Mùa Đông Phương Tây và Nỗi Lòng Phương Đông
Suốt cả tuần lễ, hàn thử biểu bất động ở mức mười độ âm. Trời rộng thênh thang, xanh thăm thẳm, không một gợn mây. Thỉnh thoảng chỉ có một chút gió heo hắt thổi qua, nhưng cái lạnh tích lũy từ cuối thu như làm tê cóng từng giọt máu, đã thâm tím, đang cố thoi thóp thở sau những lớp áo quần dày cộm. Trời khô khốc, cóng lạnh đến nỗi có thể nghe từng thớ đất nứt, cựa mình trong đêm. Mùa đông năm nay thật ngặt nghèo cho những ai vốn đã quen với khí hậu nhiệt đới như tôi.
Cuối đông là “mùa đoàn tụ gia đình” ở Âu châu. Những lễ lạc truyền thống diễn ra trong tiết đông giá khiến con người dễ xúc cảm về những cảnh đời khổ cực quanh mình. Mặc ấm thì chợt thấy xót xa cho những người không nhà đang co ro dưới một gầm cầu hay một mái hiên lộng gió nào đó. Ăn no thì không đành lòng nhìn cảnh trẻ-con-người-lớn đói khát tận ở Phi châu. Người ta mở rộng lòng, tỏ ra hào hiệp hơn, rộng lượng hơn trong những cuộc lạc quyên cứu trợ vào cuối năm, chan hòa “thông điệp bác ái” của mùa giáng sinh. Một thoáng nào đó, con người chợt cảm thấy một chút chua xót: trái tim mình quá nhỏ nhoi mà những cảnh khổ ải trên quả đất thì hầu như vô tận!
Tinh thần tương trợ không chỉ liên quan đến con người mà thôi. Khi trời chỉ chớm lạnh, lác đác đã thấy có những người lo xa đem đặt những chiếc lồng nhỏ khá tươm tất, không quên treo những vòng thực phẩm khô ở cuối vườn để những con chim lạc loài có chỗ ăn nghỉ trong suốt mùa đông lạnh giá. Chim đã quanh quẩn với người suốt cả năm, vào mùa tuyết sương cũng không đành lòng xuôi Nam tìm nắng ấm như lũ chim ngỗng trời vùng từ Bắc âu. Chúng bay từng đàn, đen kịt cả một mảng trời. “Cuộc di tản chiến lược” ấy có khi kéo dài cả ngày. Con người thường theo dõi hiện tượng lạ thường đó với một sự hiếu kỳ, thích thú tột cùng, nhưng trong thâm tâm không gợn một chút thương cảm nào.
Vào khoảng đầu thu, trước khi mùa mưa dầm bắt đầu, những con chim én có màu lông đen tuyền bắt đầu xây tổ trên những thanh cột gỗ trong một góc lan can nhỏ của nhà tôi. Chúng làm việc kiên trì và thận trọng, tha từng cọng cây khô kết thành một khối chồng chéo bằng chính nước miếng của mình, dày và gọn ghẽ chỉ vừa một lòng bàn tay. Chúng chỉ mất một ngày trời để làm việc đó, nhưng những chất thải từ người chúng trong suốt “quá trình xây dựng” vung vãi khắp trên mặt đất. Suốt những tháng năm sau, nơi góc nhà êm ả đó không ngớt phát ra tiếng ríu rít của những đám chim con mới ra ràng, đói ăn.
Năm nay, khi tôi về lại Hà Lan để nghỉ đông, những chiếc tổ kết hợp bằng những cọng cây/rơm khô và nước miếng vẫn còn đó, nhưng những con chim én không còn ở đó nữa. Khoảng không gian nhỏ mở ra vùng trời bên ngoài đã được che kín bằng một lớp lưới chống muỗi, trông gọn gàng hơn và ấm áp hơn trong cái lạnh khắc nghiệt của mùa đông năm nay. Một cái tủ và nhiều sách vở của tôi đã được chuyển ra đó, nhưng tôi đã không đọc được một trang sách nào trong suốt những ngày đông giá, lạnh đến nỗi không ai muốn ra đường. Trong nhiều ngày, tôi thấy những con chim én có màu lông đen tuyền chao đảo, lượn qua lượn lại nhiều lần trong mảnh vườn nhỏ dưới lan can của nhà. Chúng không buồn ghé xuống nhặt những mẩu bánh mì khô tôi đã vất ra trên sân. Những con-chim-én-nhà khăng khít cả chục năm nay đã giận những con người bạc tình rồi chăng? Cũng trong lần về thăm nhà lần này, tôi được biết cô con gái bé nhỏ của tôi sẽ rời nhà chúng tôi đi ở riêng trong năm mới. Nó phải có cơ hội hiểu đời và hưởng đời, như bao nam thanh nữ tú mới lớn khác cùng độ tuổi, nhưng sao vẫn thấy bàng hoàng, lo âu. Trong những giấc mơ sau đó, tôi vẫn thường thấy con mình chơ vơ ngoài khung cửa, nài nỉ xin được vào căn phòng bé xíu của mình. Có lúc nó biến thành con én có lông màu đen tuyền chao lượn trong khu vườn nhỏ của tôi. Như một cõi đời chơ vơ...
Một tuần trước cuối năm, tuyết bắt đầu rơi. Những bông tuyết trắng phau, nhẹ nhàng đậu trên cây cỏ trong vườn như rải bột. Khắp nơi chỉ một màu trắng nhưng nhức. Lâu lắm mới thấy một “Giáng sinh trắng”. Tôi nhìn ra vườn, trên tấm thảm tuyết bỗng hiện rõ những vết chân chim tách bạch ba chạc. Những con chim én đã dùng chiếc mỏ bé tí, khơi những mẩu bánh mì khô đã bị tuyết phủ kín từ đêm qua. Chúng bước những bước chậm rãi, như quên đi cái lạnh giá mang theo từ những bông tuyết trắng đổ xuống trên đám lông đen tuyền. Những dấu chân chim để lại như chính vết chân tôi, lạc lõng vô cùng trên một vùng đất mông lung, không bến bờ.
Trong tiếng nhạc thánh ca êm dịu, tự dưng một niềm thương cảm vô cớ lại dâng lên như một cơn thủy triều bất chợt. Tôi không biết mình thương cảm những con chim én, con gái tôi hay chính cuộc đời tha hương vô định của mình?
Blaricum, mùa đông 1996.