5. Sự kiên trinh, sáng suốt của một bà phi (Phụ đức trinh minh)

Người Chính phi họ Lê [1] của Trần Duệ Vương nguyên là mẹ của Linh Đức [2].

Trước kia, khi Duệ Vương xuất quân không về [3], Phi bèn gọt tóc làm ni. Gặp lúc Nghệ Vương lấy Linh Đức nối ngôi, Phi đã cố từ chối thay cho Linh Đức, nhưng không được, mới khóc lóc nói với người thân rằng:

- Con ta phúc mỏng, khó đương nổi ngôi to, chỉ có mắc vạ thôi. Cố Chúa lìa đời, kẻ chưa mất này chỉ muốn chết cho chóng, không muốn thấy việc đời, huống chi là nhìn con ta sắp nguy khốn ư?

Rồi dốc chí tu hành, sớm chiều tụng niệm để báo đền ơn chúa, chưa đầy năm sáu năm mà chân tay đốt trán [4], đã làm đủ mọi phép, sau cùng đã thị tịch trong khi nhập định, về sau, khi Linh Đức bị phế [5], ai cũng phục Phi là người sáng suốt, thấy trước sự việc. Vả lại, cảm sự chân thành thờ vua, và tiết tháo kiên trinh của Phi, vừa vào cửa Phật thì đi nhanh vào chính giấc, ai chẳng thương xót, ngợi khen? Tuy các phi tần đời trước của nhà Trần cũng lắm người hiền đức, nhưng người phi này sinh sau mà gần như hơn hẳn những người phi trước, sao lớn lao đến thế?

Chú thích:

[1] Tức người sinh ra Lý Đức Vương (Phế Đế), là em gái con nhà chú của Hồ Quý Ly; Hồ Nguyên Trừng gọi bằng cô.

[2] Tức Linh Đức Vương (Phế Đế).

[3] Chỉ việc Duệ Tông đem quân đi đánh Chiêm Thành vào năm 1377, và đã tử trận.

[4] Nguyên văn chữ Hán là nhiên tí luyện đỉnh, có nghĩa là “đốt cánh tay, đốt đỉnh đầu”, một số cách thức tu luyện của đạo Phật. Chúng tôi dịch là “dốt trán” “chân tay đốt trán” cho dễ hiểu.

[5] Nguyên việc này, ĐVSKTT chép như sau: “Tháng 12, ngày mồng 6, sáng sớm, Thượng Hoàng (Trần Nghệ Tông) giả cách về Yên Sinh, sai Điện hậu đi theo hầu; rồi sai Chi hậu nội nhân gọi vua (Linh Đức Vương, tức Phế Đế) đến bàn việc nước. Vua chưa ăn cơm sáng, đi ngay, chỉ có hai người theo hầu mà thôi. Khi vua đến nơi, Thượng hoàng nói: “Đại vương lại đây”, rồi sai người đem vua ra giam ở chùa Tư Phúc, tuyên nội chiếu rằng: “Trước kia Duệ Tông đi tuần phương Nam không trở về, dùng con đích để lên ngôi, là theo đạo đời xưa. Song, quan gia (chỉ Linh Đức Vương) từ khi lên ngôi đến giờ, vẫn còn trẻ con lắm, giữ đức không thường, thân mật với bọn tiểu nhân, nghe bọn Lê Á Phu, Lê Dư Nghị gièm pha vu hãm người công thần, làm dao động xã tắc, nên giáng xuống làm ‘Linh Đức Đại Vương’. Song nhà nước không thể không có người đứng chủ, ngôi báu không thể bỏ không, nên đón Chiêu Định Vương vào nối đại thống (...)” Cuối cùng, Trần Nghệ Tông cho đem Phế Đế xuống phủ Thái Dương bắt thắt cổ chết” (Xem Bd. ĐVSKTT: tập 2).