Cuối năm và những người không nhà

Tháng cuối năm ở châu Âu thường là một chuỗi lễ hội để đền bù cho một năm dài làm việc gian khổ. Những cây thông lấp lánh hoa đèn và bóng dáng những ông già Noel trong màu áo đỏ tươi xuất hiện khắp nơi cùng tiếng nhạc rộn rã làm náo nức lòng người chờ đón ngày Giáng sinh và năm mới.

Nhìn ở một góc cạnh khác thì người phương Tây ăn mừng những ngày lễ cuối năm trong một điều kiện thời tiết chẳng thuận lợi chút nào. Vào giữa tháng Mười hai, trời thường bắt đầu bằng những cơn mưa dai dẳng, nối tiếp bằng những trận bão, triều cường, mưa đá, sương giá và bão tuyết như muốn vét hết những tai ương còn lại của cả năm giáng xuống trần gian, thách đố lòng kiên trì và lạc quan của con người. Trong cảnh gió mưa vần vũ, mây xám nặng nề thường xuyên bao phủ bầu trời, con người thường chùng lòng xuống, nghĩ đến những khổ đau đời thường, ít nhiều chua xót về thân phận của mình và những người cơ nhỡ khác.

Trong tâm trạng không mấy lạc quan đó, yếu tố thời tiết lại trở nên thích hợp để mọi người đóng chặt cửa, nhóm lửa đốt lò sưởi và ”xích lại gần nhau” trong căn phòng ấm áp với những người thân xung quanh. Chính từ các bữa tiệc gia đình và những cốc rượu sưởi ấm đã nảy sinh lòng lạc quan và con người trở nên bao dung, rộng lượng, sẵn sàng chia sẻ hơn. Vì vậy, những cuộc lạc quyên với nhiều mục đích cho mọi nơi trên thế giới thường “được mùa” trong những tháng cuối năm. Những người già cả neo đơn và vô gia cư cũng được cùng chan hòa trong niềm hân hoan cuối năm của đồng loại.

Nước Pháp luôn tỏ ra là quốc gia đi tiên phong trong sáng kiến đem lại sự ấm áp cho người vô gia cư (clochard). Một tuần lễ trước Giáng sinh, 24 tỉnh ở miền bắc, kể cả thủ đô Paris, đã phát lệnh “báo động đỏ” vì một đợt rét kéo dài đưa nhiệt độ xuống 5 -10 độ âm, và như vậy sẽ đe dọa đến cuộc sống của dân vô gia cư, đa số là người cao tuổi trong vùng. Báo chí đưa tin về cái chết vì lạnh cóng của hai clochards trong một cái chuồng ở vùng quê Amiens và trên lề đường ở Saint-Denis càng làm tăng tính khẩn cấp của các biện pháp đối phó.

Chính quyền Paris lập tức ra lệnh mở các phòng chờ ở các sân ga tàu điện ngầm suốt đêm, kêu gọi các nhà thờ mở rộng cửa, tăng cường số giường ở các phòng tập thể dục trong nhà, mở các bếp từ thiện... để có thể cung cấp đủ “nơi ấm áp” và bữa cơm nóng cho khoảng 12.000 người vô gia cư và chừng hơn 30.000 người khác đang cư ngụ tạm thời tại các căn nhà bỏ không trong thành phố. Tuy thế, việc thi hành các biện pháp này xem ra không dễ dàng chút nào. Một số clochards không mặn mà lắm với các trung tâm tiếp cư vì ngại gia tài nhỏ nhoi của họ sẽ bị trấn lột, số khác thì không muốn rời con chó hay mèo thân yêu của họ, hoặc ngại những khó khăn do thiếu giấy tờ tùy thân.

Ở xứ sở mù sương năm nay xem chừng có phần hơi quá đà trong “chính sách đãi ngộ” dân vô gia cư (homeless). Khu nhà vòm Thiên niên kỷ (Millenium dome), xây dựng với giá 1 tỉ euro và là niềm tự hào của London, được chọn làm “tổ ấm” cho những kẻ không nhà như trong những tác phẩm xã hội não lòng của Charles Dickens. Dân homeless không những được “mời” đến ngụ ở đó một thời gian với “chăn ấm nệm êm” và “cơm canh nóng sốt” mà còn được thưởng thức những chương trình văn nghệ thú vị trong suốt những ngày lễ.

Tuy nhiên, phải nói là Hà Lan mới là một trong những quốc gia ở Bắc Âu có một chính sách hỗ trợ người không nhà (dakloos) hữu hiệu và nhất quán nhất. Trên nguyên tắc, tất cả những ai có thể chứng minh được là không có một mái nhà... che trên đầu đều được quĩ xã hội trợ cấp 750 euro/tháng (ngưỡng “đói nghèo” được ấn định khoảng 700 euro/tháng ở châu Âu). Ngoài ra, họ còn được khuyến khích tạm trú tại các trung tâm tiếp cư (opvangcentrum) với giá “mềm” 2 euro/đêm, bao gồm cả bữa ăn nóng. Tuy vậy, cũng như các “đồng nghiệp” khác ở châu Âu, đa số dân dakloos ở Hà Lan không chọn những nơi được chỉ định này làm “mái che đầu” dù là tạm thời.

Khi được hỏi lý do, Dennis (một dakloos 28 tuổi chỉ mới nhập đội ngũ này trong năm nay) cho biết mặc dù điều kiện ở các trung tâm tương đối tốt, song nhiều người ngại phải chia phòng/ba giường với những kẻ chích choác nghiện hút và đồng tính luyến ái. Bị hỏi dồn, anh bật mí được hưởng “chế độ vô gia cư” nhưng chưa từng ở trung tâm một ngày nào!

Mỗi ngày anh làm một vòng thăm viếng các thân nhân, giải quyết vấn đề vệ sinh, tắm gội, ở lại ăn bữa cơm nóng để vừa giữ được mối thân tình gia tộc vừa giữ được tình trạng tâm lý ổn định, không bị mặc cảm sống tách khỏi cộng đồng xã hội. Nếu buồn quá thì tối tối lại lai vãng ở các quán rượu, mời cô gái nào đó trông có vẻ cô đơn một ly bia 2,5 euro, nếu may mắn “đụng đèn” có khi còn được nàng mời về nhà giải quyết “vấn đề tâm sự”, và trong trường hợp “mặn mà” hơn thì tạm dừng chân đỡ phải đi lang thang một thời gian. Anh tự hào vỗ vào túi quần phồng lên, hể hả về thành quả do sự khôn ngoan của mình.

Tối nay Dennis sẽ ở lại dùng cơm tối với gia đình tôi. Một bữa cơm bình thường, hoàn toàn không trang trọng với những món ăn đặc biệt trên bàn như bất cứ một bữa reveillon[1] nào trên thế giới. Nhưng chẳng sao, cả anh và tôi đều sẽ vui và hài lòng vì cả hai đều có một mái che trên đầu và một bữa cơm nóng gia đình thắm đượm tình đồng loại, như thông điệp nhân ái của mùa Giáng sinh.

Amsterdam, 25-12-2004

Chú thích:

[1] Tiệc nửa đêm; một dịp để gia đình đoàn tụ, vui đùa sau khi dự lễ Giáng sinh ở nhà thờ về.