Chương 5 Người đàn bà:-Trở thành mệnh phụ phu nhân-1-

Những năm hai người đứt liên lạc, chị sống ra sao?

Dứt khoát là anh có hỏi câu này. Hỏi ngay từ đầu như một câu chào. Anh không hỏi thì chị cũng nói. Họ đủ thời gian để câu chuyện tuần tự, bắt đâu từ họa sĩ, sang chuyện bà mẹ, sang chuyện của chính họ.

Chị mới kết hôn với ông Víp được năm năm. Một bước lên bà. Chị biết là sau lưng chị, hầu như ai cũng nói thế. Đặc biệt là mấy bà phu nhân với nhau. Mấy bà cứ hay co cụm với nhau, ríu rít tung tẩy với nhau thế thôi, nhưng mà cũng đầy thành kiến định kiến. Nhưng mà thông tấn xã hoàng gia lúc nào cũng vận hành ráo riết. Này chị ơi, anh Víp mới lấy vợ rồi đấy, tổ chức đơn giản gọn nhẹ trong gia đình thôi, còn thì bên ngoài chỉ thiếp báo hỉ. Nhân vật ấy thế nào hả cô? Giảng viên đại học, ba mươi tư tuổi lấy chồng lần đầu, gái già ba mươi tư tuổi vẫn còn gin. Biết thế nào là gin là xịn hả cô. Vâng vâng chị nói đúng, thời buổi này. Chỉ thương cho anh Víp. Chẳng biết mối tình này trời cho đậu được bao lâu.

Đậu hay không đậu. Họ ám chỉ điều ấy là có cơ sở. Người vợ đầu của ông Víp chỉ ở với ông được hơn ba năm. Chị ta bỏ đi hơn mười năm rồi. Ông nấn ná mãi bằng ấy năm cũng là lâu, bây giờ ông mới chịu tục huyền. Nối lại cái dây đàn đã đứt, người xưa ví von bóng bẩy nhỉ. Sao không gọi là đàn vỡ bầu làm lại bầu khác?

Lấy ông Víp chị được gì? Cái được dễ thấy nhất là được dung nạp vào một tổ chức không chính thức của các bà phu nhân. Trong bữa tiệc chiêu đãi mừng quốc khánh của một đại sứ quán nước ngoài, chị gặp bà ấy. Bà cứ xoắn lấy chị mà khen xinh khen tươi. Một cô gái già khi chưa chồng trông khô khan khi đổi sang ngôi phu nhân bao giờ trông cũng đằm thắm mệnh phụ. Nét khô của gái già chuyển sang mệnh phụ phu nhân lại thành ra sự điềm đạm mực thước của quý bà tuổi trẻ. Trẻ. Quả thực giữa các bà phu nhân ngũ tuần lục tuần bát tuần thì chị là trâm anh thế phiệt tuổi hồng nhan. Nổi bật. Bà mệnh phụ kia tuổi ngang mẹ chị, đầu phi dê, hai hàm răng hạt na đen nhức. Bà giải thích ngay. Ở quê bà thời hòa bình xã hội chủ nghĩa, con gái nhiều đứa vẫn nhuộm răng đen. Đen là đẹp. Bà làm đội phó đội sản xuất nông nghiệp. Thình lình một hôm ông chồng về làng lôi tuột bà đi. Ra Hà Nội. Chỉ trong một tháng bà phải may ba cái áo dài hai bộ vét đại cán. Phải đi phi dê. Cô phi dê là con chó xồm đứng bên tôi làm tôi hết hồn. Từ nay phải bỏ hẳn vấn khăn búi tóc. Từ nay bà là phu nhân một ông đại sứ ở nước ngoài. Hàm răng đen định cạo đi, sau rồi mới nhớ ở làng có mấy bà cạo răng đen mà vết đen chẳng hết. Hàm răng xỉn kẽ răng vẫn đen trông như răng cải mả. Như răng bọn nghiện. Thôi. Răng đen thì mặc răng đen. Một ngày hai bữa cơm đèn lấy gì má phấn răng đen hỡi chàng? Người ta còn mong giữ răng đen chẳng được.

Nhưng mà ra nước ngoài, những lúc chiêu đãi tiếp xúc của đoàn ngoại giao, chồng bà đều phải giải thích tục nhuộm răng đen của người Việt. Nó là niềm tin tín ngưỡng. Là quan niệm thẩm mỹ của một tộc người Á Đông. Giải thích mãi ngày này qua ngày khác, với người này người khác, dần dần ông cũng mỏi mồm. Dần dần rồi ông chán. Chẳng giải thích nữa, hỏi thì nói, không hỏi thì lờ đi. Xứ là cũng có người sợ. Tưởng là bà răng đen bẩm sinh. Tưởng là bà bị bệnh răng phải dùng thuốc lạ. Đi cửa hàng cửa hiệu bà phải mủm mỉm chúm chím, khi cười không để lộ hàm răng. Chúm chím mãi thành quen, bây giờ môi bà lúc nào cũng mấp máy như ăn mít dính nhựa.

Bà kể hết với chị. Lại còn biểu diễn cái mấp máy môi thành cố tật. Bà kẹp cái túi da vào nách, xăng xái dẫn chị đi đến bên bàn búpphê. Bà xăm xắn lấy đĩa lấy thìa dĩa cho chị. Chỉ cho chị những món nào ngon, món nào không ngon nhưng phải ăn, cho ra một mệnh phụ sành thưởng thức. Món này của họ nhất thiết phải có rau này cô ạ, bên xứ họ rau này rất đắt, nhưng ở quê tôi nó là một thứ rau dại không tên toàn vơ về cho lợn.

Đi qua dãy bàn để hoa quả pútđinh tráng miệng, bà dừng lại cầm lên một cái đĩa đồ sứ rất lạ. Lật mặt trước mặt sau ngắm nghía kiểu dáng hoa văn. Chị đọc cho bà cái dòng chữ tí xíu sản xuất tại Bỉ. Đẹp quá cô ạ. Yêu quá cô ạ.

Sau búpphê tiệc đứng là chương trình sứ quán chiêu đãi phim. Bà đẩy hai phu quân đi với giới ngoại giao để hai phu nhân ríu rít với nhau. Hai phu nhân ngồi riêng vừa thì thầm trao đổi vừa xem phim. Bộ phim về một bảo tàng tầm cỡ thế giới mới được xây dựng. Toàn bộ khuôn viên bên bờ sông thơ mộng. Những chi tiết điêu khắc trên cột nhà tường nhà. Những bức tranh trưng bày và họa tiết của chúng. Đám phục vụ vẫn thoăn thoắt đi qua đi lại đón ý quan khách. Một anh chàng phục vụ đá phải cái túi của bà để ở chân ghế. Cái túi văng ra giữa lối đi. Túi da mà lại kêu lanh canh. Chú phục vụ cũng suýt ngã sấp mặt với khay đồ uống sóng sánh trên tay. May. Chú gượng lại được. Chú xuýt xoa xin lỗi mađam rồi chú nhặt cái túi đưa trả lại cho mađam. Chị không để ý vì mải xem mấy bức danh họa đang được phân tích trên màn ảnh. Chỉ đến lúc hết phim, mađam mới kéo chị ra một góc kéo miệng túi da cho chị thấy. Hai cái đĩa sứ bà nhón được bỏ vào túi đã bị vỡ một chiếc. Còn được an ủi là chiếc kia không vỡ, chỉ bị sứt mép, sứt rất nhỏ coi như không việc gì. Chết cái thằng mù, không thì mađam đã có được một đôi đĩa.

Hồn nhiên. Chuyện gì cũng đem ra kể hết. Từ chuyện răng đen đến cái đĩa sứ. Bà coi như chuyện trò với xã viên đội sản xuất ở quê. Coi chị như em út trong nhà. Thực bụng. Tốt bụng. Dịp tết, bà vơ lá trong khu biệt thự, sai người chặt cành mấy cây cổ thụ trong vườn làm củi đun bánh chưng. Nổi lửa lên em nổi lửa lên em. Bà hát. Nghi ngút. Tưng bừng từ khi chưa đun cho đến khi dỡ bánh. Rồi bắt ông ngồi xe cùng bà, dung dăng dung dẻ đi từng nhà, mỗi nhà cho một cặp. Chị cũng được một cặp. Chồng bà còn là cấp trên của chồng chị, bà chẳng việc gì phải tranh thủ. Bà quý thì bà cho. Coi như em út trong nhà thì bà cho. Thế thôi.

Bà cuốn chị vào hội của bà từ lúc nào chẳng rõ. Vài ba phu nhân ngồi chung một xe, cứ thế ba cái xe con lao vun vút về bốn mặt ngoại vi Hà Nội. Hà Bắc Hà Nam Hà Đông Hà Tây. Tìm mua đất làm trang trại. Người đi tìm đất. Tự gọi hội của mình như thế. Hội khai hoang. Gọi vui như thế. Một bà phu nhân quyền vụ trưởng quê ở vùng này phát hiện có khu đồi làm trang trại tốt. Đi. Một bà phu nhân thứ trưởng quê ở vùng khác thám thính được lô đất hay hay có thể chia bánh gatô mỗi chị em một miếng. Lại đi. Đi, đi nữa, đi mãi. Không mua được đất thì coi như đi chơi đoàn kết gắn bó. Tình đoàn kết dựa trên nền tảng địa ốc trở nên keo sơn hơn mọi thứ tình.

Một vùng đồi sơn thủy hữu tình cách Hà Nội có bốn chục cây số. Mấy cái xe con cứ lượn qua lượn lại quanh đồi thông. Xộc cả vào cái phủ mới xây của một nghệ sĩ. Ơ cái tháp kia trông như Thiên Mụ lùn ấy các chị nhỉ. Trong khuôn viên một cái phủ mà có cả miền ngược miền xuôi chị nhỉ. Một cái nhà xây theo kiểu đình làng, nhưng trang trí nội thất ban thờ thì lại như cái chùa thờ Phật. Một cái nhà sàn Tây Bắc lợp cỏ tranh. Một cái lầu kiến trúc Đông Tây y kết hợp, kiểu nhà Nghị Quế đầu thế kỷ hai mươi. Cả ba cái nhà nội thất đều cố tình thiết kế âm u, ám ảnh không gian liêu trai, vương vất tử khí. Người có bệnh hô hấp hoặc yếu bóng vía bước chân vào là ngột ngạt phải chạy ra ngay. Bù lại cho nội thất, không gian bên ngoài gần gũi thiên nhiên hơn. Cái sân gạch xếp đầy nghê đá chó đá phỗng đá mua được từ những chùa chiền có thời bị biến thành nhà kho. Một cái hồ bán nguyệt thả sen thả súng làm dịu mắt người nhìn. Mađam bảo tôi sẽ mua quả đồi bên kia, tôi cũng làm một cái phủ đúng y như thế này. Mấy bà kia xôn xao chị mua đi. Chúng em xin phép mua mấy quả đồi bên cạnh, chầu rìa. Mấy chị em mình lộng lẫy tưng bừng lên thì cái phủ này chỉ là ngóe.

Tháng sau đó chị phải thực hiện công việc đối ngoại đầu tiên của một phu nhân bộ trưởng. Chồng chị phải tiếp làm việc hội đàm với ông bộ trưởng đồng chức châu Âu. Trong khi hai ông và hai đoàn làm việc thì bà phu nhân Tây không thể bơ vơ. Phu nhân ta phải đưa phu nhân Tây đi thăm bảo tàng đi chơi chợ. Phải có một địa điểm dã ngoại nào đó. Chị nghĩ mãi chưa ra. Gọi điện hỏi mađam. Cô quên à, cho bà ấy đi thăm cái phủ ở vùng đồi của chúng mình ấy. Nhanh quá, mấy quả đồi ký giấy mua xong đã thành đồi của chúng mình. Cái phủ có tháp Thiên Mụ lùn ấy hả chị? Lùn nhưng mà đẹp, về quê tôi đường hơi xa, không thì cô đưa khách về đấy, phủ ra phủ, đẹp gấp vạn.

Chị y lời, đưa bà Tây đi thăm cái phủ, cho bà leo lên mấy cái đồi thông hai mộ thuyết minh rằng chúng tôi sắp xây dựng những cái phủ đẹp hơn cái kia, mỗi quả đồi một phủ, hy vọng lần sau bà sang lại mời bà đến. Ngôn ngữ ngoại giao rất chuẩn. Đám lễ tân rất hài lòng với bà phu nhân mới của bộ trưởng. Trẻ, học thức, tiếng Anh nói trực tiếp không cần phiên dịch. Cánh lễ tân thấy chị dẫn khách đến cái phủ, tin là chị có gu. Lần sau có khách phu nhân các ông cốp, họ quen mui toàn dẫn khách đến đấy. Cái phủ nhờ đó mà thành điểm hẹn đối ngoại.

Mađam thành người dìu dắt chị trong những ngày đầu làm phu nhân. Mấy chuyến đi mua đất mađam đều hướng dẫn chị tỉ mỉ. Căn hộ chung cư chất lượng cao thì cô nên đứng tên. Cái đồi thông thì để cho mẹ cô đứng tên. Cái trang trại miền núi Hòa Bình thì nên đứng tên thằng Cá. Cá là biệt danh thằng con riêng của chồng chị, mới mười hai tuổi. Bà chỉ vẽ ngay, đúng luật thì thằng bé chưa được sở hữu gì đâu, nhưng mình khai là mua cho nó rồi tính sau. Nghe bà tất thảy đều ổn.

Nhưng có lúc không nghe được ngay. Một bà trong hội khai hoang có hôm mang quà cáp đến tận nhà nói chuyện nhờ vả. Chồng bà là quyền vụ trưởng mấy năm rồi mà không cắt được cu. Bà ta nhờ chị nói một câu với vụ trưởng tổ chức và thứ trưởng phụ trách tổ chức. Hai người ấy đều dưới quyền chồng chị. Phản ứng đầu tiên của chị là không thể được. Mọi việc phải đi đúng kênh đúng ngạch. Chị chỉ là phu nhân không thể can thiệp vào công việc của chồng. Nhưng chính người đàn bà hơn chị chục tuổi mà vẫn xưng em này lại là người đã dắt mối cho cả hội mua được vùng đồi kia. Tình chị em. Họ phủ lên mối quan hệ ấy một màu sắc tình cảm. Chị phân vân. Rồi chị hỏi ý kiến mađam.

– A lô chị ơi, chị thấy thế nào?

– A lô cô ơi, nó đặt vấn đề vậy là khó cho cô đấy. Cô còn phải để yên cho chồng cô làm việc nữa chứ.

– A lô chị ơi, em cũng thấy thế, cho nên em mới phải hỏi ý kiến chị.

– A lô cô ơi, nhưng mà nó với mình là tình chị em. Con chị nó đi con dì nó lớn. Mình cũng phải giúp cho chồng nó mở mặt với đời. Cô là người mới, cô khoan hẵng động vào.

– Cô để đấy cho tôi.

Để đấy cho bà. Bà làm luôn. Bà gọi điện thoại cho ông vụ trưởng tổ chức và ông thứ trưởng phụ trách. Tỉ tê thăm hỏi gia đình hai ông. Hai ông sướng rơn vì được mađam quyền cao chức trọng đích thân thăm hỏi. Cuối cuộc chuyện trò mađam nói chuyện lưu ý cắt cu cho ông quyền vụ trưởng kia. Chuyện thế là xong. Mà chị không phải dính vào. Một khía cạnh nào đó mađam là người tế nhị.

2.

Có thể coi mađam là người hướng dẫn tập sự cho chị. Tập sự làm phu nhân. Thấy cái gì đúng thì làm. Cái gì phân vân chưa ổn thì tham khảo ý kiến mađam. Mà triết lý cái gì đúng thì làm của mađam cũng chỉ tương đối. Trông chờ vào kinh nghiệm sống, vào hiểu biết. Nhiều khi trông vào linh cảm và sự nhạy cảm cũng tương đối.

Cái tết đầu tiên làm phu nhân, chị phờ phạc vì khách khứa nườm nượp bắt đầu từ ngày rằm cuối năm. Địa phương đi xe chở hàng về lễ. Các công ty các cơ sở đến lễ. Chị bảo ông Víp rằng chị không tiếp khách. Dịp cuối năm bao nhiêu tổng kết bao nhiêu cuộc họp hội thảo ở trường. Ông Víp bảo tùy em. Chị đóng cửa đến trường. Ngày đầu tiên về nhà thấy từ sân vào nhà như cái kho. Hòm hộp chất lên nhau cái cao cái thấp lổng chổng. Mấy cành đào rừng dựng đầy sân như vườn ươm. Bà giúp việc không được chị dặn trước đã mở cửa cho người ta bê quà vào. Chị hơi hoảng. Như là người ta vứt đồ vào nhà mình ăn vạ. Người mang quà đến đã đi. Chỉ còn anh và em cùng quà ngon ở lại. Đúng là chỉ còn hai vợ chồng giữa đống quà ngổn ngang. Ông Víp lại còn lúi húi mở ngay cái hộp đầu karaôkê. Ông thắc mắc, sao bọn này chỉ biếu có mỗi cái đầu karaôkê nhỉ? Ông thích hát karaôkê, thằng Cá cũng thích. Nhà có hẳn một phòng cách âm thiết kế để hát karaôkê tại gia. Đôi khi hai bố con lôi cả chị vào hát. Cái đầu karaôkê này xịn hơn cái vẫn dùng trong nhà. Lạ nhỉ, ông Víp vẫn lẩm bẩm, bọn này cho gì chỉ cho mỗi cái đầu? Nói thế một lát, ông gọi điện thoại ngay. A lô cảm ơn các cậu gửi tặng cái đầu karaôkê, nhưng mà sao không thấy bộ giàn nhỉ, hay là để lẫn vào đâu đó, mình tìm trong đống đồ này chưa thấy? Ông quay ra cười với chị. Chúng nó xin lỗi bỏ sót cái giàn, mai nó đưa đến, em có nhà thì nhận nhé. Có đời nào cho cái dây buộc bò mà lại quên cho con bò. Cái đầu karaôkê khoảng năm triệu, nhưng bộ giàn nữa tổng cộng ba chục triệu. Đời bảo được voi thì đòi Hai Bà Trưng.

Chị nhìn chồng cười cười bỗng nhiên thấy xa lạ. Chị chưa nhìn thấy ông trong dáng vẻ ấy bao giờ. Thực ra họ mới gần nhau có một năm. Quen nhau nửa năm thì cưới. Sống với nhau đến giờ thêm nửa năm nữa. Trước lạ sau quen. Bây giờ vừa quen quen lại thấy lạ. Lạ hơn. Chị không tranh cãi mà yên lặng. Trong đầu đã có một quyết định. Sáng hôm sau cơ sở nọ đem nốt bộ giàn đến, xin lỗi rối rít hôm qua chiều muộn chúng em bỏ quên. Quên gì, tối hôm qua được sếp nhắc mới cuống cà kê đi mua bổ sung cống nộp. Chị nghĩ trong đầu. Sau đó chị gọi điện thoại cho hiệu trưởng trường trẻ em khuyết tật. Nhân dịp năm hết tết đến ông Víp có quà cho các cháu. Một bộ giàn karaôkê. Mấy cành đào cho các cháu trang trí hái hoa điều ước đầu xuân. Cả đống vật dụng gia đình để nguyên trong những cái hộp chị cho hết. Trường khuyết tật phải cho xe tải đến nhận quà về.

Giải quyết xong đống quà cáp. Nhẹ cả người. Chị gọi điện cho những nơi tặng quà. Cảm ơn. Nhân tiện xin thông báo gia đình tôi đã quyết định chuyển số quà ấy cho trường trẻ em khuyết tật. Các tiểu phẩm châm biếm trên báo chí thường viết đến chỗ này có tiếng rú lên: thôi chết rồi chị ơi, trong góc cái bánh chưng số hai có một chiếc nhẫn kim cương. Đây thì không có chuyện ấy. Cơ sở và cá nhân nào được thông báo cũng ngậm ngùi làm vui ca ngợi công đức chị, bà phu nhân vui tết vẫn chu đáo với trẻ em thiệt thòi. Buổi tối chị báo với chồng là bộ giàn đã được gửi tặng trẻ khuyết tật. Ông hơi sững lại. Ông cũng chưa nhìn thấy chị trong dáng vẻ ấy bao giờ. Tự quyết mà không hỏi ý kiến ông. Nhưng ông phải vía người đàn bà này. Ông còn hàm ơn từ ngày chị chăm sóc thằng con riêng của ông. Ông còn kiêu hãnh có người vợ trẻ nhất đẹp nhất học thức nhất ở giữa hàng ngũ phu nhân.

Chỉ có mađam biết chuyện là không hài lòng.

– A lô cô ơi, cô phải để cho chú ấy làm việc nữa chứ. Phép vua thua lệ làng xưa nay đã thế, định một chốc một nhát dứt tung hết cả hay sao?

Bà có lý. Chị không không thể, cũng không có ý định dứt tung lật nhào một cái gì. Chỉ riêng với chồng chị thôi, trong nhà chị thôi. Nhưng mà suy cho cùng chị đi mua đất đồi mua trang trại chị vẫn phải lấy tiền của ông. Chị đâu có từ chối số tiền trong thu nhập của ông.

3.

Một điều không thể từ chối là công danh của riêng chị. Lấy ông Víp được năm năm rồi, đường công danh của chị trở thành đường cao tốc. Loại đường vận tốc tự do, không có cảnh sát đứng bên đường bắn tốc độ. Chị bảo vệ xong luận án tiến sĩ. Tiến sĩ nội hóa thôi, lại ngay tại trường mình. Chị được đề bạt trưởng khoa, hứa hẹn sẽ là phó hiệu trưởng. Hai ông giáo sư đầu râu tóc bạc bên viện nghiên cứu tình nguyện làm biên tập cho luận án của chị để xuất bản thành sách. Một trong hai ông còn đánh tiếng sẵn sàng viết một cuốn sách cho chị đứng tên. Có sách có đủ giờ dạy mới đủ tiêu chuẩn phong giáo sư. Đề đạt phong viện sĩ nữa.

Chị biết những việc ấy đều trong tầm tay. Không vội vàng, không ráo riết đẩy cho nó đến sớm làm gì. Chị biết mình có đủ điều kiện để trả công cho mấy ông giáo sư nọ. Giáo Sư Một có con trai mới tốt nghiệp muốn xin về khoa của chị. Giáo Sư Hai có em gái làm việc ở tình miền núi đang muốn chuyển về làm việc trong bộ của chồng chị. Cả hai ông đều có nhu cầu được đề cử làm viện sĩ một nước Đông Nam Á, cả hai đều đã làm hồ sơ chờ bộ duyệt gửi đi. Yên tâm. Mọi chuyện rồi sẽ kết thúc có hậu.

Sách của mấy ông này viết đều sử dụng tài liệu từ những bản dịch Đông Âu, cập nhật nhất thì cũng mới chỉ đến đầu những năm 1980. Chị ngửi thấy rất nhanh trong sách đâu là đoạn các ông cắt dán, copy rồi paste, đâu là đoạn các ông tự viết. Kiến thức ráp nối cong vênh, giọng điệu của bao nhiêu người đặt cạnh nhau nhốn nháo như tranh nhau nói trong một cái phòng hẹp. Nhưng mà thôi. Ngổn ngang bối rối thì các ông viết sách cho chị vẫn hơn chị phải đem thân tự viết. Không phải viết mà bỗng nhiên có sẵn một cuốn sách đề tên mình. Muốn gì hơn?

Hai ông này đều được coi là giáo sư đầu ngành. Những giáo sư thế hệ sau năm 1954 đi học bổ túc công nông về làm giảng viên đại học. Bao nhiêu thế hệ nhân tài từ tay họ mà ra. Bao nhiêu học trò của họ đều trở thành người quản lý các bộ các ngành. Rất nhiều sinh viên của hai ông về sau này thành bác học đầu ngành, trò quay lại xét học hàm học vị cho hai thầy của mình. Thực ra kiến thức của hai ông chỉ là kiến thức của người thầy đầu tiên. Thầy giáo trường làng dạy ABC mãi mãi được kính trọng. Đám học trò sau này thành bác học có khi chỉ nhớ nhất người thầy đầu tiên trường làng dạy mình viết chữ. Nhưng ông thầy ABC nhân đó mà tưởng rằng mình dậy cả giáo sư tiến sĩ, mình cũng là tiên chỉ đầu ngành.

Kiến thức của hai ông giáo sư mãi mãi dừng lại ở trình độ cử nhân bổ túc công nông. Có thêm cái lanh cái ma cái xảo của cá tính. Có thêm kiến thức tham khảo khoa học xã hội Đông Âu đến những năm 1980. Mời hai thầy từ viện sang trường thỉnh giảng, hai thầy bao giờ cũng oai. Hiệu trưởng, trưởng khoa đều là học trò của hai thầy tất. Một giảng viên chào hai thầy, hai thầy đi ô tô sang ạ? Mắng ngay. Anh biết là chúng tôi về hưu rồi, làm gì còn tiêu chuẩn viện sĩ mà xe đưa xe đón, anh có lòng lần sau anh cho xe đón chúng tôi sang dạy nhé. Mắng sa sả. Chạnh lòng thì mắng. Mắng vậy thôi chứ Giáo Sư Một vẫn hành viện cũ. Về hưu rồi vẫn ngày ngày quán tính đến viện, ngày ngày gọi xe con không còn là xe mình nữa. Xe chiều, đến đón người không còn là viện trưởng nữa. Ngồi vào xe là tiểu tiện ra ghế êm, thầy cũng chả biết là thầy tháo nước trong lòng ra từ lúc nào. Không sao tự kiểm soát được. Mấy ông hành chính không dám nói năng gì nhưng chú xe uất ức. Chú tru lên như sói. Mỗi ngày đi rửa xe một lần còn gì là đời tôi. Phải trả thêm tiền phụ cấp độc hại hàng ngày ngửi nước đái viện sĩ, không thì còn gì là đời tôi.

Hai thầy một cặp bài trùng. Tên thầy này bao giờ cũng gắn với thầy kia. Hai thầy còn tuyên bố sẽ viết hồi ký song đôi như hồi ký nhà thơ Xuân Diệu Huy Cận. Giáo Sư Một tên Xí. Giáo Sư Hai tên Khỏa. Có giai thoại hẳn hoi. Có lần giáo sư Xí đến gọi giáo sư Khỏa đi họp đột xuất. Không gặp. Ông Xí lấy phấn trắng viết lên cửa nhà ông Khỏa một lời nhắn:

Khỏa thân đến ngay nhà Xí để họp. Nhớ mang theo giấy. Cẩn thận là tác phong nhà khoa học, ông viết thêm:

Toàn tổ sẽ họp ở nhà Xí lúc 9 giờ.

Giai thoại đủ lưu trữ tên hai giáo sư trong bộ nhớ cánh trí thức. Củng cố hình ảnh cặp bài trùng. Giáo Sư Hai gần đây thôi làm quản lý bỗng giở chứng ra làm thơ viết truyện viết bút ký đi tắm biển. Ông già bỗng hay cầm tay cầm chân sinh viên nữ. Ông có liên quan đến chị, độc giả đã biết rồi. Đúng ra là liên quan đến mẹ chị. Ông là người chồng thứ năm của mẹ chị mà độc giả đã kịp tiếp xúc ở trên.

Còn ông Giáo Sư Một? Ông nổi danh là nhà văn hóa lớn. Hầu như chỉ có mình ông trong cánh giáo sư tiến sĩ có thể sử dụng được tiếng Anh để giảng dạy. Toàn bộ cánh giáo sư tiến sĩ thế hệ bổ túc đều khai có ngoại ngữ. Đa số họ có thể dịch ngoại ngữ trên văn bản. Nói thì không. Nói là lưỡi cứng như đá. Ngôn ngữ lắp bắp bất chấp trọng âm văn phạm. Giáo Sư Một nói được. Phát âm kiểu tiếng Anh những năm 1960 nhưng vẫn còn hiểu được.

Danh hiệu nhà văn hóa. Huyền thoại giáo sư duy nhất dạy trôi chảy bằng tiếng Anh đưa đến một kỷ niệm với chị.

4.

Chị được mời dự một hội thảo quốc tế của Cộng đồng Châu Âu tổ chức tại Hà Nội. Chủ đề hợp tác văn hóa Á - Âu. Khách mời tham luận đều là người nước ngoài. Chị là đại biểu duy nhất của Việt Nam được mời tham luận. Ngôn ngữ tại hội thảo được quy định rõ là tiếng Anh, không có phiên dịch.

Những cái gọi là hội thảo quốc tế đã bị nhờn. Hội thảo của ta tổ chức, một trường một viện đứng ra làm hội thảo, kéo vào được một vài nghiên cứu sinh người nước ngoài đang sống tại Việt Nam. Chữ hội thảo lập tức được điềm nhiên đi kèm chữ quốc tế. Tính chất hội thảo đã khác. Mấy anh chị nghiên cứu sinh ngoại quốc lên diễn đàn nói bằng ngôn ngữ Tây mắm tôm. Người ta rung động. Toàn bộ cánh học giả yếu ngoại ngữ quay ra trầm trồ trình độ tiếng Việt của bọn Tây ma xó. Yếu tố khoa học trong phát biểu của Tây được châm chước, để lại xem xét sau. Cũng chỉ vì yếu tố ngoại ngữ mà cánh học giả của ta đặc biệt thích thú cánh ngoại quốc biết tiếng Việt. Hội thảo nào cũng kéo họ vào. Tuần chay nào cũng bằng ấy nước mắt. Tính chất hội thảo nội bộ chuyển sang quốc tế thì kinh phí cũng khác, màu sắc cũng khác. Oai hơn sang hơn.

Hội thảo. Thế giới này vẫn còn giữ lại một hình thức hội họp như thế, làm cái cớ cho các chuyên viên chuyên gia đi ra nước ngoài gặp gỡ nhau. Không một vấn đề nào có thể được giải quyết trong một hội thảo. Mà giải quyết một vấn đề đâu có nhất thiết phải khăn gói ra nước ngoài gặp nhau ở chỗ hội họp nhốn nháo như vậy. Đi hội thảo nước ngoài. Đi chơi. Đến đây ai nói người ấy nghe. Người khác chiếu cố nghe cho là nghe bập bõm. Thời gian đến hội thảo, thà cầm văn bản về đọc, ngấm sâu hơn. Thời của mạng, người ta có thể ngồi một chỗ đàm luận cùng lúc với mấy chuyên gia ở các nước khác nhau. Hội thảo đấy, bàn tròn đấy. Còn phải gặp gỡ làm gì cho mất thời gian. Thế thì người ta trông chờ gì ở những hội thảo quốc tế? Được gặp mặt những chuyên gia ta chỉ mới nghe tên, mới chỉ đọc sách, mới chỉ bàn tròn trên mạng. Được gặp trực tiếp. Được dùng hội thảo làm điểm hẹn, làm cầu nối, làm nơi bắt mối cho những công trình mới, những hợp tác trong tương lai.

Nhưng cánh học giả ta sợ nhất kiểu hội thảo quốc tế do Tây đứng ra làm ở ta. Chỉ dùng ngoại ngữ. Không có phiên dịch. Nếu không phát văn bản cho đọc thì mon men đến hoàn toàn là vịt nghe sấm. Ông cục trưởng hợp tác quốc tế rất hoảng khi được cấp trên cử tháp tùng thứ trưởng đến hội thảo chỉ nói tiếng Anh. Ông tác động với sứ quán châu Âu để đưa phiên dịch cabin vào. Lý do: một số học giả Việt Nam có nhu cầu được nghe nội dung bổ ích của hội thảo. Người có nhu cầu tính cả ông trong đó. Thời ông học cử nhân, ngoại ngữ chỉ là môn phụ, tốt nghiệp đại học hầu như chẳng ai nói được ngoại ngữ. Ông làm cục trưởng đối ngoại nhưng đi đâu làm gì cũng phải kè kè thông ngôn. Ông nhờ chị chi viện nói thêm với ban tổ chức châu Âu. Chị nói. Mấy ông quan chức không ngoại ngữ được toại nguyện.

Ban tổ chức có mấy lời khai mạc. Ngắn gọn. Ông thứ trưởng ta phát biểu hoan nghênh hội thảo tổ chức tại Việt Nam. Lời chào mừng ông chỉ biết nói bằng tiếng Việt, thông ngôn cabin phải phiên dịch. Đến lượt ông cục trưởng đối ngoại phải trình bày trong mười phút về tình hình hợp tác với các nước. Mười phút cho cả trình bày lẫn phiên dịch, thành ra nội dung bài nói chỉ mỏng manh năm phút. Duy nhất chỉ có hai ông nói tiếng Việt trong một hội thảo toàn bằng tiếng Anh.

Hiếu hỉ thế là xong. Các đại biểu mỗi người được phát biểu đúng mười phút. Căn theo đúng chương trình đã phát cho từng người mà biết đến lượt mình. Ông học giả châu Âu là chủ tọa nhắc nhở. Thưa ông, ông đã phát biểu tám phút, ông còn hai phút nữa. Diễn giả Đan Mạch đang say sưa biết kìm lại tính toán lúc nào mình phải xuống. Thưa bà, thời gian của bà đã hết. Bà diễn giả Philípin ô lên một tiếng rất kịch, giờ của thần chết đã điểm, tôi xin tạm biệt. Chủ tọa nói, chúng ta vẫn còn phần hậu của hội thảo tức là cái hội thảo năm sau ở châu Âu, chưa hết đâu thưa bà. Đến lượt chị. Chị nói về làn sóng mới trong văn hóa Việt Nam từ thời đổi mới. Đã phải tính toán rất tỉ mỉ. Ở nhà phải nói trước theo đồng hồ bấm giờ. Đảm bảo một bài phát biểu mười phút đủ ý mà bố cục chặt. Sắp sửa kết luận thì ông thần chết nhắc. Thưa bà, bà còn hai phút nữa. Cảm ơn ông, hai phút vừa đủ cho tôi đề xuất một vài hình thức hợp tác và kết luận.

Buổi chiều chị ngồi trong đám thính giả. Hầu hết là Tây. Đám thính giả ta buổi sáng đến nghe bập bõm đã lấy tài liệu và chuồn hết. Chị ngồi cạnh Giáo Sư Một. Ông không được mời tham luận, nhưng ông đến nghe. Mười phút mở đầu buổi chiều được dành cho một phó thủ tướng châu Âu đang ở thăm nước ta. Ông đang có cuộc hội đàm với người đồng chức. Ông đến như một cử chỉ nhấn mạnh tầm quan trọng hợp tác Á - Âu. Khu vực quanh hội trường cấm đường nửa giờ trước khi ông đến. Còi xe cảnh sát dẫn đường rúc inh ỏi. Còi giông giống loại còi xe cứu hỏa và cấp cứu bệnh viện. Lực lượng bảo vệ đứng xung quanh hội trường. Ông phó thủ tướng có một toán bảo vệ tiếp cận cả Tây lẫn ta tháp tùng vào hội trường. Mười phút của ông bắt đầu.

Ông chưa kịp bắt đầu. Ông cục trưởng đối ngoại của ta bỗng đứng dậy nói bằng tiếng Việt. Kính thưa ngài, nhân tiện có nhà văn hóa lớn của Việt Nam cũng có mặt, xin mời nhà văn hóa nói mấy lời chào mừng ngài phó thủ tướng. Phiên dịch cabin đang ngồi đuổi ruồi cuống cuồng ghé sát micrô dịch lại.

Tất cả đều bị bất ngờ. Chủ tọa lẫn ban tổ chức không dám chối từ. Phó thủ tướng tác phong ngoại giao lại càng không. Ông cục trưởng nói xong ngồi xuống ghế, cái đầu như quả bí đỏ lắc qua lắc lại đắc thắng. Sao lại đắc thắng? Đôi khi dáng vẻ biểu đạt không đúng tâm trạng. Hình như ông ngồi nghe suốt buổi sáng không hiểu gì nên gây dồn nén bức xúc. Hình như chỉ có cách ấy ông mới cảm thấy một quan chức văn hóa đường đường như ông không bị bỏ quên. Hình như ông bị ốp đồng thế nào đó nên manh động.

Giáo Sư Một cũng bất ngờ. Chếc mẹ tui, hắng bỏ bom tui. Hôm nay toàn tổ không họp ở nhà Xí nên Xí đến đây nghe. Nghe chứ không chuẩn bị tham luận. Ông già gần tám mươi đi dép lê thói quen đi bộ dưỡng sinh. Sơmi xuềnh xoàng xắn tay tới khuỷu. Không sẵn sàng lên diễn đàn. Chị tê tái vì cú manh động của ông cục trưởng bao nhiêu thì thương Giáo Sư Một bấy nhiêu. Chị nói khẽ vào tai ông, bác lên chào mừng vài câu cho xong bác ạ.

Đâu có đơn giản như vậy. Ông già dép lê lò dò lên được đến diễn đàn thì quán tính được khởi động. Cái băng ghi âm có sẵn trong đầu cứ thế mở ra. Một đời dạy học nói cả vạn lần cái băng này. Một đời viết báo ngoại ngữ Văn hóa Việt Nam đã bao lần tái bản xào xáo nội dung này. Chuyện trống đồng. Truyền thuyết Hùng Vương cho ta biết gì về văn hóa Việt? Chuyện nỏ thần và trình độ đúc đồng chế tạo vũ khí đương thời. Một nghìn năm Bắc thuộc văn hóa không bị đồng hóa. Đến đây thời gian đã nhảy từ năm phút sốt ruột lên bảy phút tê tái. Lên chín phút ngượng ngùng. Lên mười hai phút hoang mang. Chủ tọa không biết can thiệp thế nào. Phó thủ tướng đáng lẽ phải rời phòng họp được hai phút rồi. Cánh bảo vệ tiền hô hậu ủng vòng trong vòng ngoài hội trường, bộ đàm léo nhéo đổi sang phương án hai. Phó thủ tướng không biết làm gì hơn là giả vờ lắng nghe. Giáo Sư Một kéo lê cả hội thảo mười bảy phút mới đến văn minh phương Tây ở Việt Nam cuối thế kỷ mười chín. Túm tay lôi tất cả đi. Đám thính giả thấy chương trình đã vỡ quay sang đưa mắt nhìn nhau cười khó hiểu. Chị không chịu nổi nữa. Đúng là ông có viết sách cho chị ký tên. Nhưng bây giờ sách cũng chẳng to. Quốc thể là trên hết. Không thể để cho đám ngoại quốc nghĩ rằng nhà văn hóa lớn của ta là một ông già lẩm cẩm. Chị đứng lên. Không ai dám nhắc thì ít ra ở đây vẫn có chị. Đi thẳng lên diễn đàn đưa cho ông mảnh giấy. Mấy chữ nhắc nhở: Bác đã nói 20 phút, phó thủ tướng phải đi. Giáo Sư Một đọc rồi thốt lên: Ủa 20 phút rồi sao? Tui xing lỗi. Không khí chùng xuống. Dịu đi. Có người thở phào. Nhưng bản tính xã giao, phó thủ tướng đỡ lời: Không sao, ông nói rất hay. Giáo Sư Một hồn nhiên tin ngay lời khen: Đúng phóc, tui đang nói dở tới chỗ ảnh hưởng của zăng mưn phương Tây. Tui xing tiếp tục zới ảnh hưởng của zăng hóa Nga, Mỹ ở Ziệc Nam nửa cuối thế kỷ hai mươi. Cái băng chạy tiếp. Ba phút. Năm phút. Bảy phút. Chị phải chạy lên lần thứ hai. Lần này chị nói vào micrô cảm ơn giáo sư, cảm ơn phó thủ tướng kiên trì lắng nghe, cảm ơn ban tổ chức. Rồi chị dắt nhà văn hóa lớn dép lê loẹt quẹt đi xuống. Cái đầu quá bí đỏ của ông cục trưởng vẫn lúc lắc ở hàng ghế đầu. Ông ta bĩnh ra để chị phải đi dọn như thế này sao?

Một mình nhà văn hóa lớn xơi gọn ba mươi phút. Phó thủ tướng sau đó vớt vát nói thêm ba phút rồi mới đi. Ông còn một cuộc hội đàm đã bị hoãn lại ba mươi phút. Hội thảo thì phải lấn thêm nửa tiếng cuối buổi chiều. Chiêu đãi của các đại sứ châu Âu cũng phải lùi lại. A xô B. B đẩy C. C lấn D. Cả một dây chen chúc xô đẩy nhau.

Tiệc đứng. Thức ăn bày sẵn trên những chiếc bàn dài kê dọc theo tường. Thực khách đi dọc theo bàn tự lấy thức ăn vào đĩa của mình. Giáo Sư Một không việc gì phải làm thế. Ông là nhà văn hóa lớn, lý ra người ra phải bê đến tận nơi cho ông. Ông cao tuổi, lý ra người ta cũng phải bê tận nơi. Ông kéo một cái ghế đến đúng chỗ có mấy món ông mê. Mấy cái đĩa thức ăn to tướng phải đến lúc ngồi xuống bên cạnh thì mới thực sự bốc mùi quyến rũ.

Lúc này mới bắt đầu khai mạc. Các đại sứ châu Âu nói lời chào mừng. Phó thủ tướng châu Âu nói lời hoan nghênh cảm ơn. Mọi người đều đứng hướng về các vị khách quan trọng. Chăm chú.

Thình lình. Có tiếng lanh canh. Có tiếng lách cách. Lục cục. Tiếng ly va vào đĩa, tiếng thìa dĩa chạm, tiếng thìa kim loại sê sết trên đĩa sứ, tiếng dao trượt trên miếng thịt bập xuống đĩa ăn. Cạch một cái. Chị quay nhìn. Kinh khủng. Không còn lạ gì mà vẫn thấy khủng khiếp. Nhà văn hóa lớn đang vục đầu vào ăn. Nhai chòm chọp chèm chẹp. Những cái đĩa lớn đựng thức ăn chung cho bao nhiêu người, giờ chỉ có một mình ông vung vẩy công phá. Dao ăn của ông xía vào cắt cả miếng thịt to như con lợn sữa. Dĩa ăn của ông ba ngạnh xiên hết miếng nọ đến miếng kia. Cái đinh ba Trư Bát Giới. Cả một vùng bán kính một mét quanh chỗ ông ngồi, món ăn đã bị cày bừa lật gạt bốc bải ngổn ngang. Phản ứng tức thời của chị là đi đến nhắc nhở. Kìm lại ngay. Có phải ông mở băng có sẵn đâu mà nhắc nhở. Có phải ông lấn giờ đâu mà nhắc nhở. Đây là miếng ăn. Miếng ăn là miếng nhục, cha ông đã bảo. Miếng nhục là miếng thịt, nhà văn châm biếm bảo. Mình lại gần chỉ tổ dây thịt mỡ sang người mình. Đẹp gì sang gì. Thế là thôi, đứng im. Vờ như không biết. Vờ lắng nghe quan khách phát biểu. Tất cả mọi người cũng vờ như không nghe thấy tiếng lách cách lục cục tiếng nhai hùng hục nuốt ừng ực.

Năm năm làm vợ ông Víp. Một cuộc đổi đời thật sự. Một cô Tấm lấy được vua. Một cô Lọ Lem lấy được vua. Ngay từ thời sinh viên chị cũng ngấm ngầm tự thấy mình thuộc diện lá ngọc cành vàng. Mọi thứ xung quanh đều không xứng. Mọi người đều không xứng. Bà mẹ quá bình dân dễ dãi. Cô bạn gái thành thật cục mịch. Một đời sống quê mùa biến Hà Nội thành cái làng có đường phố cao ốc. Lấy chồng cho chị bước vào đời sống mà từ lâu rồi chị tự cho rằng mình xứng được hưởng. Những học giả đầu ngành. Những quan chức và những phu nhân. Chị hăm hở tham gia vào đời sống ấy. Hăm hở vun đắp tô điểm cho nó. Hăm hở nắn sửa những gì tự cho là cần nắn sửa. Dần dần mới thấy rằng cuộc đời thì rộng lắm mà bàn tay con người thì chỉ nắm được một nắm. Cuộc sống mới của chị tưởng khác mà không khác. Từ lúc nào đã từ bỏ ý nghĩ sửa sang thế giới. Người ta phải sửa sang chính mình cho phù hợp với thế giới. Chị làm sao sửa sang được cái tính tham ăn của Giáo Sư Một, chiêu đãi tiệc tùng nào cũng có mặt cũng bốc bải, bốc bải xong thì răng giắt đầy lá hành ra cười nói bô lô? Làm sao sửa được cái háo danh làm thơ viết nhạc tung tóe của Giáo Sư Hai, cả cái tính thích sờ hiện vật của Giáo Sư Hai nữa? Thực tế hơn. Nhưng thực tế hơn có phải là bằng lòng với thế giới sẵn có? Và chấp nhận?