- 2 - Gia tài nhỏ bé của mẹ

Mẹ tôi có một chạn bếp ở gầm cầu thang, bên trong chất đầy nào hộp cá, thịt, cà chua, trái cây, rau, nào bánh pud-ding, các túi đường (đường kính, đường tinh luyện, đường bột, đường mía), bột (loại thường, tự nổi, nguyên hạt), gạo (hạt nhỏ, hạt dài), mì (mì ống, mì xoắn, nui), đậu lăng, kiều mạch, đậu chẻ, yến mạch, dầu ăn (dầu thực vật, dầu hướng dương, dầu ô liu), đồ ngâm dấm (cà chua, dưa leo, củ cải), các hộp ngũ cốc ăn sáng (chủ yếu là loại Shredded Wheat), các gói bánh quy (chủ yếu là loại hương sô cô la), sô cô la thỏi. Trên sàn, hàng đống chai và các hũ cổ nhỏ chứa đầy rượu sanh sánh màu tím sẫm làm từ mận, đường nâu và đinh hương. Chỉ cần một ly thôi cũng đủ cho tên bợm rượu sừng sỏ nhất (loại này đầy rẫy trong cộng đồng Ukraina) bất tỉnh đến ba tiếng đồng hồ.

Trên lầu, ngăn kéo phía dưới giường là nơi để trái cây khô (chủ yếu là mận), và những lọ mứt nhà làm (mận, dâu, mâm xôi, phúc bồn tử, mộc qua kết hợp đủ kiểu). Trong nhà kho ngoài vườn và ga ra để đầy các thùng giấy đựng táo vừa mới thu hoạch, táo Bramleys, Beauty of Bath và Grieves, trái nào trái nấy được gói riêng trong giấy báo, tỏa hương thơm ngát. Mùa xuân tới, vỏ táo sẽ sần sùi và phần thịt teo lại, nhưng vẫn còn tốt để làm món bánh nhân táo kiểu Áo và bánh kếp kiểu Nga. (Những quả tự rụng hay bị hư đều được nhặt riêng, cắt nhỏ và ninh nhừ ngay lập tức.) Hàng giỏ cà rốt và khoai tây vẫn còn dính đất, và hàng bó hành tỏi treo đầy trong góc tối nhà phụ.

Khi ba mẹ tôi mua tủ lạnh vào năm 1979, đậu, đậu Hà Lan, măng tây và mấy loại trái cây mềm nhanh chóng được chất đầy trong các hộp nhựa đựng kem, được dán nhãn ghi ngày tháng và thường xuyên đảo qua đảo lại. Thậm chí cả thì là và ngò tây cũng được bọc trong túi ni lông cất để dành, nên suốt các mùa trong năm gia vị lúc nào cũng đủ dùng.

Khi tôi trêu mẹ về việc tích trữ quá nhiều thực phẩm, đủ để nuôi cả một đội quân, bà bèn lúc lắc ngón tay rồi nói, ‘Đề phòng khi nào cái tên Tony Benn[link=#id4]*[/link] của con lên nắm quyền đấy.’

Mẹ tôi biết thế nào là lý tưởng, và cũng biết thế nào là đói rét. Bà biết - ký ức này không bao giờ rời bỏ bà trong suốt năm mươi năm sống ở Anh và rồi được truyền vào tâm can các con của bà - bà biết chắc rằng đằng sau các giá hàng cao ngất và những quầy hàng nặng trĩu ở Tesco và Co-op, cơn đói với bộ xương khô và đôi mắt thố lố vẫn lảng vảng sẵn sàng chộp lấy ta ngay khi ta không chú ý, tống ta lên một chuyến tàu, hoặc một chiếc xe bò, hay xô ta vào đoàn người chạy loạn, đẩy chúng ta vào cuộc hành trình mà đích đến luôn là cái chết.

Cách duy nhất để qua mặt cơn đói là tiết kiệm và tích cóp, bảo đảm luôn có một thứ cất giấu ở đâu đó, thứ gì đó nho nhỏ để qua mặt hắn ta. Mẹ tôi có niềm đam mê và tài năng tằn tiện ghê gớm. Bà sẵn sàng cuốc bộ cả nửa dặm trên phố High để mua một túi đường rẻ hơn một xu. Bà không bao giờ mua thứ gì mà bà có thể tự tay làm. Chị gái tôi và tôi đã xấu hổ biết bao khi mặc những bộ váy bà tự may từ những mẩu vải thừa ngoài chợ. Chúng tôi bị buộc phải chịu đựng những món ăn truyền thống và bánh nhà làm trong khi chỉ thèm thức ăn nhanh và bánh mì trắng. Thứ nào bà không làm được thì bà sẽ mua đồ dùng rồi. Giày, áo choàng, vật dụng trong nhà - phải có ai đó đã chọn, mua, dùng rồi bỏ đi. Nếu phải mua hàng mới thì bà chọn loại rẻ tiền nhất, hay hơn cả là hàng giảm giá hoặc hàng mặc cả được. Trái cây dập, đồ nhôm móp, mẫu vải lỗi thời, kiểu từ năm trước. Không quan trọng - chúng ta không kiêu ngạo, chúng ta không phải hạng ngu ngốc vung tiền ra cho vẻ bề ngoài, mẹ nói, khi mà người có học thức ai cũng biết rằng thứ bên trong mới là quan trọng.

Ba tôi sống trong một thế giới khác. Hằng ngày ông tới vẽ kỹ thuật cho một nhà máy sản xuất máy kéo ở Doncaster. Ông lãnh lương, mua những thứ mà đồng nghiệp vẫn mua - quần áo mới (cái áo cũ của anh có sao đâu? Em vá nó lại được mà!), máy ảnh (ai cần máy ảnh cơ chứ?), máy ghi âm và đĩa than (lãng phí quá!), sách (thư viện công cộng có rất nhiều sách hay), bộ dụng cụ gia đình (để làm những thứ nhảm nhí), đồ đạc (mua ở Co-op thì rẻ hơn biết bao), chiếc mô tô mới (phóng cứ như thằng điên). Mỗi tuần, ba tôi đưa cho mẹ một khoản tiền cố định nhưng không hề ít để lo việc nội trợ, rồi tiêu sạch số còn lại.

Sau năm mươi năm tiết kiệm, trữ đồ ăn trong tủ đông, nướng bánh, tự tay làm những thứ có thể làm, mẹ tôi đã tích lũy được một khoản mấy ngàn bảng từ số tiền ba tôi đưa hàng tuần. Đó là cú đấm móc phản kháng của bà vào cơn đói, cảm giác ấm áp an toàn trong đêm, món quà an toàn cho con cái lỡ khi cơn đói ập tới. Nhưng thứ đáng ra phải là một món quà lại trở thành lời nguyền rủa, bởi vì tôi phải xấu hổ mà thú nhận rằng chị em chúng tôi đã cãi nhau ầm ĩ vì chuyện nên chia chác gia tài nhỏ của mẹ ra sao.

Sau lần làm mặt lạnh ở đám tang, chị tôi và tôi quăng những lá thư tràn đầy thù hận vào nhau, bơm nọc độc vào đường dây điện thoại. Một khi xung đột đã bắt đầu thì không sao ngăn cản được nữa.

○○○

Một buổi tối nọ, chị gọi cho tôi, lúc ấy Anna đã đi ngủ còn Mike không có nhà. Chị muốn tôi tiếp ký để một đứa con gái của chị rút tiền ra mua căn hộ. Tôi để điện thoại reo đến chín hồi chuông mới thèm nhấc máy, vì tôi biết là chị gọi. Mặc nó! Mặc nó! Một giọng nói khôn ngoan vang lên trong đầu tôi. Nhưng cuối cùng tôi cũng nhấc máy, và mọi lời xúc phạm mà chúng tôi chưa từng nói nay tuôn ra ào ạt. Và một khi lời đã nói ra thì không có cách nào lấy lại được.

‘Chị đã gây sức ép và lừa mẹ ký vào bản phụ lục đó, Vera. Chị trộm mặt dây chuyền của mẹ.’ (Kẻ nào đang nói những điều khủng khiếp về chị mình như vậy, có phải là tôi chăng?) ‘Mẹ yêu chúng ta như nhau. Mẹ muốn chúng ta chia sẻ những gì mẹ để lại.’

‘Giờ cô quá lố bịch rồi đấy.’ Chị tôi bật lại lạnh như băng. ‘Mẹ chỉ có thể đưa mặt dây chuyền cho một trong hai chúng ta. Mẹ cho tôi vì tôi có mặt khi mẹ cần. Tôi luôn có mặt khi mẹ cần. Còn cô - con gái rượu, cục cưng bé bỏng - rốt cuộc cô đã bỏ rơi bà.’ (Ái chà! Làm sao chị ta có thể nói điều này với tôi, đứa em nhỏ của chị ta chứ?) ‘Tôi sớm biết cô sẽ như vậy mà.’

Cả hai chị em chúng tôi đều theo trường phái tấn-công-là-cách-phòng-thủ-tốt-nhất.

‘Mẹ yêu em. Mẹ sợ chị chết khiếp, Vera. Đúng, tất cả mọi người nhà mình đều sợ chị - những lời xỉa xói của chị, tính nóng nảy của chị. Chị ăn hiếp em bao nhiêu năm ròng. Nhưng giờ thì đừng hòng.’

Khi nói những lời đó, lẽ ra tôi phải cảm thấy trưởng thành hơn, nhưng không. Nó làm tôi cảm thấy mình trở lại hồi bốn tuổi.

‘Cô cứ thế biến mất tăm mất tích, như thói quen cả đời của cô, Nadezhda. Chơi trò chính trị, diễn mấy màn nhỏ bé đáng thương, tỏ vẻ ta đây và thảo luận về việc biến thế giới thành một nơi tốt đẹp hơn, trong khi những người khác phải còng lưng làm việc. Cô chỉ ngồi yên đó mà để mặc tôi lo mọi thứ’

‘Chị xông vào tự vơ hết vào người đấy chứ.’

‘Cần có người lo lắng mọi chuyện, và rõ ràng đó không phải là cô. Cô không có thời gian dành cho mẹ. Trời ạ, cô đã quá bận rộn với sự nghiệp tuyệt vời của mình rồi.’

(Bụp! Chị ta đã đánh trúng chỗ hiểm. Tôi lúc nào cũng ân hận vì đã không bỏ hết mọi thứ mà chạy về bên mẹ. Giờ chị ta đã buộc tôi phải tự vệ, nhưng tôi vẫn cứ thẳng tiến tấn công.)

‘Ô, xem ai nói kìa, một kẻ cả đời chưa làm việc bữa nào! Ăn bám chồng’ (Hờ! Tôi chơi xấu chị ta.) ‘Em lúc nào cũng phải làm việc để kiếm sống. Em có trách nhiệm và bổn phận. Mẹ hiểu. Mẹ biết thế nào là làm việc vất vả’ ‘Công việc thật sự kìa, chứ chẳng phải là mấy chuyện nhảm-nhí nhạt-nhẽo hão-huyền lằng-nhằng tốn-thời-gian đâu. Đi trồng rau còn có ích hơn’

‘Chị chẳng hiểu gì về công việc, phải không Vera? Chị luôn có một tên Đực Rựa dâng hiến cho chị tài khoản, cổ phiếu, tiền thưởng hàng năm, những vụ làm ăn lách luật trốn thuế. Rồi khi mọi việc đổ bể, chị lại cố gắng lột của hắn đến đồng xu cuối cùng. Mẹ luôn nói mẹ hiểu vì sao hắn ly dị chị. Chị cư xử với hắn quá tệ.’ (Ha ha, tôi thắng điểm rồi.) ‘Chính mẹ chị cũng phải phát biểu thế đấy, Vera!’

‘Mẹ không biết tôi phải trải qua những gì.’

‘Mẹ biết hắn ta phải chịu đựng những gì’

Điện thoại như rạn tanh tách bởi cơn giận của chúng tôi.

‘Nadezhda, vấn đề của cô là đầu óc cô chứa đầy những thứ vô bổ khiến cô không nhìn thấy được thế giới thực sự’ ‘Lạy Chúa, em bốn mươi bảy rồi, Vera à. Em biết thế giới này. Chỉ là em nhìn nó từ một góc độ khác’

‘Bốn mươi bảy cũng chả khác gì đâu. Cô vẫn chỉ là một đứa bé. Cô luôn luôn như vậy. Cô lúc nào cũng chỉ biết nhận mà không biết cho’

‘Em cũng biết cho đấy chứ. Em làm việc. Em cố gắng mang lại điều tốt đẹp hơn cho người khác. Còn hơn chị’ đứa nhóc bốn tuổi gào tướng lên.

‘Ôi trời ơi! Cố gắng mang lại điều tốt đẹp hơn cho người khác! Cô cao thượng quá đấy!’

‘Tự nhìn lại mình đi, Vera - chị chỉ toàn chăm chút cho tổ của mình, rồi nhổ toẹt vào mọi người khác.’

‘Tôi phải học cách đấu tranh cho bản thân. Cho chính tôi và cho hai đứa con gái của tôi. Làm ra vẻ cao thượng thì dễ thôi, nhất là khi cô chẳng biết thế nào là đau khổ. Khi cô bị dính bẫy, cô phải tự vùng vẫy để thoát ra.’

(Ô làm ơn đi! Chị ta vẫn cứ lải nhải về mấy câu chuyện cũ rích thời chiến! Sao chị ta không quên nó giùm đi?)

‘Bẫy nào? Đau khổ nào? Đã năm mươi năm rồi! Nhìn lại chị đi! Cay độc và lươn lẹo cứ như con rắn ghen ăn tức ở vậy.’ (Tôi bắt đầu giở giọng nhân viên xã hội.) ‘Chị cần học cách quên đi quá khứ.’

‘Đừng nói mấy thứ nhảm nhí lập dị của thời đại mới nữa. Hãy nói về những điều thực tế đi.’

‘Em thà quyên tiền cho Oxfam chứ không để chị moi một đồng đâu, Vera.’

‘Oxfam. Thật là thống thiết quá thể!’

Thế là món gia tài nhỏ của mẹ vẫn nằm yên trong ngân hàng, bởi sau đó chị em tôi chẳng ai thèm nói gì với nhau suốt hai năm ròng, cho tới khi một kẻ thù chung giúp chúng tôi xích lại gần nhau.