NHÀ HIỀN TRIẾT PHÁI ÊPIQUYR (hay TẠI NHÀ NHỮNG NGƯỜI CHẾT)-

Với một sự ngạo mạn lịch sự. Guyđô Cavancăngđi phóng một câu cho nhiều kỵ sĩ đang xông tới để bắt chộp mình.

(Êlidơ kể chuyện)

Êmili vừa kể xong truyện ngắn của nàng thì Hoàng Hậu thấy chỉ còn có mình để lên tiếng bèn nói như sau:

- Thưa các bạn đáng yêu, tôi có thể nói là các bạn đã lấy mất của tôi ít ra là hai truyện, mà tôi cũng định đem ra kể. May sao, tôi lại có một truyện nữa, chưa ai nghĩ tới. Các bạn sẽ thấy trong đó một câu thú vị, một câu cay nhất và mạnh mẽ nhất mà tôi được biết từ trước đến giờ.

Ở Flôrăngx ngày xưa có nhiều tập tục tuyệt đẹp. Vậy mà lòng tham lam và ham của đã đánh bại đi mất. Một trong số nhiều tập tục đó là ở một khu phố có một hội, gồm những người được chọn lọc. Mỗi thành viên của hội này lần lượt mời các bạn ăn một bữa, có thể mời cả những người ngoài hội có danh tiếng, nếu đang ở đô thị. Mọi người trong hội đều mặc đồng phục, ít nhất mỗi năm một lần, những người cao quý và giàu có nhất cũng đi ngựa rong chơi với nhau qua các phố, đôi khi còn bày các trò thi võ hoặc các trò khác tương tự như các cuộc thao luyện võ. Trong các hội nói trên, người ta chú ý đến hội của ông Brettô Brunenletsi. Ông ta có ý muốn lôi kéo vào hội một thanh niên tên là Guyđô Cavancăngđi. Ông tìm hết mọi cách để lôi kéo anh, vì ông biết rõ tất cả giá trị của chàng thanh niên, vừa có tài trí lại vừa ham mê khoa học và triết học. Song, đó không phải là điều khiến ông Brettô và mọi người trong hội quý chuộng chàng nhất. Guyđô vốn tính hồn nhiên rất vui vẻ, nói năng hoạt bát cực kỳ ngay thực, môn thao luyện nào cũng thạo, việc gì làm cũng có duyên và dễ dàng hơn những người khác. Chàng rất giàu và trong chốn xã giao lại là người tinh tế nhất, biết nhìn nhận tài năng để suy tôn nó. Mọi việc đã làm để lôi kéo chàng vào hội đều không xong, Brettô và bè bạn ông nghĩ rằng chính sự ham mê triết học đã khiến chàng ưa cô tịch hơn là giao du. Chàng nổi tiếng là người rất tôn sùng Êpiquya và muốn theo đòi nhà hiền triết đó đôi chút. Những người không cảm thông với chàng, đã cho rằng chàng học chỉ cốt để tự thuyết phục mình là không có Chúa.

Một hôm chàng triết gia trẻ tuổi ấy, ở nhà thờ Thánh Misen - Ortô ra về, đi qua lớp học của Adimari để tới nhà thờ thánh Jăng, bấy giờ còn có mộ đá hoa bao quanh, như những mộ bây giờ người ta thấy ở đền Thánh Rêepparê vậy Chàng dừng lại trước những lăng và trong khi đọc các bia mộ thì ông Brettô trông thấy ông ta đang đi ngựa với bà bạn trong hội qua quảng trường đến Thành Rêparê.

Thoạt nhìn thấy chàng giữa các ngôi mộ nọ, ông Brrettô bàn ngay với chúng bạn cùng đi đến trêu chơi. Họ liền thúc ngựa như kiểu muốn xông tới chàng và khi đã gần xô vào chàng thì chàng mới kịp nhận thấy họ.

- Này anh Guyđô, - họ hỏi khi đã tới gần, - tại sao anh từ chối vào hội chúng tôi? Anh mong anh tìm ra được những lý lẽ đủ để tiêu hủy sự tồn tại của Chúa ư? Và cho là anh có thành công chăng nữa thì anh đã hơn được gì nào?

Guyđô thấy mình bi bắt chộp và bao vây liền bảo họ:

- Thưa các ông, tôi đang ở nhà các ông đây, các ông có thể vi phạm những luật lệ đãi khách và muốn làm gì tôi thì làm.

Vốn rất lanh lẹ, chàng tì tay lên một ngôi mộ khá cao, lấy đà nhảy sang phía bên kia mộ rồi bình tĩnh rút lui. Mấy tay kỵ sĩ nhìn nhau lấy làm ngạc nhiên về cái nhảy của chàng kêu lên:

- Có phải đó là con người mà người ta hết lời ca tụng tài trí và sự thông thái đó không? Câu trả lời của anh ta đúng ở chỗ nào? Hắn nói là đang ở tại nhà chúng ta, thế mà nơi hắn đang đứng có phải đâu là của chúng ta, của hắn hay của mọi công dân khác, nó là của chung tất cả mọi người. Hẳn là hắn đã mất trí:

- Các anh mất trí thì có, - ông Brettô bây giờ mới nói, - nếu các anh không hiểu lời anh ta vừa nói. Anh ta đã thẳng thắn và bằng ít lời chửi chúng ta một câu sâu cay nhất đó. Những ngôi mộ này, các anh nghĩ xem, chính là nhà của những người chết, vậy mà anh ấy bảo là nhà chúng ta, tức là muốn nói chúng ta và những kẻ ngu dốt khác cũng giống như người chết, nếu so sánh với anh ta và các nhà thông thái khác, vậy đứng về phương diện ấy, anh ta có thể nói là anh đang ở tại nhà chúng ta.

Bấy giờ ai nấy mới hiểu ý câu nói của Guyđô và đều lấy làm bẽn lẽn. Không ai trong bọn còn có ý định trêu chọc chàng ta nữa, và họ mãi mãi coi ông Brettô đúng là một người có trí phán xét tinh tế.