn.

- Chị ta sẽ không biết đâu. Chị ta ngủ lại rồi. Cô mụ Arina Virghinxcaia ở bên chị ta.

- Tôi mong chị ấy không nghe biết chuyện gì. Hay khóa cổng lại đi.

- Chị ấy không nghe thấy gì đâu. Còn nếu Satov sang, thì anh có thể núp ở phòng bên kia.

- Satov sẽ không tới đâu, và anh sẽ viết trong thư là các anh gây lộn vì hắn phản bội lí tưởng và vì hắn định chỉ điểm... và anh là nguyên nhân cái chết của hắn... tối hôm nay.

Kirillov nhảy dựng khỏi trường kĩ và kêu lên:

- Anh ta chết rồi ư?

- Hắn chết ngày hôm nay, hay nói cho đúng hơn, ngày hôm qua, lúc tám giờ tối, bởi bây giờ đã gần một giờ sáng rồi.

- Anh giết Satov! Hôm qua tôi đã thấy trước điều đó!

- Vậy ra anh thấy trước. Đây này, tôi giết hắn bằng chính khẩu súng này. - Piot’r rút súng ra và cầm trong bàn tay phải, như thể sẵn sàng sử dụng nữa. - Nhưng thực sự anh là một người quái đản, Kirillov ạ. Anh biết rành rành là tên điên đó rồi sẽ bị kết liễu như thế. Vậy có gì mà phải thấy trước với không thấy trước? Tôi đã nhiều lần tỏ rõ điều đó với anh. Satov sắp tố giác chúng ta. Tôi canh chừng hắn và không thể để mặc hắn thực hiện chuyện đó. Anh cũng được dặn canh chừng hắn và chính anh bảo tôi ba tuần trước đây rằng...

- Câm mồm! Anh làm vậy vì hắn nhổ vào mặt anh ở Genève bên Thụy Sĩ!

- Vì điều đó và các điều khác nữa - rất nhiều điều khác nữa - mặc dù không có tình cảm cá nhân xen vào. À, chuyện gì mà anh nhảy dựng lên như vậy? Sao mặt anh lại biến sắc thế? A, vậy ra anh định làm thế à!

Piot’r chồm dậy và giơ khẩu súng ra phía trước vì Kirillov bất chợt đã chộp khẩu súng trái khế của mình ở cửa sổ lên. Súng Kirillov đã nạp đạn và đặt đó sẵn sàng từ lúc sáng. Piot’r lấy thế và nhắm Kirillov. Anh này cười nhạt tức giận:

- Đồ khốn, hãy thú nhận là mi rút súng ra vì sợ tao bắn. Nhưng tao không bắn mi đâu... mặc dù... mặc dù...

Và anh ta chĩa mũi súng về phía Piot’r, làm bộ nhắm kĩ lưỡng và như thể không dằn được niềm vui tưởng tượng mình sẽ bắn như thế nào. Piot’r sẵn sàng nhả đạn, nhưng cố tự kiềm đợi chờ đến giây lát cuối cùng trước khi bóp cò, chịu nhận cơ nguy có thể nhận lãnh một viên vào đầu trước - hắn nghĩ với tên “khùng” này chuyện gì cũng xảy ra được, nhưng sau rốt tên “khùng” hạ súng, thở hào hển và run rẩy, không nói nên lời. Piot’r cũng hạ súng và nói:

- Thôi được, chúng ta giỡn chơi một chút thế đủ rồi. Tôi chắc mới rồi anh chỉ đùa thôi. Nhưng nói thật để anh biết, anh liều mạng lắm đấy nhé. Tôi có thể bắn anh như chơi.

Hắn ngồi xuống, vẻ mặt khá bình thản, và tự rót trà. Tuy nhiên, bàn tay hắn còn hơi run. Kirillov đặt súng lên bàn và đì lại trong phòng.

- Tôi sẽ không viết rằng tôi giết Satov - bây giờ tôi sẽ không viết gì hết. Không thư từ gì cả.

- Không thư từ gì cả?

- Phải, không thư từ gì cả.

Piot’r xanh mặt vì giận, và rít lên:

- Thực là bẩn thỉu và ngu xuẩn! Tôi cũng cảm thấy nó sẽ đến thế mà! Nói thật cho anh biết, anh không làm tôi bất ngờ đâu. Nhưng thôi, tùy anh. Dĩ nhiên, nếu ép được anh viết lá thư đó, thì tôi cũng chẳng từ. Anh chỉ là một tên đánh lừa đê mạt! (Piot’r càng nói càng nổi nóng). Anh trước kia đã xin tiền chúng tôi, và hứa nhăng hứa cuội. Nhưng nói cho anh hay, tôi chẳng chịu tay không ra về đâu. Ít ra tôi cũng ở lại xem anh tự bắn cho vỡ sọ đã.

Kirillov bước quả quyết lại trước mặt Piot’r và nói:

- Tôi muốn anh cút ngay.

Khẩu súng trái khế của Piot’r lại nằm trong tay.

- Không, điều đó thì không! Không bao giờ! Lúc này tôi đoán anh trì hoãn nó chỉ vì cứng đầu hoặc hèn nhát và ngày mai anh sẽ chạy đi báo cảnh sát, và lần này là nhận tiền của chúng. Mồ tổ anh - thứ chuột nhắt khốn nạn như các anh nhiều vô số kể! Nhưng anh tin đi: tôi đã dự liệu mọi chuyện: tôi sẽ không đi khỏi đây trước khi bắn vỡ sọ anh bằng một viên đạn trong khẩu súng này hệt như đồ chó chết Satov, nếu anh quá sợ tự làm không nổi hay tìm cách trì hoãn. Mẹ kiếp.

- Anh thực muốn thấy máu tôi nữa à?

- Đúng, nhưng anh phải hiểu, đó không phải do hận thù gì với anh. Tôi cóc cần anh sống hay chết, nhưng tôi phải bảo vệ Phong trào. Như anh cũng rõ, không thể tin cậy một ai cả. Tôi chẳng biết ất giáp gì về quan niệm tự tử quái đản của anh. Trước tiên, đó không phải là ý kiến của tôi - chính anh nghĩ ra nó mà. Thoạt đầu anh đề cập nó, cũng không phải với tôi, mà là với vài người trong tổ chức ở nước ngoài. Anh cũng làm ơn ghi nhận cho, không ai tìm cách phanh phui bí mật của anh ra làm gì - thực ra, cũng chẳng kẻ nào nghe nói đến anh cả, và việc thổ lộ tâm tình chỉ là chuyện nhu nhược về phần anh. Rồi, bây giờ chúng ta xử trí làm sao đây khi họ đã quyết định một kế hoạch hành động dựa trên lời hứa của anh và - xin anh cẩn thận ghi nhớ cho - dựa trên chính đề nghị của anh, một kế hoạch cho đến phút này không thể cải đổi gì được nữa. Anh đã tự đặt mình vào vị trí biết quá nhiều. Nếu anh chợt tiết lộ hay đi báo cảnh sát, hẳn không hữu ích cho chúng tôi mấy, phải thế không? Không được, ông bạn ơi; anh đã hứa, đã nhận tiền của chúng tôi. Không ai chối cãi được điều đó!

Lúc này Piot’r dao động cùng cực, nhưng Kirillov đã hết nghe hắn từ lâu mà trầm tư bách bộ trong phòng. Kirillov lại ngừng ngay trước mặt Piot’r mà nói:

- Tôi thương cho Satov.

- Tôi cũng vậy, chứ gì, nhưng chắc chắn...

Kirillov gầm lên, đồng thời phác một cử chỉ đe dọa rõ rệt:

- Câm ngay, đồ khốn! Ta sẽ giết mi!

- Phải, phải, tôi nói dối - tôi không thương hại gì hắn cả. Nhưng ngưng lại, anh nghe không - ngưng lại! - Piot’r vừa làu bàu, vừa sợ sệt giơ cánh tay lên che mặt trong một phản ứng tự vệ.

Kirillov thình lình dịu lại và tiếp tục đo bước trong phòng.

- Tôi sẽ không trì hoãn. Tôi muốn tự tử ngay bây giờ. Chẳng có ai tốt cả.

- Đó là một ý kiến tuyệt diệu: thế gian này không có ai tốt cả và do đó một người tư cách sống hết nổi trên cõi đời ô trọc này. Vậy nên...

- Tôi cũng chẳng khá gì hơn kẻ khác. Tôi không phải là một người tư cách, đồ ngu; thế gian chưa hề có một kẻ nào tư cách cả.

- Sau rốt anh cũng biết ra sự thật rồi! Kirillov, tôi ngạc nhiên là một người thông minh như anh mà cho mãi đến bây giờ mới hiểu rằng thiên hạ đều thế cả, chả có mống nào khá hơn hay tồi hơn mọi kẻ khác, chỉ có thông minh hơn hoặc đần độn hơn thôi, và tuốt luốt đều là một lũ khốn nạn - dĩ nhiên, điều đó cũng vô nghĩa nốt - và vì vậy chẳng tên nào có thể gọi là không khốn nạn.

Kirillov sửng sốt ra mặt và nói:

- Tôi tin anh nói đứng đắn! Anh nói điều đó một cách giản dị và nhiệt thành. Có lẽ nào những kẻ như anh cũng có niềm tin chăng?

- Nghe đây, Kirillov, tôi không bao giờ hiểu được tại sao anh lại quyết định tự tử. Tất cả những gì tôi biết là anh làm việc đó vì niềm tin - niềm tin vững chắc. Nhưng nếu anh cảm thấy cần - cần cái mà người ta gọi là thổ lộ tâm sự, xin anh làm ơn cứ nói ra, tôi sẵn sàng vâng ý anh. Chỉ có điều, chúng ta phải nhớ đinh ninh là thời gian gấp rút đây.

- Mấy giờ rồi?

Piot’r nhìn đồng hồ.

- Hừm, đã hai giờ rồi.

Nói xong, Piot’r đốt một điếu thuốc. Hắn nghĩ rằng dường như vẫn có cơ hội đạt đến một thỏa hiệp. Kirillov nói rít qua kẽ răng:

- Tôi không có gì để nói với anh cả.

- Tôi nhớ mang máng như có cái gì về Chúa. Hình như anh có giải thích với tôi một lần, mà có thể là hai lần. Nếu anh tự tử, anh sẽ trở thành Chúa - tôi nói vậy có phải không?

- Phải, tôi sẽ trở thành Chúa.

Piot’r không hề mỉm cười. Hắn chỉ chờ đợi. Kirillov liếc hắn như hiểu rõ tận gan ruột.

- Anh là một ma đầu chính trị - một tay mưu mô. Anh cố chuyển hướng câu chuyện sang triết lí, để làm tôi xúc động hứng khởi, mà hết giận và hòa giải với anh, rồi kí nhận tờ giấy nói rằng tôi đã giết Satov.

Piot’r đáp một cấch gần như thật thà bộc tuệch:

- Được, cứ cho rằng tôi là một tay mưu mô bất cố liêm sỉ như anh nói - chuyện đó có ăn nhằm gì với anh, hử Kirillov? Tại sao anh phải tranh luận làm gì? Anh làm ơn giải thích cho tôi nghe - anh là một loại người và tôi là một loại người khác, vậy có sao? Hơn nữa, cả hai chúng ta chẳng kẻ nào...

-... Tốt lành gì.

- Được, chúng ta cứ cho rằng anh nói đúng. Có ăn nhằm gì đâu bởi vì, như anh cũng biết rõ, đó chỉ là lời lẽ suông mà thôi.

- Suốt đời tôi, tôi đã mong chúng không chỉ là lời lẽ suông. Tôi đã sống vì tôi muốn điều đó. Và bây giờ, mỗi ngày, tôi vẫn muốn nó không chỉ là lời lẽ suông.

- Tại sao không? Ai cũng trông mong một chuyện gì tốt đẹp hơn. Một con cá - tôi muốn nói, ai ai cũng đều tìm kiếm cái tiện nghi cho chính mình và tất cả tóm lại chỉ có thể. Mọi chuyện ấy người ta đã biết từ đời xửa đời xưa.

- Phải anh nói “tiện nghi” không?

- Ôi trời, bắt bẻ chữ nghĩa làm quái gì...

- Không, anh diễn tả rất hay - thôi thì coi nó là “tiện nghi”. Chúa là tối cần thiết và do đó phải có.

- Phải lắm.

- Nhưng tôi biết là không có Chúa và không thể có được.

- Càng phải lẽ hơn.

- Vậy, anh thực sự không hiểu rằng một người không thể tiếp tục sống nếu người đó tin cả hai điều kia cùng một lúc sao?

- Vì vậy mà có vụ tự sát, tôi đoán thế?

- Anh thực sự không thấy nguyên điều đó cũng đủ làm một lí do để tự sát sao? Anh không thể hiểu được rằng trên đời có một người - một trong hàng ngàn triệu người của các anh - từ chối chịu đựng điều đó ư?

- Ồ, tôi hiểu lắm chứ, nhưng dường như anh do dự và điều đó khiến tôi lo lắng...

Kirillov không thèm để tâm đến nhận xét của Piot’r; anh vẫn ủ rũ bách bộ trong phòng và nói tiếp:

- Nicolai cũng bị một tư tưởng chế ngự trọn vẹn.

Piot’r vội vểnh tai lên nghe và hỏi:

- Tư tưởng nào? Anh ta có đề cập gì về chuyện ấy với anh không?

- À, tôi tự đoán ra. Nicolai, nếu có tin vào Chúa, thì lại không tin rằng mình tin. Và nếu anh ta không tin, thì lại không tin rằng mình không tin.

Piot’r lo lắng về việc câu chuyện đổi chiều; hắn quan sát kĩ lưỡng gương mặt tái nhợt của Kirillov và nói bằng một giọng gây gổ:

- Tôi cần nói là tôi tin chắc Nicolai ít gì cũng phải thông minh hơn thế.

Hắn nghĩ bụng: “Mẹ kiếp, hắn ta không tự sát sau khi lăng phăng hết cả như thế này! Lúc nào ta cũng cảm thấy một điều tương tự sẽ nảy ra - đầu óc tên này méo mó, tất cả chỉ có thể. A, cái thứ dân này, toàn là cặn bã!”

Bất chợt Kirillov tuyên bố:

- Anh là người cuối cùng tôi gặp mặt, và tôi không muốn chia tay với anh một cách tệ lậu.

Piot’r không trả lời, lập tức tự hỏi: “Bây giờ, hắn định giở trò gì đây?” Hắn nói:

- Tin tôi đi, anh Kirillov, cá nhân tôi không có gì nghịch với anh. Tôi luôn luôn coi anh là một người...

- Anh là một tên khốn nạn với một bộ óc lầm lạc. Nhưng tôi cũng tệ chẳng thua gì. Tuy thế, tôi sẽ tự sát còn anh tiếp tục sống nhăn.

- Nghĩa là anh muốn nói tôi là một kẻ khốn nạn đến mức muốn sống phải không?

Piot’r vẫn không quyết định nổi tiếp tục nói chuyện như thế có lợi cho mình hay chăng; sau cùng, hắn đành “mặc cho hoàn cảnh đẩy đưa”. Nhưng thái độ cao ngạo và khinh thị ra mặt của Kirillov lúc nào cũng làm Piot’r nổi khùng, và không hiểu vì lí do gì, lúc này lại hơn bất kể lúc nào khác. Có thể rằng Kirillov, nhiều nhất chắc chỉ còn sống được một giờ nũa (luôn luôn Piot’r nhớ rõ điều đó), dường như đối với Piot’r chẳng khác nào một thứ nửa người nửa ngợm, một cái gì thiếu tư cách để lên mặt kẻ cả và rẻ rúng với hắn nhất.

- Hình như anh khoe mẽ rằng anh sắp sửa tự tử phải không?

- Kirillov không nghe lời nhận xét của Piot’r, và nói: Bao giờ tôi cũng ngạc nhiên là sao mọi người tiếp tục sống được.

- Hừm, điểm đó anh có thể đúng, nhưng...

- Đồ khỉ bắt chước. Hễ khi nào tôi nói cái gì anh chỉ có nước theo đuôi. Anh câm đi, bởi vì anh không hiểu tí gì hết. Nếu không có Chúa, thì tôi là Chúa.

- Đó là một điểm trong lí luận của anh tôi không bao giờ hiểu nổi - tại sao anh lại phải là Chúa?

- Nếu có Chúa, thì hết thảy ý chí là của ngài và tôi không thể làm cái gì ráo. Nếu không có Chúa, thì tất cả ý chí là của tôi và tôi phải thi triển ý chí của riêng tôi, ý chí tự do của tôi.

- Ý chí tự do? Tại sao anh phải thi triển?

- Bởi vì toàn thể ý chí đã trở thành của tôi. Tôi không thể nào tưởng tượng được rằng trên khắp địa cầu của chúng ta lại không có nổi một người, sau khi đã kết liễu Chúa và tin tưởng vào ý chí tự do của chính mình, dám thi triển cái ý chí tự do đó trên cái điểm tối quan trọng. Chẳng khác nào như một anh nghèo rớt mùng tơi được thừa hưởng cả một bị tiền mà lại không dám thò tay vào bị, cho rằng mình quá yếu làm chủ nó không nỗi. Tôi mong muốn thi triển ý chí tự do của tôi, dù cho tôi là người duy nhất làm việc ấy.

- Phải, vậy làm đi.

- Tôi có nghĩa vụ phải tự sát bởi vì điểm tột cùng của ý chí tự do là tự giết mình.

- Nhưng anh đâu phải là người duy nhất tự sát; có khối vụ tự tử.

- Phải, nhưng họ đều có lí do. Tôi là người duy nhất làm việc đó không vì lí do gì hết, chỉ để thi triển ý chí tự do của tôi.

Ý nghĩ “Hắn sẽ không tự sát đâu” lóe trong đầu Piot’r, và hắn nói bằng một giọng bực bội:

- Anh biết không, ở địa vị anh tôi bắn một kẻ khác còn hơn bắn mình. Như thế anh có thể rất hữu ích. Tôi sẽ bảo anh người để giết, nếu anh không sợ. Như vậy, anh có thể không phải bắn mình đêm nay - chúng ta có thể thay đổi thỏa ước.

- Giết kẻ khác là cái biểu hiện đê tiện nhất của ý chí tự do. Chỉ một người như anh mới đề nghị một điều như thế. Nhưng tôi không phải là anh - tôi sẽ bày tỏ ý chí tự do của tôi trong hình thái biểu hiện cao cả nhất của nó. Tôi sẽ tự sát.

Piot’r giận dữ khẽ lẩm bẩm: “Hắn tự mần mò ra tất cả cái đó”. Kirillov lại bách bộ quanh phòng và nói:

- Tôi phải xác định sự vô tín ngưỡng của tôi, bởi vì đối với tôi không có gì cao hơn là tư tưởng rằng không có Chúa nào cả. Lịch sử của nhân loại đứng về phía tôi. Con người cứ mãi bịa đặt ra Chúa cốt để mà sống, để cho khỏi phải tự sát. Cho đến ngày hôm nay, lịch sử nhân loại chỉ bao gồm có ngần đấy. Tôi là người đầu tiên trong lịch sử từ chối bịa đặt ra Chúa. Tôi muốn điều này được biết cho đến mãi mãi.

Piot’r lo âu nghĩ: “Hắn sẽ không tự sát, hắn sẽ không...”. Hắn nói lớn tiếng:

- Nhưng ai biết được điều ấy? Ở đây chỉ có hai chúng ta. Liputin chăng?

- Ai rồi cũng tìm biết ra; họ sẽ biết hết. Không có bí mật nào mà trước sau gì không tỏ lộ. Chính Ông ta đã nói thế.

Kích động sục sôi, Kirillov chỉ tấm ảnh thờ Đấng Cứu thế có thắp một ngọn đèn nhỏ. Điều này làm Piot’r hết cả bình tĩnh.

- Vậy ra mặc dù mọi chuyện, anh vẫn còn tin vào Ông ta và anh còn thắp cả ngọn đèn cho chắc ăn, phải không?

Thấy Kirillov không trả lời, hắn bèn tiếp thêm:

- Tôi cho rằng anh còn tin hơn bất cứ một thầy tu nào.

Kirillov dừng lại, nhìn đàm đăm vào hư không như một kẻ xuất thần.

Tin vào cái gì? Vào Ông ta ư? Nghe đây, tôi sẽ nói với anh một điều lớn lao. Một lần kia có ba thập tự giá dựng tại trung tâm trái đất. Một người ở trên một trong ba thập tự giá đó tin trọn vẹn đến nỗi ông ta bảo với kẻ kia: Hôm nay người sẽ cùng ở với ta trên thiên đàng. Đến hết ngày, cả hai đều chết. Họ đi và không tìm thấy gì cả - thiên đàng cũng không, sống lại cũng không - không có gì hết. Lời của ông ta đã không trở thành sự thật. Nghe đây: Người đó là tối cao nhất trên trần gian - Ông ta tượng trưng cho những gì làm cho đời đáng sống, cả địa cầu với mọi thứ trên đó chỉ là điên rồ thuần túy nếu không có Người đó