- III - TIẾN VỀ ROME

On peut faire une revolustion sans

barricddes, sans combats dans les

rues sans cadavers sur les trottoirs.

CURZIE MALOPARTE

BASTA

Sang năm 1920, đồng lire mất giá dữ tợn, gía chỉ còn bằng nửa năm 1919. Biểu tình,Cờ đỏ quốc tế ca càng làm cho tiền tệ mất giá mau hơn. Dân chúng bực bội lên án thợ thuyền về cái bệnh bãi công, tiếng Ý gọi là scioperomania (grevomanie). Dân chúng cũng chê chính phủ Nitti quá bạc nhược cứ lùi đến độ chấp thuận trả lương cho cả những ngày công nhân bãi công. Phe tư sản kêu trời và bảo nhau hãy chấm dứt tình trạng thối nát cắn quanh lẫn nhau để làm heo sữa cho phe thù nghịch. Thượng nghị sĩ De Cupis nói to vào mặt thủ tướng Nitti:

“Tôi hỏi ông đến bao giờ ông mới dám nói tiếng “basta! (thôi đủ rồi) với những hành động phá hoại đó?”.

Nitti trả lời:

“Nếu bãi công là tai hại, thì còn điều tai hại hơn nữa là những người tưởng làm gì được cho tổ quốc bằng những hành động bất xứng”.

Nitti đã chẳng được giai cấp vô sản yêu quý nay ông bị giai cấp tư sản ghét thậm tệ luôn.

Ngày 7 tháng 3 năm 1920, giới tư sản triệu tập một đại hội do kỹ nghệ gia Silvestri làm chủ tịch để tìm biện pháp đối phó với cuộc khủng hoảng xã hội đang làm tê liệt nước Ý. Đây là đại hội lịch sử mà báo chí đặt tên là “Confindustria”, chữ viết tắt của “Confederazione generale det l’Industria”. Vấn đề đặt ra trước nhất là một chính phủ mạnh và họ thảo kế hoạch lật đổ chính phủ Nitti.

Đòn đầu tiên, đảng Bình dân tuyên bố rút khỏi các chức vị trong nội các. Nitti liền cải tổ nội các bằng cách trám những lỗ hổng, điền thế số bộ trưởng giám đốc ra đi bằng những người bất đắc dĩ kèm theo lời tuyên bố:

“Tôi lo ngại hành vi bạo động của nhóm cách mạng nhưng tôi còn lo ngại hơn đối với những phá hoại từ khuynh hướng chính trị khác”.

Đến đây, đảng xã hội phạm vào lỗi chính trị khá nặng. Để vuốt Nitti, một lãnh tụ xã hội nói trên diễn đàn:

“ Cách mạng là một kỷ nguyên chứ không phải là một ngày. Chúng ta sẵn sàng chờ đợi và chiến đấu năm này qua năm khác, trường kỳ và gian khổ”.

Bài diễn văn làm thất vọng hầu hết những người tin tưởng, hy vọng vào đảng xã hội sẽ đem ngay cho họ cuộc đời mới. Nữ cán bộ Kulischoft trong bức thư viết cho lãnh tụ Turati bảo: “ Bài diễn văn ấy đưa chúng ta vào con đường tự sát”.

Bãi công vẫn tiếp tục, tuy nhiên, nhóm lãnh tụ già của đảng không chịu tiến xa hơn từ chối không ủng hộ hay giúp đỡ mọi hành vi quá khích. Thành thử đội tiền phong của Gramsci chẳng làm gì được hơn, còn phong trào bãi công của mấy triệu thợ thuyền trên toàn quốc tuy có gây bế tắc cho chính quyền nhưng chính mình cũng lâm vào tình trạng bế tắc.

Nhiều nơi để chống lại bãi công triền miên, sinh viên, học sinh tình nguyện đến làm việc cho các kho hàng hoặc tự động đi làm vệ sinh thành phố như đổ rác, quét đường.

Ngày 9 tháng 5, nội các Nitti bị bất tín nhiệm phải từ chức.

Ngày 21 tháng 5, Nitti lại đứng ra lập nội các lần thứ ba.

Sinh viên quốc gia cực đoan và đảng phat xit liên kết họp tại trường đại học Rome định biểu tình trước hoàng cung nhưng quân ngự lâm không cho, gây thành xô sát, 4 cảnh sát chết cùng với 1 người trong nhóm biểu tình.

Nội các Nitti gặp thêm khó khăn.

Giolitti xuất đầu lộ diện sau thời gian dài im tiếng, ông cho báo chí phỏng vấn và trả lời mọi câu hỏi chính trị có tính cách nóng bỏng nhất. Gần hết các khuynh hướng bảo thủ đều mong Giolitti trở lại để khỏi phải thấy Nitti nữa, để xóa bỏ những vết tích chiến tranh để tái xây dừng nước Ý êm đềm xưa.

Ngày 4 tháng 6, Nitti tự giáng cho mình nhát ân huệ bằng việc đưa ra một sắc luật cho tăng giá bánh mì. Khắp nơi bàn dân thiên hạ chửi rủa lung tung. Hàng loạt biểu tình đẫm máu nổi dậy, mọi ngành tê liệt.

Ngày 9 tháng 6, nitti phải rút sắc luật kia về và đưa đơn từ chức. Sau này, ông viết trong cuốn hồi ký “ Révélation” rằng:

“Chính là nhóm tài phiệt ngân hang của ngân hang thương mại, nhóm làm giàu trên chiến tranh đã hoạt động rất mạnh để chống vụ tăng giá bánh mì mà họ từng đề nghị với tôi xin tăng, để rồi sau khi tôi từ chức, họ lại xin tăng. Tôi bị rơi vào cái thế kỳ lạ, những phần tử tiến bộ nhất đã bỏ phiếu chống tôi trong khi các phần tử chịu thiệt hại về chính sách của tôi nhất thì lại đặt hết tín nhiệm nơi tôi, họ biết tôi tranh đấu cho chế độ quân chủ hiến chinh (monarchie dèmocratique)họ hiểu tôi thật lòng muốn kiến thiết nền kinh tế đất nước.

Nội các Nitti đổ. Tờ “Popolo” số 10 tháng 6 hoan hỉ viết: “ Hôm qua cái bào thai nửa lập pháp nửa thư lại đã bị mời ra khỏi chính trường”.

Sự thất bại của Nitti kéo theo cái chết của chế độ quân chủ hiến binh.

Tài chính thâm thủng tới 18 tỉ đồng “lire”, tiền tệ tiếp tục mất giá, đời sống càng ngày càng đắt đỏ thêm nữa. Giolitti đề nghị nhiều biện pháp nghiêm khắc như tổ chức một cơ quan kiểm soát những số tiền bất chính vơ vét qua sự lợi dụng chiến tranh và đòi tịch thu chúng. Ông muốn giành quyền lợi cho quốc hội chi phối những biện pháp nghiêm khắc đó và nhất định từ bỏ lối cai trị bằng sắc luật.

Người ta đem toàn bộ vấn đề ra bàn cãi tại quốc hội. Giolitti vừa bước chân vào tòa nhà lập pháp thì một dân biểu kêu to lên: “ Kẻ phản bội sắp lên tiếng”. (Le traitre va parler)

Bên trong đang bàn cãi thì bên ngoài lại đình công, lại biểu tình lung tung. Nặng nhất là sư đoàn II kỵ binh nổi loạn.

Giolitti lo ngại. Nổi loạn từ trại lính lan ra ngoài dân gian. Có tin một chính phủ lâm thời đã được thành lập ở Iési. Rồi tình trạng lộn xộn tràn qua tỉnh Ombrie, rồi tổng bãi công ở Rome.

Sir George Buchanan, đại sứ Anh bên Ý gửi về Anh những báo cáo rất bi quan. Ông đã từng chứng kiến cuộc cách mạng tháng 10 ở Nga. Bây giờ tình hình còn đáng ngại hơn nữa.

Ngày 11 tháng 7 tại Spalato, một số sĩ quan thủy quân Ý bị dân Croates (Nam tư) hành hung, hạm trưởng tàu “Puglia” bị đâm chết. Ngày 13 tháng 7, ở Trieste, để trả thù vụ Spalato, một đội phat xit xông vào nơi cư ngụ của dân Nam tư đánh phá nổi lửa đốt.

Ngày 20 tháng 7, sau mấy hôm bãi công, xe điện chạy trở lại, nhưng mỗi xe điện đều có cắm cờ đỏ.

Lập tức, đội Arditi, đảng viên phat xit và sinh viên họp nhau tấn công bất cứ xe nào mang cờ đỏ bắt hạ cờ hoặc bắt xé ném xuống đất. Cảnh sát mặc kệ,họ còn vui mừng thấy đám thanh niên giúp họ giữ trật tự, đem cờ ba màu đánh đuổi cờ đỏ.

Ngày 3 tháng 8, thủ tướng Giolitti đánh điện ra lệnh cho quân Ý đóng tại xứ Albanie rút quân về. Tướng Bonomi bất tuân lệnh trả lời: “ Tình hình tronh nước không cho phép ông rút quân về”.

Ngày 13 tháng 8, cuộc điều đình giữa thợ thuyền và chủ nhân ngành đúc thép hoàn toàn thất bại. Công nhân sửa soạn kế hoạch chiếm các nhà máy.

Ngày 17 tháng 8, nghiệp đoàn công nhân đúc thép FIOM ( chữ viết tắt của Federation Italienne des Ouvriers Métallurgiques) loan báo sẽ chiếm cứ các nhà máy. Giới chủ nhân liền ra biện pháp đóng cửa không cho công nhân vào làm việc nữa. Họ hy vọng chính phủ đem quân đội can thiệp. Ngày 28 tháng 8, tất cả các nhà máy AlfaRoméo Ở Milan đóng cửa theo quyết định của chủ nhân và được canh giữ bởi cảnh sát.Ngày 30 tháng 8, công nhân ở lì trong nhiều nhà máy tại Milan, phong trào ở lì “lây” sang Turin, khí thế mạnh hơn những lần trước khiến cho các chiến lược gia của giới chủ bị bất ngờ. Nhà máy Fiat, công nhân đã lập ra ủy ban điều động, nhà máy hội họp ngay trong phòng ban giám đốc, treo cờ đỏ búa liềm, công nhân tụ tập nơi hội trường để thảo luận mọi vấn đề lien quan đến sản xuất và cách mạng. Họ cũng đưa vũ khí vào, đồng thời xếp bao cát từng chỗ để làm những ổ chống cự. Khắp tường kẻ đầy khẩu hiệu: “ Sô viết muôn năm! Cách mạng muôn năm!”

Đại sứ Pháp tại Ý trông tình hình gửi báo cáo về chính phủ Pháp nói: “ Kỹ nghệ luyện kim và cơ khí Ý tràn ngập bởi chủ nghĩa Bôn sê vich”.

Vùng thôn quê, chiến dịch chiếm ruộng đất bành chướng. Dân biểu Miglioli thuộc đảng Bình dân cầm đầu phong trào “bôn sê vich” trắng này, lên tiếng đòi phải thiết lập hội đồng quản trị đất ruộng. ( Consigli dicascina) để nông dântrực tiếp điều khiển việc phân phối đất ruộng canh tác. Phe “đỏ” thì phát động phong trào đòi công ăn việc làm cho nông dân nghèo khổ. Cả hai phe trắng đỏ tuy nhằm những mục tiêu khác nhau, nhưng cùng đến chung một điểm tạo bầu không khí tiền cách mạng trên nước Ý.

Mussolini thấy tình thế nghiêng nghiêng ngả ngả nên thận trọng. Trước hết, ông tìm cách móc nối để bày tỏ lập trường. Ông cũng gặp Buozzi và cho biết: “ Đảng phat xit chỉ can thiệp trong trường hợp cuộc nổi dậy hoàn toàn do bôn sê vich điều động. Chuyện nhà máy của công nhân hay của cá kỹ nghệ gia, đảng phat xit không lý đến”.

Còn Giolitti? Ông bám chặt lấy chính sách bất động, ngồi yên chờ tình hình ung thối. Ông lý luận: “ Như năm 1904, cứ m t ặc cho thợ thuyền tự tìm thấy kinh nghiệm tới một điểm nào đó,họ sẽ hiểu rằng họ đang theo đuổi mộng ảo, có như vậy họ mới thoát khỏi cơn bệnh ảo giác nguy hiểm”.

Nhóm kỹ nghệ gia nóng ruột vào gặp thủ tướng đòi sử dụng vũ lực đuổi thợ thuyền ra khỏi nhà máy.

Giolitti cười hỏi: “ Vậy quý ngài muốn tôi mang bom tới oanh tạc nhà máy của quý ngài hay sao? Tôi cũng có biện pháp đưa quân đội và cảnh sát chiếm các nhà máy nhưng chỉ thi hành biện pháp này đối với những nơi nào quan hệ sinh tử cho đời sống của xứ sở mà thôi”.

Thất ra, Giolitti đã âm thầm hạ lệnh quân đội bao vây nhà máy, tăng cường sức mạnh đàn áp cho các tỉnh kỹ nghệ và làm sẵn một sắc luật trưng dụng toàn bộ công nhân đúc thép, có chữ ký của vua. Nhưng ông vẫn chờ sự mòn mỏi mệt nhọc bên phía thợ thuyền.

Giolitti nghĩ đúng.

Ngày 10 và 11, tổng công đoàn họp tại Milan. Đề nghị của Aragona, tổng thư ký, đòi chính phủ và giới chủ nhân phải thừa nhận quyền kiểm soát của nghiệp đoàn trong các nhà máy, được thông qua bằng gần 600 ngàn phiếu thuận với hơn 400 ngàn phiếu chống.

Aragona biện minh cho đề nghị của mình như sau: “ Có thể chúng ta phạm lỗi lầm khi chấp nhận sự nhượng bộ lớn lao như thế. Tuy nhiên, danh dự và xứng đáng của chúng ta vẫn toàn vẹn ở chỗ chúng ta đã chống được sự bùng nổ cách mạng do bọn người quá khích súi dục”.

Ngày 12 tháng 9, thủ tướng Giolitti lặng lẽ lên xe lửa đi Aix les Bains gặp đại diện giới chủ nhân là Alexandre Millerand, sung sướng cho biết chính sách bất động của mình có hiệu quả tốt đẹp.

Ngày 15 tháng 9, Giolitti tới Turin gặp Buozzi và Aragona, hai lãnh tụ công đoàn thảo kế hoạch đưa công nhân ra khỏi các nhà máy và làm dự thảo sắc luật về quyền kiểm soát xí nghiệp của nghiệp đoàn thợ thuyền.

Ngày 27 tháng 9, công nhân rút khỏi nhà máy.

Ngày 2 tháng 10, công nhân đi làm việc trở lại. Về các sắc luật kia, được biết rằng nó cứ nằm hoài trong tình trạng dự thảo cho đến lúc bị bỏ quên luôn.

Báo “ Corriera della Sera” số đề ngày 29 tháng 9 viết:

“Nước Ý bị đe dọa chìm ngập. Nếu cách mạng không xẩy ra hoàn toàn chỉ vì tổng công đoàn không muốn, chứ chẳng phải cách mạng không vượt nổi chướng ngại. Lãnh tụ Gramsci lên án cánh “reformist” của đảng xã hội và tổng công đoàn phải chịu trách nhiệm về sự thất bại “.

Lời bình luận phát hiện lên một điểm đáng chú ý là: Tâm lý toàn quốc lúc đó thật là nửa nạc nửa mỡ, có mạng thì lo mà không có cách mạng thì tiếc. Trên thực tế, người ta thấy thợ thuyền sau một thời gian mấy năm tranh đấu xoay vòng tròn mãi đã đâm chán, lòng nhiệt thành mất hẳn, chủ nghĩa hoài nghi tăng cao. Cùng trong thời gian này, phong trào công nhân trên toàn cõi Âu châu cũng suy sụp chẳng riêng gì Ý.

Vài ngày sau khi thợ thuyền trả nhà máy cho chủ, lãnh tụ xã hội Serrati đi đường bị một nhóm đảng viên trẻ tuổi bợp tai, rồi họ hùa nhau lấy kéo cắt bộ râu nhà lãnh tụ.

PHÁT XÍT NÔNG THÔN

Lựu đạn, dao găm, súng lục,bom, cả liên thanh nữa hàng ngày được dấu đút về tờ báo “Popolo”. Ngay bàn giấy của Mussolini, đặt vừa tầm tay với, cũng có súng và lựu đạn.

Phat xit tổ chức những tiểu tổ vũ trang.

Mussolini tuyên bố:

“Phat xit là “fascio di combattimento”, những nhóm người chiến đấu, danh từ chiến đấu này phải hiểu rằng hình tượng này rõ ràng là đánh nhau, đánh nhau với vũ khí hòa bình và cũng đánh nhau với vũ khí chiến tranh”.

( Le Fascio s’appenlle vaisceau de combat et le mot combat ne laisse aucun doute là dessus; combat avec des armes pacifiques, main aussi avec des armes guerrieres)

Qua tố cáo của quốc tế xã hội thì ngày 20 tháng 10, tham mưu trưởng quân Ý đã cho ra một thông tri lời lẽ có vẻ khuyến khích các sĩ quan quân đội nên gia nhập đảng Phatxit. Nhiều sử gia sau này còn cả quyết chính Bonomi, tổng trưởng quốc phòng Ý, trong nhiều cuộc đàm thoại đã gần như chính thức, rủ hơn 50.000 sĩ quan giải ngũ vào đảng phat xit.

Chưa hề thấy tài liệu nào chứng minh cho những lời tố cáo trên đây, chỉ biết rằng sự thực khi đảng phat xit mở rộng hoạt động thì chức quyền địa phương, cả quân đội lẫn cảnh sát, đều dành mọi dễ dàng cho đảng này.

Gần cuối năm 1920, đảng phat xit thành lập các phân khu bộ phat xit nông thôn.

Tình hình nông thôn Ý ở những vùng ruộng đất phì nhiêu, điền chủ đã bán lại ruộng đất cho tá điền rất nhiều. Số chủ ruộng tăng từ 21% lên 36%. Đám chủ nhân mới còn hăng hái bảo vệ ruộng đất của họ gấp mười lần đám chủ nhân cũ. Chủ nghĩa xã hội chẳng có chương trình nào thiết thực cho tình trạng khác hơn là chủ trương xã hội hóa hay hợp tác xã. Thành thử nông thôn vẫn còn cánh cửa ngỏ rộng để chủ nghĩa phát xit bước vào.

Chủ nhân mới cũ đoàn kết với nhau chống hoặc vờ nhượng bộ rồi kéo dài tất cả những đòi hỏi của Liên đoàn công nhân ruộng đất ( Fédération des Travailleurs de la Terre). Họ bỏ tiền để tổ chức những nhóm người đi đánh phá các cơ sở đầu não quần chúng nông dân đấu tranh như nhóm của Italo Balbo hay Arpiniti.

Tại Florence, một số đảng viên phát xit đã được kỹ nghệ gia và điền chủ ngầm giúp tiền để thành lập đoàn Liên minh Công dân tự vệ (Alliance de Défence civique).

Tại Pavie, Mortara, điền chủ ủng hộ nhóm chiến đấu cho giáo dục và bảo vệ xã hội bằng cách chịu đài thọ tiền lương hàng tháng.

Nhà văn Ivone Kirpatrick viết:

“Từng đoàn phát xit tràn về đồng quê tìm cách đánh các đảng viên xã hội nông thôn, giải tán mọi cuộc mít tinh hoặc đập phá trụ sở mà chỉ gặp sự can thiệp lờ phờ của cảnh sát. Chỉ trong thời gian ngắn, gần hết các tỉnh miền Bắc đều có tổ chức phát xit và đoàn võ trang phát xit gọi là “ Squadra”.

( bands of Fascists roamed the countryside beating up the Soviets, dispersing their meetings or destroying their premises without much interference from the police. Soon almost every northern town had its fascio and its detachment termed a Squadra).

Trong thời gian phát xit bành trướng thế lực ở vùng nông thôn thì Mussolini học lái máy bay, người dậy là viên phi công lỗi lạc tên là Cesare Redaelli. Tác dụng chính trị mà Mussolini nhằm qua việc học lại phi cơ là muốn mình thành một hình ảnh con người của thời đại tiến bộ. Cũng như ông từng tạo cho ông hình ảnh một lãnh tụ bất khuất vô địch, chất phác, oai vệ.

TRỞ CỜ CHỐNG ANNUNZIO

Chính phủ lại thi hành chính sách phong tỏa Fiume. Để sống còn, chính quyền Fiume phải làm cướp biển. Vào tháng 9, bọn giặc biển Fiume dưới quyền chỉ huy của đại úy Giuletti đã cho bắt tàu “ La Cogne” chở nhiều đồ quý báu.

Annunzio đích thân mở những chiếc vali đầy ắp bạc, rồi tự tay viết thư cho chủ tầu, dưới ký tên “Trùm giặc biển” cho biết tiền đã đến rất đúng lúc, Fiume đang bị khó khăn vì phong tỏa. Cũng trong tháng này, Annunzio tuyên cáo đặt quyền nhiếp chính của Ý ở đây và cưỡi ngựa đi duyệt binh, quân lính mang cờ nền đỏ trên có con rắn vàng quấn vòng tròn cắn lấy đuôi nó, tượng trưng cho sự vĩnh cửu.

Mussolini tuy chẳng mấy hài lòng trước ngôi sao sáng Annunzio nhưng cũng phải ca tụng:

“Hai năm trở lại đây chỉ có độc nhất một người đã làm cho tất cả mọi lực lượng trên thế giới phải khoanh tay chịu thua, đó là Gabtielle d’Annunzio. Chúng ta rất kiêu hãnh được đứng bên hàng ngũ của thi sĩ”.

Đến lúc Sforza, tổng trưởng ngoại giao Ý, mời Mussolini tới nói chuyện cho biết hiện Ý và Nam tư đi tới chỗ thỏa thuận thì Mussolini lại gật đầu đồng ý với chính phủ chống lại Annunzio.

Ngày 12 tháng 11 năm 1920, hiệp ước Rapallo được ký kết với Nam tư, Ý có quyền trên toàn vùng Istrie và phải trả Nam tư Dalmatie. Còn Fiume sẽ là một nước độc lập. Hiệp ước khá lợi cho Ý nhưng lại đi ngược ý muốn của những người quốc gia cực đoan.

Sau khi gặp Sforza về, Mussolini có ngay giọng điệu trở cờ với Annunio:

“Dân Ý chẳng nên tự thôi miên mình về vấn đề bờ biển Adriatique, đấy chẳng qua chỉ là một cái vịnh nhỏ bé. Nước Ý muốn phát triển đất sống cần phải hướng sang vùng Địa Trung hải”.

Sở dĩ Mussolini trở cờ là vì Fiume bây giờ không còn là trung tâm biến cố chính trị nữa, vả chăng cũng đã đến lúc phải dìm ngôi sao Annunzio xuống.

Mặc dầu đảng xã hội phạm nhiều sai lầm chính trị, nhưng trong cuộc bầu cử hội đồng tỉnh, thị xã, đảng này vẫn dẫn đầu số phiếu, uy danh của nó còn vang dội lại.

Ngày 21 tháng 11, hội đồng tỉnh Bologne sẽ họp khóa đầu tiên. Toàn thể dân chúng được mời đến tòa hành chính để ăn mừng đảng xã hội thắng cử.

Từ ngày 18 tháng 11, người ta thấy nhan nhản cáo thị đánh máy dán trên tường làm sởn tóc gáy người đọc, nội dung như sau:

“Chủ nhật 21, yêu cầu các bà và những ai yêu chuộng hòa bình và mong yên ổn làm ăn hãy ở trong nhà không nên ra đường. Nếu có lòng phụng sự tổ quốc thì treo ra cửa sổ lá cờ ba sắc Ý Đại lợi. Đường phố Bologne hôm ấy chỉ có các đảng viên phát xit và bọn Bôn sê vích. Đây sẽ là cuộc thử thách nẩy lửa nhân danh nước Ý”.

Cáo thị ấy là của đoàn phát xit chiến đấu do Leandro Arpinati cầm đầu.

Đúng ngày chủ nhật 21. Hội đồng thành phố khai mạc. Hơn 20.000 dân tụ họp để nghe đảng ca xã hội. Công nhân hỏa xa Gnudi được bầu làm thị trưởng bước ra bao lơn tòa thị sảnh vẫy tay chào đám đông và rừng cờ đỏ.

Bỗng hàng rào cảnh sát giãn ra, rồi tiếng súng nổ bắn vào đám đông, vào bao lơn tòa thị sảnh, lựu đạn quăng từ các cửa sổ xuống. Đám đông xô nhau chạy toán loạn. Trong phòng họp có tiếng kêu thét, các nghị viên đập lộn bắn nhau, hỗn độn, chẳng ai nhận ra ai hết. Luật sư Giordani, một phế binh kẻ thù bất động đái thiên của đảng xã hội, bị bắn chết, một người khác tên Colliva cũng là kẻ thù chẳng đội trời chung với đảng xã hội bị thương nặng. Tất cả có 9 người chết, hơn trăm người bị thương. Biến cố này được đồn đại ngoài đường phố như là âm mưu của đảng xã hội nhằm tiêu diệt đối lập. Sự thật ai đã giết Giordani? Mọi cuộc điều tra của chính quyền chẳng bao giờ cho biết. Bọn phát xit trà trộn vào phòng hội? không rõ. Tin tức mơ hồ.

Vụ Bologne dù sao cũng là biến cố chính trị quan trọng. Nó là bước nhảy vọt về sự bành trướng tổ chức và bạo động của đảng phát xit. Nó là ngày mà đảng xã hội mất hẳn đi một nửa.

Ông Paul Lombard viết:

“Ce sang une fois versé, il n’y a plus d’espoir pour le socialisme de reprendre sur les masses son prestigieux pouvoir. Il est définitivement vaincu”. (Thứ sáu ấy đã đổ ra, không còn một hy vọng nào khả dĩ vớt lại quyền lực uy tín của đảng xã hội trong lòng quần chúng nữa. Đảng xã hội hoàn toàn là kẻ bại.)

Trong khi sức mạnh phát xít lớn thật nhanh, tháng 7 năm 1920 nó mới có 108 đội (fascio) mà tháng 10 nó đã tăng lên 800 và đầu năm 1921 thành 1600 đội.

Giới tư bản kỹ nghệ, giới điền chủ vui vẻ quăng tiền trợ cấp cho phát xit hoạt động nuôi quân.

Mussolini cho biết: “ Chúng tôi muốn nói cho thiên hạ biết, từ nay chúng tôi đã đủ đồ nghề (suffisamment outillés) để đẩy lui hoặc bẻ gãy bạo lực của tụi P.U.S. (đảng xã hội ) quá khích.

Đủ đồ nghề nghĩa là thế nào?

Là đủ súng ống do các trại lính mở kho súng đạn, ngầm cấp phát cho đảng phát xit, đôi khi còn cho mượn cả xe cam nhông để phát xít chuyển quân.

Mussolini bao giờ cũng dùng luận điệu tự vệ để biện bạch cho chiến dịch tấn công của đảng phát xit trên toàn nước Ý. Ông nói: “ Chúng tôi đâu phải là những kẻ uống máu người, chúng tôi đâu có ưa thích bạo động. Nhưng chúng tôi sẵn sàng nếu bị ép buộc chấp nhận nội chiến”.

Tại Bologne, một cán bộ phát xit trẻ tuổi, luật sư Dino Grandi, cho xuất bản tờ nhật báo lấy tên là “ L’Assalto” (Tấn công) để tuyên truyền đồng thời biện bạch cho mọi hành động phát xit.

Ngày 21 tháng 12, Italo Balbo mang đạo quân phát xit tấn công chiếm tòa hành chính ở Ferrare, rồi cai trị luôn tỉnh này. Họ mang theo cả súng liên thanh Saint Etienne.

Tại sao thủ tướng Giolitti không đả động gì đến những hành động của Phát xit?

Giolitti đã thỏa thuận cùng các đảng chính trị lập hiến, tự do v. v… để cho hành động bạo lực phát xít đập vụn thế chính trị đảng xã hội, dùng căm phẫn đối với chính sách đối ngoại quay ngược về giải quyết chính sách đối nội.

Max Gallo phê bình Giolitti, bảo:

“Machivelisme dangereux et bien théorique mais qui semble d’abord réussir”. (ông ta mang trong óc thứ thủ đoạn “ machiavelique “ rất nguy hiểm và rất đúng lý thuyết nhưng hình như nó chỉ thành công lúc đầu thôi).

Cuối tháng 12, 1920 chính phủ Giolitti quyết liệt giải quyết vấn đề Fiume, để giữ đúng cam kết với Nam tư trong hiệp ước Rapallo. Đô đốc Millo về tuyên thệ trước mặt hoàng đế Victor thề dứt khoát nhổ cái gai Fiume. Sau đó, đô đốc Millo mặt chan hòa nước mắt hạ lệnh cho quân rút khỏi vùng Fiume. Cùng một lúc, tướng Caviglia báo cáo cho Annunzio thời hạn buộc phải trả lại Fiume. Annunzio trả lời: “ Không thừa nhận quyền uy tướng Caviglia và không sợ phải đánh nhau với quân chính phủ”.

Mặt khác, Annunzio viết bức thư sai đại úy Arturo Marpicati cấp tốc đi gặp Mussolini. Thư có đoạn viết: “Bạn có sẵn sàng cho nổ các cơ sở cai trị và các bót cảnh sát, chúng ta cùng làm cách mạng. Xin bạn trả lời tôi có hay không?”

Mussolini đọc thư xong tỏ ra bực bội, bực bội với tất cả từ Giolitti đến Caviglia, đến Annunzio. Ông bảo với đại úy Marpicati:

“Nhà thi sĩ của chú thật là một đại thi sĩ nhưng ông ấy điên, điên, điên!”

Ông triệu tập một số cán bộ cao cấp phát xit. Thời gian thảo luận rất ngắn. Đảng từ chối lời yêu cầu của Annunzio.

Tối ngày 24 tháng 12, tướng Caviglia đưa quân tiến vào Fiume, quân đội lê dương của Fiume bố phòng chống cự. Nhưng quân ô hợp Fiume sao đối địch nổi với quân lính nhà nghề của chính phủ. Ngay loạt đụng độ đầu tiên, quân Fiume đã bị thiệt hại nặng. Annunzio mấy lần lên radio kêu cứu mà chẳng có lấy một tiếng vang dội lại. Fiume cứ việc chiến đấu đơn độc.

Ngày 26, pháo hạm Doria bắn một trái đại bác trúng dinh tư lệnh Fiume bên cạnh phòng làm việc của Annunzio.

Ngày 28, chính quyền Fiume đầu hàng. Annunzio bị buộc phải rời khỏi đây trong vòng một tuần lễ.

Hôm 31, trước đám tang tập thể với 35 cỗ áo quan, thi sĩ nói mấy lời ai điếu:

“ Đêm đổ xuống một mầu đen ảm đạm, nhưng trong lòng chúng ta, mỗi người vẫn có ngọn lửa hồng. Ngày mai bước sang năm mới. Trên đầu kẻ chết đều được quấn vòng hoa vinh quang mà đôi hàm răng vẫn cắn chặt lấy con dao găm sáng quắc đưa tròng mắt sâu nhìn chăm chăm về nơi xa lạ, nơi đó dành cho ai, cho chúng ta…”

( La nuit est somber mais chacun de nous a la flame dans le poing. Bientôt le nouvel an commence. Une tête de mort couronnée de lautiers serre entre ses dents découverts le poignard nu et de ses profondes orbites regarde fixement vers l’inconnu. À qui l’inconnu? À moi, à nous…)

Sớm mồng một, thi sĩ âm thầm về nghỉ tại căn nhà bên hồ Garde. Cả nước Ý chẳng ai động đậy gì cả. Dân chúng đã quên Fiume. Những người quốc gia đã nguội lạnh vì còn bao vấn đề khác phải lo đến.

Tòan bộ lực lượng lê dương của Fiume bỏ theo đảng Phát xit xung vào các đại đội “Squadra” mặc đồng phục sơ mi đen mũ đen. Đảng phát xit người càng đông, vũ khí càng đầy đủ, càng tiến hành bạo lực mạnh hơn. Mục tiêu của đảng là những trụ sở đảng xã hội, những nông hội, những tổ chức hợp tác xã, những cơ cấu gây quỹ tương trợ lao động.

Giữa đêm khuya, phát xit đi từng đoàn tới vây đánh, đốt phá. Nếu nơi nào kháng cự, lập tức phát xit có điện thoại báo gọi và nhiều xe cam nhông đổ người xuống tiếp cứu. Có trường hợp cả làng hoặc cả khu vực bị dẫm nát. Báo chí thành thị được thu xếp một cách hệ thống chặt chẽ để đồng loạt lập luận coi bạo động phát xit là sự trừng phạt hợp lý đối với hành động ám hại của bọn bôn sê vich.

Tại Florence, hầu tước Compagui cầm đầu đội phát xit ở Grèmone là công tước Farinaci. Người ta đem lột trần chuồng cán bộ nông dân đỏ vào gốc cây rồi lấy roi “manganello” mà quất đến máu chảy thịt nát mới thôi.

Đoàn phát xit thường vừa đi vừa hát:

“Ils ont tue Giovanni Berta

Fasciste parmi les fascists

Vendetta, oui vendetta

Sur tous les communists”.

( Chúng nó đã giết mất Giovanni Berta

Người nữ chiến sĩ phát xit

Phải trả thù đúng phải trả thù

Đánh chết hết bọn cộng sản).

“Nous sommes les fascists

À mort les communists.”

(Chúng ta là đoàn quân phát xit

Đi tiêu diệt lũ “com-mu-nit)

Sự thật không riêng gì nhóm bôn sê vich đỏ bị đánh đập, cả những người bôn sê vích trắng cũng chịu chung số phận. Dân biểu Miglioli của công giáo đã một lần thoát chết.

Ngoài ra, còn nhiều cơ sỏa văn hóa, thư viện, báo chí liên quan đến cuộc đấu tranh của công nhân hay bị tình nghi dính líu với cộng sản cũng bị phá hoại. Nhiều cô giáo có tinh thần thiên tả bị cho uống dầu tẩy, váy buộc túm chặt vào đầu gối, rồi bắt nhẩy nhót lung tung cho đến khi nào dầu tẩy ngấm, bĩnh tung tóe ra váy giữa những tiếng cười riễu cợt thích thú.

Tính tổng cộng 400 hợp tác xã, trụ sở đảng xã hội, 29 tòa hành chính bị xâm phạm đập phá, 69 hội đồng thành phố phải từ chức, 250 người chết trong khi phát xit chỉ mất 40 đảng viên.

Ở vùng Pise, có anh bán thuốc tây tên là Sandro Carosi được phát xit tôn làm anh hùng chỉ vì hắn một mình dám xông vào tiệm cà phê nơi tụ tập quen thuộc của phe nông dân thiên tả, giơ súng bắn chết người và cứ thế trong vòng một tháng, hắn giết 15 mạng mà hắn tự nhận là đã giết người chính trị. Các đảng xã hội, bôn sê vich tổ chức kháng cự nhưng không lại vì phát xit nhiều phương tiện quá.

Trước sự thắng thế, Mussolini ngạo nghễ tuyên bố: “ Tụi P.U.S. chỉ là con khủng long vô tri vô giác”. (Le P.U.S. est un pachyderme énorme et sans âme).

Ngày 15 tháng 1 năm 1921, đảng xã hội mở đại hội ở Livourne. Các lãnh tụ cực tả như Togliatti, Gramsci, Bombacci, Terracine lên tiếng đòi khai trừ các phần tử “réformiste” ra khỏi đảng, thi hành 21 điểm của Lénine đã đề ra để lãnh đạo đảng. Phe ôn hòa, bảo thủ và réformiste liên kết với nhau chống lại không chấp thuận để đảng gia nhập đệ tam quốc tế.

Thất bại, nhóm Gramsci, Togliatti liền ly khai đảng, lập đảng cộng sản Ý, họ được một phần tư đảng viên đi theo. Sự chia rẽ nội bộ còn làm choi gần 100.000 đảng viên xã hội khác chán nản rút khỏi đảng chẳng theo phái nào.

Đảng xã hội như kẻ ốm bệnh mất máu.