Phùng Minh Tân đang hoạt bát bỗng chùng xuống

Hằng năm, cứ đến 21 tháng 8, chúng tôi lại tổ chức gặp mặt để kỷ niệm ngày nhập ngũ.

Năm nay, mùa thu năm 1998, buổi gặp mặt có phần trọng thể hơn, bởi chúng tôi kỷ niệm 20 năm.

Trong ngày đó, các chiến hữu từ Hải Phòng, Hòa Bình, Hà Tây... cũng đến dự.

Khỏi phải nói vui ra sao. Sau buổi liên hoan, chúng tôi trích quỹ thăm gia đình những đồng đội ở Hà Nội đã nằm lại chiến trường.

Cuộc viếng thăm gia đình Tân “cu lừng” để lại trong lòng tôi những xúc động khó quên.

Nhà Tân nằm ở khu vực chợ Giời. Gọi là nhà nhưng mái vẫn lợp lá gồi. Nhà chỉ kê đủ cái giường con, cái tủ và một khoảng đất rộng chừng hơn ba mét vuông. Hai người đứng cũng chạm nhau.

Lúc đó khoảng 3 giờ chiều. Nghe có khách đến, mẹ Tân cùng bố Tân đang bán bún ốc ở chợ vội chạy về. Bà khóc khóc mếu mếu mời chúng tôi vào nhà. Tôi sững sờ trước căn nhà quá nhỏ. Anh Thơm, người Hải Phòng, chững chạc nhất hội, trao gói quà nhỏ cho mẹ Tân.

Trong nhà không thấy bàn thờ Tân, chúng tôi hỏi, ý muốn thắp cho linh hồn Tân nén nhang. Bà nói không có. Ừ, nóc tủ sát mái nhà thế kia, đặt bàn thờ ở đâu! Song, bà bắc ghế, lấy trên nóc tủ xuống một tấm ảnh chân dung Tân.

Tấm ảnh đã quá cũ. Nước ảnh bong gần hết, lại bị mốc. Dù sao chúng tôi vẫn nhận ra hình ảnh quen thuộc của Tân, cái thời mới vào lính. Quân hàm không sao không gạch.

Bà nhờ chúng tôi làm lại ảnh cho Tân. Biết tôi làm báo chí, bạn bè cử ngay tôi đứng ra nhận. Tất nhiên tôi vui lòng.

Mang ảnh Tân đến hiệu Photocen ở 47 Lý Thường Kiệt, nơi tôi có anh Tiến, bạn học báo chí chuyên nghề ảnh ở Nga về, nhờ chụp lại. Nhìn tấm ảnh quá cũ, anh Tiến lắc đầu, không thể phục hồi được.

Tôi quyết định đến hiệu truyền thần. Trên những phố Hà Nội thường qua lại, tôi biết có hai hiệu truyền thần. Một hiệu ở phố Huế. Hiệu kia ở Hàng Ngang - Hàng Đào. Tôi mang ảnh Tân đến hiệu thứ hai. Chị họa sĩ nhận và hẹn 20 ngày sau quay lại. Tôi đặt làm luôn cả khung và kính.

Tạm yên lòng. Song hình ảnh ngôi nhà của Tân cứ ám ảnh. Hỏi bạn bè, mới biết, hai thằng em Tân nghiện hút. Ông bà già phải bán dần bán mòn căn nhà, chỉ để lại một chỗ để ngủ.

Không biết, nếu còn sống trở về, Tân có để gia đình mình rơi vào hoàn cảnh thể không?

Tôi nhớ Tân. Trận đánh Anlong Veng lần thứ nhất. Cái chết của Tân mới lẫm liệt làm sao!

Chúng tôi chiếm Anlong Veng. Bọn địch bỏ chạy. Chuẩn bị nấu cơm trưa thì bọn địch tổ chức phản công. Chúng bao vây, C5, C7, C6, tiểu đoàn bộ... hướng nào cũng có địch.

Tân ở C5. Trước mặt là cánh đồng trống trải. Bọn địch từ hướng đó, nấp sau các ụ mối và cây thốt nốt, bắn vào.

Dưới sự chỉ huy của đại đội trưởng Hà Huy Lan, Tân ôm RPDh1[5] xông lên. Và nó nằm sấp, đặt súng giữa đồng, quét về phía địch. Thật là một hình ảnh phi thường.

Bỗng Tân trúng đạn. Đạn cày nát lưng. Người nó giật lên. Khẩu RPD vẫn nhả đạn. Rồi người Tân rung lên lần nữa. Đầu nó gục xuống.

Anh em bò ra lôi Tân vào. Tân vẫn sống. Vết thương trên lưng khá lớn, không đủ băng.

Không biết tự bao giờ hàng đàn ruồi nhặng đã bu đen lại. Chúng hút máu và đẻ trứng xuống vết thương.

Bị ngứa khó chịu, Tân quát tháo ầm ỹ. Trinh sát Nguyễn Trần Hải vừa an ủi vừa cúi bốc từng vốc trứng ruồi vứt đi.

Anlong Veng đúng là xứ sở của ruồi. Đuổi thế nào chúng cũng không đi. Hải phải lấy chiếc áo đông xuân ra, ập lên vết thương của Tân. Vừa băng lại, vừa đuổi ruồi.

Anh em khiêng Tân về phẫu tiểu đoàn ở vườn xoài. Nằm trên võng, Tân còn rên rỉ:

- Thôi, thế là ông bà già tao được chiếc thẻ chen ngang rồi.

Tân nghĩ tới cái thẻ liệt sĩ, khi mua hàng không phải xếp hàng.

Đến đêm, Tân quá đau đớn. Nó cứ kêu:

- Ới đại đội trưởng ơi! Cứu em với!

Anh Lan chạy đến. Nắm tay Tân. Quá quen với những cảnh như thế, anh Lan động viên Tân.

Nửa đêm Tân đi.

Đó là một ngày cuối tháng 2 năm 1979.

Tôi nhớ Tân. Trước, tôi và Tân cùng ở trong đội thông tin. Tân ở tiểu đội hữu tuyến. Nhớ những ngày ở biên giới Việt Nam - Campuchia, Tân đi rải dây dưới rừng lồ ô, không mặc áo lính. Quần bộ đội, áo phông đỏ rực, đầu cạo nhẵn thín, trắng hếu, không mũ mão. Cái bóng hình bướng bỉnh ấy cứ thấp thoáng giữa màu xanh mênh mông, trùng điệp.

Rồi một đêm bên sông Mekong, Tân làm cả tiểu đoàn thức giấc. Đứng gác, nghe tiếng loạt xoạt trong khu vườn trước mặt, Tân lia một phát, cả loạt băng AK bay ra khỏi nòng. Chẳng có thằng địch nào, chỉ có mỗi con trâu đi lạc. Bọ Lực tiểu đoàn trưởng, đang ngon giấc, chửi ầm lên.

Và Tân về C5. Cá tính của nó hợp với đại đội trưởng Hà Huy Lan. Sau khi Tân chết, anh Lan tâm sự với tôi, rằng anh đang có ý định bồi dưỡng Tân thành tiểu đội trưởng. Bởi qua vài trận chiến đấu, Tân đánh rất lỳ.

Tôi nhớ Tân. Cái thằng, thời ở Hòa Bình, xuyên tạc rất bậy lời bài hát “Con kênh ta đào” của Phạm Tuyên. Lạ thay, những lời bậy bạ ấy, thỉnh thoảng tôi vẫn hay ngâm nga một mình. Và buồn cười một mình “Mới đến sân trường ta đã mến yêu nhau. Anh cứ bảo em mặc quần trễ rốn. Mục tiêu số 4. Dưới rốn 10 phân. Bắn!”

Tôi nhớ Tân. Cái thằng cùng Khánh xếch, khi mới vào chiến trường, đã cạo hết tóc tai lẫn lông mi, lông mọi, lông… dái, để phản đối những lời nói dối của trung đoàn trưởng E582.

Có gì đâu. Trước khi hành quân vào Nam, trung đoàn trưởng E582 nói rằng chúng tôi vào Nam để bảo vệ cảng Sài Gòn, bổ sung vào sư đoàn 307. Chính trị viên tiểu đoàn Nguyễn Văn Khang, người còn bộ khung xương, môi thâm xì vì sốt rét, hai mắt trắng dã, đầu cũng cạo trọc tếu (ông bị thương ở đầu, mới đi viện về, đầu phải cạo trọc để điều trị vết thương), giải thích rằng đơn vị huấn luyện phải nói thế để đảm bảo bí mật trên đường hành quân, tránh bị CIA theo dõi. Lời giải thích khá đơn giản ấy cũng được bọn Tân tin và phấn khởi lao vào cuộc chiến đấu mới.

Tôi nhớ Tân. Cái thằng lúc nào cũng thèm thuốc. Song khi có thuốc, Tân luôn chia cho mọi người. Trong tiểu đội thông tin hữu tuyến, có anh chàng Nguyễn Văn L. Anh này không bao giờ xin thuốc ai và cũng không bao giờ cho ai điếu thuốc nào. Anh ta bao giờ cũng có câu cửa miệng khi mọi người xin: “Còn điếu vét túi”. Có lần trước bữa ăn, Tân xin, L. cũng trả lời như vậy. Nhưng sau bữa ăn, quãng 1 - 2 giờ chiều, Tân thấy L. đang ngồi trong nhà vệ sinh và đang âm thầm rít thuốc một mình. Tức quá, Tân luồn ra phía sau, bật lửa đốt nhà vệ sinh, L. đang đi cầu, được một trận chạy tháo thân.

Tôi nhớ Tân...

Bây giờ Tân đã chết rồi.

Tôi nhớ Tân... và đến giờ, tôi vẫn không hiểu vì sao Tân lại có biệt danh là Tân “cu lừng”?

Những ngày vừa vượt qua sông Mekong, một buổi trưa, chúng tôi đang ăn cơm độn ngô bên suối. Mấy cô gái Khmer đi kín nước ngang qua. Một cô cười hiền lành hỏi: “Bộ đội Việt Nam ăn cơm với gì?”. Cả bọn chưa kịp trả lời. Ai cũng xấu hổ vì quân đội tình nguyện mà ăn cơm độn ngô thì yếu lính quá! Bỗng có tiếng trả lời rất to: “Ăn cơm với trứng!”. Chúng tôi cùng cười quay lại. Người nói câu thông minh vừa rồi là Tân.

Sau khi Tân chết ít ngày, tôi về C5 phối thuộc. Nhắc đến Tân, đại đội trưởng Hà Huy Lan trầm ngâm: “Cái thằng lạ thật. Hôm trước, trên đường hành quân đến Anlong Veng, mình thấy nó lúc nào cũng lơ ngơ như bò đội nón. Mặt cứ đần thối ra. Mình đã định cho nó về tuyến sau nhưng không hiểu sao, không kịp ra lệnh. Kinh nghiệm cho thấy, cứ thằng nào đang tinh ranh, bỗng trở nên lừ đừ, khi ra trận thế nào cũng chết!”.

Nhưng tôi biết, trên đùi Tân, còn xăm chiếc quan tài. Trên quan tài còn có mấy nén hương, khói nghi ngút. Dưới chiếc quan tài là dòng chữ: “Khi tôi chết ai người xây nấm mộ? Cỗ quan tài ai khóc tiễn đưa tôi?”. Phải công nhận, xăm hình đó, chữ đó là một sự dũng cảm. Coi như cầm chắc cái chết. Tôi cũng là người bình tĩnh ra trận, nhưng hàng chữ đó, tôi không dám xăm. Xấu đẹp không quan trọng, tôi sợ nó ám vào đời.

Tân là một người rất khỏe mạnh. Và cũng rất ngang tàng, nghịch ngợm. Sau này, khi Tân chết, đi phối thuộc với C5, tôi mới hỏi anh Lan: “Thằng Tân nó lơ ngơ thế nào hở anh?” - “Úi giời. Mọi ngày mình thấy nó năng lắm. Nhưng hôm hành quân lên Anlong Veng, mình thấy mặt nó rất buồn, cứ cắm đầu mà đi. Mình cho nó điếu thuốc rê, nó cầm nhưng chưa hút. Mình thấy lạ. Tưởng cu cậu nhận thư nhà, có gì buồn. Nhưng mấy tháng rồi, đơn vị hành quân liên miên, có đợt thư nào đâu? Mà thằng này nghiện thuốc lào kinh lắm. Có lần, mình vừa rít xong một điếu. Bỗng thấy nó mò vào hầm. “Đội trưởng, cho em xin cái xái!”. Nó cầm điếu, châm lửa rít. Mình bảo: “Rít nhẹ thôi. Bọn nó nghe thấy, chạy sang, tao không còn đâu!”. Thấy nó nhả khói khoan khoái quá, mình thương, cho cu cậu nguyên một điếu”. Nó hút liền. Mình khoái tính nó. Rất đàn ông. Ai cũng bảo nó ngang tàng. Nhưng mình thích cái tính ngang tàng đó. Đấy mới là lính. Lính chiến hẳn hoi. Tối hôm trước, họp giao ban, mình thấy nó rất lơ đãng. Ngồi họp mà mắt cứ nhìn ra ngoài. Hình như tâm trí nó để ở đâu. Mình chợt thấy lo. Vì đơn vị mình, trước ở Lào, cũng có anh như vậy. Đang hoạt bát, bỗng chùng xuống. Hôm sau bị trúng mảnh bom, chết. Khi mình đang phát biểu, thấy thái độ thằng Tân như vậy, mình không giận. Tự nhiên, hình ảnh cậu lính bên Lào hiện về. Nếu đơn vị ở cố định, mình sẽ cho thằng Tân về tuyến sau ngay. Nhưng đơn vị lại đang hành quân. Hôm sau vào Anlong Veng rồi. Và đến trưa thì nó bị thương. Tối chết”.

Tôi nhớ Tân.

Hôm đưa mẹ Tân lên nghĩa trang Đức Cơ lấy hài cốt Tân, anh Lê Quỳnh Lang, ở Hoài Ân, Bình Định, xin đi cùng. Anh Lang nói, mình cảm thấy lỗi với Tân, với bà mẹ. Bởi trước khi Tân hy sinh khoảng chục ngày, anh Lang có nhận được một bức điện, đóng dấu “Mật” từ Sư đoàn. Bức điện có nội dung, gửi ngay Tân về tuyến sau. Anh Lang dịch điện, cùng sửng sốt. Trời đất! Sao có một người số son thế này! Anh đưa ngay bức điện cho Ban chỉ huy Tiểu đoàn. Nhưng không có ai trả lời bức điện, cũng không có ai trả lời Tân. Cũng vì bí mật công việc, anh Lang cũng không thể nói cho Tân biết.

Hôm quyết định điều Tân từ trung đội thông tin về đại đội 5, anh Lang đã nhìn rất lâu vào mắt Tân. Và Tân nhìn lại. Dường như Tân đã đọc được trong mắt anh Lang có giấu điều gì. Anh Lang vội cúi mắt xuống. Nhưng Tân cũng rất mạnh mẽ. Đứng dậy, cầm súng, khoác ba lô đi ngay.

Giờ Tân chết rồi, anh lên Tây Nguyên lấy hài cốt cùng mẹ Tân. Mong Tân hiểu lòng người Trung đội trưởng.