- 2 -

Cười lên đi! Rabelais đã khuyên ta như vậy. Cười là là liều thuốc thần diệu. Ngoại trừ Chúa Jêsu, khó ai trên đời nắm được đức khôn ngoan mạnh và vui tươi của Ngài. Làm sao ta có thể được khi dạ dầy rách nát? Làm sao ta có thể được một khi đau khổ đã giết chết chúng ta, tạo cho ta một bộ mặt xám ngoét, má hõm, tinh thần buồn chán, trang trọng, đứng đắn, nghiêm khoan, như thiên thần? Tôi đã thấy rằng sự phản phúc đã khởi hứng cho họ. Tôi đã tha thứ cho các mưu mô xảo quyệt của họ. Nhưng để giải thoát khỏi mọi nỗi buồn khổ họ đã tạo ra, thật là một công việc nhiều khê.

Khi tôi nghĩ tới tất cả những kẻ cuồng tín bị đóng đinh thập giá, khi nghĩ tới những kẻ thiếu niềm tin, những đứa diên khờ; tất cả chẳng qua là bị các tư tưởng của chính họ hạ sát họ; Tôi mỉm miệng cười và tự nhủ ta hãy chặn hết mọi con đường giải thoát lại. Hãy đóng cửa thành phố tân Jérusalem rồi bụng hãy áp bụng, ta chia sẻ ngọt bùi, chả cần chi phải hy vọng đâu xa. Dù là đã được rửa sạch tội lỗi hay chưa, dù là đứa sát nhân hay người giảng Tin Lành, dù những kẻ có bộ mặt xám ngoét, những kẻ có bộ mặt méo xẹo, những kẻ biết trở cờ, chụp cơ hội, những ai ngoan cố ta hãy để cho những người này sống gần với nhau hơn, hãy để bọn họ cùng ngộp thở trong bước đường cùng này. Dù cả cái thế giới này có không hoàn toàn, dù tôi là kẻ ít được học hỏi, hay học hành đầy đủ, nếu tôi trở thành một đứa dị kỳ, khó hiểu, tôi lại được người đời hiểu ngay. Sự khác biệt giữa sự hiểu biết và không hiểu biết nó cũng tế vi như một sợi tóc, như sự khác biệt giữa hai milimét, và khoảng không gian giữa Trung Hoa và Hải VươngTinh lại càng tế vi hơn. Dù tôi có được mẫu bánh thế nào chăng nữa thì khẩu phần của tôi vẫn y cựu; chả cần gì phải bàn thêm về sự trong sáng, rõ rệt và v.v...(cái chữ và v.v... rất quan trọng!). Tâm trí ta hay lầm lỗi vì đó là một dụng cụ rất chính xác, không khác gì muốn dùng sợi chỉ cưa cây gỗ đào hoa tâm, cây bách hương hoặc gỗ mun vậy! Ta cứ nói về thực tại như thể thực tại là một cái gì đo lường được, hoặc như một bài tập đàn dương cầm, hay một bài học vật lý. Thần Chết áo đen đã xuất hiện khi Thập Tự Quân trở lại. Bệnh hoa liễu đã tới khi Kha Luân Bố trở lại. Thực tại cũng sẽ đến: cái thực tại nguyên sơ. Ông bạn Cronstadt của tôi đã nói như vậy, ông căn cứ vào một bài thơ đã được viết dưới đáy biển...

Để tiên đoán cái thực tại này, ta cũng có thể sai đi tới cả hàng triệu năm ánh sáng. Sự khác biệt là số lượng do các đường phố giao nhau tạo thành, một số lượng là hàm số của vô trật tự được tạo thành do việc ta cố ép mình vào một khuôn mẫu đối chiếu nào đó.Cái để ta đối chiếu cũng chẳng khác gì việc ta đuổi một người lão bộc sống với ta đã lâu, hoặc là nặn nước mủ khỏi một ung nhọt đã chín mùi. Những tư tưởng trên đây đã nảy sinh tự đường phố trong đầu óc một thiên tài bị chứng động kinh. Bạn đi lang thang cầm một cây đàn guita đứt dây có như thế mới dễ suy nghĩ bởi lẽ tư tưởng không in sâu vào tim óc ta như là ngôn ngữ. Để nhớ lại một giấc mơ, ta thường phải nhắm mắt lại, không cử động vì chỉ hơi cử động là toàn thể cái tổ chức đó rã rời thành những mảnh vụn. Trên đường phố ta bị muôn ngàn những yếu tố phá hoại, hủy hoại vây phủ tư bề. Tôi để cho vài sự vật phóng những vật tàn phá vào tôi. Tôi cúi gập người xuống để tìm ra những diễn tiến bí mật, để vâng lời hơn là điều khiển. Có những niềm vui vĩ đại trong đời tôi sẽ mất đi mãi mãi. Những niềm vui đó đã tản mát, phung phí trong những câu chuyện, những hành động và ký ức, giấc mơ. Chưa bao giờ tôi đã thực sự sống cuộc đời của một người chồng, một tình nhân, một người bạn thiết. Bất cứ tôi ở đâu, bất cứ tôi đã tham dự vào một công việc gì, tôi đã sống một lúc nhiều cuộc sống; vì thế, bất cứ tôi là cái gì tôi đã lựa chọn và coi như là chuyện của tôi thì cũng đã tiêu tán đi hết, đã chìm đắm và hòa lẫn với những cuộc sống, những tấn bi kịch trong đời và những câu chuyện của người khác một cách rắc rối như không thể tháo gỡ ra được.

Tôi là một người của một thế giới cổ lỗ, một hạt cây được gió tung gieo nhưng khồng thê nở ra đượctrên khoảng đất phì nhiêu đầy nấm độc của Mỹ châu.Tôi là cái cây nặng trĩu một quá khứ xa xăm. Tôi bái phục những người Âu châu, những người trước kia là dân Gôloa (Gaulois), Viking, Hung nô, Tartare. Cảnh vực cho tâm hồn và thể xác tôi phải là Âu châu, nơi có sự nhanh chóng và ung thối. Đối với những chiêm tinh gia nào không thể theo dõi được những sự xuất hiện của các vì sao, tôi xin gởi kèm theo đây đôi lời chỉ dẫn về tử vi bên cạnh cái thế giới của sự chết của tôi. Tôi, con người bị bệnh hạ cam, chòm Sao Giải chiếu mạng. Chòm sao của tôi di chuyển trong những vùng nhiệt đới, tôi thích buôn bán những chất rất dễ nổ, nước hoa, vãn thạch, nhũ hương, ngọc bích, những món ăn quí giá như chân nhím... Thiên Vương Tinh cũng chiếu mạng tôi nữa, thành thử tính ưa uống rượu, thất thường, thích ăn dồi heo nóng, tu nước mà uống. Hải Vương Tinh chiếu mạng tổ tiên tôi, thế có nghĩa là tôi được di truyền một bẩm chất hay thay đổi, thích giễu cợt, anh hùng rơm, bất thường, thích độc lập và hay hứng lên bất tử. Với cái bộ ngu đần, tôi có thể giả bộ kẻ phách lối, hoặc một thằng hề chẳng kém ai được bẩm sinh là hề. Đây là một bức họa sơ sài, nhớ cái gì nói cái đó thêm vào đó là một mỏ neo, một chiếc chuông rung báo giờ ăn cơm, một chút ria mép, cái phía sau của một con bò cái. Tóm lại, tôi là một đứa du thủ du thực, lãng phí thì giờ. Tôi tuyệt đối chẳng có gì để chứng tỏ rằng tôi có làm việc ngoại trừ tài năng thiên phú của tôi. Rồi có một lúc, con người lang thang có tài lại phải ra đứng ở cửa sổ để mửa những đồ thừa mứa ra. Tôi nghĩ rằng, nếu bạn là một thiên tài, lắm lúc bạn cũng làm như vậy với mục đích để xây dựng một cái thế giới nho nhỏ có thể hiểu được cho chính mình để mình khỏi bị chậm chập như một chiếc đồng hồ cũ rích. Bạn càng bình tĩnh bao nhiêu, bạn càng chiếm được cảm tình của người bên cạnh bấy nhiêu, bạn càng ném những đồ thừa thãi ở mạn tàu đi bạn càng dễ chiếm được sự quí mến của người chung quanh. Rồi bạn càng bay lên cao, lên tận tầng tĩnh khí, rồi hãy buộc hòn đá vào cổ để người nhào xuống đất. Làm như vậy ta sẽ gây ra cảnh tàn phá, đổ vỡ hoàn toàn cái giấc mơ thiền định cùng với chứng sưng miệng do việc xức thuốc bằng thủy ngân gây ra, và vì ban ngày ta cười hô hố quá nhiều. Khi tôi đứng trước bar Little TomThumb, thấy những người khách lạ lộ ba phần tư bộ mặt và như chui từ cửa Địa ngục lên, lẻng xẻng những dây ròng rọc và dây xích, rồi tiếp đó là những đầu máy xe lửa thở hừng hực rồi những chiếc đàn piano, ống nhổ... tôi tự nhủ «Thật là vĩ đại! Vĩ đại! Tất cả những đồ lạc xoong này! Tất cả những máy móc này thật là kỳ diệu! Vĩ đại! Đó là một bài thơ được tôi sáng tạo trong khi tôi đang ngủ».

Điều tôi học được trong nghệ thuật viết chung qui là thế này: đó không phải là điều người ta nghĩ như vậy. Tuyệt đối là lúc nào cũng có một cái gì mới lạ đối với một người. Thí dụ Valparaiso, Valparaiso, mỗi khi nói tiếng đó thì nó có một cái nghĩa hoàn toàn khác biệt với tất cả những gì tôi đã nghĩ trước đó. Nó có thể có nghĩa là một con mẹ chóa người Anh, răng rụng hết, hoặc là một tên ma cô đứng đàng tìm khách làng chơi. Nó cũng có nghĩa là một thiên thần mặc áo lụa mỏng đang đan tay trên những dây đàn thụ cầm mầu đen. Nó cũng có nghĩa là một cung nga thế nữ với một con muỗi đang vo ve bên tai con lừa của cô. Nó có thể chỉ bất cứ cái gì, nhưng luôn luôn là một cái gì khác, hoàn toàn mới. Valparaiso, luôn luôn là năm phút trước khi lìa đời, một chút bên này của Peru, hoặc có thể là gần đó chỉ có ba phân, đó là cái quạt ta phì phạch trong lòng khoái lạc ngất ngây. Nó có nghĩa như Trimalchio nói «đái nóng, uống lạnh», bởi vì mẹ đất của chúng ở giữa, no tròn như một trái trứng, mẹ có mọi sự tốt đẹp trong mẹ như một chiếc bộng ong mật».

Và giờ đây, thưa quí ông, quí bà, giờ tôi đang cầm một cái mở hộp nhỏ xíu và sắp sửa mở một hộp cá sardine. Với chiếc mở hộp bé nhỏ này, ta có thể mở một hộp cá sardine hoặc mở một nhà thuốc. Đó là ngày thứ Ba hoặc thứ Tư mùa xuân gì đó, tôi đã nói với bạn nhiều lần như vậy, mặc dù đó là một mùa xuân nghèo nàn, tồi tàn, gợi lại trong trí óc, hàn thử biểu làm tôi điên lên, khờ khạo như một con rệp. Bạn nghĩ rằng tôi đang ngồi ở Công trường Clichy cả ba bốn năm trước đây rồi, tôi cũng đã ngồi ở bar Little Tom Thumb, và bị một con cua cắp vào tim, phổi tôi. Tất cả những sự việc đó khởi sự trong xe điện ngầm (hạng I) với câunày «Lúc này, tôi không còn là con người quá khứ của tôi nữa».

Đi lướt qua sân ga, tôi bị hai nỗi sợ bao vây: một là nếu tôi ngước mắt nhìn lên cao một chút thì mắt long ra, thứ đến là sợ răng hàm rụng ra. Có một sức căng thẳng kỳ lạ mạnh đến độ các khả năng suy nghĩ thỉnh thoảng như bị loãng đi. Ta cứ tưởng tượng cái cảnh cả thế giới cùng bảo nhau nghĩ cùng một ngày.Thật là tịch mạc. Trong ngày đó sẽ có nhiều vụ giết người xảy ra, đến nỗi không còn đủ toa xe lửa để chở xác chết. Đi qua sân ga bằng ngả cửa lớn, tôi ngửi thấy cái mùi hôi thối lộn mửa từ toa xe chở súc vật ùa ra. Ngày lại ngày, giống nhau như đúc, hôm qua cũng như hôm nay, cứ kéo dài như thế trong ba bốn năm trời, người ta cứ chen chúc nhau ở sân ga trong cảnh đổ mồ hồi, sôi sợ hãi. Thân thể họ tàn phế vô cùng. Đi qua họ, tôi thấy tâm trí tôi sáng suốt vô cùng, tư tưởng tôi trong sáng như gương. Tôi vội vã nói rằng tôi chạy qua họ trong đêm tối hãi hùng. Tôi sợ toát mồ hôi lạnh. Tôi hổn hển, khát nước. Tôi đang đi bên cạnh họ như những lá thư gởi bằng đường bưu điện. Tôi nghĩ không phải là tôi, nhưng lại là một tên thầy bói có thể nói tiên tri. Tất cả những tư tưởng đó được sẵn sàng niêm phong, đóng triện, cất kỹ Tư tưởng của tôi chạy thành một sê-ri, giống như các cuộn dây điện, sống vượt ra các ảo tưởng hay là sống với ảo tưởng đây? Đó là cả một vấn đề. Trong tâm hồn tôi có một viên kim cương không bao giờ biến mất cả. Viên kim cương đó có thể cắt những tấm kiếng ngọt xớt giống như tôi trốn lủi trong đêm tối. Đoàn súc vật đang được đưa xuống tầu và kêu be be. Chúng đứng xúm xụm trong đống phẩn hôi thối nòng nặc của chúng. Giờ đây tôi mới nghe rõ điệu Tứ khúc La thứ trên những phiếm tơ đang hấp hối rỉ rên. Có một thằng điên trong lòng tôi, hắn đang chơi chướng, suy đi tính lại để cuối cùng chơi một điệu nhạc thật chói tai. Có một cái gì đang bị tiêu diệt không có tính cách mập mờ, khó hiểu. Sau này, tôi mới biết là chẳng có gì bị tiêu diệt cả. Một bánh xe mong manh đang lăn xuống vực thẳm, rơi vào một cái hố không đáy. Tôi, Beethoven, tôi đã sáng tác bài đó, tôi đã hủy bỏ bài đó đi.

Từ giờ trở đi, thưa quí ông bà, quí ông, bà đang đi vào địa phận Mễ Tây Cơ. Kể từ giờ phút này, mọi cảnh vật đều lạ lùng và đẹp đẽ, vô cùng đẹp đẽ, và lạ lùng và nó cứ càng tăng lên mãi. Kể từ nay không còn có gì phải giặt rửa nữa, không còn có dây đeo quần, không xu cheng, không quần áo lót. Lúc nào cũng là mùa hè và tất cả đều là sự thật nguyên sơ, là thiên nhiên. Nếu là con ngựa, thì đó là con ngựa của cả mọi thời đại. Nếu là chứng kinh phong thì là chứng kinh phong, không phải là điệu nhảy của thánh Vitus. Không còn có những ma cô, đĩ điếm đón đường rước khách, cũng chẳng còn cây sơn chi nữa. Không còn có những con mèo chết ở dưới cống, không còn mồ hôi và toát mồ hồi nữa. Vì ở Mễ Tây Cơ, thưa quí ông bà, lúc nào cũng là mặt trời chính Ngọ, cái gì rực rỡ vẫn là cây vãn anh, cái gì chết là chết và không có chổi lông gà quét bụi. Bạn ngủ trên sàn xi-măng ngon lành như trên ghế nệm. Khi bạn bỗng nhiên trở nên giầu có, bạn là kẻ có vận may. Khi bạn bỗng nhiên trở nên nghèo khổ, đó là điêu đứng, khổ sở, cuộc đời thật vô cùng chó đẻ, chẳng còn dạo nhạc, không còn những nốt nhạc duyên dáng, không còn nhịp phách. Dù bạn có nắm được manh mối hoặc không. Hoặc bạn bắt đầu với một điệu nhạc thuần túy hoặc bắt đầu bằng điệu nhạc mê hồn. Nhưng không có Lửa luyện tội cũng chẳng có thuốc trường sinh bất tử. Đó là Bài hát đối ngắn thứ tư hay là khu phố thứ mười ba gì đó.