BÊRITÔLA

Bêritôla mất hai con trai. Được tìm thấy tại ở một đảo hoang, bà đi sang Luynigiana. Ở thành phố này một trong hai con trai bà phục dịch ở nhà vị lãnh chúa là người đã tiếp nhận cậu. Cậu làm xiêu lòng con gái chủ nhân và bị giam vào ngục tối. Trong khi ấy đảo Xixilơ nổi dậy chống vua Saclơ. Được mẹ nhận ra, nhàng trai lấy người vợ trẻ và tìm thấy lại em mình. Cả hai anh em trở lại với vinh quang rực rỡ trước kia của họ.

(Êmili kể chuyện).

Những rủi may của số phận chẳng là nguyên nhân của bao bi kịch nặng nề đó sao? Chỉ cần nhắc đến vấn đề ấy cũng đủ cho tâm trí ta bừng tỉnh khỏi giấc ngủ trong đó số phận khiến ta mê muội. Vậy một chuyện kể như thể là một điều may mắn bất ngờ cho những đứa con cưng cũng như những nạn nhân của số phận; những người thứ nhất tìm thấy ở đấy một lời răn dạy những người thứ hai một niềm an ủi. Mặc dù người ta đã nói nhiều chuyện quan trọng về vấn đề đó, nhưng tôi vẫn cứ trở lại nữa, để kể cho các bạn nghe một câu chuyện vừa thật cảm động. kết thúc của nó tốt đẹp, song những thử thách nó mô tả lại lại rất lớn và kéo dài khiến người ta khó tin rằng niềm vui sướng cuối cùng đem tới có thể xoa dịu được chúng.

Các chị gái thân mến, hẳn các chị biết rằng khi hoàng đế Frêđêric đệ nhị thăng hà. Manfrêt được đưa lên ngôi vua xứ Xixilơ. Ông đã ban tước vị rất hậu cho Arighettô Capexe, một người quý tộc thành Naplơ, mà vợ, cũng là người Naplơ, là một phu nhân xinh dẹp và cao quý tên là Bêritôla Caracxiôla. Arighettô đang là thống đốc xứ Xixilơ thì hay từ vua Saclơ đệ nhất đã đánh bại và giết Manfrêt ở Bênêvăng, và cả vương quốc quy phục người thắng trận. Ông chỉ tin một phần nào vào lời thề mà dân Xixilơ mới tuyên thệ trước đó ít lâu, và không muốn quy phục kẻ thù của chủ mình. Do đó, ông chuẩn bị đi trốn, bỗng dân Xixilơ biết được dự định của ông. Cùng với nhiều bạn hoặc bày tôi của vua Manfrêt, ông bị bắt và giao nộp cho vua Saclơ người sau này được trao quyền làm chủ đảo Xixilơ.

Trong một cuộc đảo lộn như vậy, Bêritôla không biết số phận Arighettô ra sao, song những lo sợ không ngớt của bà cũng phỏng đoán được sự thật. Sợ bị đối xử nhục nhã, bà bỏ hết của cải, và chỉ đem theo cậu con trai độ tám tuổi tên là Giuyxfêđi. Bụng mang dạ chửa và thiếu thốn mọi thứ, bà lên một chiếc thuyền, rồi trốn sang Lipari, ở đấy bà sinh hạ một đứa con trai khác, mà bà đặt tên là Xarexiatô[20]. Bà nuôi một người vú và đáp thuyền trở về nhà cha mẹ ở Naplơ. Song số phận lại đi ngược lại dự định của bà. Gió mạnh đánh lạc con thuyền định đi Naplơ sang đảo Pônzô. Như vậy là phải vào vịnh nhỏ của bờ biển, để đợi thời tiết thuận lợi. Bêritôla lên đảo như tất cả mọi người, và tìm một chỗ vắng vẻ xa những người khác, than vãn cho số phận Anghettô thân yêu của bà. Ngày nào bà cũng làm như vậy. Nhưng, trong khi bà đắm mình vào đau khổ, trong khi thủy thủ và tất cả hành khách đều không biết, chợt xuất hiện bọn cướp biển đi một thuyền dài nhỏ. Chúng nhanh chóng tóm gọn mọi người rồi biến mất.

Bêrilôla đã trút với những lời than vãn ngày hôm ấy. Theo lệ, bà trở lại bờ biển thăm các con. Bà chẳng thấy ở đây có tăm bóng ai hết. Mới đầu ngạc nhiên, bà đột ngột ngờ ra sự thật. Nhìn phóng ra biển, bà trông thấy, còn khá gần bờ, một chiến thuyền kéo theo cái thuyền của những người tỵ nạn. Bây giờ bà hiểu rằng bà đã mất các con cũng như mất chồng. Bà thấy mình nghèo, cô đơn, không ai nhìn nhận, không biết ngày nào tìm được một ai trong những người thân và tìm ở đâu. Sống dở chết dở, bà gọi chồng và các con, và ngã rụi trên bờ biển. Than ôi! Chẳng có ai ở đây để phun nước lạnh lên người bà, hoặc bằng một cách chữa chạy mạnh mẽ làm phục hồi lại những sức lực đã tan biến, và đầu óc bà tha hồ nghĩ vơ nghĩ vẩn. Khi ý thức mất đi trở lại với người đàn bà bất hạnh, và cùng với nó là nước mắt với lời than, bà kêu gọi các con hồi lâu rồi chạy đi tìm chúng từ hang này sang hang khác. Sau cùng, hiểu rằng những cố gắng của mình là vô ích, thấy trời sắp tối, và trong khi chờ đợi một biến cố bất ngờ, bà bắt đầu nghĩ tới bản thân. Bà ra bờ biển, trở về cái hang, đã là nơi quen thuộc của những lời than thở và rên rỉ của mình.

Người ta không thể tưởng tượng được nỗi sợ hãi lo lắng của bà đêm ấy. Trời sáng trở lại và giờ kinh thứ ba đã qua rồi Bêritôla không ăn từ chiều hôm trước, bị cái đói dằn vặt bà bắt đầu ăn nhưng ngọn cỏ. Cơn đói dịu đi gặp chẳng hay chớ, bà rớt nước mắt và nghĩ miên man về những ngày sắp tới.

Trong khi bà đắm mình trong suy nghĩ thì một con dê cái đi vào động bên cạnh động của bà, và một lát sau, lại ở đó đi ra để vào sâu trong rừng. Bêritôla đứng lên, đi vào động con dê cái đã ở đó ra. Bà thấy hai con dê con ở đó, hẳn là sinh ngay trong hôm ấy, và đây là cảnh tượng êm ái nhất, đẹp đẽ nhất trên đời đối với bà. Vì mới sinh con nên sữa của bà chưa cạn, bà trìu mến ôm chúng lên và cho chúng bú. Chúng không từ chối sự chiều chuộng ấy, và bú sữa bà như bú sữa dê mẹ vậy, từ nay, chúng không thấy có sự phân biệt nhỏ nào giữa bà và mẹ chúng. Vị phu nhân hiền hậu thấy hình như đã có bạn trong cảnh cô quạnh, ăn cỏ uống nước, khóc mỗi khi trở lại trí nhớ bà ký ức về chồng, về các con hoặc thời đã qua, bà sẵn lòng sống và chết ở Pôngzô, tận tụy với con dê cái và đôi dê con.

Một cuộc sống như thế đã khiến Bêritôla thành một người man rợ, khi được vài tháng, một thay đổi mới của số phận đưa tới bờ biển một chiếc thuyền của thành Pidơ đỗ nhiều ngày ở ngay chỗ bà quý lộc đến lúc đầu tiên. thuyền ấy chở một người quý tộc tên là Côngrat, hầu tước xứ Valexpanh, đi cùng bà vợ, một người đức hạnh và cao quý. Họ vừa hoàn thành một cuộc hành hương ở tất cả các điện thờ của vương quốc Puiyơ và trở về nhà. Để khỏi chán. Côngrat và vợ, có vài gia nhân và chó đi theo, một hôm dự bị lên đảo. Không xa nơi Bêritôla ở, lũ chó của Côngrat bắt đầu đuổi hai con dê con, đã khá lớn rồi, đang đi ăn cỏ đây đó. Bị săn đuổi như vậy, hai dê con chỉ biết trốn vào cái hang có Bêritôla ở đấy. Trông thấy thế, bà đứng dậy, cầm gậy xua lũ chó. Côngrat và bà hầu tước đi theo đàn chó không xa. Họ vô cùng ngạc nhiên khi bắt gặp người đàn bà đó trở thành gầy gò, đen đủi và mình đầy lông lá! Còn sự kinh ngạc của Bêritôla được khẩn khoản yêu cầu cho biết bà là ai và bà làm gì ở nơi này. Bà kể lại không bỏ sót điều gì về thân phận mình, về những nỗi bất hạnh và quyết định liều lĩnh của mình. Vốn biết rất rõ Arighettô Capêxê, Côngrat đã khóc vì động lòng thương khi nghe kể lại và đem hết tài hùng biện ra khuyên nhủ can ngăn bà từ bỏ ý định của bà. Ông đề nghị hoặc đưa bà trở về nhà bà, hoặc lưu giữ bà ở chính nhà ông, ở đấy, bà sẽ rất được kính nể như đối với một người chị trong khi chờ đợi Chúa đem lại cho số phận và một chiều hướng thuận lợi hơn. Bêritôla nhất mực tư khước những đề nghị ấy Côngrat bèn để vợ ở lại với bà, ông bảo bà hầu tước cho đem ít lương thực đến, rồi lấy một áo dài của bà mặc cho vị phu nhân đã rách tả tơi, và tìm hết cách đưa phu nhân về theo bà cho bằng được, bà hầu tước ở lại bên Beritôla, bắt đầu khóc hồi lâu với phu nhân về những tai họa của bà ta. Bà cha đem những áo và bữa lót dạ đến. Bà cố gắng hết sức mới khiến phu nhân mặc áo và ăn uống chút ít. Sau cùng, van nài mãi, và vì Beritôla nhất định từ chối không chịu đi tới nơi mà bà ta sợ bị nhận ra, bà hầu tước thuyết phục được bà ta đi theo mình về Luynigiana cùng với hai chú dê con và dê mẹ. Trong thời gian ấy, con vật đã trở về, và - điều rất ngạc nhiên cho bà hầu tước! - Ra sức vuốt ve người đàn bà ẩn đật.

Trời tốt đẹp trở lại, Beritôla, cùng Côngrat và bà hầu tước lên thuyền, không quên con dê cái và hai dê con. Tất cả mọi người không biết tên thực của bà, và việc bà làm bạn vài ba con vật khiến bà được gọi tên là Cavrinôla. Gió thuận chiều nên ít lâu sau, con thuyền về tới vịnh Magra.

Mọi người xuống thuyền và đi về lâu đài. Beritôla, mặc áo quả phụ, ở đây, bà sống bên người vợ của Côngrat như một chị tùy tùng. Đứng đắn, khiêm nhường, dễ bảo, phu nhân vẫn giữ tình âu yếm trìu mến với những chú dê con và trông nom nuôi chúng.

Lũ cướp đã lấy thuyền của Beritôla ở Pônzô, - vì không trông thấy bà - đã để cho bà yên thân. Chúng đưa về Giênơ tất cả những hành khách khác. Các chủ thuyền của tàu cướp bấy giờ chia nhau món lợi. Cùng với những chiến lợi phẩm khác, hai con của Bêritôla và người vú nuôi được số phận cho rơi vào tay ông Guaxparanh Đôria. Ông cho đưa họ về nhà mình để dùng làm nông nô trong các công việc trong nhà. Người vú nuôi cảm thấy vô cùng đau đớn bị mất bà chủ và thấy mình với hai đứa trẻ rơi vào một hoàn cảnh thảm hại đến thế. Trong suốt một thời gian dài, chỉ khóc lóc khôn nguôi. Nhưng chị hiểu nước mắt chẳng lợi ích gì, và hai đứa trẻ, cũng như bản thân chị, đúng là rơi vào thân phận tôi đòi. Mặc dù địa vị hèn mọn, chị là người khôn ngoan và thận trọng. Chị cố hết sức tìm ra lẽ phải. Rồi, xét tình trạng hai đứa con trai cùng lâm vào cảnh với chị, chị nghĩ rằng nếu chúng bị nhận ra thì còn nguy hiểm hơn rất nhiều. Hơn nữa, chị hy vọng một ngày nào đấy số phận sẽ đổi thay, và những đứa trẻ còn sống, sẽ tìm thấy lại địa vị chúng đã mất. Chị quyết định, chừng nào chưa thấy cần thiết, chị vẫn giấu không cho ai hay biết lai lịch của hai đứa trẻ. Khi bị hỏi về điểm đó, bao giờ chị cũng đáp rằng đó chính là con trai chị. Đứa lớn, chị không gọi nó là Giuyxfrêđi, mà là Giannôttô đi Prôxiđa. Còn về đứa nhỏ, chị nghĩ không cần phải thận trọng như thế. Chị hết sức cắt nghĩa cẩn thận cho Giuyxfrêđi lý do đổi tên, và nói cho nó biết một khi bị nhận ra thì sẽ nguy hiểm như thế nào. Chị đã nhiều lần dặt đi dặn lại nó. Thằng bé thông minh, hiểu rất rõ những lời bảo ban của chị vú khôn ngoan.

Áo mặc tồi tàn, giày dép còn tồi tàn hơn, bị sử dụng vào những việc hèn hạ nhất, hai đứa trẻ, cũng như người vú phải chịu đựng trong nhiều năm liền cuộc sống nhà ông Guyaxaranh. Glannôttô đã mười sáu tuổi và tỏ ra có một tâm hồn cao quý hơn thân phận nông nô của mình. Cậu chán cái cảnh tôi đòi, bỏ nhà Guyaxparanh và lên các, thuyền buôn đi Alếcxăngđri. Cậu sống một cuộc đời phiêu lưu nhưng cũng chẳng ăn nên lam ra. Có lẽ ba hay bốn năm sau khi rời nhà Guyaxparanh, và trở thành một thanh niên tướng mạo đường đường, mình cao dong dỏng, cậu hay tin rằng cha cậu, mà cậu tưởng đã chết, đích thực hãy còn sống, nhưng bị cầm tù trong các ngục thất của vua Saclơ. Thế là cậu hầu như chán nản với số phận và những bước đi lang thang cuối cùng đưa cậu tới Luynigiana. Sự tình cờ khiến cậu vào nhà Côngrat Malespina, mà cậu tận tình phục dịch với lòng trung thành. Và mặc dù cậu có dịp - cũng ít thôi - nhìn thấy mẹ ở bên cạnh bà vợ Côngrat nhưng không ai trong hai mẹ con nhận ra nhau bao giờ. Cho hay tuổi tác đã hết sức biến đổi cả hai người, kể từ lần cuối cùng mẹ con nhìn nhau.

Như vậy là Giannôttô phục dịch Côngrat, khi một người con gái của vị lãnh chúa đó, tên là Xpina, và là vợ góa của một người tên là Nicôla đa Grinhanô nào đó, trở về nhà cha. Rất xinh đẹp và dễ ưa, cô còn trẻ, vì mới có hơn mười sáu tuổi. Cô và Giannôttô ngẫu nhiên đưa mắt liếc nhìn nhau. Cả hai bỗng say mê nhau như điên như dại và ít lâu sau, mối tình ấy đã trở thành hiện thực. Nó kéo dài đã mấy tháng rồi mà chẳng ai hay biết gì cả. Do quá tự tin, đôi thanh niên bắt đầu sao lãng tất cả tính chất kín đáo mà sự dan díu của họ đòi hỏi. Một hôm, cùng mọi người đi chơi trong một khu rừng đẹp có những chỗ rừng đốn cây rậm rạp. Xpina đi với Giannôttô, bỏ cả mọi người và vào sâu trong các bụi rậm. Những kẻ đa tình tưởng đoàn người mất hút đằng xa. Họ nấp vào một chỗ thú vị đầy hoa, có thảm cỏ dày, cây cối bao kín và bắt đầu hưởng những khoái lạc của một mối tình chia sẻ. Họ ở bên nhau đã lâu và trong niềm vui sướng.

Họ thấy giờ phút hình như ngắn ngủi. Trước hết là mẹ của thiếu phụ và sau là Côngrat, bắt được quả tang. Trong một cơn tức uất vượt qua giới hạn, Côngrat, trông thấy họ, đã không giải thích gì cả ông cho ba gia nhân bắt họ xích tay dẫn họ đến một trong các lâu đài của ông. Run lên vì tức giận và thịnh nộ, ông sẵn sàng bắt họ phải chịu một cái chết nhục nhã. Bà hầu tước chính trực, rất đau đớn, cho rằng tội của con gái mình đáng chịu một hình phạt nghiêm khắc. Song một lời nói của Côngrat khiến bà hiểu ông nuôi dự định nào đối với những kẻ tội phạm. Không chịu đựng nổi ý nghĩ ấy, bà can ngăn trước sự oán hận chồng, và bắt đầu van xin ông. Lẽ nào trong cơn tức giận, lúc tuổi già, lại trở thành kẻ giết con gái mình, và nhúng tay vào máu một người thân của gia đình? Phải chăng đó là cách duy nhất để trút cơn giận? Ông không có thể, trái lại, giam cầm những kẻ có tội, trừng phạt họ và bắt họ ở tù mà chuộc lỗi đã phạm sao? Với những lời lẽ ấy và bằng cùng một giọng, bà hầu tước cao quý hết sức van xin nên Côngrat đã không giết đôi thanh niên. Trong khi chờ đợi một quyết định khác đối với họ, ông ra lệnh giam họ riêng rẽ, canh giữ cẩn thận, cho ăn ít, thiếu mọi tiện nghi. Lệnh đó đã được thi hành. Người ta dễ tưởng tượng cuộc sống ở tù của những kẻ khốn khổ như thế nào, nước mắt họ không ngớt rỏ, cảnh chịu đói kéo dài quá sự cần thiết.

Đã hơn một năm rồi. Giannôttô và Xpina sống cuộc đời đau khổ ấy, mà ông quý tộc không nhớ gì đến họ, Trong khi đó, nhà vua Piet'rô đi Raona, nhờ những mưu mô của Gian đi Prôxiđa đã khiến dân Xixilơ nổi dậy, và vua Saclơ mất đảo ấy. Là người trung thành của Đảng Gibơlanh[21], Côngrat mở hội mừng lớn nhân dịp đó. Một người coi ngục cho Giannôttô biết tin. Thế là anh lớn tiếng thở dài:

- Than ôi! - Anh nói - từ mười bốn năm nay tôi lênh đênh khổ sở khắp nơi, tôi đã không chờ đợi việc gì khác. Bấy giờ khi việc đã đến, tôi lại mất hết hy vọng về hạnh phúc, và ở trong một nhà tù mà chỉ có chết mới hòng thoát ra được.

- Anh nói gì? - Người coi ngục kêu lên - những cuộc tranh giành của các nhà vua quyền thế quan hệ gì đến anh? Anh liên quan gì tới Xixilơ?

- Lòng tôi như bị xé nát, khi tôi nghĩ đến địa vị cha tôi trước đây ở đấy. Dù tôi còn rất bé. Khi ở đấy thoát ra đi, tôi nhớ rõ là cha tôi đã là thống đốc xứ ấy hồi vua Manfrêt còn sống.

- Vậy cha anh là ai?

- Cha tôi ư? Vì lúc này tôi ở ngoài vòng nguy hiểm mà trước đây tôi vẫn sợ dòng dõi mình bị phát giác, cho nên tôi có thể nói ra mà không lo ngại. Trước kia, người ta đã gọi, và nếu ông cụ còn sống, bây giờ người ta vẫn gọi ông là Arighettô Gapêxê. Còn về phần tôi, tên tôi chẳng phải là Giannôttô đâu mà là Giuyxfrêđi. Và tôi tin chắc rằng, nếu tôi rời nơi này để trở về Xixilơ thì ở đó tôi sẽ có một địa vị rất cao.

Người trung hậu nọ không hỏi gì thêm nữa, và khi có dịp liền kể đầu đuôi câu chuyện với Côngrat. Không để cho người coi ngục thấy ông chú ý gì đến việc đó, Côngrat đến gặp Bêritôla, và lịch sự hỏi xem bà có từng sinh hạ với ông Arighettô một người con trai tên là Giuyxfrêđi không. Phu nhân khóc giàn giụa và đáp rằng, nếu nó còn sống thì con trai lớn của bà sẽ mang tên ấy và sẽ hai mươi hai tuổi. Nghe nói, Côngrat ngờ kẻ bị giam là người con trai ấy. Ông cho rằng nếu quả như vậy thì ông có thể cho đôi thanh niên lấy nhau, và một cuộc nhân duyên như thế, chứng cớ nổi bật về sự khoan hồng của ông, sẽ xóa bỏ cả vết nhơ làm ô danh ông lẫn con gái ông. Ông cho gọi Giannôttô đến hỏi cặn kẽ về đời sống đã qua của anh và thấy những bằng chứng cứ rất đáng tin rằng anh đích thực là Giuyxfrêđi, con trai của Arighettô Capêrê.

- Giannôttô, - ông bảo anh, - anh biết đấy, anh đã xúc phạm tôi tới mức nào và bằng cách nào ở chính con gái tôi trong khi, để đáp lại những đối xử thân ái của tôi đối với anh, đáng lẽ là người phục vụ tốt anh phải quan tâm đến những lợi ích của tôi và hết lòng tận tụy vào việc ấy. Bao ông chủ, khi bị đối xử như anh đối xử với tôi, sẽ làm cho anh chết trong nhục nhã! Chính sự khoan hồng của tôi đã cứu vớt anh. Song, nếu sự thể như anh nói và tôi biết anh là con trai một dòng dõi cao quý thì tôi muốn, khi nào chính anh cũng muốn thế, chấm dứt những đau khổ của anh, đưa anh ra khỏi những cực nhục của của nhà tù này mà anh đã chịu đựng, và do đó đem lại niềm rạng rỡ phải có cho danh dự của anh cũng nhu danh dự của tôi. Bị tình yêu thúc đẩy anh đã yêu Xpina, làm ô nhục cho anh và cho nó, Xpirana góa chồng, anh biết đấy, và anh cũng không phải không biết nó có của hồi môn rất hậu. Anh biết tính nết nó và gia đình nó. Tôi không nói gì về hoàn cảnh hiện thời của anh. Khi nào anh nói gì về hoàn cảnh hiện thời của anh. Khi nào anh muốn, tôi sẽ sẵn sàng gả cho anh với tất cả vinh dự người con gái mà nỗi ô nhục của nó đã khiến nó thành tình nhân của anh. Anh sẽ ở lại đây chừng nào anh thích với danh nghĩa là người con, ở bên nó và tôi.

Nhà tù tuy làm thương tổn xác thịt Giannôttô, nhưng đã chẳng làm suy chuyển gì đến cái cao quý tâm hồn do nguồn gốc của anh, và tình yêu sâu sắc của anh đối với người tình. Mặc dù trong lòng rất muốn nhận một đề nghị như vậy, và dù biết mình hoàn toàn nằm trong tay Côngrat anh vẫn không muốn rút bỏ một chữ nào trong những lời mà tâm hồn cao thượng khiến anh phải nói:

- Thưa ngài Côngrat, - anh đáp, - không phải lòng ham danh vọng, hay mồi phú quý, hoặc chuyện tương tự đã thúc đẩy tôi và tôi không phải là một kẻ phản bội đã muốn làm hại ngài hay những lợi ích của ngài. Tôi đã yêu con gái ngài, tôi đang yêu nàng và tôi sẽ yêu nàng mãi mãi, vì tôi thấy nàng xứng đáng với tình yêu của tôi. Và nếu những kẻ tôi tớ hèn hạ có thể thấy tôi đã khiếm khuyết với nàng thì đó là một lỗi lầm cố hữu với tuổi thanh niên, mà tôi đã phạm phải với nàng. Nhưng gạt bỏ mọi thiên hướng như thế thì cũng sẽ là gạt bỏ ngay cả tuổi trẻ. Nếu các cụ già chịu khó nhớ tới thời thanh xuân của mình và cân nhắc những sai lầm của người khác với chính những sai lầm của mình thì lỗi ấy sẽ không nghiêm trọng như ngài và nhiều người khác buộc cho nó. Vả chăng, tôi đã phạm nó với tư cách là một người bạn, chứ không phải là một người thù. Còn về đề nghị ngài nói với tôi, nó làm thỏa mãn các nguyện ước xưa nay của tôi. Nếu tôi đã tin rằng một ân huệ như thế có thể ban cho tôi thì tôi đã cầu xin nó từ lâu rồi. Hy vọng của tôi được thấy nó thực hiện càng mong manh thì nó sẽ càng là quý hóa cho tôi. Vậy nếu ý định của ngài không đáp ứng những lời ngài nói thì xin ngài đừng nuôi dưỡng tôi bằng một hy vọng điên rồ. Ngài hãy cho tôi trở về nhà tù, ở đấy, ngài hãy bắt tôi chịu mọi sự hành hạ ngài thích. Về phần tôi, chừng nào tôi còn yêu Xpina thì tình yêu của tôi đối với nàng sẽ buộc tôi, dù ngài có làm gì chăng nữa, phải tỏ lòng yêu kính với ngài.

Nghe nói vây, Côngrat rất cảm phục và coi chàng thanh niên là một người tâm hồn cao thượng, ông thấy tình yêu ấy là nồng nhiệt, và lòng yêu mến của ông đối với chàng vì thế tăng thêm. Ông đứng dậy, ôm ghì lấy chàng và hôn chàng. Rồi, không trì hoãn lâu hơn, ông ra lệnh hãy dịu dàng đưa Xpina đến.

Trong nhà giam của mình. Xpina đã trở nên gầy còm, xanh xao và yếu đuối, cũng như Giannôttô, có vẻ là một người khác, nàng chẳng còn gì gợi nhắc tới cô Xipna ngày trước. Trước mặt Côngrat, hai người ưng thuận kết hôn với nhau, theo đúng phong tục tập quán của ta.

Trong mấy hôm, không để ai nghi ngờ chút cả về các sự việc, Côngrat lo thu xếp mọi đòi hỏi, thú vui và hạnh phúc của họ. Rồi ông nghĩ là đã đến lúc nghĩ tới niềm vui của các bà mẹ, ông cho mời vợ ông bà bà Cavrinôla tới, và quay sang phía bà này:

- Thưa bà, nếu tôi trả lại cho bà người con trai cả của bà, kết hôn với một trong các con gái tôi thì bà sẽ bảo sao?

- Tôi sẽ chỉ có thể nói một lời và chỉ một lời thôi: lòng biết ơn của tôi đối với ông là rất lớn, nhưng nếu nó có thể lớn hơn thì cũng đến ngang với mức ông trả lãi cho tôi cái mà tôi tha thiết hơn cả bản thân mình. Trả lại cho tôi người con trai và nó lại được như lời ông nói, là đem lại cho tôi một phần những ước mong của tôi đã mất. Mắt đẫm lệ, bà im lặng. Bấy giờ Côngrat nói với bà hầu tước:

- Còn bà, thưa bà, có một con rể như vậy bà sẽ thấy thế nào?

- Được ông ưng cho thì dù chẳng phải một người quý tộc mà là một anh khuân vác tôi cũng sẽ xin bằng lòng.

- Thưa các bà, chỉ ít lâu nữa tôi mong sẽ làm vừa ý các bà.

Trong khi đó, Côngrat nhận thấy đôi thanh niên đã lấy lại được vẻ mặt họ có ngày trước, ông cấp cho họ quần áo hợp với địa vị họ, và hỏi Giuyxfrêđi:

- Cái vui của anh sẽ tới mức nào, nếu hạnh phúc gặp lại mẹ anh bổ sung thêm vào hạnh phúc hiện thời của anh?

- Tôi không dám tin rằng những thử thách của một cuộc đời quá sóng gió còn để cho bà sống đến ngày nay. Song, nếu được như vậy thì ngài sẽ thấy tôi vui sướng đến tột độ, nhờ những lời bà khuyên bảo, tôi nghĩ tới có đủ sức khôi phục lại một phần lớn những lợi ích của mình ở Xixilơ.

Côngrat bèn cho mời hai bà tới. Họ vui mừng tiếp đón cô dâu mới, và rất ngạc nhiên tự hỏi không biết Côngrat nghe theo cảm hứng nào mà lại có lòng tốt đến mức chọn Giannôttô làm rể.

Song, những lời nói của Côngrat đã khiến Bêritôla chăm chú nhìn Giannôttô. Một bản năng thầm kín đánh thức ở bà ký ức về những nét mặt thơ ấu; đúng là mặt con trai bà! Và không đợi có thêm chứng cớ, bà nhảy tới ôm choàng lấy cổ anh. Tình yêu thương và vui mừng quá đỗi của người mẹ không để cho bà nói được một lời nào, và mọi khả năng cảm xúc ở bà giụi tắt. Bà ngã lịm trên cánh tay con trai. Còn Giuyxfrêđi, anh ngạc nhiên đến tột bực; rất thường gặp bà Bêritôla ở lâu đài như vậy mà chẳng hề bao giờ ngờ vực gì hết. Nhưng anh nhận ra ngay lập tức hơi hướng của mẹ, và tự trách chính mình đã sơ ý, anh ôm lấy mẹ trong cánh tay; mắt chan hòa lệ, anh âu yếm hôn mẹ.

Tự nhiên sự ân cần cảm động của bà hầu tước và của Xpina nước lạnh và những chăm sóc khác làm cho Bêritôla hồi sức. Bà lại ghì con trai sát trái tim mình, rỏ lệ như suối, và thì thào những lời dịu ngọt. Tình mẹ con khiến bà hôn đến hơn ngàn lần một người con kính cẩn nhìn bà, mà nhận lấy những cái hôn.

Những biểu lộ ấy của một niềm vui trong sạch đến thế tái diễn ba bốn lần khiến mọi người sung sướng và rất thích thú. Rồi mẹ con kể lại cho nhau nghe những bước phiêu lưu của mỗi người. Trước sự thỏa mãn chung Côngrat báo tin cuộc hôn nhân vừa qua - công trình của ông - và mọi sự chuẩn bị ông sắp xếp cho một hội mừng tráng lệ. Bấy giờ Giuyxfrêđi nói:

- Thưa ông Côngrat, con chịu ơn ông về bao niềm vui sướng, và bấy lâu ông đã trọng vọng mẹ con. Xin ông hãy gia ơn làm nốt tất cả những gì trong quyền lực của ông. Trong những ngày hội mừng này, con xin ông cho mẹ con và chính con cái hạnh phúc được tiếp đón em trai con ở đây. Chú ấy vẫn là nông nô ở nhà ông Guaxparanh Đôria như con đã thưa với ông, ông ta đã bắt cả hai chúng con trong một cuộc đột kích của bọn cướp biển. Sau đó xin ông phái một người ủy quyền nào tới Xixilơ. Mong rằng người ấy điều tra cho đúng tình hình của xứ đó và cố tìm biết cha con là Anghettô đã ra sao người đã chết hay còn sống, và nếu người còn sống thì đang ở cảnh ngộ nào. Con mong rằng người của ông khi trở về đây đã nắm đầy đủ các tình tiết đó.

Côngrat ưng thuận điều thỉnh cầu của Giuyxfrêđi. Ông không để phí một phút một giây và phái những người đưa tin rất chắc chắn tới Giênơ cũng như tới Xixilơ.

Người đi Giênơ gặp ông Guaxpananh và nhân danh Côngrat, khẩn khoản xin ông hãy trả Xcaxiatô trở về cùng với người vú nuôi. Người ấy kể lại chi tiết thái độ của Côngrat đối với Giuyxfrêđi và mẹ cậu ta, Guaxpananh nghe câu chuyện rất lấy làm lạ, rồi khẳng định:

- Chắc chắn rằng tôi sẵn sàng làm mọi việc để ông Côngrat vui lòng. Đúng là ở nhà tôi từ mười bốn năm nay có cậu con trai mà bác đòi về, cùng với mẹ cậu ấy. Tôi sẽ vui lòng trả họ về cho chủ bác. Nhưng bác hãy thay mặt tôi mà nói với ông rằng, ông nên thận trọng đừng cả tin nghe những lời lảm nhảm của Giannôttô mà bác bảo bây giờ lấy tên là Giuyxfrêđi. Anh chàng ấy tinh ranh hơn là chủ bác tưởng đấy.

Nói vậy rồi, ông cho hậu đãi người sứ giả trung thực. Nhưng ông ngầm gọi người vú nuôi, và hỏi chị cặn kẽ. Hay tin xứ Xixilơ nổi dậy, và biết Arighettô còn sống người đàn bà ấy vội gạt bỏ nỗi sợ hãi đã cảm thấy trước kia. Chị kể lại mọi chi tiết cho Guaxparanh nghe, bộc lộ các lý do đã quyết định các xử sự của mình. Lời chị vú nuôi xác nhận đúng lời người đưa tin của Côngrat. Guaxparanh bắt đầu tin những điều người ta nói với ông. Ông là người hết sức thận trọng, và cho đi thăm dò từ nhiều phía. Kết quả các cuộc điều tra khẳng định dần dần lòng tin của ông. Ông thấy xấu hổ là đã lăng nhục một thanh niên, con một người đã có và đang lấy lại biết bao uy tín. Ông muốn chuộc sai lầm của mình. Ông có một cô con gái dễ thương mười một tuổi, ông gả cô cho Xcacixatô và cho của hồi môn rất trọng hậu. Nhân dịp này, ông mở hội mừng lớn, rồi cùng với đôi trẻ, người vú và sứ giả của Côngrat, ông lên một chiến thuyền chở đầy đủ mọi thứ cần thiết, và đi Lơrixơ. Côngrat tiếp đón ông, và dẫn ông cùng những người cùng đi về một lâu đài, rất gần những nơi đã sắp xếp mọi việc cho hội mừng lớn.

Nỗi vui của một bà mẹ gặp lại con trai, nỗi vui của hai anh em, những tình cảm mà cả ba mẹ con đã bộc lộ với vú nuôi nỗi hân hoan của tất cả mọi người dành cho Guaxparanh, con gái ông, những lời cảm ơn của Guaxparanh, niềm phấn khởi chung, có Côngrat, vợ, các con và bạn hữu ông cùng chia sẻ, chỉ là điều không lời nào tả xiết. Xin để nhường, thưa các chị, trí tưởng tượng của các chị bổ sung, cho chỗ khiếm khuyết ấy.

Song Chúa, người nhân ân từ lớn, khi đã bắt đầu ban phát, còn muốn nâng niềm vui đó đến tột độ. Bằng cái tin vui sướng là Arighettô còn sống và đang ở địa vị hiển hách. Tiệc hội đang tưng bừng, và tân khách ở bàn ăn các phu nhân và các lãnh chúa, còn đang chuốc rượu thì thấy xuất hiện người đưa tin đã đi Xixilơ về. Giữa các tin khác, lời tường thuật của người đó nói về Arighettô. Vua Saclơ mới đầu giam ông trong ngục. Nhưng đảo nổi dậy chống lại vua, nhân dân cuồng nhiệt chạy tới nhà tù, giết lính canh, kéo người bị giam ra khỏi ngục tối. Chính ông là kẻ thù không đội trời chung của vua Saclơ; người ta tôn ông lên làm chủ soái, và theo ông người ta truy kích, tàn sát người Pháp. Vậy, ông được vua Pie hết sức yêu quý, ngài trả lại cho ông tất cả tài sản và địa vị cao quý của ông. Ngoài ra, Arighettô đã hết sức thân ái tiếp đón người đưa tin trung hậu và vui mừng khôn tả khi nghe nói đến vợ và con trai, mà ông đã không được tin gì từ khi bị vào tù.

Ông liền cử vài người quý tộc dùng một chiếc thuyền buồm nhẹ đến chỗ Côngrat và chuẩn bị ra mắt cử tọa Chúng ta thừa hiểu rằng người đưa tin được tiếp đón nồng nhiệt như thế nào và mọi người hoan hỷ biết bao khi nghe thuật lại chuyện Côngrat cùng một số bè bạn thân thiết ra đón những người quý tộc đến tìm Bêritôla và Giuyxfrêđi. Ông tiếp họ rất niềm nở, và mời họ cùng dự bữa tiệc mới tới nửa chừng, Bêritôla, Giuyxfrêđi, không nói đến những người khác vô cùng vui sướng được gặp họ. Thành thử người ta chưa lừng bao giờ nghe nói đến những nỗi vui mừng to lớn như vậy. Song trước khi ngồi vào bàn tiệc, những người quy tộc, với hết khả năng và sự diễn đạt khéo léo, đứng ra thay mặt Arighettô để cảm tạ ông Côngrat và phu nhân về sự trọng vọng đã dành cho vợ và con lãnh chúa của họ, họ nói thêm rằng Arighettô với tất cả uy tín của ông mong sẽ có dịp được đền trả ân nghĩa các vị chủ nhân. Rồi quay sang phía Guaxparanh, mà những sự giúp đỡ đã khiến họ ngạc nhiên sung sướng, họ nói chắc rằng, một khi biết thái độ của ông đối với Xcacxiatô, Arighettô cũng sẽ bày tỏ với ông một lòng biết ơn như vậy và còn hơn nữa, sau đó, cùng với các chú rể họ dự bữa tiệc thịnh soạn mừng các cô dâu mới.

Ngày hôm ấy, không phải chỉ có Côngrat mừng cho Giuyxfrêđi và tất cả những thân nhân hoặc bạn hữu của chàng rể mình. Biết bao lời chúc tụng tiếp thêm cho những lời chúc tụng của ông. Nhưng cái gì cũng có lúc kết thúc. Bêritôla phu nhân, Giuyxfêđi và những người khác quyết định ra đi, mặc dù Côngrat, bà hầu tước và Guaxparanh khóc lóc. Cùng với Xpina, họ lên thuyền buồm và nhổ neo. Một cơn gió thuận nhanh chóng đưa họ về Xixilơ. Ở Palecmơ, mọi người cũng được Arigheltô tiếp đón tưng bừng khôn xiết. Người ta tin rằng ở thành phố ấy sau đó - vì hiểu rõ giá trị của ân nghĩa được nhận - mọi người sống lâu trong tình yêu thương của Chúa trời.