- III - (tt) NỘI CÁC FACTA BỊ LẬT ĐỔ

Tháng 7, 1922 đạo quân phát xit gây rối loạn nhiều hơn.

Ở Cremone, Farinacci đem theo sáu bảy đảng viên xông vào tòa thị chính cướp luôn ấn dấu sổ sách, rồi đòi làm thị trưởng. Thủ tướng Facta phản ứng nhu nhược, chỉ ra lệnh giải tán hội đồng thành phố Cremone. Được thể, phát xit càng làm già, xông vào đập phá nhà ông Miglioli, dân biểu thuộc đảng Bình dân và Garibotti, dân biểu đảng Xã hội. Quốc hội nhao nhao lên công kích thủ tướng Facta, bảo ông hoặc là đồng lõa hoặc là một thứ quan hoạn bị thịt.

Ngày 18 tháng 7, đảng Bình dân liên kết với đảng Xã hội đòi lật đổ Facta. Điều khiến mọi người ngạc nhiên là Mussolini cũng tuyên bố chống Facta. Ông có thái độ đó là để che đậy chính sách đảng phát xit chuyên dựa vào những thế yếu của chính quyền mà bành chướng thế lực.

Trên diễn đàn quốc hội, Mussolini nói:

“ Nếu cuộc khủng hoảng hôm nay đưa đến việc thành lập một chính phủ dùng bạo lực chống phát xit, thì chúng tôi sẽ sẵn sàng vũ trang khởi nghĩa. Chúng tôi chẳng có tham vọng nào khác, ngoài mong mỏi được tham dự vào việc nước một cách hợp pháp, tuy nhiên chúng tôi vẫn phải lo đến biến cố có thể ngăn cản lòng mong mỏi ấy”.

Ông bước khỏi diễn đàn, tiếng vỗ tay hoan hô xen lẫn tiếng la ó phản đối.

Tối hôm ấy, nội các Facta bị lật đổ bằng 288 phiếu thuận và 108 phiếu chống.

Có chuyện đáng chú ý là dân biểu Francesco Boncompagni, người rất thân cận Tòa Thánh và là đảng viên đảng Bình dân, bỏ phiếu ủng hộ Facta, thất bại ông tuyên bố ra khỏi đảng Bình dân và chỉ trích đảng này đã gây khủng hoảng một cách vô chính trị.

Chuyện đáng chú ý thứ hai là trước khi Facta bị lật đổ, đức Hồng y Gasparri đã bí mật hội kiến với Mussolini ở nhà nghị sĩ bá tước Santucci, chủ ngân hàng Banco di Roma.

Facta đổ rồi, lại diễn ra như cũ việc thăm dò mời mọc người làm thủ tướng. Vẫn tên Orlando, Bonomi và thêm mấy tên mới: Meda của đảng Bình dân, De Nava của đảng Dân chủ Tự do. Chẳng đi tới đâu hết.

Nhà bỉnh bút thời danh Pierre Nenni bi quan viết:

“Quả tình giai tầng lãnh đạo Ý đang sa đọa tinh thần. Hoàn toàn không nhận được rõ ràng những tai họa đe dọa xứ sở. Họ chìm ngập trong nhỏ mọn tầm thường, ghen tức nhỏ nhen chứ không nhìn thấy hình ảnh lớn lao của khủng hoảng. Đất nước cần người lãnh đạo giỏi giang thì họ chỉ cống hiến loại người bù nhìn, lẩm cẩm như Facta. Cả nửa tháng khủng hoảng rồi mà chẳng có một điểm nào giải quyết. Cứ hết Quốc hội lại đến Hoàng cung rồi hết Hoàng cung lại tới Quốc hội,chỉ thấy diễn văn đao to búa lớn, chỉ thấy bàn suông cãi hão của bè này phái nọ…”.

Nhà vua chán nản, mật cho người mời Musslini đến hỏi ý kiến. Mussolini tới dinh Quirinal bằng chiếc xe thuê cùng với hai cán bộ thân cận Finzi và Bottai. Nét mặt hớn hở, Mussolini nhủ thầm trong bụng: “chính quyền sắp vào tay ta rồi”.

Bất ngờ, Liên hiệp Nghiệp Đoàn công nhân triệu tập đại hội các nghiệp đoàn dự định bãi công.

Hay tin, nhà vua vội vã tìm cách chấm dứt khủng hoảng nội các bằng cách mời Facta thành lập chính phủ lần thứ nhì.

Rome nóng bức, Mussolini đi nghỉ mát ở miền núi Abbaius, thêm một cuộc phiêu lưu tình ái nữa xảy ra trong đời ông, tình nhân mới là góa phụ rất giàu có, mặc kệ Facta với đe dọa đình công.

Đêm 31 tháng 7, lệnh bãi công được ban bố kèm theo lời hiệu triệu:

“Anh em công nhân hãy đứng lên bảo vệ quyền lợi thiêng liêng của nhân loại văn minh: Tự do”.

Cuộc đình công lớn lao này bị một sơ hở là không giữ nổi bí mật tới phút chót thành thử đảng phát xit có được hơn 30 tiếng đồng hồ chuẩn bị lực lượng chống bãi công. Bản tuyên ngôn đề ngày 1 tháng 8, đảng phát xit kêu gọi:

“Anh em phát xit trên toàn quốc! Bọn đảng phái phản quốc đã thách thức chúng ta và toàn dân. Anh em phát xit từ vùng Alpes đến Siciles được động viên lập tức. Chúng ta dành cho nhà nước 48 tiếng để lấy lại uy quyền, trật tự. Quá kỳ hạn đó, chúng ta, những người phát xit sẽ thay thế nhà nước giải quyết vấn đề”.

“Anh em có 3 sứ mạng phải hoàn thành:

a/ Động viên toàn lực đảng.

b/ Chiếm cứ ngay các nơi then chốt trong các tỉnh.

c/ Phát xit sẽ thay thế các chủ tỉnh điều động bảo vệ sinh hoạt quốc dân.”

Thế là phát xit lần thêm bước nữa, tự coi mình cùng nhà nước là một. Còn lực lượng công nhân đã cho đảng phát xit thêm cơ hội tốt tiến lên nắm chính quyền.

Công nhân ít vũ khí hơn lại kém kỹ thuật chiến đấu nên trận thế trông rõ ngay từ đầu.

Ngày 1 tháng 8 ở Milan, khi lệnh bãi công đã được thợ thuyền thi hành trọn vẹn, đảng viên phát xit đổ ra đường, ai nấy vũ trang đầy đủ, bắt các xe cộ dừng lại kể cả xe điện, rồi dùng các xe đó chuyên chở quân phát xit, hết mọi điểm trọng yếu, họ chạy qua chạy tới ồn ĩ, ca hát vang lừng bài Giovinezza.

Ngày 3 tháng 8, đội phát xit tập trung đông đảo trước tòa nhà “ Marino”, nơi ông thị trưởng Filipetti trú ngụ. Họ gào lên: “ Nước Ý của ai? Của chúng ta! Cái cột treo cổ của ai? Cho Filipetti!

Hô xong, một chiếc xe cam nhông húc đổ cổng chính, mấy người trèo luôn lên bao lơn treo cờ phát xit và cờ quốc gia Ý.

Sau đó, đội phát xit kéo đi tấn công tòa báo “Avanti” của đảng Xã hội. Tại đây, nhân viên tòa báo đã đào hầm bố trí sẵn, một hàng rào thép gai có truyền điện được dựng lên. Pietro Nenni, ông chủ bút đang đứng chờ bọn sơ mi đen.

Vị đại úy công lực bảo Nenni:

- Tôi chắc không bảo vệ nổi tòa báo đâu.

- Tôi chẳng bao giờ nghĩ các ông có thể bảo vệ nổi. Nenni đáp.

- Tôi nhận được lệnh không nổ súng.

- Tôi hiểu lắm chứ.

- Tôi khuyên ông hãy giao tòa báo cho cảnh sát chịu trách nhiệm thì tốt hơn.

Nenni im lặng không nói.

Đại úy cảnh sát cho quân rút đi, đội phát xit đông nghịt bên ngoài reo mừng, rồi khởi sự tấn công. Tòa báo bị đốt rụi.

Tổng bãi công yếu dần, nhiều công nhân bỏ cuộc xin đi làm lại.

Tờ “ Popolo” đắc thắng cho đăng bằng những cột dài các nơi bị phát xít đánh phá và viết:

“Cuộc phản công của phát xit mạnh như sấm sét, hầu hết các trụ sở đảng Xã hội, chính quyền tỉnh trong tay đảng Xã hội v.v… đều bị chiếm cứ…hành động trả đũa quyết liệt cũng được áp dụng đối với một vài tổ chức nghiệp đoàn”.

Toàn nước Ý đầy hỗn loạn, âm mưu bí mật bao trùm lên như màng lưới nhện. Chính phủ bất lực hoàn toàn nhưng vẫn tồn tại, sẵn sàng bắt tay thỏa hiệp với bất cứ ai.

Ngày 9 tháng 8, dân biểu phát xit đeo súng nghênh ngang vào quốc hội, dân biểu Lupi tuyên bố: “ Hoặc quốc gia sẽ nắm cổ phát xit hoặc phát xit sẽ nắm quyền quốc gia”.

Ngày 13 tháng 8, Mussolini đi Milan chủ tọa hội nghị trung ương đảng. Hội nghị này đòi giải tán quốc hội, bầu cử lại nếu không đảng phát xit bắt buộc phải khởi nghĩa. Hội nghị cũng thành lập một bộ chỉ huy tối cao đặt dưới quyền ba nhân vật lãnh đạo đảng với đầy đủ quyền hành điều động quân sự đảng.

Chỉ còn lại vài khó khăn là Don Sturzo, vị linh mục lãnh tụ đảng Bình dân, người vẫn nhiều uy thế, bên cạnh Tòa Thánh trong chính sách chống phát xit. Mussolini liền ngả trắng vấn đề này trên mặt báo. Ông viết:

“Don Sturzo trong tương lai có thể sẽ là kẻ chống Giáo hoàng, sẽ là công cụ của quỷ Satan. Ngay bây giờ người ta đã thấy nhiều đám mây đen báo hiệu giông bão cho nhà thờ nếu đảng Bình dân vẫn tiếp tục sa chân mãi vào con đường chính trị duy vật, phản thiên chúa giáo”.

Khó khăn thứ hai là những sĩ quan quân đội, họ vẫn một dạ trung thành với vua. Chủ nghĩa phát xit chỉ nên là phong trào quốc gia chống xã hội chủ nghĩa chứ không được bài quân chủ.

Để minh xác lập trường, Mussolini viết:

“ Hoàng gia sẽ không bị lôi cuốn vào cơn bão tố chính trị sắp tới với điều kiện Hoàng gia đừng để bị lôi cuốn vào đó”.

Giữa lúc chính trị chẳng khác chi nồi vạc dầu đang sôi thì hai vợ chồng thủ tướng Facta đi nghỉ hè. Bà Facta muốn như vậy vì cần chứng tỏ mình chẳng thua kém bà thủ tướng Giolitti.

LA MARCHE SUR ROME

Chinh phục được Rome được xem là một truyền thống chính trị nước Ý. Có chinh phục được Rome thì mới nắm quyền được nước Ý.

Lịch sử đã thấy Cains Marius đem quân về Rome đánh kịp để dẹp thế lực chính trị của nguyên lão nghị viện. Rồi đến Pompée, César v.v…

Năm 1922 là năm đảng phát xit dùng bạo động một cách có phương pháp lấn chiếm dần dần tất cả những trung tâm đầu não của xứ sở để sửa soạn tiến lên cướp chính quyền.

Giữa tháng 9, ông bà thủ tướng Facta nghỉ hè về chủ tọa phiên họp nội các, bộ trưởng nội vụ báo cáo tình hình rất nguy ngập và đề nghị nếu cần sẽ phát súng cho công nhân chống lại phát xit. Nội các phản đối đề nghị này.

Ngày 14 tháng 9, bộ trưởng giáo dục Anile thuộc đảng Bình dân đến dự một bữ tiệc ở Ancôme. Khi ông sắp đứng lên nói vài lời thì mọi người nhốn nháo chạy tán loạn la hoảng đội phát xit tới, ông bộ trưởng bị xô đẩy tả tơi cả quần áo. Ancôme lọt vào tay phát xit.

Ngày 20 tháng 9, Mussolini tuyên bố: “ Chương trình của chúng ta rất rõ rệt đơn giản, chúng ta muốn cai trị nước Ý”.

Tiếng reo hò vang dậy hoan hô Mussolini:

“Viva Mussolini! Evviva il Duce!”

Trung ương đảng quyết định tiến quân về Rome và đêm ngày thảo luận kế hoạch: Đem đến cho nước Ý một chính phủ không bị xâu xé bởi nghị hội thối nát; chấm dứt mọi hành động bãi công làm hại nền kinh tế; vẫn tôn trọng chế độ quân chủ; tranh thủ thái độ trung lập của quân đội.

Phần thủ tướng Facta, ông vẫn lạc quan không tin đảng phát xit có thể giở trò gì được. Hôm kỷ niệm 30 năm dân biểu, trước hơn ba ngàn quan khách, sau mấy lời của bộ trưởng tư pháp nhắc tới việc phải có chính sách quyết liệt với đảng phát xit, Facta cười nói: “ Thử xem Mussolini sẽ làm được trò gì, ông ta là con người chưa hề bước lên cấp bộ trưởng”.

Trong khi ấy thì tại Cremone, Mussolini đứng chủ tọa một cuộc diễu hành của hơn 30.000 đảng viên phát xit, khi thế lực dũng mãnh. Ai Ai cũng hiểu thanh niên Ý bây giờ đã chán ngấy khuôn mặt trang trọng quý phái kiểu Facta. Họ muốn thấy một khuôn mặt lãnh tụ mới. Chỉ mình Facta là không biết điều này thôi.

Toàn thành phố Cremone sặc sỡ cờ Ý, trên xe điện, xe ca, quán cà phê độc một màu sơ mi đen.

Đứng tại công trường Piazza del Commune, Mussolini nói với đám quần chúng phát xit đông đảo:

“Cuộc diễu hành mà các bạn vừa bắt đầu chỉ ngừng lại khi nào nó đi đến điểm tối hậu: Rome!”.

Ông ôm chặt lấy đồng chí Farinacci để tạo một hình ảnh tượng trưng cho tình đoàn kết trong đảng. Giờ phút này không thể có chia rẽ nội bộ được nữa.

Ngày 24 tháng 9, cựu thủ tướng Salandra và dân biểu Benni, chủ tịch hội các kỹ nghệ gia tuyên bố: “ Rất tiếc họ đã già nên không vào đảng phát xit được, tuy nhiên, họ cũng tự xem mình như là đảng viên danh dự”.

Ngày 28 tháng 9, quận công d’Aoste đích thân đứng duyệt các binh đoàn sơ mi đen. Đội quân nhạc trung đoàn bộ binh 231 chơi bài Giovinezza.

Ngày 3 tháng 10, hãng thông tấn “Agence des Informations” loan báo lần đầu tiên đầy đủ tin tức về cuộc tiến quân về Rome đang sửa soạn như thế nào.

Ngày 4 tháng 10, đại hội đảng xã hội thông qua quyết nghị khai trừ nhóm xã hội dân chủ (sociaux démocrats) vì nhóm này tự ý thành lập đảng xã hội thống nhất.

Tối ngày 3 tháng 10, đảng phát xit đưa ra một số hiệu lệnh về kỷ luật cho toàn thể chiến sĩ phát xit dưới ký tên Bianchi, Vecchi, Balbo và một tướng lãnh quân đội quốc gia Ý De Bono.

Ngày 4 tháng 10, lãnh tụ phát xit Stefani đứng trên bao lơn tòa nhà “ Belanzani” ở Trente loan báo quân phát xit đã chiếm tỉnh này. Dân chúng reo lên mừng rỡ.

Bầy binh bố trận để tạo thế rồi, Mussolini thì thụt điều đình đòi năm ghế tổng trưởng cho đảng phát xit.

Vua Victor Emmanuel nghe thấy nói nội các sẽ có nhiều bộ trưởng phát xit tỏ vẻ khó chịu. Khi tiễn chân ông tổng trưởng quốc phòng, đức vua bảo: “ Ông nên nhớ tôi không thích bọn đó làm loạn ở Rome, mấy ông hãy tìm biện pháp để khỏi xảy ra”.

Mặt khác, thủ tướng Facta bí mật thảo luận với Annunzio, địch thủ mà Mussolini gờm nhất, để dọa Mussolini buộc phải hạ bớt yêu sách. Facta mời Annunzio về Rome diễn thuyết nhân ngày Quốc khánh.

Annunzio ngần ngại vì nghe phong thanh Giolitti sẽ làm thủ tướng nên chẳng muốn làm nước cờ đệm cho kẻ đã đem hải quân bắn vào đầu mình ở Fiume.

Nhưng chỉ cần cuộc gặp gỡ giữa Facta và Annunzio thôi cũng đủ cho Mussolini chột dạ dù kết quả ra sao, nếu lần này Annunzio lại phỗng tay trên mình. Do đó, Mussolini quyết định huy động phát xit nổi dậy, không chú trọng mấy tới đường lối thương thuyết nữa. Ông họp mật tại Milan với Balbo, De Vecchi, Teruzzi, Michele Bianchi cùng ba vị tướng lãnh quân đội De Bono, Fara và Ceccherini. Chỉ mình De Bono đã vào đảng, hai tướng kia không, nên hội nghị lúc đầu hơi khó khăn vì De Bono đề nghị gạt hai tướng Fara và Cecchirini ra ngoài những vấn đề tối mật của đảng.

Mussolini nói mãi De Bono mới thôi. Mussolini nói:

“Trong hành động cách mạng, nếu có những bộ quân phục cấp tướng đứng trong hang ngũ nổi dậy được kể là điều rất hữu ích”.

Ông cho biết thương thuyết vô hiệu quả như vậy cần phải gây ngay một cuộc khủng hoảng bên ngoài quốc hội vì nếu chỉ gây khủng hoảng bên trong quốc hội thôi thì chẳng làm nổi trò gì cả. Điều đáng lo ngại là Giolitti có thể trở lại chính quyền, phải tìm cách ngăn chặn chứ lão cáo già ấy từng bắn vào đầu Annunzio, tất hắn cũng dám cho bắn vào biểu tình phát xit.

Tướng De Bono hỏi: “ Bao giờ thì chúng ta nổi dậy? Ít nhất phải có một thời gian đủ để vận động quân đội. Nếu để quân đội đi về phe chính phủ thì chỉ năm mười phút là phát xit đổ sụm”.

De Bono, Fara và Vecchi xin thời hạn 40 ngày. Nhưng Mussolini, Balbo không chịu, tình thế cần gấp rút, 40 ngày có nghĩa là không bao giờ.

Ngày 24 tháng 10 này là đại hội đảng ở Naples, nên nhân ngày đó mà làm vì người đã được tập họp sẵn sàng, lại có thể đánh lạc sự chú ý của phe địch.

De Bono, Balbo, De Vecchi được giao công tác thảo kế hoạch tiến quân về Rome. Theo kế hoạch của họ, Rome sẽ chia làm 12 khu, mỗi cán bộ trung ương một khu. Phát xit sẽ vào Rome qua ba cửa ô: Tivoli, Marinella, Montana. Bộ tư lệnh tối cao được đặt tại Pérouse với một sư đoàn dự bị chiến lược. Lúc khởi sự, nhân lực phải huy động tới mức tối đa, trong một thời gian càng mau càng tốt chiếm hết cứ hết mọi điểm chiến lược và tuyệt đối tránh đụng độ với quân đội.

Phân định công tác xong suôi, De Bono, Vecchi, Balbo nhận được thiệp mời của hoàng thái hậu Marguerite đến dự tiệc tại điện Bordighera.

Ra về, hoàng thái hậu ghé tai họ nói nhỏ: “ Tôi tán thành việc các ông đang làm, nó sẽ cứu được nước và đem vinh quang về cho Tổ quốc”.

Không khí chính trị lúc đảng phát xit sửa soạn tiến quân về Rome thật kỳ lạ. Một bên trông có vẻ nhất định đi tới cùng nhưng lại rất sẵn sàng chấp nhận giải pháp ăn một nửa thôi nếu thất có dấu hiệu nhượng bộ từ phía bên kia.Một bên tìm cách chống phát xit nhưng lúc nào cũng sẵn sàng cặp tay phát xit để giải quyết những mâu thuẫn lợi hay tức tối lặt vặt.

Hãy đọc cuộc đối thoại dưới đây giữa Corradini, tay chân của Giolitti và Don Sturzo, lãnh tụ đảng Bình dân.

Sturzo hỏi:

- Có phải Giolitti định lập nội các với sự tham dự của phát xit?

- Đúng thế.

- Nếu không có phát xit thì sao?

- Tôi nghĩ điều ấy khó khăn lắm, Corradino đáp.

- Còn vấn đề chống phát xit?

- Thưa ngài không thể được.

Sturzo lạnh lùng đáp:

- Nếu vậy thì sẽ không có việc Giolitti lập nội các.

Đụng vào thái độ chống phát xit cứng rắn của Sturzo, Giolitti liền tìm cách hòa dịu với Mussolini. Tình trạng lùng nhà lùng nhùng này tạo thế lợi cho Mussolini rất nhiều.

Ngày 19 tháng 10, đức Hồng y Gasparri ra chỉ thị cho các giám mục nhắc lại bổn phận của họ là đứng trung lập trong mọi cuộc đấu tranh chính trị. Chỉ thị này được coi như một quyết định bỏ rơi Don Sturzo.

Ngày 24 tháng 10, hơn 40.000 đảng viên sơ mi đen rộn rịp tập trung về Naples từ khắp nơi trên toàn quốc bằng xe lửa.

Buổi sáng tại nhà hát lớn San Carlo, trước sự hiện diện của ông chủ tỉnh và giáo sư triết học danh tiếng Benedetto Croce, Mussolini lên diễn đàn đọc bài diễn văn đe dọa:

“Nous, fascistes, nous nous n’entendons pas aller au gouvernement par l’entrée de service…le problème est un problème de rapports des forces”.

( Chúng tôi những người phát xit chúng tôi không gia nhập chính phủ qua cái cửa xin việc, vấn đề là vấn đề tương quan lực lượng)

Buổi trưa là cuộc diễu hành thị uy của lực lượng “sơ mi đen”. Học trò các trường đều được nghỉ để đi dự khán đại hội phát xit.

Mussolini áo quần đen tuyền, đeo trên ngực một băng vải màu cờ Rome nói với đoàn phát xit tề tựu tại công trường San Ferdinando.

“ Tôi long trọng báo tin cho các đồng chí, giờ phút nghiêm trọng đã tới, hoặc chúng phải trao chính phủ vào tay chúng ta, hoặc chúng ta sẽ đến thẳng Rome mà giành lấy.”

Balbo hô to: “Roma! Roma!” Toàn thể hô theo.

Mussolini tiếp:

“ Kể từ nay chỉ còn vấn đề ngày, có thể là từng giờ…chúng ta phải túm lấy cổ giai cấp lãnh đạo tồi tệ hiện thời”.

Tối hôm ấy, thủ tướng Facta đánh điện về báo cáo với nhà vua: “ Cuộc tập họp của phát xit diễn ra rất bình lặng. Tôi nghĩ họ đã bỏ ý định tiến quân về Rome”.

Nửa đêm, Mussolini hop cùng ủy ban trung ương đảng ở Hotel Vesuvio. Họ quyết định tấn công Rome đúng ngày 28.

Xong suôi, Mussolini trở về Milan.

De Vecchi, Grandi cùng đi với Mussolini nhưng hai người ở lại Rome để quan sát tình hình tại chỗ. Salandra là người được phát xit nhờ báo tin cho Facta và nhà vua bức tối hậu thư: “ Một là chính phủ từ chức ngay tức khắc, hai là phát xit tiến về Rome”.

Buổi trưa ngày 26, gần hết các bộ trưởng đồng loạt xin từ chức. Mặc dầu Facta nhất định không từ chức, nhưng nội các ông lại chẳng còn ông bộ trưởng nào. Facta gọi điện cho Mussolini, nhà lãnh tụ phát xit không trả lời. Facta cấp tốc mời đức vua từ San Rossore về Rome.

Tới nơi, đức vua tỏ vẻ giận dữ trách bảo Facta ngay ngoài sân ga hãy ban bố tình trạng khẩn trương ngay. Facta quay lại nói với bộ trưởng Alessio: “ Tôi nhất định chẳng chịu lập nội các dưới áp bức. Chán ngấy đi rồi. Tôi bỏ hết, tôi sẽ về ngay miền quê nghỉ ít lâu”.

Facta đi luôn đến điện Quirinal để đệ đơn từ chức.

Mấy giờ sau, khắp nước Ý đảng phát xit động viên toàn bộ lực lượng vũ trang sơ mi đen. Quỹ đảng trích xuất 10 triệu đồng lires. Tuyên cáo phát xit được truyền đi:

“ Anh em phát xit toàn quốc. Giờ quyết định đã điểm. Lực lượng vũ trang sơ mi đen xác định một lần nữa rằng chiến thắng của Ý chỉ là một chiến thắng què quặt…Yêu cầu quân đội đứng ngoài cuộc đấu tranh…”

11 giờ đêm 27, bộ quốc phòng nhận được tin phát xit bắt đầu tiến về Rome. Nhiều tỉnh rơi về tay phát xit dễ dàng. Các tỉnh như Trieste, Padone, Venise chức quyền quân sự địa phương công khai hợp tác giúp đỡ phát xit.

Tại Florence, Curzio Malaparte (sau này là nhà văn lớn của Ý) chỉ huy một đội Squadra.

Trời mưa như trút nước, đoàn quân phát xit vẫn rầm rập vượt nhiều quãng đường lầy lội vừa đi vừa hát vang.

Mussolini, Balbo, Vecchi, De Bono họp mặt đông đủ ở đại bản doanh chờ giờ hành động. Bỗng một tin đưa ra làm kinh hoảng bằng sét đánh ngang tai, chính phủ Facta ban bố tình trạng khẩn trương. Facta cho truyền đi lời hiệu triệu:

“Đối phó với âm mưu nổi dậy, chính phủ từ chức nhưng còn tạm quyền có bổn phận phải giữ gìn trật tự bằng mọi phương tiện và bằng mọi giá”.

Ở Rome, tướng Pugliese huy động 25.000 quân, súng ống đầy đủ, chặn các lối ngả đi vào thành phố.

9 giờ sáng, thủ tướng Facta tới bệ kiến đức vua xin nhà vua ký đạo dụ ban bố tình trạng khẩn trương mà nhà vua đã bảo ông làm. Facta nào có ngờ vua Victor Emmanuel lại từ chối không ký mà nói: “ Tình hình bây giờ khác hẳn”.

Tại sao đức vua đổi ý mau vậy?

Có nhiều động lực đưa nhà vua đến quyết định này. Đêm hôm trước ông gặp hai tướng Diaz và Picori để nghe họ trình bày quan điểm, ông biết rằng quân đội sẵn sàng thi hành nhiệm vụ, tuy nhiên, nếu tránh cho quân đội khỏi phải làm cái việc đàn áp lực lượng chính trị nổi dậy thì vẫn hơn. Vua cũng biết rõ việc quận công d’Aoste và vài ba tướng lĩnh đã đứng vào hàng ngũ phat xit. Đã chán ngấy trò cãi vã và thì thụt thỏa hiệp chia quyền lợi vụn vặt của tập đoàn chính khách, đảng phái, chính họ là những kẻ đưa đến nguy cơ nội chiến hiện thời. Còn cái ông thủ tướng Facta nữa, đức vua không tin rằng ông ta có thể điều khiển nổi một biện pháp mạnh.

Quyết định của nhà vua khác nào một cái tát vả vào mặt nội các từ chức Facta. Quân đội phat xit sẽ rút về trại, tình trạng khẩn trương vừa ban bố buổi tối trưa hôm sau đã bãi bỏ. Chính phủ trơ ra với mấy cơ sở hành chính chân tay không.

11 giờ 30 trưa, hãng thông tấn “ Stefani” loan tin sắc luật về tình trạng khẩn trương vô hiệu lực, các báo đưa tin này lên hàng tit lớn chạy bán khắp hang cùng ngõ hẻm. 18 giờ cùng ngày, đức vua ủy thác cho Salandra đứng ra thành lập nội các mới. thế là lại mất thêm khoảng thời gian nữa cho điều đình, thăm dò chia chác quyền lợi, hỗn độn như đàn kiến trong tổ kiến khi tổ bị chọc phá. Salandra đến Rome nói chuyện, Mussolini từ chối, nại cớ không thể rời Milan vào lúc này, chỉ gửi Costanzo Ciano đi gặp Salandra đưa điều kiện đòi năm bộ. De Vecchi phát ngôn viên chính thức của Phát xit được đức vua tiếp kiến.

Salandra chấp nhận đề nghị Ciano với điều kiện Mussolini đích thân tham gia nội các cực hữu mà ông sắp thành lập. Ciano đánh điện về hỏi Milan, Mussolini trả lời: “ Đảng phát xit không mất công động viên toàn lực đánh phá, tạo phong khí cách mạng chỉ để công kênh ông Salandra”.

Trong khi ấy, Salandra nhận được hai thông điệp, một của hội các kỹ nghệ gia tài phiệt ngân hàng và điền chủ, bảo nên giải quyết khủng hoảng bằng cách để Mussolini làm thủ tướng; một trong hai nghị sĩ Abertini và Conti cũng đưa ra ý kiến trên.

Ngoài ra, Salandra còn hay tin tài phiệt ngân hàng vừa ủng hộ phát xit 20 triệu động lires dùng vào việc tiến quân về Rome. Lần chót,Salandra gọi điện thoại cho Mussolini xin “biếu” phát xit bốn bộ trong nội các, không xin lại điều kiện nào hết. Bên kia đầu dây, Mussolini lạnh lùng nói: “ Tôi không chấp nhận” rồi đặt mạnh điện thoại xuống.

Ngày 29 tháng 10, Salandra tới điện Quirinal khuyên đức vua hãy mời Mussolini làm thủ tướng. Hôm ấy tờ “ Popolo” đăng tit lớn hàng chữ: “ Le fascism veut le pouvoir, il l’aura”.

Vòng quanh ngoại ô Rome, quân đội vẫn không cho đội Squadra của phát xit tiến thêm bước nào.

De Vecchi báo về Milan tin đức vua mời Mussolini tới Rome. Mussolini bảo Vecchi: “ Đấy là cái bẫy đó, xin đức vua hãy viết thư cho tôi”.

Lúc 14 giờ ngày 29, Mussolini ở Milan nhận được bức điện khẩn cấp gửi dân biểu Mussolini: “ Hoàng thượng muốn gặp ông, xin đến Rome gấp”. Dưới ký tên: tướng Cittadini.

Buổi sáng hôm ấy tờ “Popolo” đăng một bài báo khá dài do Mussolini viết:

“ Tình hình đã rõ lắm. Phần Bắc ý lọt vào tay phát xít. Cả miền Trung Ý cũng ở vào tình trạng tương tự. Đạo quân phát xit chiếm hết các cứ điểm chiến lược mà không gặp khó khăn nào chứng tỏ phát xít là một phong trào được toàn dân ủng hộ nên khả năng công quyền trở thành bé nhỏ không thể đối phó nổi với lực lượng phát xit. Một phong trào lớn như vậy không phải chỉ được nổi lên để đi đôi với ông Salandra thành lập nội các, không phải chỉ làm cái việc thì thụt xin mấy ghế bộ trưởng. Chính phủ tương lai sẽ là chính phủ hoàn toàn phát xit.

“Đảng phát xit không lạm dụng thắng lợi của mình nhưng cũng nhất quyết không cho ai làm giảm cái quyền của thắng lợi đó. Phát xit đã hy sinh nhiều, thì thắng lợi dĩ nhiên phải tương xứng với những hy sinh đó. Tất cả mọi giải pháp đi ra ngoài ý nghĩa trên đều sẽ bị phát xit chối bỏ. Các người hiện ở Rome nên hiểu rằng thời kỳ nói chuyện thậm thụt âm mưu chia chác đã hết rồi.”

Hồi 15 giờ ngày 29, Mussolini gọi dây nói cho chủ tỉnh Milan sắp xếp cho ông một chuyến xe lửa đặc biệt chỉ có đầu tầu và một toa sang trọng duy nhất để ông đi Rome. Đồng thời, ông đánh điện tín yêu cầu Rome đình bản lập tức tờ “ Avanti”, lời lẽ như sau:

“L’Avanti ne doit pas paraitre, sinon ils me lancent demain une grève générale dans les jambes”

Đóng cửa tờ “Avanti” quả là vấn đề nan giải, đảng xã hội, đảng cộng sản, tổng công đoàn làm sao ngồi yên nhìn “Avanti” đóng cửa. Chính quyền Rome lúng túng trước yêu sách quá quắt này, đành nhắm mắt kệ cho phát xit xông vào đốt phá hết máy móc trong tòa báo. Được trớn, đội phát xit sang phá luôn cả mấy tòa báo khác xét ra không phải là bạn của phat xit.

Tại Milan giờ phút ấy, Mussolini về nhà thăm vợ con trước khi lên đường tới Rome.

Hãy đọc đoạn nhật ký của Rachèle tả lại giờ phút ấy:

“Benito ôm chầm lấy tôi nói vội vã: “ Rachèle chúng ta đã thắng trận”. Đức vua vừa gọi anh trao cho trách nhiệm lập chính phủ mới. Anh vui sướng vì bây giờ ngài đã hiểu tình thế. Như vậy, máu sẽ không phải đổ ra. Anh cám ơn em đã luôn ở bên săn sóc anh mà không làm anh sao nhãng tranh đấu. Lúc này hơn lúc nào hết, anh cần đến em. Anh biết là người chồng còn thiếu nhiều bổn phận nhưng chính trị gây nên thế, làm sao khác được”.

Chàng chỉ kịp thêm vài lời nữa cho con cái rồi bước nhanh xuống cầu thang.

Đứng lại một mình, tôi ôm mặt khóc nức nở, không phải chỉ khóc vì vui sướng thôi đâu. Sự thắng lợi của Mussolini đem đến cho tôi niềm kiêu hãnh nhưng tôi biết từ nay gia đình tôi sẽ mất hẳn Benito. Định mệnh giờ đây đã mang chàng đi, đưa chàng lên tới đỉnh chót của vinh quang. Nhưng trong tương lai đầy bất trắc, ai lường trước nổi cho nên tôi lo sợ”.

Trên sân ga xe lửa Milan, người ta dâng Musslini một bó hoa. Khi tàu chuyển bánh, tiếng hô vang dậy:

- Evviva il Duce! Evviva il Duce!

Một giờ sau, xe lửa tới Rome. Mặc nguyên bộ quần áo phát xit, Mussolini đi thẳng tới điện Quirinal. Cuộc tiếp đón thật là thân mật. Đức vua chính thức ủy nhiệm nhà lãnh tụ phát xit lập nội các. Ai nấy có vẻ thoải mái với bầu không khí mới.

Vua bảo người hầu cận thân tín: “ Thế là qua cơn ác mộng. Ta chắc cả Giolitti, Salandra lẫn Orlando đều hài lòng. Hãy nhìn cả đống điện văn từ mọi nơi gửi về mừng ta quyết định đúng”.

Ở điện Quirinal ra về, Mussolini hạ lệnh cho các đoàn áo đen rút khỏi Rome. Buổi tối, Mussolini trở lại gặp hoàng thượng để đệ trình danh sách tân nội các trong đó Mussolini làm thủ tướng kiêm nội vụ và ngoại giao, tướng Diaz tổng trưởng chiến tranh, Stefani tổng trưởng tài chính. Tham dự nội các thấy cả những người các đảng khác như đảng Bình dân, Xã hội, Dân chủ, Tự do và cùng một số nhân vật không đảng phái. Kèm theo là danh sách phụ ghi tên các thứ trưởng. Tính tổng cộng chỉ có 14 đảng viên phát xit trong cả hai danh sách tới gần 40 tên.

Mussolini giải thích sở dĩ ông bỏ ý định lập chính phủ độc đảng vì ông muốn chính phủ ông trước hết hãy là một chính phủ ôn hòa tập họp mọi lực lượng chính trị quốc gia.

Chỉ riêng Grandi là hậm hực, ông chẳng được ghế nào trong nội các.