NGÀY THỨ MƯỜI CỦA MƯỜI NGÀY -

Êmili chuyển vòng nguyệt quế sang cho Păngfin, người cuối cùng, để làm vua trong ngày thứ mười. Chàng ấn định rằng, trong ngày đó, các truyện ngắn là nhằm vào "những người vì hào phóng hay vì hoa lệ đã có một hành động đẹp. trong tình yêu hoặc bất cứ tình cảm nào khác".

ÔNG RÔGIÊ

(hay CON LA CÁI CỦA VUA ANGFÔNGX)

Một hiệp sĩ đến phụng sự vua Tây Ban Nha, ông nghĩ mình được ân tứ kém. Bằng những sự việc chứng minh, nhà vua làm cho ông thấy rằng lỗi không phải tại mình, mà tại sự rủi ro của số phận. Sau đó, vua ban cho ông những tặng phẩm rất hậu.

(Nêifin kể chuyện).

- Các bạn thân mến, tôi phải coi là một đặc ân được vua cho tôi cái vinh dự kể chuyện đầu tiên ngày hôm nay. Truyện của tôi sẽ nói về sự hoa lệ, đức tính có tác dụng tô điểm làm đẹp, làm nổi bật đức hạnh như vừng dương tỏa cái đẹp và ánh sáng ra khắp hầu trời. Đó là chủ đề câu chuyện tôi sắp kể với các bạn, tôi nghĩ là truyện rất hay và rất bổ ích.

Ông Rôgiê đơ Figlôvăng là một trong các hiệp sĩ anh dũng và đáng yêu nhất của thành Flôrăngx, cũng có thể là một trong những người chính trực nhất mà thành Flôrăngx có thể lấy làm tự hào. Ông rất giàu có, lại nóng lòng muốn được hiển danh, nhưng thấy xứ Tôxcan không thích hợp mấy cho ý đồ của mình nên ông quyết lâm sang Tây Ban Nha một thời gian làm bề tôi vua Anfôngx, một ông vua mà danh tiếng làm lu mờ hết thảy vua các nước láng giềng. Vậy ông sang thủ đô Mađrit, đem theo một số đông tùy tòng và được nhà vua tiếp đón rất nồng hậu.

Sống lộng lẫy bên vua một thời gian, ông Rôgiê tỏ ra nổi bật vì nhiều võ công hiển hách và không bao lâu nổi tiếng là một người anh dũng. Tuy nhiên, sau khi theo dõi kỹ tính nết và cách đối xử của nhà vua, ông thấy ông nhà vua này có thói ban ơn khá lộ liễu và không phải công lao bao giờ cũng được dự phần ân sủng. Lâu đài, chức vụ, lãnh địa nam tước đem phân phát cho những kẻ tối tăm, bọn này giành được chỉ là nhờ ở mánh lới thậm thụt chốn cung đình. Ông Rôgiê tự biết mình, hiểu rất rõ giá trị mình và thấy người ta quên mình trong ban thưởng thì ông nghĩ sự lãng quên đó là bất công, làm tổn thương danh dự mình. Do đó ông quyết định rút lui, và khi đề đạt ý kiến ấy lên vua thì được vua chuẩn y ngay. Nhà vua làm quà cho ông một con la cái đẹp nhất, tốt nhất trong các chuồng của mình, sao cho hợp ý muốn của ông Rôgiê trong chuyến đi xa dự định. Rồi nhà vua ngầm sai một cận thần vốn được tin cẩn về sự khôn ngoan, ý tứ, tìm cách đi theo ông, nhưng không để ông biết là vua sai, cốt nghe lỏm xem ông sẽ nói gì về vua để tường thuật lại rồi liệu đường đưa ông trở lại triều đình, sau khi ông đã lớn tiếng kêu ca. Viên quan làm đúng vai trò của mình. Ông ta rình lúc ông Rôgiê ra khỏi đô thành. Thấy ông Rôgiê lên đường, ông ta bèn đi theo, đến gần nói rằng mình sang Ý và đi cùng với ông Rôgiê làm bạn đường. Mới đầu hai người nói chuyên linh tinh và chung chung, nhưng vào khoảng chín giờ, viên quan bảo ông Rôgiê.

- Tôi nghĩ là đã đến lúc cho súc vật đi tiểu và ăn uống tí chút.

Họ vào một quán ăn, ở đấy các súc vật đi tiểu, chỉ trừ có con la. Ông Rôgiê nhận thấy thế. Rồi họ lại lên đường. Tới một con suối, họ cho súc vật uống nước thì con la lại đi tiểu. Ông Rôgiê kêu lên:

- Con la chết tiệt này! Sao nó giống bản tính chủ nó thế.

Viên quan không bỏ qua câu nói đó. Ông ta đã ghi nhiều câu nói khác về nhà vua, nhưng đều là nói tốt. Sáng hôm sau, viên quan đã khéo buộc ông Rôgiê quay trở lại. Ai cũng cho rằng không thể thuyết phục được ông Rôgiê quay lại nên ông ta đã phải dựa vào lệnh nhà vua. Dù sao, Vua Anfôngx đã nghe biết trước câu nói của ông Rôgiê, cho vời ông vào, niềm nở tiếp và hỏi tại sao ông lại so sánh mình với con la của mình.

Chẳng hề lúng túng, nhà quý tộc thành Flôrăngx trả lời:

- Tâu bệ hạ, thần so sánh như vậy là vì thấy đúng thế. Quả thực con la của thần không đái ở nơi không đáng đái thì theo thần, nó cũng hành động như hoàng thượng, lúc đáng ban ơn thì hoàng thượng lại không ban, bởi vì hoàng thượng đã giội ơn mưa móc cho những kẻ không xứng đáng, còn những người không từ việc gì để đáng hưởng thì hoàng thượng chẳng đã trối kệ đó sao?

- Khanh ơi? - nhà vua nói. - nếu trẫm không ban thưởng cho khanh như nhiều người khác, không phải là trẫm không biết rằng khanh còn xứng đáng đơn nhiều so với những kẻ đã được trẫm ban ơn. Trẫm biết tất cả giá trị của khanh, trẫm phải thừa nhận với khanh điều đó, nhưng ngôi sao chiếu mệnh của khanh cứ chống lại ý muốn của trẫm. Khanh nên trách nó, chứ đừng trách trẫm. Đây trẫm muốn cho khanh thấy một chứng cớ rõ ràng.

- Tâu bệ hạ. - Rô giê đáp, - Thần không phàn nàn chút nào là đã không được phần ân sủng của bệ hạ, bởi thần không băn khoăn vì ý muốn tăng thêm của cải của mình, mà chỉ phàn nàn rằng sự quên lãng của bệ hạ có vẻ như làm chứng ngược lại với công lao và ý nguyện của thần là kẻ luôn luôn muốn xứng đáng với lòng yêu quý của bệ hạ. Tuy nhiên, thần xin ghi nhận lời bệ hạ vừa với tất cả lòng tôn kính và biết ơn, và xin sẵn lòng xem bất cứ điều gì bệ hạ muốn, mặc dù bệ hạ không chút nào phải biện bạch gì với thần.

Nhà vua dẫn ông Rôgiê vào một phòng lớn mà ngài đã ra lệnh cho bày ở đó hai cái hòm khóa kín. Rồi vua bảo ông, trước mặt nhiều người.

- Một trong hai hòm đó đựng vương miện, quyền trượng và các đồ trang sức quý nhất của trẫm, còn hòm kia chỉ đựng đất thôi, bây giờ khanh muốn lấy hòm nào thì lấy, trẫm biếu khanh cái hòm khanh sẽ chọn. Qua cuộc thử thách này khanh sẽ thấy ai bất công với khanh, ngôi sao của khanh hay trẫm.

Ông Rôgiê làm theo lệnh vua. Nhà vua sai mở cái hòm ông đã chọn, té ra hòm đựng đất, vua Anfôngx cười:

- Đấy nhé, điều trẫm nói về ngôi sao bản mệnh của khanh là rất đúng. Song, tài năng của khanh đáng cho trẫm sửa chữa cái ảnh hưởng tối tăm của nó. Trẫm đã biết khanh chẳng có ý muốn trở thành người Tây Ban Nha một chút nào, cho nên trẫm không ban lâu đài, chức vị cho khanh, nhưng trẫm muốn tặng khanh cái hòm mà số phận của khanh đã gạt ra. Khanh hãy đem nó về nước, mong rằng đối với khanh cũng như với các người thân của khanh, nó sẽ là một bằng chứng về tài đức của khanh sự ân cân của trẫm ban thưởng công lao.

Ông Rô giê nhận tặng vật, và sau khi đã hết lời cảm ơn nhà vua, ông lại lên đường về xứ Tôxcan, lòng vui phơi phới.

THIỀU QUANG dịch.