Chương 11 VỤ ÁM SÁT HEYDRICH-◄○►

Mùa xuân 1942, trong một lâu đài tại Gradhams, thành phố Praha, Heydrich chủ trì một vài cuộc họp mà tôi nhất thiết phải có mặt. Khi tôi đã định bay về Berlin, Heydrich đề nghị tôi nán lại một ngày để cùng dùng bữa trưa với ông. Tôi mệt mỏi và bực bội: viễn cảnh một bữa tiệc phè phỡn và lúc tàn cuộc là cảnh say mèm khiến tôi cảm thấy rùng mình. Nhưng tôi nhầm: bữa ăn thật thú vị khi chúng tôi cùng trao đổi nhiều vấn đề mà Heydrich quan tâm. Điều làm tôi ngạc nhiên là ông ta phê phán kịch liệt quyết định của Hitler nắm quyền chỉ huy quân đội. Heydrich không nghi ngờ khả năng cầm quân của Hitler, nhưng ông e rằng Quốc trưởng khó có thể kham nổi gánh nặng đè thêm lên vai. Sau đó ông bắt đầu chửi bới đám tướng lĩnh ở Bộ Tổng Tư lệnh. Có mặt Hitler, trước mọi vấn đề họ chỉ biết có vâng dạ. Khi chưa bước chân ra khỏi phòng, không ai dám nói ra bất kỳ khó khăn nào. Heydrich phẫn nộ trước những thiếu sót trong công tác cung ứng cho quân đội. Cuộc vận động “áo ấm cho tiền phương” của Goebbells - phong trào thu gom và gửi ra tiền tuyến cho quân đội các loại quần áo mùa đông của dân thường - diễn ra không chỉ với sự rầm rộ thường thấy mà với cả một nhiệt tình khá cao xuất phát từ đáy lòng. Tuy nhiên, dù thế nào đi nữa, điều đó cũng không thể bù lại những tổn thất đã phải gánh chịu. Heydrich đề xuất cứ 100 lính Đức bị rét cóng phải xử bắn một ai đó ở Cục Hậu cần, bắt đầu từ cấp cao nhất. Đưa binh lính với quân phục mùa hè sang chiến đấu trong điều kiện thời tiết của mùa đông nước Nga là một tội ác.

Thống chế Von Brauchitsch (bị Hitler thải hồi) chỉ là kẻ giơ đầu chịu báng. Dĩ nhiên, chính ông ta cũng có phần trách nhiệm, nhưng những kẻ trực tiếp có tội vẫn cứ chễm chệ trong các văn phòng ấm áp, sang trọng. Trong một chừng mực nào đó họ đã hoàn hồn, tuy nhiên vẫn chưa hết vênh vang với ngôi vị của mình. Càng ngày Hitler càng dựa vào Himmler, vốn là một người có tài đối xử, ông ta có thể lợi dụng ảnh hưởng của mình đối với Quốc trưởng.

— Giá như Hitler chỉ cần cho phép tôi được góp ý với ông ấy. - Heydrich nói lắp bắp.

Rồi ông ta quay sang nói vắn tắt về tình hình ở Pháp và Bỉ. Về việc này, lợi dụng phía quân đội không có biểu hiện gì phản đối, ông ta muốn tự mình chỉ định các chức vị chỉ huy cao cấp của lực lượng cảnh sát SS ở hai nước trên. Tôi thấy ý định của ông ta chẳng có ý nghĩa gì. Trong trường hợp như vậy, hệ thống điều hành sẽ trở nên vô cùng phức tạp, vả lại ngay cả việc tìm người thích hợp vào các chức vụ trên lúc này cũng không đơn giản.

Heydrich gật đầu lơ đễnh và bỗng nhiên nói:

— Himmler khăng khăng giữ ý kiến như vậy, vì thế chính vào thời điểm này tôi cần tỏ rõ thiện chí của mình. Hiện giờ quan hệ giữa hai chúng tôi rất căng thẳng.

Rõ ràng giữa Heydrich và Himmler đã có những bất đồng nghiêm trọng. Hơn thế, Himmler còn tỏ ra ghen tị với những gì Heydrich đạt được. Chính sách của Heydrich tại vùng lãnh thổ bảo hộ đã mang lại những kết quả mỹ mãn. Quốc trưởng tán thành những kế hoạch hành động do Heydrich đề xuất và đã có nhiều lần gặp riêng ông ta. Mặc dù hởi lòng hởi dạ vì được Quốc trưởng chú ý đến, Heydrich vẫn lo ngại rắc rối sẽ xảy ra do sự ghen tị và thái độ thù địch từ phía Bormann và Himmler. Ông ta lo sợ Bormann sẽ chơi lại bằng những mưu mô giảo quyệt; ngay cả Himmler cũng có thể có những hành động đểu cáng và tàn bạo.

Quả thực Heydrich đã lâm vào tình thế phức tạp. Với những thành tích của mình, Heydrich hiện đang chiếm được cảm tình của Hitler, nhưng ông ta chưa có lúc nào cảm thấy mình được an toàn và cũng chưa biết cần phải làm gì để vượt qua những trở ngại từ sự ganh đua giữa ông ta, Himmler và Bormann.

Công khai chống lại họ là việc làm luôn đem lại nguy hiểm, vì Hitler, còn hơn cả Himmler, đặc biệt quan tâm đến sự trung thành trong nội bộ của lực lượng SS. Heydrich biết rằng dù thế nào thì sự việc cũng đã muộn. Việc Hitler bị lệ thuộc vào ảnh hưởng của Himmler, Bormann và tình hình sẽ rẽ ngoặt bất lợi cho Heydrich chỉ là vấn đề thời gian. Và rồi thời điểm đó đã đến. Heydrich nhiều lần có ý định đưa tôi vào nhóm tùy tùng thân cận của Quốc trưởng, tuy nhiên lần nào tôi cũng khéo léo can ngăn ông ta. Trước khi tôi bay về Berlin, Heydrich một lần nữa nhắc lại đề nghị của mình. Đối với Heydrich, điều đặc biệt quan trọng là có ai đó ở cấp chỉ huy cao nhất đứng ra bênh vực, bảo vệ quyền lợi cho ông ta. Heydrich cho rằng đối với tôi, sẽ không tồi nếu như có dịp báo cáo trực tiếp lên vị chỉ huy tối cao. Cuối cùng thì chúng tôi cũng đi đến sự thỏa hiệp: tôi cần ở lại Berlin thêm một tháng, còn ông ta trong thời gian đó sẽ thu xếp để biệt phái tôi đến Tổng hành dinh. Tuy nhiên ý định này của ông ta cũng không thành công. Ngay sau đó tôi đi LaHaye để họp bàn với các chuyên gia kỹ thuật về loại điện đài sử dụng sóng cực ngắn. Chính tại đây, ở LaHaye, tôi nhận được bức điện báo cho biết về một mưu toan ám sát Heydrich và việc ông ta bị thương nặng. Tôi được lệnh ngay lập tức quay về Berlin.

Tôi băn khoăn mãi không hiểu ai là người đứng sau vụ mưu sát này, rồi tôi nhớ lại những va chạm mới đây giữa Himmler và Bormann. Tôi hiểu rõ rằng những người đã quen với cách làm việc của Heydrich đều rất e ngại ông ta. Cả hai địch thủ của Heydrich biết ông ta sẽ không dừng trước bất kỳ hành động nào nếu như các kế hoạch của ông ta bị đe doạ. Những thành công của Heydrich ở vùng lãnh thổ bảo hộ có lẽ đã làm Himmler tức giận và sự căng thẳng trong quan hệ giữa hai người đã lên tới đỉnh điểm, nếu không Heydrich đã không thường xuyên nói đến việc này khi chúng tôi gặp nhau. Xúi bẩy các đồng sự của mình chống lại nhau là thói quen của Hitler và Himmler khi điều hành công việc. Nhưng làm như vậy với Heydrich thì không thể. Ngoài ra, là người đứng đầu Tổng cục An ninh Đế chế và đang đảm nhiệm trọng trách của một toàn quyền Đức quốc xã, Heydrich đã trở thành đối thủ quá hùng mạnh đối với hai nhân vật này. Bỗng dưng tôi nhớ lại câu chuyện mà Heydrich đã kể cho tôi nghe. Ông ta được gọi lên báo cáo với Hitler một số vấn đề kinh tế ở vùng lãnh thổ bảo hộ. Heydrich phải chờ khá lâu trước hầm ngầm cho đến khi Quốc trưởng bất ngờ xuất hiện với sự tháp tùng của Bormann. Như quy định, Heydrich giơ cao tay chào Hitler, chờ được lệnh báo cáo. Hitler nhìn Heydrich chằm chằm, trên khuôn mặt khẽ cau lại thoáng hiện vẻ hằn học. Với bộ điệu tin cậy và tự nhiên, Bormann đỡ lấy tay Quốc trưởng, đưa ông ta trở lại hầm ngầm. Heydrich nán đợi, thế nhưng Hitler không hề quay lại. Ngày hôm sau Bormann tuyên bố với Heydrich rằng Quốc trưởng không còn quan tâm đến những vấn đề trong báo cáo. Dù Bormann nói với bằng giọng hết sức thân mật, nhưng Heydrich cảm thấy ẩn sau giọng nói đó là một sự căm ghét tột độ. Trong trường hợp này thái độ không hài lòng của Hitler đã biểu lộ rõ ràng, và có lẽ nguyên nhân là do những điều cạnh khóe, vu khống của Bormann và Himmler. Điều lạ lùng là trong buổi cuối cùng tôi nói chuyện với Heydrich, mặc dù ông ta tỏ ra tin tưởng vào thế mạnh của mình, nhưng tôi có cảm giác ông ta đang sợ hãi. Chắc chắn Heydrich đã linh cảm thấy những gì sẽ đến và mối quan tâm của ông ta là làm sao thu xếp cho tôi một chỗ đứng trong nhóm cận thần của Hitler xuất phát chính từ lý do này.

Vụ mưu sát Heydrich tất nhiên ảnh hưởng đến hoạt động của cơ quan đầu não tại Berlin. Thay cho sự ồn ào, dấu hiệu một guồng máy đang bận rộn công việc, ở đây bao trùm bầu không khí im lặng hoài nghi, có thể nói là sợ sệt. Làm sao lại có thể như vậy?

Himmler lệnh cho tôi bay ngay đến Berlin, nơi lãnh đạo Cục IV, Cục V là Muller và Nobe đang làm việc. Tôi hẹn gặp Muller vì ông ta hứa sẽ trình bày ngắn gọn cho tôi biết những tin tức ông ta nắm được. Heydrich đang nằm tại quân y viện trong tình trạng hôn mê. Các bác sĩ giỏi nhất cố cứu sống ông ta. Nhiều mảnh lựu đạn găm sâu vào người Heydrich, gây ra vô số ổ nhiễm trùng. Vụn vải quần áo lót dính vào vết thương làm tăng thêm mối nguy hiểm cho lá lách vốn đã bị tổn thương nghiêm trọng. Sang ngày thứ bảy, bắt đầu giai đoạn nhiễm trùng máu với mức độ trầm trọng và nhanh chóng dẫn đến tử vong. Cho đến những giây phút cuối cùng, người theo dõi và chữa chạy cho Heydrich là giáo sư Hebhant. Hướng điều trị của ông ta bị các chuyên gia khác phê phán kịch liệt. Một số người đề nghị tiến hành phẫu thuật cắt bỏ lá lách bị tổn thương để loại trừ nguồn nhiễm khuẩn chính.

Ít lâu sau, Muller thông báo cho tôi những chi tiết về vụ mưu sát. Từ biệt thự ngoại ô, Heydrich trở về Gradhams. Ông ta ngồi ghế trước, bên cạnh tài xế (không phải tài xế riêng) trong chiếc Mercedes sang trọng của mình. Ở ngoại vi thành phố, xe gặp một khúc cua gấp nên phải giảm tốc độ. Dọc theo con đường có ba người đàn ông đứng cạnh nhau với cự ly không lớn: người thứ nhất trước khúc cua khoảng 10 mét, người thứ hai ở ngay chính khúc cua, người thứ ba sau khúc cua khoảng 10 mét. Tài xế vừa mới mớm phanh, ngay lập tức người thứ nhất nhảy xuống lòng đường và dùng súng ngắn bắn liên tiếp nhiều phát. Xe gần như khựng lại, chính lúc này một quả lựu đạn mỏ vịt được người thứ hai quăng xuống gầm xe và nổ ngay tại đấy. “Cán chết nó đi!” Heydrich lúc này đã bị thương nặng hét lên với người lái xe. Ông ta nhảy ra ngoài, bắn vài phát đuổi theo những kẻ mưu sát đang bỏ chạy khỏi hiện trường bằng xe đạp. Heydrich bắn bị thương một tên vào chân rồi gục xuống bất tỉnh. Tài xế cũng bị thương và mất nhiều máu. Dù có vỏ thép dày, ôtô gần như bị phá hủy hoàn toàn.

Nếu như sau tay lái là người tài xế già có kinh nghiệm của Heydrich thì chắc chắn ông ta sẽ không để mình bị đánh lừa khi tên giết người nhảy xuống đường. Nếu nhanh trí người tài xế chỉ cần tăng ga, xe sẽ vọt lên, và khi ấy vụ nổ sẽ không có sức công phá lớn đến như vậy. Sau khi giám định kỹ lưỡng, các chuyên gia của Viện Kỹ thuật Hình sự cho hay quả lựu đạn có cấu tạo rất tinh vi mà trước đó họ chưa hề biết. Kíp nổ được cài đặt phù hợp với cự ly ném, trong trường hợp này là 4 mét, và phát nổ với độ chính xác gần như tuyệt đối như đã thấy qua vụ nổ. Thuốc nổ chắc chắn do Anh sản xuất. Tuy nhiên, chi tiết này không nói lên điều gì về những kẻ mưu sát. Tình báo chúng tôi hầu như cũng chỉ dùng một loại thuốc nổ chiến lợi phẩm thu được của Anh. Loại thuốc nổ này có sức công phá mạnh, dẻo, có thể nhào nặn tùy ý.

Cuộc điều tra được tiến hành với việc sử dụng các thành tựu của hình pháp học hiện đại. Hướng điều tra chính thức thì cho rằng những kẻ tham gia mưu sát là thành viên của tổ chức kháng chiến Tiệp Khắc. Người ta xem xét kỹ lưỡng từng tang chứng, bắt giữ nhiều kẻ tình nghi, tấn công vào tất cả những địa điểm hội họp bí mật đã bị phát giác. Trên thực tế cảnh sát đã hành động chống lại toàn bộ lực lượng kháng chiến. Các bản báo cáo đọc nghe như kịch bản của một bộ phim giật gân. Rốt cuộc, bốn giả thiết được đưa ra nhưng không giả thiết nào có lời giải. Không tóm được những tên giết người, cũng không tìm thấy kẻ bị thương ở chân. Khi Ghestapo ra tay không thương tiếc, 120 du kích kháng chiến bị quây chặt trong một nhà thờ nhỏ ở Praha. Trước hôm cuộc tấn công xảy ra, theo chỉ thị của Himmler, tôi đi gặp Muller. Qua điện thoại Himmler tuyên bố với tôi: “Cuộc điều tra này khó mà theo đến cùng.” Ông ta không nói thêm một lời nào về tâm trạng của mình trước sự việc trên. Tôi không liên quan gì đến công việc điều tra của Muller ở Praha, vả lại ngay từ đầu ông ta cũng không thật cởi mở với tôi, dù sau này có đôi phần thoải mái hơn. Thống chế SS làm ông ta phát điên lên, bởi lẽ đã phán trước rằng vụ ám sát là do tình báo Anh thực hiện và ba kẻ mưu sát được thả dù xuống vùng phụ cận Praha để thực hiện nhiệm vụ này, Muller không phủ định giả thiết ấy, vì rốt cuộc toàn bộ tổ chức bí mật của người Tiệp được cung cấp tài chính và chỉ đạo hoặc từ London hoặc từ Moskva mà thôi.

— Ngày mai chúng tôi sẽ chiếm nhà thờ và đặt dấu chấm hết cho chuyện này. Hy vọng là bọn sát nhân đang ở đó.

Sau khi thốt lên như vậy, Muller thoáng nhìn tôi hỏi:

— Anh có tin mật gì không? Hình như Himmler nói là anh có.

Nhưng tôi buộc phải làm ông ta thất vọng. Sau khi Muller đi khỏi, tôi không sao thoát khỏi ý nghĩ là ông ta không hài lòng với cuộc điều tra. Có một cái gì đó ở đâu đó không phải như vậy. Ngày hôm sau nhà thờ bị tấn công. Không một du kích kháng chiến nào rơi vào tay người Đức mà lại sống sót.

Vậy là câu hỏi ai giết Heydrich vẫn để ngỏ. Những kẻ ám sát ông ta liệu có thực sự có mặt ở trong nhà thờ không? Họ có phải là thành viên của phong trào kháng chiến và thuộc bộ phận nào của phong trào này? Tất cả những người trốn trong nhà thờ đều bị giết và điều đó phải chăng được thực hiện một cách có chủ tâm? Câu hỏi này cũng chưa có câu trả lời. Trong báo cáo người ta nhấn mạnh đến sự cuồng tín cũng như tinh thần quyết tử của họ, nhưng trong số 120 chiến sĩ hoạt động bí mật không có ai mang trên mình vết thương cũ ở chân. Việc điều tra cái chết của Heydrich đâm vào ngõ cụt và vẫn chưa khép lại.

Linh cữu Heydrich đặt ở sân trước lâu đài. Túc trực ở bên là đội danh dự gồm những chiến hữu gần gũi nhất với ông. Tôi cảm thấy khổ sở khi phải đứng liền hai giờ trong tư thế nghiêm với quân phục nghiêm chỉnh và mũ sắt trên đầu ở nhiệt độ trong bóng râm lên đến 1000°F[14].

Ba ngày sau, đoàn xe tang đưa linh cữu Heydrich ra ga xe lửa, và từ đây thi hài được chuyển về Berlin, Người dân Praha chăm chú theo dõi những gì xảy ra; trên cửa sổ nhiều ngôi nhà treo cờ tang. Rõ ràng họ mượn dịp này để biểu lộ nỗi đau mất nước của mình.

Để làm lễ viếng trước khi mai táng, trong hai ngày, linh cữu Heydrich được bảo quản tại lâu đài ở Wilhelmstrass, nơi ông ta có một văn phòng bài trí cực kỳ sang trọng. Ngay buổi sáng ngày đầu tiên, Himmler triệu tập tất cả những người lãnh đạo của các cục đến văn phòng của mình. Trong bài phát biểu ngắn, Himmler ca ngợi công lao và nhân cách của Heydrich, đánh giá cao ý nghĩa những công việc Heydrich đã làm. Chính Heydrich chứ không phải ai khác là người lãnh đạo bộ máy khổng lồ của Tổng cục An ninh Đế chế (RSHA) do ông ta lập ra và điều hành. Quốc trưởng đã đồng ý để Himmler trực tiếp lãnh đạo tổng cục trong thời gian đầu khi chưa chọn được người kế nhiệm Heydrich. Himmler kêu gọi lãnh đạo các cục nỗ lực hết sức mình và yêu cầu không để xảy ra tranh chấp, xung đột với nhau. Ông ta cảnh báo các thuộc hạ của mình không đối đầu nhau hay có mưu toan tiếm quyền. Quốc trưởng đe dọa sẽ trừng trị thẳng tay những kẻ có gan như vậy.

Chỉ vào thi hài người quá cố, và lần lượt hướng về phía từng người, bằng giọng mỉa mai châm chọc, ông ta kể ra những khuyết điểm, sai lầm của họ - thực chất ông ta đang quở mắng họ thậm tệ. Cuối cùng thì cũng đến lượt tôi. Toàn thân tôi căng ra, đợi những lời chỉ trích như một luồng nước lạnh xối xuống đầu mình. Himmler dường như nhận thấy tâm trạng của tôi. Trên khuôn mặt xanh lợt, vô hồn của ông ta như thoáng có một nụ cười. Himmler nhìn tôi một lúc, hướng về phía những người còn lại và dường như không phải nói với tôi, ông ta cất giọng:

— Schellenberg chịu trách nhiệm lãnh đạo một đơn vị với tính chất công việc phức tạp và khó khăn nhất. Anh ta lại là người trẻ nhất trong chúng ta. Nhưng bất luận thế nào, người mà chúng ta lúc này vĩnh biệt đã coi anh ta là người thích hợp với chức vụ anh ta đang giữ và chỉ định anh ta lãnh đạo cục. Tôi cũng cho rằng Schellenberg đủ khả năng hoàn thành những nhiệm vụ còn ở phía trước. Điểm chính yếu nhất là anh ta chưa bị hư hỏng. Thưa các vị, các vị biết rõ hơn ai hết những chướng ngại mà các vị bày ra để ngáng đường anh ta. Các vị phẫn nộ vì anh ta còn trẻ và vì anh ta không phải là đảng viên lão thành của Đảng Quốc xã. Tôi không thấy lý do gì để các vị không hài lòng, tôi muốn duy nhất chỉ một lần giải thích cho các vị hay những quyết định về vấn đề này không chỉ mình tôi đưa ra. Anh ta, có thể nói như thế này, là đứa trẻ đáng yêu của các cán bộ lãnh đạo chúng ta, và vì thế tôi đặc biệt ủng hộ anh ta. Tôi có thể nói thẳng điều này trước mặt anh ta bởi lẽ vị sếp đã mất của các vị nghĩ như vậy, và tôi thấy Schellenberg là người đủ khôn ngoan để không trở nên kiêu ngạo sau khi nghe những lời tôi nói. Ngược lại, tôi hy vọng những gì tôi nói sẽ động viên anh ta làm việc chu đáo và hiệu quả hơn để giải quyết những nhiệm vụ đang đợi anh ta. Nếu ai muốn bổ sung điều gì cho vấn đề này hoặc các vấn đề khác nữa thì có thể trình bày…

Im lặng. Một bầu không khí nặng nề bao trùm căn phòng. Trước lúc đó, tôi còn tỏ ra khá bình tĩnh, nhưng rồi bắt đầu đỏ mặt và càng cảm thấy ngượng hơn vì Himmler lại quay về chủ đề cũ khi tuyên bố từ giờ trở đi ông ta hy vọng có điều kiện cộng tác chặt chẽ với tôi trong công việc, và rằng ông ta cần đến tài năng của tôi, vì thế ông ta muốn tôi gặp ông ta càng thường xuyên càng tốt. Sau đấy ông ta bế mạc cuộc họp một cách khá đột ngột.

Cũng ngày hôm đó, vào buổi tối, Himmler lần nữa tập họp tất cả các nhân vật lãnh đạo của Tổng cục An ninh Đế chế (RSHA) trong văn phòng của Heydrich. Tại cuộc họp còn có mặt chỉ huy trưởng đội bảo vệ Quốc trưởng thuộc lực lượng SS, đại tá Karl Wolh. Trong bài diễn văn lần này, Himmler nêu rõ các mốc quan trọng nhất trên con đường binh nghiệp của Heydrich và chỉ ra rằng chỉ huy các đơn vị SS phải có bổn phận tưởng nhớ đến vị sếp đã hy sinh của mình. Sự tưởng nhớ đó cần trở thành nguồn động viên, khích lệ họ làm việc quên mình và tu dưỡng đạo đức. Kết thúc diễn văn của mình, Himmler nhấn mạnh hoạt động của chúng tôi ở nước ngoài có ý nghĩa ngày càng quan trọng, và ông ta hy vọng trong quá trình hoạt động ở nước ngoài, chúng tôi sẽ tránh được những sai lầm, biết khắc phục điểm yếu truyền thống: khi mà những gì chúng tôi đạt được trong lĩnh vực này chưa thể ngang tầm với những thành công của tình báo Anh. Chính vì thế phương châm hành động của chúng tôi phải là: “Tổ quốc trên hết”, cũng tương tự như vậy, phương châm làm việc của cục chúng tôi - Cục SS - là khẩu hiệu: “Trung thành và danh dự”.

Trong lễ truy điệu được tổ chức tại dinh Quốc trưởng trước khi mai táng, Hitler và Himmler đọc điếu văn. Đó là một vở diễn cực kỳ ấn tượng bộc lộ rõ nét nhất thói ham thích phô trương một cách long trọng và sử dụng xảo thuật sân khấu của Himmler. Trong khi đọc điếu văn, cả Hitler và Himmler đều nói đến “con người với trái tim thép”. Tôi không sao thoát khỏi cảm giác là toàn bộ buổi lễ với sự có mặt của các bộ trưởng, trợ lý bộ trưởng, các quan chức cao cấp của đảng, thân nhân người quá cố, không khác gì một bức tranh thời kỳ Phục hưng.

Quan tài đã hạ xuống đáy huyệt, tôi ngạc nhiên khi nhìn thấy Canaris khóc. Khi chúng tôi rời nghĩa địa, ông ta nói với tôi bằng một giọng đứt quãng vì xúc động: “Dù thế nào đi nữa, ông ấy là một người vĩ đại. Mất ông ấy, tôi mất đi một người bạn”.

HẾT