- XXIV-

Đã xế trưa.

Ai như Thào Mỵ? Thoáng thấy ai cũng tưởng Thào Mỵ. Vẫn chưa phải. Nhưng Nghĩa đoán: thế nào Mỵ cũng về họp thanh niên.

Nghĩa hơi bối rối. Chưa bao giờ nghĩ đến Mỵ mà Nghĩa đắn đo thế. Hình như lần này gặp Mỵ, sẽ có việc hệ trọng lắm xảy ra. Nghĩa trù trừ. Khác hẳn thường ngày, tác phong cán bộ Nghĩa bao giờ cũng dứt khoát, ồ ạt, mạnh.

Lát sau, quả thực Thào Mỵ bước vào. Đã đoán trước, trông thấy trước mà vẫn đột ngột. Nghĩa hỏi một câu không định hỏi:

- Mỵ về chợ sớm thế?

- Em về họp thôi.

Nghĩa lại hỏi một câu chẳng ra thế nào:

- Không đi chợ, sao vai đeo địu thế kia?

- Địu không đấy.

Rồi Mỵ nghiêng quai địu cho Nghĩa nhìn. Trong đáy có hai quyển vở, một áo cánh trắng gấp cẩn thận, trông thấy nếp cổ bẻ.

Năm trước, có lần Nghĩa bảo Mỵ: Mỵ mặc áo Kinh thì đẹp. Ít lâu sau Mỵ đem khoe với Nghĩa cái sơ mi trắng Mỵ mới may. Nhưng rồi Nghĩa để ý không thấy Mỵ mặc áo ấy lần nào. Nghĩa có hỏi, Mỵ chỉ cười:

- Bao giờ em về xuôi em mới mặc.

Nghĩa thấy sao hôm nay mình vụng về thế. Nghĩa muốn nói những câu ý tứ hơn.

- Mỵ mua gì nào?

- Không, em đến chào anh thôi. Em sắp đi rồi.

- À…

- Có khi em được về học tận Hà Nội, anh ạ.

Nghĩa lại cảm thấy lòng mình tràn ngập những lúng túng và ô hay, làm sao lại cứ man mác buồn. Nghĩa nói:

- Vài năm nữa tôi có gặp Mỵ, tôi gọi cô y sĩ Thào Mỵ, cô dược sĩ Thào Mỵ.

- Sao nhiều cô My thế?

- Thật đấy.

Nghĩa im, chưa biết nói gì thêm.

Có mấy người vào mua vải. Nghĩa đứng quầy bán hàng. Mỵ tủm tỉm cười rồi lững thững bước ra. Nghĩa ngước nhanh, nhìn thoáng theo rồi lại cúi xuống đo vải, xé vải, hí húi biên sổ cho tới lúc khách mua đã ra.

Ánh nắng nhàn nhạt nghiêng vào, lồng bóng những cây sổ dày lá ngả trên vệt cỏ xanh dịu.

Con đường đỏ nắng trước mặt không bóng người. Một dòng nước phơ phất rơi trên đá. Một làn mây trắng vương qua, thướt tha như tóc như tơ. Không thấy Mỵ đi ngoài đường. Nghĩa chợt nhớ năm đầu Nghĩa mới lên bán muối, lập cửa hàng, Mỵ theo mẹ đến. Lúc ra về, chỉ thấy bóng bà Giàng Súa qua, Nghĩa đoán Mỵ còn đứng lại ngoài cửa. Đúng thế, Mỵ ý tứ lắm. Ôi chao, thấm thoát thế mà đã mấy năm rồi nhỉ?

Tự nhiên, Nghĩa bước ra cửa.

Thì cũng thấy Mỵ đương tựa lưng địu vào gốc cây bờ rào. Nghĩa khẽ gọi:

- Mỵ.

Mỵ nghiêng mặt, nhìn Nghĩa.

- Mỵ đứng làm gì đây?

Nghĩa lại thấy ngay mình hỏi vụng.

Mỵ đáp:

- Em đứng đợi anh.

Nghĩa cảm thấy một nỗi bồi hồi cùng một thoáng bùi ngùi qua.

Rừng xuân sớm cuộn lên một màu xanh ngờ ngợ tràn khắp các núi.

Hoa blề đỏ vồng như mâm xôi gấc bày trên lá.

Hoa ma mủ trắng từng đốm lấm tấm rắc bóng hương xuống mặt đất. Sắp đến độ tra lúa nương, mặt đất và hốc đá nhả đầy mùi thơm.

Đồng Văn, 1964

Sìn Hồ, 1965

Chú thích:

[1] Lịch sử người Mèo của F. M. Savina. Nhà xuất bản truyền giáo nước ngoài ở Paris, in tại Hồng Kông 1930.

F.M.Savina, còn có tên Tiếng Việt là cố Vỵ, năm 1905 đã tới Sa Pa (Lào Cai) truyền giáo. Những năm 1918-1921, theo binh lính thực dân Pháp đi đàn áp nhiều cuộc khởi nghĩa của người Mèo.

[2] Tiểu thuyết phóng sự Đội quân mũ xanh của Robin Moore - Bản dịch tiếng Pháp. Nhà xuất bản Stock ở Paris, 1965.

[3] Một thứ nước suýt luộc thịt dê, thịt bò, thịt trâu, thịt ngựa...

[4] Đấy là tình hình nhiều nơi ở Lai Châu, khi phát xít Nhật đảo chính thực dân Pháp ngày 9-3-1945.

[5] Tà Sùa: tiếng Mèo, nghĩa là vùng đất cao giữa núi. Người Mèo thường nhận những nơi ấy là quê mình.

[6] Bài hát cũ của dân tộc Xá Khao ở Noong Lay (Cầm Biêu sưu tầm và dịch).

[7] Phong tục phong kiến Mèo: ai có việc đến nhà thống lý phải nộp tiền lễ "rửa cửa".

[8] Quả pao như quả cầu, tết bằng vải. Trai gái thường ném chơi trong ngày Tết.

[9] Những chức việc ở xã, thời Pháp thuộc.

[10] Trên đây là tình hình các tổ chức chính quyền nói chung ở vùng cao Khu tự trị Tây Bắc (lúc ấy còn gọi là Khu tự trị Thái Mèo) quãng thời gian 1954 - 1957, có 16 châu, chưa lập tỉnh, chưa đặt lại cán bộ phụ trách xã ở một số nơi cần thiết và chưa chia khu vực trong mỗi huyện có trọng điểm với bộ phận cán bộ riêng, thường gọi là "Ban chỉ đạo vùng cao". Lúc đó cũng chưa thành lập công an nhân dân võ trang, chuyên trách biên phòng.

[11] Một bộ phận máy vô tuyến điện.

[12] Nghĩa bóng: đi tìm dạm vợ.

[13] Một kiểu áo ngắn.

[14] Một dụng cụ của thủy văn để đo sức chảy dòng nước, giống hình con cá.