Nghệ thuật tự đi một mình

Thời gian bị trầm cảm nghiêm trọng nhất, tôi có một bộ sưu tập khá lớn các bệnh tâm thần liên quan. Con người chúng ta thích chia ngăn bỏ hộc các thứ. Chúng ta thích chia hệ thống giáo dục ra thành các môn riêng lẻ, cũng như ta thích chia hành tinh chung thành các dân tộc, sách thì thành các thể loại riêng. Nhưng thực tế là các thứ nhập nhòa đi. Cũng giống như ai đó giỏi toán thường nghĩa là họ cũng giỏi vật lý, bị trầm cảm nghĩa là nó có lẽ sẽ đi cùng những thứ khác nữa. Các rối loạn lo âu, có lẽ một vài chứng sợ, một chút OCD. (Ám ảnh cưỡng chế về việc nuốt nước bọt là vấn đề lớn đối với tôi.)

Một thời gian dài, tôi còn bị chứng sợ khoảng trống và lo âu phân ly.

Một thước đo tiến bộ tôi có là xem tôi tự đi bộ một mình được bao xa.

Nếu ra ngoài mà không ở cạnh Andrea hay ba mẹ, tôi không lo liệu nổi. Nhưng thay vì tránh né, tôi buộc mình ở vào những tình huống đó.

Tôi nghĩ điều này giúp ích. Luôn luôn đối mặt nỗi sợ và tiến vào nó thì khá nhọc nhằn, nhưng cách ấy dường như có hiệu quả.

Những ngày cảm thấy thật can đảm tôi sẽ nói gì đó, a hèm, anh hùng không thể tưởng, chẳng hạn như, “Anh ra quán mua sữa đây. Với mứt Marmite nữa.”

Andrea sẽ nhìn tôi, hỏi, “ Tự đi?”

“Phải. Tự đi. Anh sẽ không sao đâu.”

Lúc đó là năm 1999. Rất nhiều người vẫn chưa có điện thoại di động. Nên tự đi vẫn nghĩa là thực sự chỉ có một mình. Và thế là tôi khoác vội áo khoác và lấy tiền rồi ra khỏi nhà nhanh hết mức, cố nhanh hơn nỗi hoảng loạn.

Đến khi tôi tới được cuối đường Wellington, con đường nhà ba mẹ tôi, thì nó thường ở đó, bóng tối, thì thầm với tôi và tôi sẽ rẽ ở góc vào đường Sleaford. Những hiên gạch cam có màn tươm tất. Tôi sẽ cảm thấy một mức độ bất an sâu xa, như tôi đang ngồi trong tàu con thoi rời quỹ đạo trái đất. Đó không đơn giản là đi bộ đến cửa hàng. Đó là Apollo 13.

“Không sao đâu,” tôi thì thầm với mình.

Rồi tôi sẽ đi ngang một đồng loại đang dắt chó và họ lờ tôi đi, hay họ cau mày hay hoặc, tệ hơn, nhoẻn cười, thế là tôi nhoẻn cười lại, vậy là đầu tôi sẽ nhanh chóng trừng phạt tôi.

Đó là điều kỳ quặc ở trầm cảm và lo âu. Nó phản ứng như một nỗi sợ kinh khủng với hạnh phúc, ngay cả khi trong ý thức, bạn muốn hạnh phúc đó hơn bất cứ gì. Nên nếu nó bắt gặp bạn nhoẻn cười, ngay cả giả cười, lúc ấy: à, chuyện đó không được phép và mi biết vậy, nên đây là một chục tấn đối trọng nhé.

Cảm giác không bình thường. Cái cảm giác ở ngoài một mình, nó trái tự nhiên như mái nhà mà không có vách. Tôi thấy cửa tiệm đằng trước. Mấy chữ cái “Londis” trông vẫn còn nhỏ xíu và xa tít. Còn bao nhiêu buồn bã và sợ hãi nữa phải đi qua.

Không cách nào mình làm được chuyện này.

Không cách nào mình đi bộ đến quán được. Một mình. Tìm được sữa. Với Marmite.

Nếu quay về nhà mình sẽ yếu hơn nữa. Mình định làm gì? Quay lại rồi bị lạc và hóa điên? Nếu mình quay lại thì khả năng sống hẳn trong phòng giam có vách đệm với tường trắng còn cao hơn hiện tại nữa. Đi đi. Cứ đi tới cửa tiệm. Nó là cái quán thôi mà. Mình đã đi một mình đến quán góc đường từ khi lên mười. Chân này trước chân kia, ưỡn vai ra. Thở đi.

Rồi tim tôi góp phần.

Kệ nó đi.

Nhưng lắng nghe này, bịch bịch bịch bịch.

Kệ nó đi.

Nhưng lắng nghe này, lắng nghe đi, khốn kiếp, lắng nghe đi.

Rồi còn những thứ khác nữa.

Những hình ảnh trong óc, như lấy ra từ những bộ phim kinh dị chưa sản xuất. Cảm giác kiến bò sau đầu, rồi khắp não. Hai bàn tay và cánh tay tê cứng. Cảm giác cơ thể trống rỗng, tan ra, cảm giác như một bóng ma tồn tại dựa vào nỗi lo âu tột độ. Và việc thở khó khăn hơn. Không khí loãng ra. Chỉ làm chủ hơi thở thôi cũng phải rất chú tâm.

Cứ đi đến quán, cứ tiếp tục, cứ đến đó.

Tôi đến được quán.

Sẵn nói luôn, các cửa tiệm là nơi tôi thường bị hoảng loạn nhất, dù có Andrea bên cạnh hay không. Hàng quán khiến tôi bị lo âu kinh khủng. Tôi chưa bao giờ thật sự rõ nó là gì.

Đó là do ánh sáng?

Là bố trí hình học các lối đi?

Là các camera an ninh?

Là do các nhãn hàng gào lên để gây chú ý và khi bạn vô cùng hòa điệu với môi trường xung quanh thì có thể mấy cơn gào thét đó tóm được bạn? Một kiểu chết từ Unilever. Đây chỉ là cửa hàng tiện lợi Londis, còn chẳng phải siêu thị. Cửa lớn để mở, con phố nằm ngay đó, và con phố đó nối với phố nhà ba mẹ tôi, nhà ba mẹ thì có Andrea, và Andrea thì có mọi thứ. Nếu tôi chạy, có lẽ tôi sẽ về được đó trong hơn một phút.

Tôi cố tập trung. Coco Pops. Thật khó. Frosties. Thật sự khó. Crunchy Nut Cornflakes. Sugar Puffs. Con quái vật mật ong chưa bao giờ trông như quái vật thật như vậy. Tôi vào đây để làm gì, ngoài để chứng tỏ với bản thân?

Chuyện này thật điên khùng. Đây là chuyện điên khùng nhất mình từng làm.

Nó chỉ là cái quán thôi mà.

Nó chỉ là cái quán mình vào rồi, một mình, năm trăm lần rồi. Nắm lấy cái gì đó. Nắm lấy gì đó. Nhưng cái gì? Không có gì để vịn cả. Cái gì cũng trơn tuột. Đời sống khắc nghiệt vô cùng. Nó gồm cả ngàn việc một lúc. Mà mình là cả ngàn người khác nhau, thảy đều chạy túa ra từ trung tâm.

Trước khi bị bệnh tâm thần tôi đã không nhận ra một thứ, là khía cạnh thể xác của nó. Ý tôi là ngay cả thứ xảy ra bên trong đầu bạn cũng toàn là cảm giác. Não tôi tê tê, vù vù, dập dờn và phập phồng. Dường như phần nhiều hoạt động này xảy ra gần sau sọ tôi, trong thùy chẩm, dù còn có một số cảm giác kiểu tạp âm trắng, lờ mờ, như ti vi nhiễu sóng diễn ra ở thùy trán. Nếu suy nghĩ quá nhiều, có lẽ bạn sẽ cảm nhận được những ý nghĩ đó đang diễn ra.

“Vô vàn dục vọng có thể chất chứa trong một phút,” Flaubert viết, “cũng như một đám đông trong một khoảng hẹp.” [1]

Ra khỏi quán này đi. Quá sức rồi. Mình không chịu nổi nữa. Não mình sắp nổ tung rồi.

Não không nổ. Đời sống không phải phim của David Cronenberg.

Nhưng biết đâu mình sẽ rơi lại quãng đường đó. Có lẽ lần rơi ở Ibiza chỉ mới làm mình rơi xuống nửa đường. Có lẽ Âm Ty còn sâu nữa dưới nền móng và mình đang tiến đến đó, rồi cuối cùng mình sẽ giống như người lính bị choáng vì một bài thơ, rệu nước bọt và hò hét và mất trí, thậm chí còn không tự tử được. Và biết đâu vào tiệm này sẽ đưa mình đến đó.

Sau quầy có một cô gái. Tôi vẫn còn mường tượng được cô ta. Cô ta trạc tuổi tôi. Có lẽ cô ta từng học cùng trường với tôi, nhưng tôi không nhớ mặt. Cô ta có kiểu tóc nhuộm đỏ hơi nửa vời. Cô ta to béo, sắc da nhợt nhạt và đang xem cuốn tạp chí người nổi tiếng. Trông còn điềm đạm hơn cả điềm đạm. Tôi muốn đổi xác. Tôi muốn được là cô ta. Tôi muốn là cô ta quá chừng. Vậy nghe có vẻ ngớ ngẩn không? Tất nhiên là có. Toàn bộ chuyện này nghe có vẻ ngớ ngẩn.

Indiana Jones và ngôi đền Marmite.

Tôi tìm được Marmite. Tôi nắm lấy nó trong khi đoạn rap cũ của Eric B. & Rakim phát thật nhanh trong đầu. “Tôi còn là bức tượng, sinh ra với một cấu trúc...” Tôi là một bức tượng không có cấu trúc. Một bức tượng không cấu trúc vẫn phải mua sữa. Từng hàng hộp sữa trong tủ lạnh cũng có thể vô cùng đáng sợ và phi tự nhiên, khi nhìn ở góc độ thích hợp (hoặc không). Ba mẹ tôi uống sữa ít béo, nhưng sữa ít béo duy nhất ở đây bán theo hộp nửa lít, không phải hộp một lít họ thường mua, nên tôi lấy hai hộp nửa lít đó, ngoéo ngón trỏ vào quai xách để cầm, với Marmite, mang đến quầy tính tiền.

Bịchbịchbịchbịch.

Cô gái tôi muốn trở thành kia làm việc không được nhanh nhẹn cho lắm. Tôi nghĩ cô ta là người làm việc lề mề nhất từng có. Tôi chắc cô ta chính là nhân tố thúc đẩy cho bước tiến về sau có các điểm tự phục vụ trong nhiều cửa hàng. Cho dù muốn là cô ta, tôi vẫn ghét sự lề mề.

Nhanh nhanh lên, tôi không nói ra. Cô không biết mình đang làm gì à?

Tôi muốn quay trở lại và bắt đầu đời mình lại theo nhịp độ của cô ta, lúc ấy thì tôi sẽ không cảm thấy thế này. Tôi cần chạy lấy đà chậm hơn.

“Anh cần túi không?”

Tôi cũng cần túi, nhưng tôi không thể liều làm cô ta chậm thêm chút nào nữa. Đứng yên rất khó. Khi toàn thể con người bạn đang hoảng loạn, lúc ấy thì đi bộ tốt hơn là đứng.

Có gì đó làm ngập lụt não tôi. Tôi nhắm mắt. Tôi thấy lũ quỷ lùn đang vui chơi, cười cợt tôi như thể sự điên loạn của tôi là màn kịch ở vũ hội hóa trang.

“Thôi. Được rồi. Tôi sống gần đây thôi.”

Hóa điên.

Tôi trả bằng tờ năm bảng. “Khỏi thối.”

Vậy là cô ta bắt đầu nhận ra tôi hơi kỳ quặc và tôi rời quán ra ngoài, ra lại thế giới rộng mở bao la, rồi tôi cứ đi nhanh hết sức (cắm đầu chạy sẽ là một kiểu thất bại), thấy mình như con cá trên boong, cần có nước lại.

“Không sao đâu, không sao đâu, không sao đâu...”

Tôi rẽ ở góc đường và cầu nguyện tha thiết hơn bao giờ hết là đừng gặp ai quen trên đường Wellington. Không có ai. Chỉ cảnh vắng vẻ và những căn nhà song lập cuối thời Victoria ở ngoại ô xếp hàng nhìn nhau.

Tôi về lại căn nhà số 33, nhà ba mẹ tôi, tôi bấm chuông thì Andrea ra mở và tôi vào nhà và cũng không thấy nhẹ nhõm, vì đầu óc tôi lẹ làng chỉ ra rằng thấy nhẹ nhõm vì sống sót sau một chuyến đến quán góc đường là sự xác nhận lần nữa tình trạng bệnh, không phải khỏe mạnh. Nhưng đầu óc à, mày nhớ cho, biết đâu có ngày mày cũng chậm chỉ ra những thứ như vậy, như cô gái trong quán.

“Anh cũng đi được rồi đó,” Andrea nói.

“Ừ,” tôi đáp và cố hết sức tin điều đó.

“Cả nhà sẽ giúp anh đỡ hơn.”

Có mặt bên người bị trầm cảm, chuyện đó không dễ chút nào.

Theo bản dịch Bà Bovary của Trọng Đức (Nhã Nam, NXB Hà Nội, 2021).