VÀI HÀNG VỀ BẢN DỊCH HIỆN NAY

Tôi không tin mình có thể không đưa ra một vài chỉ dẫn về công việc mà tôi dành hết công sức trong những tháng ngày dài và mục đích đầu tiên không phải là giải khuây cho những người cùng thời với tôi, nhưng để làm khuây khỏa nỗi buồn lớn lao là không được đi du lịch của tôi.

Để xây dựng bản văn bằng tiếng Pháp hiện dại, tôi đã đối mặt với bốn bản văn khác nhau: bản viết tay xưa nhất của Marco Polo (Thư viện Quốc gia, vốn sách của Pháp, số 1116); bản văn của “Quyển sách của những kỳ quan” (Thư viện Quốc gia, vốn sách của Pháp số 2810); bản văn được Hội Địa Lý Paris thiết lập năm 1824, phỏng theo bản viết tay 1116 mà tôi vừa nêu trên và bản văn do Pauthier thiết lập và Didot xuất bản năm 1865, đó là bản văn có gốc từ bản viết tay mà Marco Polo tặng cho Thiébaud de Cépoy.

Trong khi làm bản chuyển sang tiếng Pháp hiện đại, tôi không muốn tuân theo bài học nào khác ngoài bài học mà Joseph Bédier đã để lại cho chúng ta trong tác phẩm Tristan và Yseult, tôi muốn nói là chuyển vào bản văn hiện đại cái không khí của cổ ngữ nhưng không giữ lại những từ cổ cũng như cú pháp của bản văn nguyên thủy. Cũng trong chiều hướng này tôi dă tránh dùng các từ “moult”, “castels” và các từ khác nói về khách sạn hoặc những hộp của các ca sĩ ứng tác. Để có thể hồi phục lại bầu không khí thời Trung cổ, ta chỉ cần theo dõi từng bước câu văn nguyên bản bằng cách bổ sung vào các từ ngữ lỗi thời, mỗi khi cần thiết, những từ của tiếng Pháp hiện nay. Nếu tôi thành công không phải tôi nhờ vào những kiến thức về ngôn ngữ học vì chúng chẳng giúp gì bao nhiêu trong công việc này, nhưng nhờ vào bản chất nhà văn của tôi, vì tôi tự nhận mình đã thường xuyên chống đối lại những giải thích lạnh lùng mà những cựu học sinh trường Pháp điển đã đưa ra từ bản văn của Rusta. Rốt cuộc, họ đã làm cho những điều đặc biệt sống động trở thành tẻ nhạt, và toàn bộ sự hiểu biết của họ không bù lại được sự dốt nát của họ về nghề cầm bút. Mục đích duy nhất của tôi là giữ lại toàn bộ sự tươi tắn, không phải ngây ngô nhưng tự nhiên của bản gốc. Nếu tôi thành công tôi sẽ có được niềm hạnh phúc thêm cho tất cả những người tôi quen biết trong hàng tháng trời, cùng tình bạn với Marco, Rusta và quyển sách của ông, trong mối quan hệ nhẹ nhàng với nhiều tác phẩm hay đến nỗi tác phẩm của người đàn ông thành Venise đã đưa tôi đến chỗ phải nghiên cứu nó.

Trong khi làm việc cho lần phát hành này, tất cả những gì chúng ta có từ bản văn của Marco Polo, tôi sẽ cho trình bày đầy đủ các chương có tính cách lịch sử kết thúc tác phẩm và thể hiện gần như một phần năm của toàn bộ tác phẩm. Tuy nhiên, theo như tôi biết, những chương này chỉ có trong bản viết tay 1116, bản xưa nhất. Chính bản này có vẻ phù hợp với bài đọc nguyên bản do ngôn ngữ, do cách viết chính tả và các đặc ngữ Ý trong đó.

Có lẽ có nhiều điều cần bàn về các chương này, không có gì đáng ngạc nhiên khi các nhà ghi chép đã loại bỏ chúng từ đầu thế kỷ XIV, như trong bản dịch của Thíebaud de Cépoy do chính Marco Polo giám sát. Theo giả thuyết, phần lớn đó là công trình của một mình Rusta. Người đàn ông thành Pise, với tư cách là nhà văn đích thực, có thể nghĩ rằng chuyện kể của Marco Polo thiếu sinh động không có những biến cố quân sự đang làm say mê các độc giả thời bấy giờ. Dựa vào những dữ kiện mơ hồ được cung cấp bởi nhà du lịch thành Venise, ông đã triển khai theo lối của các tiểu thuyết hiệp sĩ một loạt những đoạn nói về đấu gươm đấu kiếm. Ông còn nhồi nhét vào đó những lời nói hoa mỹ thời phong kiến với lập luận sơ đẳng về danh dự và quyền lợi chính đáng. Sau cùng ông làm cho chúng được hấp dẫn hơn bằng những đoạn văn miêu tả các trận đánh mà tất cả đều diễn ra theo cùng một nhịp điệu và những chi tiết như nhau. Những đoạn văn này giới thiệu những lối cảm nhận và hành xử không có gì ra vẻ Đông phương nhưng phản ánh những tình cảm và những sở thích của thời Trung cổ Châu Âu. Chúng ta phải hiểu là Marco không can dự gì vào việc đó: đó không phải là tính cách kể chuyện ngắn gọn của ông cũng như đầu óc của một nhà du lịch đi buôn. Tất cả những chuyện đấm đá này có thể làm cho ông không quan tâm, ngoài ra, vì không tham gia vào bất cứ trận đánh nào, nên ông không thể miêu tả chúng một cách tỉ mỉ được. Chính Rusta mới là người chiều theo trí tưởng tượng của nhà viết tiểu thuyết và nỗi lo làm vừa lòng các nhà kỵ sĩ và các mệnh phụ sẽ đọc nó.

Tôi không muốn gán cho bản văn những lời chú thích giống như những bậc tiền bối của tôi. Công việc của tôi không phải là công việc của một nhà khảo cổ học nhưng là của một nhà văn. Tôi chỉ tìm cách làm cho sách của Marco Polo được đến tay những độc giả thích những sách viết về du lịch và đưa họ vào bầu khí giải trí giống như những tác giả đầu tiên của tác phẩm “Cuộc chuyện trò thân mật về Thế giới” đã được hưởng. Một vài điều xác minh trong các ghi chú của tôi thường cố gắng xác định những địa danh mà Marco Polo nói đến. Vì vậy, tôi phó thác chúng vào những sự phỏng đoán còn phải bàn cãi của Marsden, Pauthier, Yule, Cordier, Aniante và các nhà bình giải cổ văn khác.

Đến đây tôi đành phải buồn rầu chia tay với đại tuyệt tác này, qua đó tôi đã tìm được nhiều điều thú vị rất thanh cao. Đối với tôi, tác phẩm sẽ mở rộng ra thế giới của thời đó những cánh cửa sắt dày mà bàn tay thô bạo của chiến tranh đã đóng kín. Tôi muốn đặt vào quyển sách này một ít niềm hạnh phúc mà việc đi tìm thú tiêu khiển đã dành cho tôi.

A.T’SERSTEVENS