- 2 -

Người ta cứ vô tình trải qua hết cảnh nọ đến cảnh kia, hết tuổi này đến tuổi khác, hết cuộc sống này đến cuộc sống kia. Bỗng nhiên, ta lại thấy mình đi phố không biết là thực hay mộng nữa. Lần đầu tiên, ta mới nhận ra rằng thời gian năm tháng đang trôi qua, rằng tất cả những gì đã trôi qua là trôi qua luôn, và ta chỉ còn sống trong ký ức thôi. Rồi bỗng nhiên ký ức ta quay về với lòng mình với một cái gì đó có vẻ kỳ lạ và trong sáng vô cùng. Ta cứ lướt qua những cảnh trí này một cách liên tục, trong mộng mị và mơ màng, khi thì thấy mình đang bát phố, khi thì thấy mình đang nằm với một người đàn bà, khi thì đọc sách, khi thì nói chuyện với một người lạ mặt... Bỗng nhiên, nhưng luôn luôn với một cái gì có tính cách van lơn cầu khẩn, ghê gớm, luôn luôn với một cái gì có tính cách chính xác dễ sợ, tất cả những hoài niệm này xông xáo, vùng đứng dậy như những bóng ma quái và thấm nhập vào mọi thớ thịt của ta. Rồi từ đó, mọi thớ thịt ta như di chuyển trên một mặt phẳng chuyển động: tư tưởng, giấc mơ, hành động và cả cuộc đời chúng ta. Chả khác gì một hình đồng dạng, ta rời chỗ này để sang một chỗ khác cũng thấy in hệt. Và từ đó, chúng ta lại như rơi vào một nơi có muôn ngàn mảnh vụn, giống như con rết có những chiếc chân lơ quơ nhè nhẹ trong không khí; chúng ta cứ đi mãi có cảm giác rằng mình đã tham lam uống hết quá khứ, vị lai, mọi vật như tan chìm vào âm nhạc và buồn rầu. Chúng ta gặp lại một thế giới đã được hợp nhất, và để chấp nhận sự chia cách của chúng ta. Khi chúng ta cất bước đi thì vạn sự vật như đều tan nát cùng chúng ta thành muôn ngàn mảnh nhỏ có muôn sắc màu. Cái mảnh lớn của sự trưởng thành,sự thay đổi lớn lao. Trong lúc còn thanh niên, chúng ta là tất cả, nhưng nỗi sợ hãi và sự đau khổ của trần gian cứ thâm nhập hoài hủy vào con người của ta. Không có biên giới cách biệt giữa niềm vui và nỗi khổ, cả hai hòa nên một, như khi ta vừa tỉnh ngủ đã thấy cuộc sống thực tại như hòa trộn với mộng mị và giấc ngủ. Sáng ngày khi vừa thức dậy, ban đêm chúng ta lại lặn sâu vào lòng đại dương u tối, ta như bám chặt lấy các vì sao và ôm lấy sức ấm nóng còn sót lại lúc ban ngày. Rồi có một lúc, vạn sự vật như bỗng nhiên sụp đổ. Chúng ta sống trong tâm tưởng rất rời rạc, ta không còn đủ lực thưởng thức điệu nhạc man rợ của đường phố nữa, ta chỉ còn như nhớ lại mà thôi. Giống như người chỉ sống cho độc một tư tưởng, chúng ta làm sống lại bi kịch tuổi thanh niên. Hệt như con nhện nhả tơ, kết mạng theo đúng một khuôn mẫu đã có sẵn. Nếu ta có bị xúc động vì một tượng bán thân mập thì chính là bán thân của một gái điếm mập đã cúi xuống ta vào một đêm mưa và trỏ cho ta biết lần đầu tiên cái vẻ đẹp lạ lùng của những gò bồng đảo vĩ đại; nếu ta rung động vì những ánh phản chiếu long lanh trên một vỉa hè ướt sũng nước là bởi vì hồi lên bảy, ta đã bất thần bị một cảm giác đầu tiên của cuộc sống xâm chiếm ta khi ta xoe mắt nhìn một cách vô ưu vào vũng nước phản chiếu ánh mặt trời ngoài đường phố. Nếu tiếng cửa mở cót két làm ta xúc động cũng vì ta nhớ lại có một chiều hè nào đó, khi tất cả mọi nhà lần lượt đóng cửa lại, thì chỗ nào có làn ánh sáng ùa ra để ve vuốt bóng tối, thì chỗ đó y như có những tấm da mạ vàng với những chiếc dây và những chiếc dù óng ánh, rồi có những tiếng ồn ào luồn qua những cánh cửa rít, giống như cát nhuyễn chảy qua chất ngọc thạch, ờ đó tỏa dâng những điệu nhạc dâm dật và mùi thơm của những xác thịt xa lạ đẹp lộng lẫy. Có lẽ khi cánh cửa này hé mở, hiến cho ta một thoáng nhìn về vũ trụ, có lẽ lúc đó tâm hồn ta có cảm tưởng như bị sức nặng nề ghê gớm của tội lỗi đè nặng lên, cùng với những ảo ảnh quay cuồng trong ánh sáng. Chân ta gài gại một cách nhàn nhã trên đống mạt cưa, tay cầm chiếc ly lạnh cóng, và cũng ở đây, trên những chiếc bàn nho nhỏ, rồi đây, chúng ta phải nhìn vào đó với một niềm khát khao và kính cẩn. Cũng ở đây, chúng ta sẽ phải cảm thấy rằng, với năm tháng xiềng xích của tình yêu đầu tiên sẽ đến để trói buộc; những vết ban đầu tiên của rỉ sét, những bàn chân đen đúa có móng nhọn của con gà đá, miếng thiếc tròn sáng vứt bừa bãi ngoài phố, những chiếc ống khói bám đầy lớp muội mỏng trơ trọi trên mái nhà, cây sồi già rít lên trong gió dưới ánh nắng chiều hè, hú thét lên khi trời đổ mưa, trong khi đó, từ dưới đất nóng, các con ốc sên chui lên lổm ngổm thật kỳ lạ, cả bầu không khí bỗng đổi thành màu xanh và đượm mùi hăng hắc như diêm sinh. Ngồi bên những chiếc bàn nhỏ ở đó, vừa khi tiếng gọi đầu tiên cất lên, vừa khi bàn tay vẫy vẫy ra hiệu thì có một cái gì khó chịu quặn lên, gặm nhấm trong ruột, trong gan. Rượu như trở thành chua loét trong bụng, có một cái gì đau đớn bò từ dưới bàn chân thốc lên, đầu thì quay cuồng trong sự buồn rầu, khốn khổ, mỗi đốt xương nóng rực lên như than hồng khi sờ vào chiếc bàn. Cứ thế, lai rai hết chuyện nọ đến chuyện kia, nào chuyện thời thanh niên, nào những phiền sầu khổ não, nào những đêm man rự, những cuộc khiêu vũ thân mật kỳ ảo trên những vũng nước ngoài đường, rồi chuyện những người đàn bà cười hi hi khi họ gãi, những tiếng cười hồ hố khả ố của những tên thủy thủ, một dẫy dài những người đang nối đuôi nhau xếp hàng trước quầy bán vé hát, những con tầu đang lướt cạnh nhau trong sương mù và đang chống trả kịch liệt với làn sóng đang ào tới va vào mạn tàu rạt rạt, ào ào. Trong khi đó mãi cao trên cầu Brooklyn, một người đàn ông đang đứng dựa vào lan can trông điệu thiểu não, hắn đang chờ để nhảy tòm xuống. Hoặc có khi hắn chờ để sáng tác một bài thơ, hoặc chờ để máu chảy hết khỏi mạch máu bởi vì nếu hắn tiến một chân kia lên nữa thì e rằng nỗi đau khổ vì tình yêu của hắn sẽ giết hắn... Tất cả cứ như tiếp nối mãi mà trôi đi vậy.

Cái chất liệu của mộng mị chính là sự đau khổ khi phải chia lìa. Ước mơ vẫn hiện hữu khi thân xác đã bị chôn vùi. Chúng ta đi bộ trên phố phường cùng với hàng ngàn đôi chân và đôi mắt, với một cái vòi có nhựa dính nhạt nhanh cho kỳ hết bất cứ cái gì dù là nhỏ nhặt nhất, cùng những hoài niệm trong quá vãng. Mở hoác miệng, ngửa cổ ta uống đêm thâu vào rồi cả một biển máu ngợp chìm vào giấc mộng tuổi thanh xuân. Chúng ta uống rồi lại uống, uống như không bao giờ hết khát. Chúng ta chả bao giờ sống toàn bị nhưng sống từng mảnh vụn của cuộc sống. Những mảnh vụn đó ngăn cách nhau bằng tấm màng mỏng manh nhất. Vì thế khi đoàn chiến hạm lướt sóng tập trận ở Thái Bình Dương thì đó là cả một thiên anh hùng ca của tuổi trẻ lóa lên trước mắt ta cùng với giấc mơ một đường phố vắng và những tiếng chim hải âu khéc khéc đang liệng vòng, nhào lộn, mỏ ngậm những chiếc mồi thừa; hoặc đó là giấc mơ toàn nghe thấy tiếng kèn trận và tiếng cờ bay lật phật trong gió lộng, với tất cả những vùng đất lạ trên trái đất đang trồi nổi trước mắt ta, không ngày tháng, vô ý nghĩa, phi lý quay tròn như chiếc bàn ru-lét (roulette) trong ánh sáng đỏ rực của quyền hành và vinh quang. Vào lúc sáng tinh mơ, nếu đứng trên cầu Brooklyn nhìn xuống những ống khói tàu thủy đen ngòm đang nhả khói, ta sẽ thấy những nòng súng sáng ánh lên cùng với những cúc áo thủy binh, nước chia đôi dưới cái mũi tầu sắc cạnh một cách kỳ lạ, trông như thế nước đà trôi bên dải lụa, tựa như một chất đang nổ bùng và một chất đang xì khói, nước biển cuồng nhiệt nhào lộn đổi từ màu xanh sậm sang màu xanh da trời với cái vẻ lạnh lẽo của rượu sâm-banh và rượu Gill bị đốt nóng. Mũi tầu xé nước làm đôi như một lời nói hai nghĩa bất tận, thân tầu nặng nề, bềnh bồng lay động với cái mũi tầu luôn xẻ nước làm đôi, trọng lượng của tầu là trọng lượng không thể đo lường được của vũ trụ; nó chìm xuống tới một độ áp lực nào ai mà biết, chìm xuống tới địa tầng nào cũng chẳng ai biết nốt; trong các hang động, nước lượn vòng một cách nhịp nhàng, các vì sao như bay lượn ở trên và cứ dần tắt đi, trông gần tựa như tay ta có thể với tới và nắm gọn lấy được nhưng chẳng bao giờ nắm được cả. Khi các vì sao dần tắt từng ngôi, hàng tỷ sao trời, hàng tỷ tỷ vũ trụ đang chìm vào một cái gì vừa đỏ rực lại sáng lên một cách lạnh lẽo chiếu vào bóng đêm kỳ ảo có màu xanh lá cây và màu xanh da trời như nước đá đang tan, sâm banh đang trào bọt cùng với tiếng kêu não của loài hải âu, mỏ chúng ngậm đầy tôm biển, những cái mỏ bẩn thỉu của chúng ăn hoài không biết chán dưới những lườn tầu im lặng.

Nếu nhìn từ cầu Brooklyn xuống, ta thấy những đống bọt sóng hoặc một cái gì gần như dầu gazoan, hoặc một đống những mảnh vụn nhỏ tí, hoặc như một chiếc bobo không người lái; thế giới trôi qua lộn tùng phèo tất cả với những phiền muộn, khổ đau, lửa phiền đốt ruột, làn da ngoài đang nứt nẻ, những con dao nhọn thọc sâu vào sụn và bộ xương tan rã thành một cái gì vô nghĩa.

Từ thế giới cổ sơ, những lời nói điên khờ lướt đến ta cùng với những điềm báo và những dấu hiệu, chữ viết trên tường, những tiếng rít của những cánh cửa phòng khách, những người đánh bài hút những ống điếu bằng đất nung, cái cây trơ trụi bên nhà máy thiếc, những bàn tay đen đến chết vẫn còn đen, khi trên đường phố đêm nhìn cây cầu nổi bật trên nền trời như chiếc thụ cầm, đôi mắt ngái ngủ hoa lên nhìn bức tường trụi hoa; cầu thang sụm đổ xuống nát vụn, những con chuột chạy lẹ qua trên trần nhà; có tiếng người gọi cửa và có những con vật dài, bò được với những cái vòi ngo ngoe và hàng ngàn những chiếc chân nhỏ rơi từ ống nước xuống trông giống như những giọt mồ hôi, những vị thần sát nhân, vui vẻ cùng với những tiếng rít của gió đêm và những tiếng nguyền rủa của những người có đôi chân nóng rực; những chiếc hòm thấp, nông lòng có những then ngang xuyên qua, mưa bụi buồn thảm rơi xuống trên những thân xác đã giá lạnh, hóa sáp, làm những đôi mắt đã chết lại càng thêm cứng ngắc, làm cho những mảnh sò cứng của những con sò chết lại càng trơ trọi thêm.

Chúng ta như thể đi vòng trong một chiếc lồng tròn trên một thế đất chông chênh, biển dâu hoài, những vì sao và mây bay dưới cầu thang tự động, chiếc cửa cứ xoay tròn, không có người đàn ông và đàn bà nào lại không có đuôi, hoặc không có móng vuốt cả, trong khi tất cả các sự vật ta đều thấy viết các chữ A, B, C bằng sắt và bằng manganát già. Ai nấy cứ đi bộ vòng vo trong chiếc lồng tròn tới chỗ có một lò lửa; rạp hát đang cháy bùng lên và các nghệ sĩ cứ tiếp tục gào thét vai trò của mình, ruột thì nổ tung, răng rụng hết ra ngoài, các tiếng rên xiết của những thằng hề òa xuống như gầu tóc đang rơi. Vào những đêm không trăng, chúng ta đi lang thang trong thung lũng đầy miệng núi lửa, thung lũng của những ngọn núi lửa đã tắt, đầy những chiếc đầu lâu trắng hếu của loài chim không cánh. Ta cứ tiếp tục đi hoài, tìm kiếm một cái trục bánh xe và những chiếc bù loong, nhưng lửa đã cháy tàn và phái tính sự vật được giấu nhẹm trong cái ngón của bao tay. Thế rồi, bỗng có một ngày xác thịt ta bị hủy hoại, máu dưới lớp thịt đồng đặc lại, vũ trụ như bỗng nhiên thét gào thê thảm và bộ xương của thân xác ta chảy mềm ra như sáp. Cái ngày như vậy, có lẽ là ngày lần đầu tiên bạn đụng đầu với Dostoevski. Bạn còn nhớ lại cái mùi cuốn sách còn quyện trên tấm khăn trải bàn. Nhìn vào đồng hồ, ta nhận thấy chỉ còn năm phút nữa là phải đi vào cõi đời đời. Bạn đếm các đồ vật trên bàn lò sưởi và lúc đó âm thanh các số đếm là một cái gì hoàn toàn mới lạ trong miệng ta, và vạn sự vật mới, cũ, đã được nhớ tới hoặc đã quên khuấy đi thì tất cả đều như là lửa và lửa. Giờ đây, mọi chiếc cửa của chiếc lòng tròn đã được mở ra và bất cứ theo cửa nào ra thì cũng bước trên con đường thẳng dẫn ta tới chỗ đời đời, một đường thẳng tắp có những bờ dốc trên đó những kẻ tàn sát đang gào thét và vẫn những tảng đá lớn màu xanh chàm quăng xuống ta để cơn giận của họ được vơi đi phần nào. Rẽ làn nước vụt lên không ta thấy những con ngựa tráng men muôn sắc mầu đang dập bước oai hùng sáng như lân tinh cùng đi với Alexandre Đại Đế, cái bụng hiên ngang cột cứng của chúng sáng rực lên với chất đá vôi, mũi của chúng phà ra mùi thuốc phiện. Giờ thì tất cả là tuyết và chấy rận với ban nhạc vĩ đại có bộ phổi của Orion đang rập rình chung quanh các góc của đại dương.

Lúc đó là đúng 7 giờ 5 phút, ở góc đường Broadway và Kosciusko, khi Dostoevski lần đầu tiên xuất hiện trên chân trời mơ mộng của tôi, thì tôi thấy hai người đàn ông và một người đàn bà đang chưng cửa hàng. Từ giữa cẳng chân trên trở xuống của những chiếc hình nhân, tất cả chỉ là lò xo, những hộp giầy rỗng nằm chồng đống dựa vào cửa sổ giống như tuyết năm rồi... Đó là lý do tại sao tôi lại sực nhớ tới Dostoevski. Chả có gì để mà kiêu hãnh cả. Giống như chiếc hộp đựng giầy cũ rích. Người Do Thái nói tên hắn cho tôi nghe thì có đôi môi dầy. Hắn ta không thể nói được tiếng Vlapostok chẳng hạn, hoặc tiếng Carpathians. Nhưng hắn ta có thể nói tiếng Dostoevski một cách tuyệt diệu. Ngay lúc này, khi nói tiếng Dostoevski, tôi vẫn hình dung ra được đôi môi dầy, bập bập của anh ta với dòng nước miếng chảy dài bên mép như sợi dây cao su khi anh đọc tiếng đó. Giữa hai răng cửa của anh ta có một khe hở bất thường, hẳn nhiên là từ giữa khe đó mà tiếng Dostoevski run run và kéo dài ra với một chút nước miếng mỏng màu sắc như cầu vồng thu gọn cả ánh sáng vàng vọt chiều hôm vào đó. Mặt trời đang xuống trên phố Kosciusko, những cảnh di động trên đầu chúng ta đang tan ra dải suối. Có một thứ tiếng động như khi ta nhai kẹo cao su hoặc như ta đang nghiến nát một vật gì tựa như các hình nhân với đôi cẳng chân bằng lò xo đang nhai sống lẫn nhau. Một lúc sau, khi tôi đi tới miền Houyhms, tôi cũng nghe thấy cái giọng nhai nhóp nhép đó cùng cái giọng đang nghiến nát một vật gì trên đầu tôi và thấy một bãi nước miếng nữa, sùi lên và chảy dài xuống, long lanh dưới ánh sáng chiều tà. Lần này thì do miệng của Gorge khạc ra, một người đang đứng ở trước mặt tôi, tay cầm một cái roi mây nhỏ, quát tháo; một người Á-rập man rợ đang mỉm cười. Lại một lần nữa, trí óc tôi chẳng khác gì cái tử cung, khi bức tường của thế gian đang sụp đổ xuống. Tên của Swift giống như là đái thật mạnh vào cái vỏ mạ kền của thế gian. Trên sân khấu, có một anh chàng nuốt lửa mặc áo màu xanh lá cây, bộ ruột của anh ta như là được lót lớp vải dầu, hai cái răng trắng ởn đang ngặm vào cái dây cua-roa bôi đầy mỡ đen, nối liền với một hành lang đầy bò hóng bên nhà tắm hơi. Cái dây cua-roa lướt trên một cái khung bằng xương trắng hếu. Con rồng xanh của Swift di chuyển trên những chiếc bánh xe với những tiếng xì xì liên hồi, rồi nó nghiến cái thân hình nhỏ thó, lùn tịt của một người đang bị nó hút vào như là những mảnh mì ống. Thực quản lồi lên, xẹp xuống chung quanh cái xương bả vai và vùng dưới dái tai, rơi tòm vào cái thùng không đáy dạ dầy, rồi sủi lên ùng ục, lộn lên lộn xuống. Hàm răng ngoác ra, xương hàm tiếp tục chuyển động nuốt sống những thân hình lùn tịt như mì ống đang treo gần mép đỏ lừ của con rồng. Tôi nhìn nụ cười trắng hếu của người chào hàng, nhìn nụ cười đầy phấn khởi của anh chàng Ả-rập vụt ra từ miền Đất Hứa trong mơ, rồi tôi bình lặng đứng giữa bụng con rồng mở toang. Đứng trên cái xương sườn đang lên đang xuống của nó, tôi thấy miền đất Houyhms trải dài trước mắt. Tôi nghe trong tai có tiếng hí hí, xì xì như thể tiếng của loài người được tạo bằng nước ê-te. Dây cua-roa đen, bôi đầy mỡ cứ đi lên đi xuống chỗ nhà tắm hơi, giữa những căn nhà trống trải, trên mặt nước phản ánh trời xanh lơ, giữa những chiếc ống điếu bằng đất sét và những trái bóng bằng bạc nhảy múa trên dòng nước đang sục sôi: cái thế giới siêu nhân loại của cây đàn fedora và banjo, của những chiếc khăn bandana lốm đốm nhiều mầu sắc, của những điếu xì-gà màu đen, của những chai rượu bia sủi bọt, những ly nước đường thắng, phở nóng, những vỉ thịt nướng xì xèo, bọt sóng và cây xương rồng bụi bặm, phấn hương, hoa giấy confetti, bắp vế trắng muốt của đàn bà, một cái chèo gẫy, những chiếc dậu gỗ nét đan dọc, đan ngang, nụ cười bất tuyệt, nụ cười man rợ ma quái của anh chàng Ả-rập, của cái miệng đỏ lừ và ruột gan màu xanh lá cây...Ôi! Thế giới đã bị bóp nghẹt và sụp đổ xuống đâu là những bộ răng khỏe! Ôi thế giới tan vỡ như bọt nước bạc, với những chiếc phao câu cá và những chiếc phao cấp cứu, còn đâu là những da sọ màu hồng? Ôi sáng lóa và lóa sáng rồi biến tan, hỡi thế giới nhẵn thín đang tàn mòn, chết lụn, hỡi vầng trăng chết, mi còn nằm lạnh và chiếu sáng không?