Chương 12

Mỗi lần ông Tuân đổi chức vụ - đúng hơn là đổi địa vị - nhà ông lại tăng nhịp khách khứa viếng thăm. Tất nhiên khách tăng giảm tùy thuộc địa vị mới của ông leo lên hay tụt xuống. Ông Tuân đã có đôi lần tụt xuống song "nhìn chung", đời ông vẫn leo lên nhiều hơn. Từ khi có tin ông lên địa vị mới cho đến khi chính thức nhận quyết định, ông phải tiếp đủ loại khách. Bọn đàn em cũ đến chào từ giã và nhòm ngó xem nơi ông sẽ đến có chỗ nào ngon lành thì liệu lời xin theo. Còn ở nơi ông sẽ đến thì tìm mọi cách bắt liên hệ xa gần mong củng cố địa vị hoặc khéo léo xin một chỗ mới hoặc gièm pha đối thủ hoặc nhờ người giới thiệu thành tích của mình trước khi vị "thủ trưởng" về nhậm chức. Các cơ quan liên hệ cần nhờ vả cũng lân la làm quen. Ngoài ra, những anh áp-phe chuyên nghiệp vốn đánh hơi rất tài tìm mọi cách nhứ dử, nếu cần sẵn sàng giúp đỡ ông mọi mặt khi chân ướt chân ráo bước vào địa vị mới, một lối đầu tư tài chánh kèm theo tình cảm để mưu lợi sau này.

Ông Tuân và bà Cúc chẳng lạ gì những bộ mặt "muôn đời xưa" dưới cái vẻ thân mật chân thành. Điểm khác biệt chỉ là có kẻ trơ trẽn xin xỏ trắng trợn, có kẻ làm ra vẻ "tôi nói thế là vì anh, vì sự đóng góp xây dựng, vì uy tín của nhà nước ta, vì sự nghiệp dân tộc". Hai vợ chồng ông có dư kinh nghiệm từ đời ông bố dượng của Cúc và của những anh có chức quyền khéo luồn lọt len lách để tồn tại đến ngày nay nên ông bà đều rất nhã nhặn, ai nói gì cũng "vâng", đối xử khiêm nhường với mọi người và không có lời hứa hẹn nào.

Lúc này, việc cải tổ vĩ đại của guồng máy nhà nước, chủ trương phục hồi nền kinh tế sa sút trầm trọng, điều chỉnh những biến động rối tung về vật giá và tiền tệ- còn bị chi phối thêm bởi cuộc khủng hoảng vùng Vịnh. Nhà nước phải cố gắng tổ chức lại các cơ quan đầu xỏ trực tiếp lo các vấn đề này. Rồi, cánh cửa quan hệ bang giao giữa kẻ thù Mỹ và Việt Nam hé mở qua những cuộc gặp gỡ cấp cao, làm cho niềm hy vọng vừa tắt lại bừng lên đầy phấn khởi. Người ta chưa hiểu ông Bush muốn chơi trò gì với chú nhược tiểu Việt Nam. Cái trò mèo vờn chuột của các siêu cường vẫn diễn ra hàng ngày khắp nơi trên thế giới, đừng hòng biết anh mèo muốn gì. Chú chuột được thả lỏng cho chui vào lọ mỡ nhấm nháp tí ti trước khi bị vồ một phát quyết định. Nhưng chú chuột vẫn cứ phải len lách để sống cuộc sống của mình. Và ông Tuân cũng buông mặc luôn cho nhà nước, cho các vị cao trọng trong ủy ban trung ương cùng với chính phủ đối phó với mọi điều phức tạp. Trước đây đã vượt được muôn vàn khó khăn trong hai cuộc chiến tàn khốc thì bây giờ cũng sẽ vượt được cơn thử lửa quyết liệt về chính trị và kinh tế này. Đó là điều ông Tuân đã được học tập và tin tưởng để mang cái chứng cớ vững như bàn thạch ấy đi "lên lớp" cho rất nhiều trường lớp chính trị trong thành phố này. Ông tin tưởng có nghĩa là ông khoán trắng, buông mặc cho các vị "lãnh đạo" đầy uy tín của mình tha hồ nghiên cứu, hoạch định thực hiện và điều chỉnh mọi cách đối phó với kẻ thù vây quanh.

Ông Tuân chỉ biết một điều trực tiếp ảnh hưởng đến sự nghiệp của ông là Bộ Thương Nghiệp đang cần đến ông, đang xem xét kinh nghiệm, khả năng thành tích và đạo đức của ông để đưa ông về làm công tác kinh tế đối ngoại. Ông đã được một đồng chí cũ từ Hà Nội vào tiếp xúc để có thời giờ chuẩn bị con đường hoạn lộ mới cùng với những người từng thương yêu ông như anh em trong nhà, những người qua bao nhiêu đổi thay vẫn đứng vững trong lúc không biết bao nhiêu ông vững như bàn thạch bỗng bị loại ra, bị về vườn, ngồi chơi xơi nước. Các cấp trên của ông vững như kiềng ba chân thì phải hiểu bản lãnh của họ thế nào. Ông tin tưởng vào những thế lực mà ông sắp dựa vào để đi lên. Đồng thời đã có đêm ông tự "kiểm điểm bản thân", thủ thỉ nói với vợ:

- Bà thấy thành tích của tôi có thua gì ai. Tôi tham gia cách mạng từ bé, hoạt động nội thành bất chấp hiểm nguy. Tôi từng vận động đón quân ta về Hà Nội, tham gia công tác trừ gian, công tác thanh niên và tham gia chính quyền cách mạng ngay từ ngày nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa mới lập. Tôi từng lãnh đạo ba xí nghiệp, bẩy nhà máy, bốn công ty quốc doanh. Tôi đã vào đây thực hiện chủ trương cải tạo tư sản, không có tôi các anh khác còn lính quýnh to. Tôi không từ nan bất cứ nhiệm vụ khó khăn nào. Bao nhiêu xí nghiệp vỡ nợ, bao nhiêu cán bộ thụt két, hủ hóa. Bao nhiêu hợp tác xã tín dụng phá sản, bao nhiêu cán bộ trụ cột bị mua chuộc, trở thành thoái hóa, tôi có dính vụ nào đâu…

Bà Cúc đập nhẹ lên vai ông:

- Phải nói là ông chưa dính đấy thôi.

- À, hơn nhau ở chỗ đó. Mấy thằng khốn nạn bị bắt rồi khai tùm lum, cho ông này cái "xe con", cho bà nọ cái ti-vi, biếu ông kia cuốn sổ gửi tiền khống. Đúng là đồ hèn, dám làm mà không dám chịu một mình, cụ thể như bọn nước hoa Thanh Hương, đáng lẽ phải thanh toán ngay thằng chủ.

- Vì nó làm khối anh lớn anh nhỏ lên ruột, phải không? Cả ông nữa-

Ông Tuân gạt phăng:

- Bà đừng nói vậy người ta biết, kỳ lắm. Hãy nói về thành tích của tôi đã. Tôi có đủ loại huy chương cao quý-

Đến lượt bà Cúc gạt đi:

- Cái đó tôi biết rồi, ông treo đầy nhà cần gì kể.

- À, thì mình thành thật, khách quan, công tâm kiểm lại bản thân xem có xứng với chức vụ mới không. Đấy là nói sơ về "bề dày thành tích". Còn bề sâu tư tưởng thì tôi với bà rõ ràng là những người hoàn hảo, không chao đảo ngả nghiêng, một lòng đi theo chủ nghĩa, tuyệt đối chấp hành nghiêm chỉnh mọi chủ trương đường lối nhà nước đề ra, luôn xác định đúng lập trường vị trí của giai cấp vô sản-

- Ông nói như sách "tuyên huấn"!

- Thì phải theo sách mới ăn tiền chứ. Bà thử tìm khắp nước coi có ai dám nói không theo sách tuyên huấn không?

Bà Cúc phì cười nhận ra câu trả lời của ông Tuân là đúng. Bà nói lảng:

- Được rồi, hãy tạm coi những điều đó của anh là đạt đi. Nhưng thời buổi này là thời buổi khoa học kỹ thuật như các anh vẫn nói. Vậy trình độ anh tới đâu để coi là xứng đáng ngồi ghế giám đốc thương nghiệp đối ngoại? Anh chỉ biết mua bán vớ vẩn trong mấy cái công ty quốc doanh, có chút kinh nghiệm về chạy hàng và giao dịch chằng chéo lên thành ủy, xuống ủy ban, về xí nghiệp. Đến một cái máy vi tính hạng bét anh cũng chẳng biết bấm nút, chẳng hiểu thế nào là phần mềm, phần cứng. Anh chưa học qua một lớp nào dù là sơ đẳng kinh tế, chữ nghĩa anh lại ít, tiếng Tây năm ba chữ, tiếng Anh đôi ba câu, tính toán thì làm đủ nhân chia trừ cộng là hết hạn. Nói sơ sơ vậy thôi, anh đã thấy là không thể nào có đủ khả năng để đảm đương bất kỳ chức vụ nào trong bộ kinh tế đối ngoại rồi, kể cả việc làm thư ký thôi.

Ông Tuân cười hà hà:

- Bà biết một mà không biết hai. Người lãnh đạo không cần biết mấy thứ chuyên môn lặt vặt đó. Trước hết giám đốc cần có uy tín, có tài chỉ huy, có khả năng lãnh đạo quần chúng. Sau nữa là phải có óc tổ chức thật hay. Tôi muốn nói chẳng có ông giám đốc nào biết hết mọi chuyên môn trong ngành của mình. Bà bói cả năm cũng không ra được thiên tài ấy ở đây đâu. Vậy phải có óc tổ chức để sắp xếp hệ thống ban ngành, bố trí nhân viên dưới quyền như anh tài xế lái xe và sửa xe cho ông thủ tướng thôi. Ông thủ tướng đâu cần biết sửa xe. Cho nên cách sử dụng nhân sự mới là cần. Anh thư ký hay chị kế toán sẽ sử dụng máy vi tính; phòng kế hoạch, sở bang giao quốc tế lo thư từ tiếng Anh, tiếng Pháp; sở điều hành lo giá cả mua bán; sở công tác nội vụ lo máy móc, làm văn phòng, xây dựng cơ sở; sở tổ chức lo điều hành cán bộ, tuyển nhân viên, theo dõi khả năng, tư tưởng, hiệu quả; sở an ninh lo bảo vệ cơ quan, bảo vệ giám đốc và yếu nhân; sở hành chánh lo tiền nong lương bổng. Tôi lại còn cả một cái văn phòng với cố vấn, bí thư, chánh văn phòng, thư ký riêng rồi các phụ tá chuyên môn, phụ tá hành chánh, phụ tá kỹ thuật. Hai hoặc ba anh phó giám đốc nữa, tha hồ sai mọi việc. Đấy là chưa kể khi cần, tôi có thể lập ra vài ba sở, phòng khác để lo việc đột xuất. Thời buổi này tôi sẽ dẹp các "bộ tứ" nắm đầu cơ quan đi. Công đoàn rồi bí thư chi bộ rồi đoàn thanh niên, chỉ tổ làm khó cho người lãnh đạo. Tôi không cần những thứ đó, họp hành mất thì giờ, cãi nhau chí chóe chỉ đình trệ công việc. Anh nào cũng có quyền, cũng sẵn sàng xía vô, toàn là ý kiến và ý kiến. Bà thấy đấy, việc đáng lẽ giải quyết năm phút thì kéo cả tuần lễ. Các cơ quan chết vì cái "bộ tứ". Chuyến này, tôi sẽ là giám đốc đầu tiên ở bộ dẹp phứt cái bộ tứ ấy. Tôi sẽ dùng nhiều phụ tá và các tay chuyên viên.

- Ông nói vậy có nghĩa là ông dựa hết vào người khác. Còn chính ông chỉ là một anh tay mơ?

- Bà không nên có ấn tượng xấu về cán bộ nhà nước ta như vậy. Thử đặt địa vị bà là nhà tổ chức hay một cơ quan phụ trách nhân sự của nhà nước, bà sẽ tin ai để giao những trọng trách lớn, ảnh hưởng đến cả nền kinh tế quốc gia? Bà tin mấy anh học ở Tây ở Mỹ về à? Bà tin mấy anh chưa từng đi theo nhà nước ta bao giờ à? Bà tin ở mấy anh chuyên viên vắt mũi chưa sạch à? Bà giao vận mạng và uy tín đất nước vào tay mấy anh gật gưỡng đó sao? Bà phải tin trước hết ở các cán bộ nòng cốt chứ. Như thế bà yên tâm không bị phản phé, không bị phá hoại. Đã đành, tôi đồng ý với bà rằng cán bộ ta còn thiếu khả năng chuyên môn, còn kém cỏi về học vấn vì suốt cuộc kháng chiến dài phải lo đánh giặc, lo phục vụ kháng chiến mới có ngày thành công chứ, họ chịu thiệt thòi, đến bây giờ đẩy họ ra rìa à? Bà sẽ phải chọn những người- tương đối đủ khả năng thôi để gánh vác công việc rồi đào tạo lớp con cháu chúng ta trở thành tiến sĩ kỹ sư. Mọi sự sẽ được thay đổi dần dần. Bà muốn có một ông giám đốc thật giỏi đúng nghĩa của nó, phải vài chục năm nữa.

- Dù sao tôi cũng không chấp nhận cái quan điểm "công thần" chỉ vì xét đến chút công lao với cách mạng lôi một anh bồi, chuyên bưng đồ ăn cho khách như ở khách sạn Palace Đà Lạt chẳng hạn, cho lên làm giám đốc công ty du lịch và chị vợ quét vườn hoa trở thành chủ tịch hợp tác xã trông coi một cái khách sạn lớn như chúng ta đã thấy. Như thế hỏi làm sao chúng ta mở mày mở mặt ra được.

- Rồi mọi sự sẽ khá hơn. Bà đừng đòi hỏi một dân tộc bị nô lệ hàng thế kỷ, bị chiến tranh tàn phá nửa thế kỷ, vừa nghèo đói vừa lạc hậu trở thành giỏi ngay, văn minh ngay như người khác được. Thực ra chúng ta cũng cố gắng thay đổi nhân sự, chú trọng những nhân tố có "khoa học kỹ thuật", hợp tác với họ, nâng đỡ họ, sẵn sàng dành cho họ quyền hạn và chức vụ cao nếu họ có khả năng và nhiệt tình. Tất nhiên cũng phải nói chỉ ở một giới hạn nào thôi. Chưa thể mở toang mọi cánh cửa. Như ta dùng Nguyễn Xuân Oánh, tốt nghiệp đại học ở Mỹ, từng làm tới quyền thủ tướng chính phủ Sài Gòn cũ, ta cũng chỉ dùng đến một mức độ nhất định và đó cũng là cách ta tỏ cho thế giới thấy chủ trương của ta hợp tác với tất cả những người có khả năng, không phân biệt cũ mới. Chứng tỏ thiện chí và rộng lượng của ta.

- Song ai cũng hiểu là trường hợp đó không nhiều và giống như ta đặt một chậu cảnh ở trước cửa vậy thôi.

- Đôi khi không phải do chủ trương của ta mà chính vì mặc cảm của một số trí thức, họ lẩn tránh ta.

- Phải làm cho họ không lẩn tránh là điều chính. Nếu một số lớn trí thức, có tài năng hợp tác với ta thì uy tín của ta còn lên nữa và tôi nghĩ sẽ có rất nhiều người, nhiều cơ quan nước ngoài hợp tác với ta. Đấy là lợi lớn.

Ông Tuân suy nghĩ một chút rồi gật gù:

- Điều đó đúng song ta không thể đi năn nỉ họ.

- Chẳng ai cần năn nỉ đâu. Nếu chúng ta thành thật, cởi mở, tự họ sẽ đến với ta. Đất nước là của chung, không phải của riêng ta hay họ. Nếu chúng ta thật tâm nghĩ và làm được như vậy, không oán thù, không nghi kỵ, chắc chắn nhân tài sẽ tìm đến. Phải nói thẳng một điều là chúng ta luôn lo sợ bị phá hoại, sợ bị địch gài người, sợ bị bọn tư bản chơi xấu nên chúng ta không thật tâm mở cửa mở lòng với ai. Cứ thò ra thụt vào như chuột ngày. Luật này vừa ban hành thì luật khác đã co lại, cứ như thế, chẳng ai dám bắt tay với ta đâu, họ sợ cụt ngón tay. Tôi nói vậy để nếu ông có lãnh đạo bất cứ cơ quan nào đó hãy thận trọng suy nghĩ về điều này.

Im lặng khá lâu, ông Tuân vắt tay lên trán:

- Bà nói có phần đúng đấy. Nếu về bộ thương nghiệp tôi sẽ lưu ý tới vấn đề này.

Nhưng bà Cúc lại lắc đầu:

- Thật tình, tôi không muốn ông nhận chức vụ đó.

- Sao vậy? Bà nên biết rằng thiếu gì kẻ thành tích như trời, vây cánh như chân rết, nhăm nhe mãi cái chức giám đốc đó mà không được. Ngay cả mấy ông thứ trưởng cũng thèm một chức giám đốc trong bộ thương nghiệp dù là đối nội hay đối ngoại. Thứ trưởng chỉ có tiếng chứ không có miếng hay có miếng cũng chẳng là bao nhiêu, còn giám đốc thì cũng tùy từng giám đốc, có anh giám đốc chỉ sách cặp chạy nhăng.

- Tôi hiểu chứ sao lại không hiểu. Nhưng tôi xin nói thật là tôi thấy ông làm đến phó giám đốc ở cái công ty hợp doanh này cũng đã quá với tài năng của ông rồi. Ông khôn ngoan thật, tránh né được mọi chuyện lôi thôi, ông tròn như hòn bi, chui lỗ nào cũng lọt, bóng bẩy như cái bàn thờ ngày tết, đạo đức như một vị chân tu, nhưng tài năng thì quả chưa tới đâu. Tôi hiểu ông rõ hơn ai hết, tôi xin nói thẳng là ông không tự biết mình, ông vẫn mê quyền hành, ông vẫn bon chen, vẫn muốn ngoi lên, ông cũng tham lam, có rồi ông muốn có nữa. Có vài trăm cây vàng ông muốn có một ngàn, có một ngàn ông muốn thêm tí lẻ. Ông chỉ được cái giỏi che đậy. Tôi hỏi ông: bây giờ của mình để đấy không xài, cứ phải làm ra cái điều thanh bạch, đôi khi còn phải giả bộ túng thiếu, đi vay mượn từng chỉ vàng. Ông làm đến phó giám đốc có nhà ở, có xe con đi, được mọi người kính nể. Vậy ông còn muốn leo lên cao để làm gì? Để được sáng "thưa anh, dạ" chiều "thưa anh, vâng", để sách cặp chạy như con rối, lo tái mặt vì những chuyện không đâu rồi bị người ta chê là xuẩn ngốc trong những công việc ông mù tịt à? Hay là ông muốn nay đi Tây mai đi Nhật, mốt đi Hồng Kông để ăn chơi cho bõ những ngày gian khổ đi theo cách mạng? Ông muốn vậy thì ăn chơi ở Sài Gòn này cũng lụn đầu gối rồi.

- Bà nghi oan cho tôi chứ tôi-

- Tôi không ghen tuông gì ông. Vụ ông lăng nhăng với con mẹ Phúc phòng thuế quận hai, tằng tịu với con mẹ phó giám đốc công ty bột ngọt, tôi có nói gì đâu. Tôi bỏ qua, đàn ông là như vậy, nhất là khi gặp con đàn bà lẳng lơ, nó lợi dụng ông, ông "xài" nó thì cũng là chuyện thường.

Ông Tuân dở chiến thuật "tả oán":

- Tôi biết bà không thương yêu tôi đúng nghĩa của người vợ. Ngay khi bà lấy tôi, tôi cũng biết chỉ vì bà cần lấy chồng, vì anh thiếu úy hào hoa của bà đã đi theo địch. Rồi, bà sống vì bổn phận chứ không phải vì tình yêu.

- Tôi có thiếu bổn phận với ông bao giờ đâu.

- Người vợ sống với chồng không chỉ vì bổn phận mà vì lòng thương yêu

- Lúc này không phải là lúc nói về chuyện đó.

- Vậy bà muốn gì ở tôi?

- Muốn ông chẳng làm gì nữa hết. Hãy cố giữ vị trí hiện tại của mình. Đừng tham nữa, bỏ sự say mê quyền hành đi. Hãy cố là một con người đạo đức, trong sạch thật sự, đừng gây thêm thù oán. Chẳng qua bây giờ ông đang có thế, có quyền, người ta chưa đụng đến ông đó thôi. Khi ông nhúc nhích bị lung lay, bị hạ bệ, chúng nó sẽ lộ diện, sẽ tấn công ông không thương tiếc đâu. Ngay cả những người cộng sự từng được ông xây dựng, phê bình góp ý, kiểm điểm chân thành cũng là ít nhiều hại họ, nếu không muốn hiểu là ông đã hại họ bằng cách ấy, lúc đó ông sẽ được nếm lại cái đòn phê bình góp ý và kiểm điểm hết sức chân thành của họ. Rồi cả những thằng đàn em ông, ông nâng đỡ đứa này cho dù vì tài năng, đá đít đứa khác cho dù vì bê bối, chúng nó cũng sẽ quay lại đá ông. Nó nằm trong ruột ông nên sẽ móc từ gan ruột ông móc ra, ông không chạy vào đâu được. Các đàn anh của ông lúc đó sẽ quay mặt đi chứ ai dại gì dây với hủi. Kinh nghiệm đầy rẫy trước mặt. Đấy là tôi chưa nói đến thời thế có thể đổi thay như ở Ba Lan, Tiệp Khắc, Hung-ga-ri-

- Bà lo xa quá đấy. Chuyện đó không thể xẩy ra ở đây, chúng ta còn mạnh, bọn chống đối ngóc cổ dậy là bị đánh dập đầu ngay. Bọn "cựu kháng chiến" cứng đầu đã bị đánh tan tành, chúng nó đang chia rẽ nhau. Bọn phản động kiểu phục quốc theo phe tư bản thì ở tận mãi đâu đâu, làm được trò trống gì! Bọn văn sĩ bất mãn đòi tự do, đòi đa nguyên, công kích chính quyền, bôi nhọ chế độ đang bị theo dõi từng bước. Tóm lại bọn chống đối, bọn phản động đều yếu xìu. Chúng ta sẽ mở rộng tự do dân chủ, kinh tế thị trường, cải cách xã hội, nhưng chúng ta cũng sẽ cương quyết tiêu diệt mọi mầm mống chống lại nhà nước, chống lại chủ nghĩa, tức là vi phạm an ninh trật tự quốc gia. Mặc dù hai điều đó khác nhau, nhưng trong hoàn cảnh này là phản quốc. Ở Việt Nam này, chúng ta mềm dẻo hơn nhưng cũng cứng rắn hơn. Bà đừng bị những biến động phức tạp ở Liên xô, ở Đông Âu chi phối, bà không nên hoang mang dao động.

Bà Cúc thở dài:

- Ông chủ quan đấy. Chính ông từng lo sợ, vậy mà bây giờ được nhồi một mớ lý thuyết cho mang đi rao giảng ông lại bị tiêm nhiễm để chẳng còn thấy gì nữa hết. Tôi mong rằng ông nói theo báo chí, theo tài liệu tuyên huấn chứ đó không phải ý kiến của chính ông. Bởi chính ông từng nói những chống đối của thành phần kháng chiến, của bọn văn nghệ sĩ trí thức, của nhân dân lao động là mối đe dọa lớn nhất cho chế độ này. Những biến chuyển trên thế giới, sự tác động của phe tư bản phản động đang gây ra những phản ứng dây chuyền để chờ một sợi dây cháy chậm châm ngòi nổ. Chính ông không còn hiểu nổi ông trùm cộng sản Gorbachev ra sao nữa. Ông và các đồng chí của ông thường tự hỏi: "Goóc-ba-chốp, ông là ai? Người lãnh đạo thế giới cộng sản hay là kẻ phá hoại?" Và ông đã bàng hoàng khi người ta nói rằng ông Goóc-ba-chốp có thể bị sát hại, bị lật đổ, nhưng cái gì ông ta đã làm ra thì không mất được. Vậy cái gì cháy lên ở đây, nó cũng sẽ còn, nó cũng sẽ âm ỉ, có thể là một hai năm, năm mười năm, song có ngày nó sẽ bùng lên, nó sẽ làm thay đổi tất cả. Vậy cách tốt nhất, theo tôi nghĩ, ngay từ bây giờ ông nên giữ nguyên vị trí và từ từ rút lui, chúng ta trở về đời sống thường dân, chúng ta dư giả phương tiện để sống sung túc rồi. Đi nốt chuyến tàu vét có thể toi mạng.

Ông Tuân đăm đăm suy tư, cuối cùng ông lắc đầu:

- Tôi thấy sống như vậy hèn quá. Hơn thế bà nên nhớ nếu xẩy ra thay đổi, dù là do người cộng sản lật đổ lẫn nhau, họ cũng chẳng tha cho ta đâu. Như ông Ceaucescu bị đổ thì bà Hélene và thằng con cũng chết theo hay ít lắm cũng tù rục xương. Chúng ta chỉ còn cách bảo vệ nhau, tiêu diệt bọn chống đối, thẳng tay trừng trị bọn nho nhoe có tư tưởng phản động, tống cổ hết lũ cán bộ chao đảo, trong khi đó cứ tuyên bố tự do dân chủ, cứ tỏ ra thân Trung Quốc, thân Mỹ và khối châu Âu, châu Phi, châu Mỹ La Tinh. Chúng ta sẽ tồn tại.

- Thế giới không mù như ông tưởng đâu.

- Thế giới mù hay sáng cũng chỉ lèm bèm chửi bới chứ làm gì nổi. Nếu ta chịu các điều kiện có lợi cho họ thì họ sẽ vui vẻ bắt tay, lại là "friendship", hữu hảo và thân thiện.

- Vậy là chung quy chỉ thiệt cho người dân. Suốt đời è cổ ra cho các ông theo hết thằng này đến thằng khác? Tôi tưởng điều đó còn hèn hơn. Khi cần đến Trung Quốc thì gọi là Trung Quốc Vĩ Đại, là anh em ruột thịt, khi không cần thì gọi là bọn bành trướng. Khi thì coi Mỹ là kẻ thù không đội trời chung. "Không bao giờ trên thế giới tồn tại cả cộng sản và tư bản, phải một mất một còn". Vậy mà khi cần đô-la lại chạy vạy xin bỏ cấm vận, xin mở bang giao Việt Mỹ.

- Đó là chiến lược mềm dẻo, "tài tình và sáng tạo" của các nhà lãnh đạo, chúng ta không hiểu được đâu.

- Đúng, chúng ta không hiểu vì chúng ta đều ở "thiên đường mù", không hiểu được là lẽ tự nhiên. Vậy tốt nhất là chúng ta hãy đứng ra ngoài rồi người ta sẽ quên chúng ta đi. Nếu muốn sống thanh thản cùng với tôi trong quãng đời còn lại, tôi mong ông nghe tôi. Dấn thân vào quyền lực lúc này là ngu xuẩn. Lúc này chỉ có một điều đáng làm, nếu làm được, là thực sự lo cho dân, cho nước, không kể gì đến chế độ hay quan điểm tư tưởng nào, thậm chí chúng ta hy sinh luôn cả lý tưởng của mình đi như người Đông Đức buông bỏ tất cả xu hướng chính trị, quyền lợi phe phái, danh dự hão huyền để sát nhập với Tây Đức làm thành một quốc gia. Họ đã nhận ra cái đúng, cái sai và nhìn thấy được con đường nào là con đường tốt nhất cho hạnh phúc của người dân. Cho nên Đông Đức bỏ đi toàn bộ danh dự và quyền lợi hão của nó để nước Đức thống nhất trở thành siêu cường. Với những bộ óc thông minh ấy, nước Đức còn có thể trở nên mạnh mẽ kinh khủng vượt hẳn các siêu cường khác. Chúng ta nên ngả mũ kính chào họ và phải học thuộc bài học này.

Bà Cúc ngừng lại, nhìn ông Tuân như dò hỏi rồi tiếp:

- Tôi chỉ mong rằng bài học kia sẽ làm cho chúng ta khôn ngoan hơn. Đảng phái hay phe nhóm chẳng là cái quái gì để có thể đặt nó lên trên hạnh phúc của người dân. Quyền hành, bạo lực cùng với lòng ích kỷ tham lam sẽ tiêu diệt cả giống nòi. Nếu chúng ta có đủ thông minh với chút lòng tự trọng thì cần sẵn sàng xóa hết mọi hận thù, mọi thành kiến, mọi khác biệt chính kiến, đập vỡ cái vỏ đạo đức nửa mùa, xé bỏ mọi thứ kinh điển lạc hậu, coi nhẹ cái quyền lợi và uy quyền hẹp hòi của mình để cùng nhau gom sức làm việc vì quyền lợi thiết thực của đời sống người dân, hoàn toàn vì tương lai dân tộc. Đó là điều nên dấn thân trong lúc này. Còn nếu không làm được như thế thì chỉ còn cách về già, sống yên thân. Như thế là khôn ngoan hơn người rồi đấy ông ạ. Chúng ta không thiếu thốn gì hết, nếu không muốn nói là dư thừa. Nếu chúng ta cứ bám vào nhau, bảo vệ nhau, quấn lấy nhau để cố leo cao trong lúc này có lẽ là được một thời gian nhưng có thể sẽ chết nhục nhã. Tôi nói vậy để tùy ông quyết định lấy con đường nào là khôn ngoan.

Ông Tuân trở nên phân vân trước những lý lẽ của vợ. Một nửa ông muốn nghiêng theo ý kiến của bà. Một nửa ông lại tiếc cái uy tín do công lao ông đã liên tục xây dựng từ bốn mươi năm nay. Ông không muốn lủi thủi leo xuống trong khi có thể còn leo lên trên tột đỉnh quyền hành. Có điều ông không hề nghĩ tới là quyền hành không bao giờ có tột đỉnh, bởi trên bí thư này còn bí thư khác, trên tổng thống còn có thế lực khác, trên con người này còn con người khác, trên vua còn có chúa, có trời- và trên nữa là hư không. Bậc thang danh vọng sẽ đi vào hư không và đi vào cõi chết-