Chương 7

Mùa đông đã đến

Mỗi mùa đến thường có những báo hiệu riêng bằng gió, bằng mưa, bằng nắng... Mùa hè đến thường báo trước bằng những cơn giông nhỏ và trận mưa rào dữ dội. Mùa thu bằng nắng hanh khô. Mùa đông bằng gió và mưa phùn. Một thứ mưa thật nhẹ nhàng êm dịu, nghe lào xào khe khẽ như tiếng ai nói chuyện ở xa, như tiếng thì thầm của lá, của cỏ.

Mái lá cũ để hở ra những cái lỗ hỗng cho mưa gió lùa vào. Gió thò ra những bàn tay nắm lấy những tàu lá cũ hay mớ rơm, tờ giấy, giật mạnh, ném đi. Gió hú lên ở các khe cửa, các tấm phên tấm liếp. Gió đưa mưa vào trong nhà. Mưa và gió hùn hụt.

— Chị ơi, em đói! - Ân ngồi co ro trong bóng tối, cái chăn dạ trùm lên tận cổ chỉ để hở cái đầu tóc bù xù quấn cái khăn vải cũ, vừa trông thấy chị về đã kêu lên, giọng nhỏ và yếu như giọng một con mèo.

— Cái Vọng đâu? - Chị Hạnh hỏi và xuýt xoa đóng cửa. Gió đẩy cánh cửa làm người chị nghiêng đi. Tay chị ôm cái sàng. Trên sàng dựng những tờ giấy lồng phồng trông giống những cái bánh đa.

— Chị ơi, cái gì thế? Cho em mấy! - Ân kêu lên, lung chăn nhảy xuống đất, chạy đến gần chị. Chợt nó sững người. Giấy bìa mới tráng còn chưa khô. Sao trông giống những cánh bánh đa thế! Ân nuốt nước bọt.

Chị Hạnh không nói gi, lẳng lặng đi xuống bếp. Vọng đang ngòi trước lửa. Trên bếp, một cái nồi đang bốc hơi. Nước ở cái vung thỉnh thoảng lại rỏ xuống than kêu xèo xèo:

— Cơm sắp chín chưa, cái Ân nó đang kêu đói đấy! - Chị Hạnh nói rồi đem sàng giấy ra hong trước bếp lửa. Những tờ giấy bìa dầy còn ướt, sỉn những nhựa chuối tím bầm. Vọng nhìn những tờ giấy - Giá nướng lên mà ăn được thì thật là thích, chị nhỉ? - Vọng nói và lại nuốt nước bọt.

— Giời mưa dầm mãi thế này thì cũng đến nướng lên mà ăn trừ cơm thôi! - Chị Hạnh lẩm bẩm rồi thay quần áo hong ra trước lửa. Bộ quần áo nhem nhuốc nhựa chuối và nước ướt. Hai bàn tay chị thâm đen. Chị bỗng run bần bật trước những hòn than Vọng vừa cời ra.

— Chốc nữa, nếu mẹ về, rang thêm ngô, chị nhỉ? Ăn cháo, đêm đói!

— Ừ, làm thể nào thì làm - Chị Hạnh đáp và nhìn những từ giấy đang khô dần trước lửa. Chợt chị giật mình - Chết chửa, sao đến giờ mẹ vẫn chưa về? Trời mưa rét thế này còn bán hàng cho ai?

Ngoài trời, đêm đã xuống. Những hạt mưa làm đêm như sáng ra. Vọng thắp đèn cầm lên nhà. Cái Ân vẫn nằm trùm chăn kín mít. Vọng lay đầu nó:

— Mày vẫn ngủ đấy à?

— Đâu! Em nằm không đấy chứ? Nhưng mà đói!

— Còn rét không?

— Còn. - Ai bảo mày đi lội nước? Được mấy con cua mà chết rét! - Vọng lầm bầm -Chả bõ!

— Em biết đâu, cử tưởng có cá! Nghe chúng nó đi qua gọi bảo có nhiều cá lắm có đi hôi không? Em biết đâu được là không có gì! - Ân nói, lồm cồm ngồi dậy nhìn Vọng, nhoẻn miệng cười. Ăn được chưa, hả chị?

— Ăn đước rồi đấy, để tao bưng lên! - Vọng nói và chạy xuống bếp. Nghĩ mà thương em! Chiều nay trời gió rét như thế mà nó đi hôi đi mót suốt cả buổi chiều dầm trong mưa lạnh khi về tay cầm cái lạt sâu chục con cua. Người nó nhuỗm bùn. Vọng không nhận ra em nữa, chỉ thấy cái miệng nó cười toét, hai mắt nó đen, hàm răng trắng lóa.

— Me mà biết mày chết! Vọng vôi vã rửa ráy cho em rồi giã cua. Nhưng gạo chỉ còn có nửa ống.

— Hay là nấu cháo vậy? - Vọng ngơ ngác.

— Cháo cua? Ân hỏi và mắt nó nhấp nhánh cười.

Vọng đi nău cháo, Ân lên nhà trùm chăn. Bây giờ cháo đã chín rồi chị cũng đã đi làm về nhưng mẹ đâu vẫn chưa thấy?

Vọng múc cháo vào bát bưng đến bên giường cho em. Hai đứa đang ngây ra trước mùi cháo cua thơm lạ thì ngoài cửa có tiếng chân đập mạnh. Vọng chạy vội ra mở cửa. Mưa gió đẩy mẹ ùa vào trong nhà cùng hai mẹt hàng nặng trĩu. Tiếng nức nở khe khẽ. Chị Hạnh chạy ra đỡ gánh hàng trên vai mẹ xuống. Mẹ hít hít mũi rồi nằm vật ra giường.

Vọng và Ân lao vào mẹ, đứa lấy khăn lau mặt, lau tóc, đứa cởi áo ướt ra thay đứa bưng đến chén nước nóng.

— Mẹ ơi, mẹ làm sao thế? - Chúng líu ríu hỏi.

Chị Hạnh không nói gì chỉ lẳng lặng xếp quang gánh - và bầy lên mẹt những nải chuối dập nát, gẫy nhoét, cứ như có ai lấy chân đạp vào trong thúng. Nét mặt chị thẫn thờ, buồn khổ.

Mẹ nhìn những quả chuối vừa nói vừa sịt mũi:

— Nó bắt mẹ, nó lục soát trong người mẹ không thấy gì nó giằng quang gánh kéo đi. Mẹ chạy theo giằng lại thì nó giơ chân đạp lên gánh hàng của mẹ rồi bắt mẹ vào “bóp” đến tối mới thả ra.

Mẹ ngồi lên và lựa chuối, Mẹ đẩy rổ chuối nát ra trước mặt, bảo:

— Chúng mày ăn đi!

Vọng và Ân bóc chuối ăn. Ôi, chuối ngọt và thơm mềm đến thấm thía. Bụng lại đang đói. Chúng ăn ngốn ngáu, chả cần nhai, chỉ nuốt. Lạnh. Vọng nghe rõ những miếng chuối đi qua cổ họng và trôi vào trong bụng mình, đi đến đâu biết đến đó. Được một lúc, bỗng Ân nhăn nhó:

— Chị ơi, em đau bụng quá!

— Cái Vọng tìm cho em lọ dầu! Cậy một tí mà nuốt và xoa vào rốn áy! -Mẹ nói.

Chị Hạnh múc cháo ra các bát. Mỗi người chỉ được đủ một bát. Bụng ai cũng óc ách những chuối, những nước. Cháo cua cũng chẳng ngọt mà loãng, nhạt và loãng. Chuối cũng vẫn còn, nát nhầu trong các rổ. Mẹ bưng rổ chuối sang hàng xóm:

— Các bác ơi, mỗi người ăn hộ tôi một quả chuối. Tôi mời thôi chứ không lấy tiền của các bác đâu. Cả năm cả đời các bác giúp đỡ tôi mà tôi thì chưa có gì đền đáp lại được. Hôm nay, cũng là cái sự không may, tôi mời các bác, gọi là cho vui...

***

U… U… U…

Tiếng còi báo động nổi lên trong đêm khuya, trong mưa phùn và gió rét căm căm. Tất cả các nhà đều đóng cửa kín mít. Gác ngọn đèn đã tắt hết. Bóng tối dìm tất cả những ngôi nhà, bụi cây, đường ngõ vào trong cái ruột mênh mông đen ngòm của nó làm cho mọi vật trở thành những cái bóng mờ mờ, lù lù ẩn hiện trong mưa phùn dầy. Tiếng còi nổi lên nghe rền rĩ và ghê rợn. Tiếng còi tràn vào trong các phố vắng, ùa vào trong các nhà. Mọi người giật mình choáng choàng ngồi bật dậy.

— Có chuyện gì thế? - Người nọ hỏi người kia.

Không ai biết chuyện gì, nhưng ai cũng cảm thấy rằng đang có những sự chẳng lành xẩy ra. Trong đêm tối mò mò như có tiếng cánh cửa lim nhà ngục rít lên, như bắt bớ, như chém giết, tù đầy... Người mẹ ôm chặt lấy đứa con, người chồng nắm lấy tay vợ. Im lặng. Tất cả im lặng như đã rơi vào trong một thế giới khác, như tất cả không còn tòn tại nữa.

Nhiều tiếng chân chạy gấp ngoài đường. Tiếng giày đinh nặng nề. Tiếng thở và tiếng quát...

— Ngoài đường đang có cuộc đuổi bắt - Mẹ thì thầm.

— Hình như nó đang quây phía nhà chị Phẩm. - Chị Hạnh nói và chuồi xuống đất rờ tìm cái gì trong gậm giường rồi đứng nép vào sau cánh cửa.

— Đừng có đi đâu cả! - Mẹ kêu lên, giọng rất khẽ.

Hạnh đứng im thu mình vào trong bóng tối. Bên ngoài, tiếng chân rầm rập, tiếng súng va nhau lách cách. Mùi thuốc lá. Những tiếng thở và tiếng chửi giọng đặc sệt.

Phía nhà chị Phẩm có tiếng chó sủa và tiếng trẻ con khóc. Có cả tiếng đổ vỡ ầm ầm.

Vọng và Ân đã thức dậy. Hai đứa ôm chặt lấy mẹ, mắt nhắm nghiền nhưng hai tai mở căng, nghe ngóng Ngôi nhà chị Phẩm hiện ra trước mắt chúng. Ngôi nhà lá nhỏ bẻ nằm ngay bên đường trước một cái ngõ nhỏ. Tường đất, mái tranh giột nát và cũ kĩ, vá đắp bằng nhiều loại. Từ ngày chị Phẩm đẻ thêm thằng Phái, đứa thứ sáu thì nhà quá chật chội. Anh Phẩm phải đi gánh đất ngoài bãi tha ma về đắp thêm một cái chái con bên cạnh và kê thêm một cái chõng nữa.

Hồi ấy đang mùa hè, anh Phẩm đứng bẻ ghi ngay ở ngã tư Vọng. Nhưng không hiểu vì chuyện gì anh phải chuyển sang tuyến đường khác, ngược lên phía tây. Kép là đâu, phố tráng là đâu? Chẳng mấy người biết chỉ thấy lâu lâu anh Phẩm mới về nhà. Anh vẫn gầy gò và lặng lẽ như trước. Về đến nhà là anh xốc ngay vào thằng cu Phác, bế đi rong rong hàng xóm.

Chị Phẩm gầy gò, mảnh mai như một cây liễu nhưng ăn khỏe, làm khỏe, trong mười năm đẻ sáu đứa con giai. Suốt ngày chị lang thang đi bán hàng rong. Lúc dỗi chị ra sau nhà cuốc mảnh đất và cùng đám trẻ trồng trọt. Chị nhận việc vặt về cho các con làm: bóc lạc, chặt đanh, đánh giày, bán kem... Từ ngày nghỉ học thằng Phi đi quai bễ lò rèn ngoài chợ.

“Chị Phẩm làm gì mà chúng nó quây nhà nhỉ?” Vọng nghĩ. Từ nhà chị Phẩm nổi lên những tiếng kêu khóc xen lẫn tiếng quát thét.

Bỗng có tiếng lựu đạn nổ. Tiếng rú và tiếng rên ông ổng. Tiếng giày đinh nện thình thịch. Một tiếng kêu thất thanh:

— Gọi xe cấp cứu, mau!

Có tiếng xe mô-tô nổ máy chạy ào như bão. Ở cái bốt cuối ngõ có tiếng súng nổ. Đạn bắn vèo qua nhà Vọng, ra phía Khâm Thiên, ra phía Ô chợ Dừa, phía chợ Đuổi... Súng trong nhà Cai Thực cũng nổ. Tiếng con chó Lài cắn lồng lên. Ngoài đường, có tiếng chị Phẩm vừa khóc vừa kêu:

— Chồng tôi đi làm cho các ông bao nhiêu năm nay rồi làm ở đâu mẹ con tôi nào có biết mà các ông bắt mẹ con tôi? Tôi một mẹ nuôi sáu đứa con nhỏ, các ông bắt tôi đi là các ông giết sáu đưa trẻ con!

— Đi! - Có tiếng quát.

Tiếng khóc của chị Phẩm xa dần. Hạnh ghé vào tai mẹ:

— Nó bắt chị Phẩm với thằng Phác đi rồi.

— Thế lựu đạn ban nãy là lựu đạn nào?

— Lựu đạn của ta đấy! Mẹ nằm im nhé, con ra ngoài một chốc.

— Không nên đi lúc này. - Mẹ nói, Nhưng chị Hạnh đã theo con đường bí mật ra khỏi nhà. Một lúc sau, chị về. Vừa lau những giọt nước bám trên quần áo đầu tóc, chị vừa nói với mẹ:

— Anh Phẩm cùng một số công nhân đường sắt mới đặt mìn đánh đổ một đoàn tàu chở vũ khí và quân lính tiếp tế lên Điện Biên Phủ. Anh ấy đã trốn mất. Nó đến nhà lùng bắt không thấy anh ấy, nó bắt chị Phẩm. Du kích ném lựu đạn vào bọn chúng,

— Có chết thằng nào không? - Mẹ hỏi.

— Chết hai, bị thương năm sáu. Súng trên bốt và trong nhà Cai Thực để đuổi bắt người ném lựu đạn đấy, mẹ ạ.

— Người ném lựu đạn là ai thế?

— Con biết đâu được? - Chị Hạnh nói. Trong đêm tối Vọng cảm thấy như chị đang cười. Chị lên giường nằm nhưng có điềugì đấy làm chịkhông ngủ yên được mà cứ trở mình luôn luôn. Rồi chị lại trở dậy và đến gần bên mẹ:

— Mẹ ơi, mai mẹ ở nhà nhé, ngoài đường phố ngày mai sẽ nhộn nhạo lắm. Ngày mai có thể nó sẽ đi lục soát một số nhà, bắt bớ một số người.

— Ở nhà thì lấy tiền đâu mà đong gạo. Gạo hết rồi. Mẹ nói và thở dài. Chị Hạnh cũng thở dài.

Tiếng còi báo yên đã kéo lên nhưng thỉnh thoảng vẫn nổ tung ra trong đêm yên tĩnh những tiếng súng lạc lõng, vu vơ. Mắt Vọng cay xè. Đầu Vọng nhức lên.

—Ngủ đi con! - Mẹ xoa đầu Vọng.

Vọng thụt vào trong chăn, rúc vào cái lưng đầy ấm áp của mẹ và ngủ thiếp đi từ lúc nào không biết.

Vọng thức dậy thì trời đã sáng từ lâu. Nhìn ánh nắng vàng sáng màu hoa nghệ hắt chéo vào trong nhà Vọng có cảm giác những chuyện vừa qua chỉ là một giấc mơ mà thôi.

— Chị Hạnh ơi! - Vọng gọi. Không có tiếng đáp. Chị Hạnh đã đi làm giấy từ lâu.

Mẹ đang ngồi bán chuối ngoài cửa, cái mẹt kê lên hòn gạch. Chuối cắt rời từng quả, từng chẽ.

— Mẹ ơi, con đi làm nhé! - Vọng nói và đi ra.

— Ờ, con đi làm giúp mẹ, mỗi đứa đỡ tao một tý. Mẹ ngồi đây bán nốt chỗ chuối này xem thế nào cũng xin việc đi làm thôi chứ đi chợ không đủ trả nợ lãi. - Nét mặt buồn râu, mẹ nói.

Vọng bước đi vội vã. Những vũng nước sáng lên như gương làm chói mắt Vọng. “Bây giờ mới đến làm là muộn đây nhưng mình sẽ về muộn.” Vọng nghĩ và đôi chân thoăn thắt nhảy qua những vũng nước “Mìnhsẽ làm thật chăm chỉ đề được nhiều tiền đem về cho mẹ”. Ý nghĩ làm cho Vọng thấy vui vui quên đi cả cái mệt từ đêm qua, quên đi cả cái đói, nó vừa đi vừa nhảy chân sáo và hát khe khẽ:

“Đêm khuya, ta đi trong rừng đêm tối không trăng không sao. Ta đi trong rừng đêm tối khônq trăng không sao”…(Bài hát vui của “sói con” hồi Pháp thuộc).

Đang hát, bỗng Vọng ngừng bặt. Cửa nhà ông Cảnh đóng kín. Lạ thật! Quanh năm, trong ngõ này nhà ông Cảnh vẫn mở cửa sớm và đóng cửa muộn nhất, có hôm trời còn tối nhà ông đã mở cửa, thắp đèn ngồi vót đũa. Ai hỏi, ông bảo:

— Cái giống tre ngâm nó nặng mùi lắm, cả đêm ngột ngạt muốn tắc thở, vả lại một đêm dài lắm, ngủ làm gì hết?

Ông mở cửa sớm còn vì một lý do nữa là để bán đũa cho những người buôn đem đi các chợ, những người này bao giờ cũng mua hàng từ sớm.

Thế mà bây giờ nắng đã hoe từ lâu mà nhà ông cửa vẫn đóng kín. Hay cả nhà ông đi vắng? Đi vắng thì ngoài cửa, phải treo khóa chứ? Vọng nhìn vào khe cửa thấy hai vợ chồng ông Cảnh ngồi vót đũa ở hai góc nhà. Dọc theo lối di, ông cụ Ki đang sơn. Đũa mới sơn dựng dọc theo lối đi, hứng gió cổng sau.

“Vì sao mà ông Cảnh không mở cửa nhỉ?” Vọng nghĩ và giơ tay gõ lên cánh cửa, vừa gõ vừa nhìn vào trong. Vọng thấy hai vợ chồng ông Cảnh đưa mắt nhìn nhau, nghe ngóng. Ông Ki định đứng lên mở cửa, ông Cảnh ngăn lại. Vọng gõ tiếp.

— Ai đấy? - Ông Cảnh hỏi và để con dao lên đùi.

— Cháu, Vọng đến làm đây, ông ạ! Ông mở cửa cho cháu vào với!

Trong nhà vẫn im thít. Vọng nhìn thấy ông Cảnh giơ tay bịt lên miệng ý bảo bà Cảnh đừng lên tiếng. Bà Cảnh thu mình vào góc lường, vót rất khẽ.

— Ông ơi, hôm nay cháu đi làm muộn thì cháu sẽ về muộn, ông mở cửa cho cháu vào cháu làm với!-Vọng nói to. Trong nhà vẫn im lặng.

—Ông ơi, - Vọng lại cất tiếng gọi, - hôm nay cháu đi làm muộn thì cháu sẽ về muộn. Ông mở cửa cho cháu vào với, ông ơi!

Trong nhà vẫn im lặng. Chỉ có những đôi mắt nhìn nhau.

—Về đi nhớ! Đừng đến làm nữa nhớ! - Tiếng ông Cảnh ồm ồm vọng ra.

— Làm sao thế, hả ông? - Vọng hỏi và cuống quýt chạy vòng quanh nhà. Nó ẩy cửa, nó quành đằng sau, nó bổ ra đằng trước. Nó mơ ước có ngọn gió thần kỳ mở tung cánh cửa để cho nó ùa vào trong nhà, để cho nó sà xuống đất cầm con dao ngồi vót đũa như mấy lâu nay. Nhưng gió chỉ chạy ở bên ngoài hững hờ và giá buốt. Tường vôi thì rắn, cửa gỗ lim cứng nhắc, bàn tay nó thì nhỏ bé và yếu mềm.

— Ông ơi! - Vọng lại gọi, liếng như khó. Nó thấy khổ cực quá. Nó cảm thấy việc được vào trong nhà ngồi vót đũa là một điều sung sướng mà nó mong chờ đã bao lâu nay. Nó nghĩ đến mẹ, nghĩ đến nồi gạo và nghĩ đến cái Ân, nghĩ đến những quả chuối nát lạnh buốt ruột suốt đêm qua...

— Hết việc làm rồi! - Vẫn cái tiếng ồm ồm khắc nghiệt từ trong nhà vọng ra.

— Còn bao nhiêu đũa kia thôi! Ông ơi! Cháu... Giọng van vỉ, tha thiết, nó tựa người vào cánh cửa.

Cửa bỗng hé mở. Khuôn mặt nhọn của ông Cảnh với chòm râu bàn chải ló ra. Hai mắt ông to hó nhìn Vọng như nhìn một vật lạ, Vọng cố cười và bước vào. Ông Cảnh giơ tay đặt lên vai nó, giữ lại. Ông nhìn nó một cách dò xét, nghi hoặc:

—Này, tao bảo. - Ông giơ tay hất cằm Vọng lên - Nhà tao từ hôm nay không cho mày đến làm nữa, bảo mẹ mày tìm việc chỗ khác cho mày làm!

Vọng choáng váng,mắt hoa lên. Nó lảo đảo, cúi xuống không dám nhìn ông cụ Cảnh nữa.

— Ông bảo cháu sao cơ ạ? - Vọng ú ớ hỏi, giọng nó lạc đi.

— Tao bảo là nhà tao từ nay không cho mày đến làm nữa. Còn vì sao à? - Ông đưa mắt nhìn quanh và nói tiếp - Nhà tao là nhà làm ăn, nhà tao sợ cái gì bí hiểm. Đũa thì vẫn nhiều, cần người vót nhưng bí mật thì tao sợ. Nhà mày lắm cái bí mật lắm. Có thật là bố mày bị bắt hay là không? Rồi lại còn thằng anh mày nữa, có đúng là nó bị bắt lính hay đi đâu? Tao ngờ lắm. Đêm hôm qua, tao đang ngủ nghe có tiếng gõ cửa rồi tiếng người nỏi: “Nhà này có người đi làm với tây từ nay không tỉnh ngộ Việt Minh sẽ trừng trị...”. Tao không theo tây mà tao cũng không ưa các ông Việt Minh, tao chỉ muốn làm ăn, mày xem đêm qua đấy, thật là kinh quá! Trâu bò húc nhau ruồi muỗi chết! Thôi, mày về đi! - Ông ta nói một thôi rồi quay vào trong nhà, cánh cửa sập ngay lại sau gót chân.

Như bị hắt nước vào mặt, hai mắt Vọng tối tăm, tai Vọng ù ù. Vọng trừng trừng nhìn hai cánh cửa đóng chặt một lúc rồi quay đi.

***

Nó không khóc nhưng hai mí mắt nóng ran.

“Mẹ ơi, ông Cảnh đuổi không cho con vót đũa nữa rồi, con biết làm gì để giúp mẹ được bây giờ?” Vọng muốn chạy về để ngã vào lòng mẹ, nói với mẹ như thế nhưng Vọng biết lúc này mẹ đang khổ sở lắm nói ra mẹ càng khổ thêm. Có lẽ nên nói cho chị Hạnh biết thì hơn. Vọng nghĩ như thế và chạy đến nhà ông cụ Hộp, chỗ chị Hạnh đang làm giấy. Tên thực ông cụ là gì không ai biết nhưng từ lâu ông cụ làm hộp nên mọi người gọi ông là cụ Hộp. Ông làm đủ các loại hộp giấy: hộp đựng giày, hộp đựng len sợi, hộp đựng vòng đeo cổ, nhẫn, xuyến hoa tai... Hộp dài, hộp ngắn, hộp vuông, hộp tròn. ông mua giấy bìa về làm rồi đem đến các cửa hàng bán. Khi nào đắt hàng ông bảo thêm nhiêu người đến làm, khi hàng ế thì chỉ hai vợ chồng, tám người con nhà ông hì hục suốt ngày đêm. Ít lâu nay bà Hộp sáng đội mẹt hộp đi, tối đội về.

— Bây giờ rậm rịch thế này ai làm gì có tiền mà sắm sửa. Hộp ế quá!

Những cái hộp ế bà đem bán lẻ cho những cửa hàng tạp hóa, thực phẩm. Những đứa con ông Hộp đem nhưng cái hộp làm bóng đá rồi xé đun bếp. Khói khét lẹt. Ông Hộp suốt ngày đi rạc trên phố, tìm việc. Một hôm, ông Hộp đi đâu về nét mặt rạng rỡ vung tay nói với vợ và đám con:

— Ta sắp có việc làm rồi!

— Làm gì thế, hả bố?

— Làm giấy! Làm bìa! Bìa, các-tông ấy mà! Ngày mai, mẹ nó đi sắm đồ làm với tôi nhé?

Sau mấy ngày quần quật, hai vợ chồng ông bà Hộp mới mua được các dụng cụ làm giấy: Hai cái vại, một cái thùng, chục cái sàng, tre nứa để đan phên và cối chày để giã. Những đứa trẻ con thì đi vào các ngõ mua cây chuối. Chục con dao thái, mỗi dao một thớt.

Bếp lò đắp ngay ở giữa sân. Than quả bàng ném vào lò đốt lên đỏ rực. Công việc vỡ ổ. Hai vợ chồng ông cụ Hộp với đám con làm không xuể phải tìm thêm người. Bà cụ Đối và chị Hạnh rủ nhau xin vào làm. Ổng cụ Hộp là người xuất thân từ áo rách làm thuê nên đối với mọi người cũng biết điều, ông bảo:

— Ai làm với tôi phải có trách nhiệm như tôi, cùng làm cùng ăn chia. Tất nhiên, tôi bỏ vốn ra lại tìm được nghề tôi phải được hưởng nhiều hơn một ít, nhưng không phải ngày đi làm tối về là có tiền ngay được đâu nhé! Mà phải bán được hàng mới có tiền. Có tiền, các bà cũng thế mà tôi cũng thế.

Mọi người hớn hở lảm. Người cho chuối vào cối giã như giã giò, tiếng dao băm trên thớt công cốc như người ta băm xương. Y như "nhà ông ngày nào cũng có cổ. Cây chuối nấu lên có mùi ngái như cám lợn.

Vọng đến đúng lúc chị Hạnh đang ngồi giã chuối. Cái chày to và nặng, người chị nghiêng đi. Bà Đôi thì thái chuối. Ông cụ Hộp đang múc chuối đổ ra sàng cán mỏng. Những tờ giấy khô trông như những cái bánh đa cong queo rộp lên trên mặt sàng. Những đứa bé nằm bò trên những tấm ván, cầm chai là giấy. Tiếng chúng thở hì hụi. Trong nhà nhây nhớp bã chuối, nhựa chuối và ruồi. Ruồi bay vu vu.

— Chị! - Vọng đứng im nhìn chị một lúc rất lâu rồi mới cất tiếng gọi. Chị Hạnh vội vã chạy ra. Vọng kể lại những chuyện ở nhà ông cụ Cảnh. Chị Hạnh vuốt tóc Vọng:

— Thôi, để chị liệu, em đừng nói với mẹ làm gì, mẹ buồn khổ quá mẹ ốm mất. Em cứ ở đây chơi chờ lúc nữa bà Hộp đi bán hàng về là có tiền.

Khi Vọng đang bò ra trên miếng ván là giấy cùng những đứa trẻ con thì bà Hộp về mặt bà như một cái hộp giấy bị đập bẹp. Cái nong trên đầu bà vẫn ngất nghểu một chồng giấy lồng phồng.

— Sao thế? - Ông Hộp đỡ nong giấy trên đầu vợ xuống, hỏi.

— Người ta không nhận. - Người vợ vừa nói vừa lau mồ hôi đầm đìa trên mặt.

— Tại sao không nhận?

— Xấu. Dầy. Không nhẵn. Họ bảo thế.

— Bây giờ iàm thế nào?

— Làm lại! Họ bảo thế.

— Làm lại!! - Ông Hộp kêu lên, hai mắt mở to vừa ngạc nhiên vừa sợ hãi nhìn nong giấy khô và những sàng giấy còn ướt đang phơi la liệt trên sân, trên mái nhà.

— Thế họ có giả đồng nào không?

— Hàng giả về mà lại có tiền?

Ông Hộp nằm vật ngay ra giường. Bà Hộp quay ra bảo đám trẻ con:

— Chúng mày có gì cho tao ăn với, từ sáng đến giờ chưa có hột nào vào bụng.

Chị Hạnh nắm tay Vọng, giọng chị run run:

— Thôi, em về đi vậy. Về nhà xem mẹ có bận gì thì giúp mẹ, nhưng đừng nói gì cả.

Vọng cúi đầu đi về nhà. Nó đi rất chậm vừa đi vừa cắn móng tay.

Mẹ đang có khách. Khách là bà Chưởng bạ, em nhà Cai Thực. Bà ta đang ngồi trên ghế. Bà ta mặc áo nhung the, quàng khăn voan, cỗ đeo hạt ngọc xanh, chân đi giày cườm, tay cầm ví da. Còn mẹ thì ngồi ghé ở mép giường, người thu lại trong chiếc áo len đã cũ. Mẹ cười cười mà nhìn cứ như mếu:

— Bà cho nhà cháu khất dăm bữa nữa. Nhà cháu cũng chẳng muốn nhỡ hẹn làm gì, nhưng sự tình cực quá, bà ạ. Một nách mấy đứa con dại!

— Mỗi cây mỗi hoa mỗi nhà mỗi cảnh! Nhà tôi cũng sắp chết đến nơi cả rồi đây. Ngày không có ăn, đêm không có ngủ, bà có biết quả tạc đạn đêm hôm qua là do ai ném không?

— Nhà cháu thì đi đến đâu mà biết là ai.

— Việt Minh đấy! Thế có ghê gớm không! - Bà ta nói, mặt méo xệch đi. - Cho nên tôi sang báo đề bà biết mà thu xếp giả số tiền bà vay tôi ngay đi để tôi còn lo liệu công việc nhà.

— Ngay bây giờ à? - Mẹ ngơ ngác, giật mình hỏi lại.

— Phải! - Bà ta lạnh lùng đáp.

— Nhưng bây giờ lôi không có đủ. - Giọng mẹ run run.

— Làm thế nào thì tùy bà, tiền có đồng, cá có con, vay dễ thì trả cũng phải dễ chứ? - Nhà Chưởng bạ nói rồi nhìn quanh, trề môi có vẻ khinh bỉ - Toàn chổi cùn, chiếu rách lấy gì mà gán nợ cho bà được bây giờ? - Mẹ lẩm bẩm, nét mặt đờ đẫn.

Mụ Chưởng Bạ bỗng cười rồi nhìn mẹ:

— Có việc này, nếu bà thuận thì không những bà giả được nợ mà có khi còn có đồng ra đồng vào nữa.

— Dạ, việc gì thế ạ? Bà cứ cho biết nếu có thể làm được mẹ con chúng tôi xin làm ngay ạ! Trên nét mặt mẹ thoáng những hy vọng ngỡ ngàng.

— Lại còn nếu được, tốt quá đi ấy chứ lị! - Nhà Chưởng bạ nói rồi chép miệng, nhổ quết chầu vào cái chén uống nước. Này nhé, con cái Hạnh nhà bà là đứa hay làm, trông cũng sạch mắt, dễ coi, tính tình cũng dễ bảo, thật thà, nó hái rau cho nhà tôi, tôi biết nên tôi cũng thương nó, tôi muốn giúp nó, giúp bà.

— Vâng, mẹ con nhà cháu xin cám ơn bà. - Nét mặt mẹ tươi lên - có rau bà cứ gọi cháu sang hái.

— Rau mùa đông có gì mà hái? Mà hái rau đâu phải là việc hàng ngày. Tôi muốn nó có việc chắc chắn, lâu dài kia.

— Vâng, thế thì phúc đức quá! Bà giúp cháu! Nếu mà cháu có công ăn việc làm tử tế thì không bao giờ chúng tôi quên ơn bà!

— Thế thì được! Cô Khánh, trưởng nữ bác Cai Thực nhà tôi, mùa hè tới này lại sinh hạ. Chồng cô ấy bận bịu việc nước nên mọi việc cứ khoán trắng cả cho vợ, với lại người Tây họ không ăn ở luộm thuộm như ta đâu. Hiện giờ cô ấy đã có vú sữa nuôi ở trong nhà. Chị vú đẻ con xong là cho ngay rồi đi ở cho nhà cô Khánh. Cô Khánh là người rất cẩn thận phải tốn của, tốn công nuôi trước chị ta hàng mấy tháng trời, từ khi chị ta còn đang có chửa cho ăn uống ngon để thay cái sữa cũ đi. Anh bếp nấu cơm tây, chị bếp nấu cơm ta cũng có cả rồi, bây giờ chỉ còn thiếu người trông nom đám trẻ và giặt giũ quần áo, quét dọn cửa nhà nữa thôi. Cô nó nhờ lôi tìm giúp, tôi nhằm vào cô Hạnh nhà bà, cô Hạnh mà đi làm cho cháu tôi thì không phải dãi nắng, dầm mưa đầu tắt mặt tối. Vợ chồng cô ấy ngoại giao rộng có khi lại còn dắt mối cho đám nào sang trọng nữa thì thật sung sướng cả cái đời! - Nhà Chưởng bạ nói, mắt hấp háy, mặt nghiêng đi, lấy hai ngón tay vuốt môi theo hình chữ O rồi nhìn mẹ.

Nét mặt mẹ như méo đi. Da mặt chuyển từ màu đỏ sang màu xanh sám rồi tái ngắt, rồi tím lại. Mẹ ngồi lặng như thế một lúc lâu rồi đứng vùng lên, giơ tay giật tung cái thắt lưng thắt quanh bụng, giốc cái hầu bao ra giường xếp tất cả những đồng tiền lại, đẩy ra trước mặt mụ Chưởng Bạ:

— Bà đếm đi, còn thiếu bao nhiêu bà xem trong nhà này có thứ gì bà cứ nhặt về cho đủ. Nhà lôi tuy nghèo thật nhưng giấy rách phải giữ lấy lê, nón rách phải giữ lấy mê đội đầu!

Vì miếng trầu mặn vôi và vì những điều đang hí hửng trong đầu, da mặt mụ Chưởng bạ đang hầng hầng đỏ nghe mẹ nói thì giật mình, người suýt bật ngửa trên ghế. Mắt mụ tròn xoe nhìn xấp tiền mẹ vừa giốc trong hầu bao ra, chẳng nói chẳng rằng, mụ vơ lấy, đếm.

— Còn thiếu một trăm đồng vốn, hai trăm đồng lãi...

— Vâng. Tôi sẽ đi vay giả bà. Bằng không bà thấy trong nhà có gì bà cứ bắt! - Bàn tay mẹ run rảy và giọng mẹ đanh lại.

Mụ Chưởng bạ nhét tiền vào cái túi đen rồi đứng lên nhổ quết trầu đanh bẹt xuống đất:

— Nhà tôi không thiếu củi đun bếp mà phải bắt đồ đạc nhà bà! Tiền thì phải trả bằng tiền. Tôi giao hẹn cho bà, nội nhật ngày hôm nay phải giả bằng hết, nếu không thì không yên với tôi đâu!

“Không yên với tôi đâu” Đó là lời dọa nạt và cũng là sự thật. Trong vùng này rất nhiều nhà vay nợ lãi của mụ. Người nào đến hạn mà không giả được thì mụ cho khách nợ đến thúc. Khách nợ là những người tàng tật, mù lòa, chè rượu, mụ thuê họ liền để đến nằm vạ những nhà có nợ khi nào trả hết nợ thì họ mới đi. Thật là đáng sợ! Mẹ rùng mình, mẹ muốn nói câu gì đó để mụ Chưởng bạ đừng làm quá nhưng mẹ chưa kịp nói gì thì mụ đã hầm hầm ra khỏi cửa.

Vọng đứng ngoài cửa, qua tấm vách nứa nó đã nhìn và nghe thấy tất cả. Biết bao nhiêu là ngạc nhiên, lo sợ và cuối cùng là câm giận. Vọng thấy như người đang lên cơn sốt. Nét mặt của lão Cảnh với những câu nói đuổi Vọng và cánh cửa gỗ lim đóng cứng hiện ra. Rồi nhà Cai Thực với ba-loong bằng song vúi vào đầu học trò khi không có tiền học phí nó đã quên rồi lại hiện ra trước mặt Vọng. Tất cả đều như nhau, đều giống nhau. Tất cả đều là chúng nó. Chúng nó đứng về một phía. Còn phía khác là mẹ, chị, anh, ông cụ Vàng, chị Phẩm, anh Khiết, anh Bình... Hai phía đang chống lại nhau. Một bên thì âm thầm, luẩn khuất, che đậy và mỏng manh, một bên thì công khai, trắng trợn với bao nhiêu vũ khí, quân lính...

— Mẹ ơi! Mẹ, con có cái này! - Vọng kêu lên và vùng chạy vào trong nhà. Trong nỗi tuyệt vọng và vô cùng thương mẹ, Vọng thấy lóe ra trong đầu một tia sáng: Cái ống của Vọng có thể giúp mẹ được một ít trong lúc này.

Đó là một ống bương già Vọng đã có từ hai năm nay. Hai năm nay, Vọng nhịn quà, chắt chiu từng xu, tựng hào bỏ ống với một ước mơ: Khi nào bổ ống sẽ mua được một hộp màu 16 ô!

Hộp màu 16 ô! Đó là một cái hộp bằng gỗ dán hình chữ nhật to bằng cái quạt nan, có móc cài bên ngoài. Bên trong chia ra làm 16 ô vuông đều nhau. Mỗi ô đựng một thứ bột màu: màu đỏ, màu xanh, màu vàng, màu trắng... Đó là cái hộp màu Vọng đã có lần nhìn thấy một người đàn ông đứng tuổi cầm trên tay. Ông ta đứng vẽ bên bờ hồ - cái bờ hồ đầy cỏ mà Vọng đến cắt để anh Hy đem bán cho những nhà có nuôi bò. Ông ta có cái bút lông lấy màu, pha lên miếng gỗ hình cái lá rồi phết lên miếng vải căng trong khung gỗ. Không biết ông ta vẽ từ lúc nào mà khi đi qua Vọng thấy một bức vẽ có góc hồ đầy cỏ non và những gốc cây già sù sì màu nâu có hai đứa bé đang ngồi đọc sách ở dưới đó. Nước lung linh và cỏ tươi lên như là cảnh thực.

— Con bé này, thích vẽ hay sao mà cứ nhìn mãi thế? - Ông họa sĩ hỏi khi thấy Vọng cứ đứng lỳ ra đằng sau lưng ông.

— Vâng ạ! - Vọng lý nhí đáp.

— Thế thì về mua một hộp màu 16 ô rồi tập vẽ. Lúc đầu vẽ bằng bút chì sau rồi tô màu lên.

— Vẽ cái gì cũng được, hả ông?

— Thế cháu muốn vẽ cái gì?

— Cháu muốn vẽ mẹ cháu, chị cháu, em cháu, à cả những cây bàng ở ngõ nhà cháu. Những cây bàng mùa này đang bắt đầu ra lá non. Xanh lắm, ông ạ. Nghe Vọng nói, ông họa sĩ nheo mắt lại:

— Cháu có con mắt có thể là họa sỹ được đấy, nếu cháu chịu đi học và tập vẽ. Thế, cháu đến đây làm gì thế?

— Cháu cắt cỏ để bán cho bò ăn.

— À, hay là cháu ngồi cắt cỏ cho bác vẽ một kiểu nhé - Người đàn ông nhìn Vọng.

— Thôi, ông ạ, cháu phải đi cắt cỏ không có mẹ cháu mắng. Vọng nói rồi bê rổ cỏ, bước đi.

Từ hôm ây. Vọng không găp, lại người đàn ông đó nữa nhưng hình ảnh hồ nước, bức tranh và hộp màu 16 ô cứ hiện ra trước mắt. Nó mua một ống bương già trong một phiên chợ. Để bỏ những đồng tiền người ta cho vào đấy, tiền mừng tuổi của hai cái tết! Tiền mẹ cho những hôm đi chợ về có lãi, tiền để ăn qụà mà Vọng đã nhịn để dành, rồi cả tiền ăn bớt mỗi khi đi chợ... “Khi nào ống tiền đầy, mình sẽ bổ ra đem đi mua hộp màu, mình sẽ vẽ mẹ, vẽ những cây bàng".

Vọng nghĩ như thế mỗi khi cầm cái ống lên bỏ thêm vào đó những đồng tiền. Cái ống vẫn treo sau đám quần áo phơi trong chái bếp, từ ngày nhà đào hầm thì Vọng đem ống để xuống dưới gầm giường. Ít lâu nay, Vọng đi làm, nhà túng bấn nên nhiều hôm chẳng có tiền bỏ ống. Nó như đã quên mất cái ống. Bây giờ, bỗng nhiên, nó nhớ lại, như người ta nhớ tới những điều tốt lành lúc khốn khó, nhớ lời bụt dặn lúc hiểm nguy...

— Mẹ ơi! Con có ống tiền! - Nó nói, giọng lạ đi. Nó chạy lao vào trong nhà và chui xuống gậm giường - cái giường mà mẹ nó đang ngồi ở trên, mặt mũi đờ đẫn ngây dại. Lúc đầu, bà không hiểu con nóỉ gì. Thấy con chui vào gậm giường thì bà vội vã ngồi thụp xuống kéo con ra. Vọng chuồi vào trong tay bà cái ống bương đầy bụi:

— Mẹ ơi, mẹ bổ ống ra mà lấv tiền giả nợ! - Vọng nói, giọng lạc đi.

Lúc ấy, người mẹ mới hiểu là con mình định nói gì. Bà cầm cái ống, nước mắt giàn giụa:

— Cái này của con, mẹ chả lấy. Mẹ chả có gì cho con thì thôi, ai lại lấy của con như thế này?

— Mẹ cứ lấy đi, con lạy mẹ! - Vọng van vỉ và nắm hai tay mẹ. Rồi nó khóc, khóc òa lên như một đứa trẻ trong tay mẹ ôm chặt. Bao nhiêu tức giận đau khổ ứ lại từ lâu như được xé tung ra. Vọng khóc thỏa thuê, ướt đẫm vạt áo mẹ.

— Thôi, nín đi con! Mẹ hiểu cả rồi! Mẹ biết hết cả rồi! Xã hội này là như thế đấy! Nín đi, sau này, nhất định có ngày mẹ sẽ có nhiều tiền. Nhất định có ngày mẹ sẽ không còn nợ ai, con muốn gì mẹ sẽ mua cho con ngay. Mẹ sẽ cho con đi học!

Mẹ nói và nước mắt mẹ chảy xuống. Mẹ ngồi im và mãi một lúc sau mẹ mới cầm cái ống đi xuống bếp. Khi tiếng nổ "bốp" Vọng vội vã chạy xuống. Nó sung sướng nhìn những đồng tiền còn mới tung ra trên đất.

— Các đồng chỉ có nhận thấy là khi đêm sắp sáng thì trời thường tối đen hẳn lại, ngọn đèn cũng sáng lóe lên trước khi tắt. Tình hình căng thẳng hiện nay là báo hiệu sự rãy chết của kẻ địch. Chúng đang bị khủng hoảng về mọi mặt. Khắp nơi, từ thành thị đến nông thôn nhân dân ta đều căm thù đứng lên đấu tranh chống lại chúng: chống bắt lính, chống thu thuế nặng, trừng trị bọn tề gian dõng ác và thanh niên phụ nữ xung phong đi bộ đội dân công phục vụ chiến dịch. Ở nông thôn, cải cách ruộng đất đã bước đầu xóa bỏ nạn bóc lột của địa chủ, cường hào thực hiện người cày có ruộng mở ra một sức sản xuất mới tăng thêm tiềm lực kháng chiến để mau chóng dẫn đến thắng lợi hoàn toàn.

Ở khu phố ta tên Cai Thực ngày càng lộ rõ bộ mặt phản động. Anh Bình đã bị bắt lính mới liên hệ được với tổ chức. Anh Phẩm đã cùng một số người làm nên chiến công: đánh đổ một đoàn tàu chở lính lên Điện Biên Phủ. Chúng bắt chị Phẩm và cháu Phác giam ở Hỏa lò. Nhân dân hiện có bị hoang mang, theo địch thì ít nhưng số muốn sống lưng chừng cầu an thì nhiều. Ta phải có kế hoạch tuyên truyền cho cách mạng và kháng chiến không để bọn địch lôi kéo họ về hàng ngũ địch. Cuộc thăm viếng của thằng Richard, con rể Cai Thực thực chất chỉ là mộí cuộc dò la nắm tình hình và ngầm khủng bố tinh thần nhân dân. Cai Thực đã có nhiều nợ máu với cách mạng. Cơ sở và nhiều đồng chí của ta hoạt động trong vùng này thường bị lộ vì tên này chỉ điểm. Nó đã bắn giết tra tấn dã man nhiều đồng chí ta trong nhà tù chính trị khi nó còn là cai ngục. Chắc các đồng chí cũng biết vì sao bàn tay phải của nó chỉ còn có ba ngón?

Mắt Vọng mờ đi. Đêm tối mịt. Tỉếng anh cán bộ bí mật nói phía sau vách nhỏ và nhẹ như tiếng nói thầm nhưng không một tiếng nào lọt khỏi tai nó. Nó nằm trên một cái chõng tre kê sát cửa, mình áp vào vách, người thu lại như một con mèo bị rét.

Trước mắt nó, qua kẽ liếp hở là ngõ phố chìm trong bóng tối mênh mông. Nó không nhìn mọi thứ bằng mắt mà bằng tai, nó nghe thấy tiếng chó sủa vu vơ trong xóm nhà lá cuối đê, tiếng ô-tô chạy ngoài phố chính, tiếng còi tàu hỏa hú lên ngoài ga, tiếng súng trong bốt Ngã tư Vọng thỉnh thoảng lại bắn lên một tràng dài, hoảng hốt. Gần và rõ nhất là tiếng những chiếc lá bàng chín đỏ sót lại trên những cành gầy khô rụng xuống vỉa hè trước cửa nhà.

Còn mẹ, lúc này đang ngồi gác ở phía sau nhà, bên kia cái hố rau muống của nhà Chưởng bạ. Chỗ ấy là nhà cái My. Mẹ ngồi trong bếp, ngồi ở đấy có thể nhìn thấy mọi thứ xẩy ra trong nhà Tường Xây vì ở đây chỉ cách nhà Tường Xây có một cái hồ dài. Mẹ tình nguyện làm việc này. Từ ngày đưa Hy đi rồi mẹ không còn sợ nữa. Mẹ nhìn ra nguyên nhân cơ cực của cuộc đời mẹ và những đứa con. Lòng mẹ hướng về kháng chiến và muốn góp phần mình vào những công việc mà mẹ có thể làm.

Mẹ bảo với bà Kẹo, mẹ cái My:

— Bác cho tôi ngồi xem bác nấu kẹo, may ra tôi có thể theo được nghề của bác không?

— Ối giời, nghề này vất vả, ế ẩm chứ ăn thua gì mà theo? Bà Kẹo nói và vun củi vào bếp. Than củi trong bếp đỏ rực. Chảo ngô trên bếp đã quây cót tròn chung quanh đang nổ bùm bụp. Bà Kẹo cầm một đôi đũa lớn đảo ngô trong chảo. Thỉnh thoảng lại có một hột ngô tung ra ngoài rơi xuống đất. Bên cạnh bà, ông Kẹo đang nấu mật.

— Được chưa ông? - Bà hỏi rồi quẳng đôi đũa đi, ném quây xuống đát, bê chảo đổ lên sàng. Bà sây cát roi bưng ẹả chảo ngò đầy nở trắng xóa như hoa bưởi trút luôn vào chảo mật đỏ lừ đang sôi xèo xèo.

— Đảo nhanh tay lên! - Bà giục chồng.

Ông Kẹo đảo ngô bằng cả hai tay. Thoáng cái những hạt ngô vừa trắng phau đã đỏ sậm lại ngay. Mùi mật thơm bốc lên.

— Dập lửa đi! - Bà Kẹo lại nói

Ông Kẹo vơ tất cả những cây củi đang cháy trong bếp ném ra ngoài. Bà Kẹo tiếp tục đảo nhè nhẹ rồi bắc ra đất.

— Hù ù ù ù... - Bà thở và đứng lên vuốt mồ hôi trên mặt.

Ông Kẹo đổ ngô ra một cái sàng thưa có xoa bột.

— Quạt đi! Quạt mạnh tay lên! - Bà Kẹo giục.

Ông Kẹo cầm cái quạt bỏi quạt thốc quạt tháo vào sàng bỏng. Bà Kẹo nhúng tay vào chậu nước rồi bắt đầu nắm bỏng. Từng nắm bỏng tròn nhấp nhánh mật đỏ để lên sàng. Mẹ ngồi cạnh bếp vừa xem làm bỏng vừa nhìn sang bên kia hồ. “Vì sao nhà Cai Thực thắp đèn đến tận bây giờ chưa tắt? Những bóng người qua lại trong nhà nó là ai thế?” Bà nghĩ đến những người ngồi họp trong nhà mình. Người quen, người lạ, nhưng tất cả đối với bà giờ đây đều thân thiết và tin cậy. Bà biểt họ đang làm những việc bí mật và nguy hiểm. Cuộc sống cực khổ và đen tối vởi những căm thù nung nấu từ bao lâu nay đã giúp bà nhanh chóng hiểu họ và đứng về phía họ. Bà cũng có lúc thoáng nghĩ đến việc mình có thể bị bắt, bị tra tấn nhưng bà không thấy sợ mà chỉ thấy thương con.

— Bà không về đi ngủ đi, khuya rồi! - Bà Kẹo giục.

— Tôi già rồi cũng chả mấy ngủ. Nằm mà không ngủ được lại càng lo, tết nhất đến nơi rồi chẳng có cỗ bàn gì đến cái bánh chưng quả bươi cho các cháu nó khỏi tủi thân cũng chẳng có tiền mua.

— Trời đất này thật nhà ai cũng khổ! - Bà Kẹo rên rẩm và nhìn ra ngoài trời tối đen.

— Bà nói thế cũng đúng mà cũng chưa đúng. Có phải là nhà ai cũng khổ cả không? Hay là chỉ có chúng ta. Nhà Chưởng bạ đi tìm thuê người gói bánh chưng ăn tết đấy! Xây cả một cái lò để dun than đá, như vậy có khổ không? - Ổng Kẹo nói và chất thêm củi vào bếp để rang tiếp mẻ ngô khác.

— Hay là bà và tôi sang gói bánh chưng thuê cho nhà Chưởng Bạ đi! - Bà Kẹo nói.

— Thôi bà ạ, tôi chẳng còn mặt mũi nào, thà rằng nhịn đói còn hơn. Vừa rồi tôi vay lãi nhà mụ ta chưa có tiền giả hết nó cho con sang lột cả cái áo tôi đang mặc. Cả vốn cả lãi trả xong tôi chỉ còn hai bàn tay trắng. Lãi những hai mươi nhăm phần bà xem như thế có nặng không?

— Đã giàu thì lại giàu thêm, đã khó lại khó cả đêm lẫn ngày. Người to béo mà bụng dạ tiểu nhân! Ờ, mà này, không hiểu tình hình thế nào mà mụ ấy đi đòi nợ tất cả, không cho ai vay nữa, mấy người gặp tôi cũng đều phàn nàn vậy.

— Sắp đánh nhau to chứ còn sao! - ông Kẹo buông thõng - Nó sợ mất tiền nên đòi đề dắt lưng cho nó chắc…

Mẹ dưa mắt nhìn ra ngoài. Nhà Cai Thực đèn vẫn sáng và nhiều bóng người đi lại.

Bỗng ngoài đường có tiếng chân chạy rậm rịch và tiếng khóc kéo dài từ xa vọng lại.

— Ối con ơi lá con ơi, con bỏ bố con bỏ mẹ con đi đâu?

— Ai khóc con thế nhỉ? - Bà Ngoạn giật mình đứng vụt dậy. Vợ chồng ông Kẹo cũng dừng việc, chạy ra dường.

Chị Phẩm đang bế con vừa đi vừa khóc. Người chị gầy lướt đi như một tàu lá chuối bay trong gió.

— Cháu bé làm sao thế, hả chị?

— Chúng nó thả chị về rồi đấy à?

— Chị về từ bao giờ thế?

Mọi người quây lấy chị hỏi han săn đón nhưng chị như không nghe thấy tiếng của ai. Chân chị lướt trên đất, tóc xõa lung và hai mắt tối đen như hai hố nước.

Nhà chị, cửa khép hờ. Bọn trẻ con đã ngủ trong các góc. Từ khi mẹ bị bắt suốt ngày đêm không lúc nào cửa nhà chúng đóng lại. Chúng chờ mẹ về.

— Về đến nhà rồi đấy, con ơi! - Chị kêu lên và lấy cùi tay đẩy cửa đi vào nhà - Con ơi, khi đi con là con mẹ, nhưng khi về thì con đã là con của đất của trời rồi. - Chị gào lên, giọng khan đi nghe như những ngọn gió mùa đông khô khốc đang chạy điên cuồng ở ngoài trời.

Cả cái ngõ nhỏ đang thiêm thiếp ngủ sau một ngày làm lụng mệt nhọc đầy những lo âu choàng thức dậy. Những cánh cửa mở tung, người ta chạy ào ra ngoài đường và kéo đến nhà chị Phẩm.

— Đốt đèn lên! - Một người nói. Nhưng nhà không có đèn. Người ta đốt một que nhựa trám. Muội đen bám đầy nhà, bay đầy hai lỗ mũi. - Ông Vàng hiện ra trước cửa với một bó hương lớn. Mọi người vội chạy đi tìm củi đốt lên một đống lớn ở giữa nhà. Ngọn lửa cháy đỏ rực. Nhìn từ xa như nhà đang bị cháy. Mà nhà đang bị cháy thực. Những người ở trong nhà người nào cũng đang nóng bừng bừng. Những khuôn mặt nhếnh nháng ánh lửa, những đôi mắt đỏ kè. Người ta luống cuống rối rít, nhưng không biết phải làm gì. Một bà cụ bắc hòn gạch ngay giữa nhà đun một ấm nước. Một người khác thổi cơm.

— Đặt nó xuống đất đi! - Một tiếng nói ồm ồm. Mọi người giật mình ngoảnh lại, cùng kêu lên:

— Ông Trắm!

Người đàn ông có tên là Trắm trông giống như một con cá trắm to. Người ông cao lớn, lưng hơi cong, nước da đen bóng nhoáng lúc nào cũng như vừa ở dưới nước lên. Ông mặc quần áo đen tóc dài cợp xuống đển gáy. Bà Đôi đang ngồi ở góc nhà thẫn thờ nhìn ngọn lửa chảy đỏ, thấy ông Trắm vào bà bỗng khóc òa lên:

— Thế là cháu tôi chết thật rồi ư? Ối giời ơi, thẳng Cu Phác chịu ăn chịu chơi của bà!

— Đặt nó xuống đất đi! - Ông Trắm nói và đỡ thằng Phác trên tay chị Phẩm. cả một đám lửa lớn nhưng không hẳt lên khuôn mặt chị một bóng đỏ nào. Mặt chị vẫn trắng bệch và tím bầm. Hai mắt chị mở tròn không chớp.

— Nó giam tôi, nó đánh tôi, nó bắt tôi nhịn ăn, nhịn uống, nó không cho tôi được ở với con tôi. Thằng bé khóc suốt một đêm trong cái hầm khóa kín. Khi nó cho tôi đến thì con tôi đã chết rồi - Giọng chị khàn khàn như từ nơi nào vọng tới.

— Quân giết người!

— Cha tiên nhân nhà chúng nó! Đồ dã man!

Tiếng chửi, tiếng khóc, tiếng la hét, Ông cụ Vàng đốt hương, đốt cả một nắm. Ông Trắm đã gỡ được khỏi tay chị Phẩm cái bọc mà chị cứ ôm chặt vào người. Ổng ta đặt nó xuống đất. Thằng bé con mới có mặt ở trên đời này chưa đầy tám tháng nhưng cả ngõ ai cũng biết nó, nó lem luốc đeo trên người các anh nó đi hết chỗ này đến chỗ khác. Những ngày mẹ nó đi chợ về muộn, anh nó lại bế nó đi xin bú - Miệng nó thơm mùi sữa của các bà mẹ có con mọn trong ngõ. Nó lành như hòn đất. Nó chóng lớn như củ khoai. Mới ngày nào mẹ nó bế nó từ nhà thương Bạch Mai về mà bây giờ nó đã biết bò và lần tường tập đi. Mỗi lần cho con bú chị lại vỗ vào cái mông to tròn của nó mà nựng:

— Con “hái” của tôi đây! Mong mãi mới được một cô con “hái” đây! Này, các bác trông xem, có phải cháu nó đúng là con “hái” không? - Chị Phẩm nới và lung con lên - Út ít của tôi đây!

Cả nhà chị Phẩm chỉ mong một đứa con gái. Mỗi khi vợ có mang anh Phẩm lại lấy tiền xu chơi chẵn lẻ với nhũng đứa con. Lần thứ sáu này anh đổ lẻ, như vậy là chị Phẩm sẽ đẻ con gái. Nhưng lại vẫn là thằng cu. Thằng cu Phác có cái đầu tròn như cái gáo dừa, tóc tơ hoe hoe lưa thưa như râu ngô vừa loi nhoi mọc ra kín thóp, chị Phẩm đã lấy kéo cắt kiểu Nhật Bản rồi. Nó cười, hai má lúm xuống nom đúng là một con bé gái xinh. Chị Phẩm xin đâu được một cái váy đầm nhỏ mặc cho nó. Những lúc vui chị vẫn thường còn tung con lên và nựng:

— Tay hòm chìa khóa của tôi đây! Con “hái rượu” của tôi đây! Ngày sau, anh nào lấy con tôi, tôi thách cưới thật là to, tôi mời tất cả bà con hàng xóm đến ăn một bữa thật là ngon!

Bây giờ nó nằm trên đất, trong đám tã lót và cái áo bông cũ bó ra ngoài. Nó nằm duỗi dài, người cứng đơ và lạnh ngắt. Tất cả những hơi nóng từ người mẹ truyền sang cho nó thoáng cái đã bay đi hết. Hơi đất, gió trời mùa đông lạnh đã thấm nhanh vào nó. Đám con nhà chị Phẩm: thằng Phi, thằng Phúc, thằng Phùng, thằng Phái, thằng Phong thấy mẹ bế em về và mọi người kéo đến chật nhà thì vui vẻ lắm nhưng đến khi chúng thấy mẹ đặt em xuống đất và thằng Phác nằm im không cựa quậy được nữa thì chúng lao đến giật áo, túm tóc em vừa lôi vừa gọi. Rồi chúng òa lên khóc nức nở, có đứa gào lên và lao vào người em. Người lớn phải giữ chúng lại. Bà Đôi thì cứ ôm lấy chị Phẩm mà khóc. Cả căn nhà đầy tiếng khóc và ánh lửa đỏ. Cơm chín. Người ta đơm cơm vào một cái bát và quả trứng ai đã luộc bóp bẹp để lên trên.

Ông Trắm rút trong túi ra một cái chai nhỏ da sần. Trong chai có một ít rượu trắng. Ông rót rượu ra cái bát rồi ngửa cổ uống, xong ông cúi xuống giơ hai tay ôm gọn thằng bé bế lên và đi ra cửa.

— Ai đi với tôi nào? – Ông Trắm hỏi.

— Thằng Phi đi với em mày kìa! - Tiếng mọi người.

— Để tôi đi với cháu. – Ông Vàng nói và cầm bó hương cuộn vào trong một tờ giấy. Thằng Phi cầm cái cuốc. Tiếng khóc nổi lên khi mấy người vừa bước ra cửa.

***

— Chúng ta nên làm gì trước việc đột xuất này? Đồng chí Phẩm đã dũng cảm chiến đấu với kẻ địch và con đồng chí ấy đã bị bắt và bị giết. Gia đình chị Phẩm rất khó khăn, con cái chị ấy thất học, những chuyện ấy chúng ta có trách nhiệm lo nhưng là lâu dài, còn đây, trong việc này, chúng ta không thể không lên tiếng, tất nhiên là làm thế nào cho có lợi nhất. - Người thanh niên mặc quần áo nâu, người gầy, đeo súng về tổ chức cuộc họp tối nay từ nãy vẫn ngồi yên, giờ mới nói.

— Theo tôi, chúng ta nên đến thăm gia đình chị Phẩm và cháu bé, như thế cũng an ủi chị ấy được phần nào. - Chị Hạnh nói và giơ tay lau nước mắt - mới hôm nào tôi còn bế thằng cu Phác, nó ghé vào mặt tôi cắn mũi tôi đến là đau, nó bảo nó ngứa răng, thế mà…

— Tôi thấy ta nên tận dụng dịp này để vạch tội ác của giặc và gây lòng căm thù, cũng là cái gương để cho những người lừng chừng rụt rè có thái độ mạnh hơn. – Anh cán bộ áo nâu nói.

— Tôi thấy nhất trí với ý kiến anh Bảo, đây là dịp tốt để chúng ta khơi động quần chúng - Hạnh tiếp lời.

— Ai có thể làm việc này? – Anh Bảo hỏi, mắt nhìn ngọn đèn vặn nhỏ.

— Tôi với chị Liêm là chỗ quen biết thường vẫn hay qua chơi nhà, tôi với chị ấy đến thì chúng khó không thể bắt bẻ, nghi ngờ cũng không làm gì được. - Hạnh nói và đứng lên định đi ngay.

— Khoan đã, làm gì vội vã thế. Chúng ta phải bàn xem công việc nên tiến hành như thế nào. Trước tiên cần giữ không cho gia đình đem chôn cháu Phác ngay đêm nay… - anh Bảo nói và nhìn Liêm. Liêm cũng ngẩng nhìn anh và vội ngoảnh đi. Trên đôi môi xinh xắn của chị thoáng một nụ cười - Hạnh đã nhìn thấy nụ cười ấy. Trong cuộc họp này chị mới gặp Bảo nhưng chị lại cảm thấy không phải như thế. Chị đã biết anh từ lâu, ít nhất là một lần, lại nữa một giọng nói rất quen, với cái dáng người… Nhưng có Khiết, chị không thể hỏi. Khiết hay ghen và thường dằn vặt mình khi trong lòng có những ngờ vực. Mà chị thì không muốn Khiết khổ. Khiết đã khổ sở nhiều rồi, chị chỉ mang đến cho anh niềm vui chứ không thể đem đến những buồn phiền. Bảo cũng có vẻ ngỡ ngàng khi gặp Hạnh. Anh nhìn chị và đôi mắt có vẻ nghĩ ngợi điều gì, thỉnh thoảng lại mỉm cười giống như anh nhớ đến một kỉ niệm vui nào đó trong quá khứ. Anh cũng định nói chuyện với Hạnh, nhưng chỉ họp một lúc anh như đã hiểu quan hệ giữa Hạnh và Khiết nên anh thôi không nói gì nữa và cả đến ánh mắt, anh cũng rất dè dặt mỗi khi nhìn về phía Hạnh, mặc dù dưới ánh đèn dầu trên nền áo đen, khuôn mặt trắng hồng của Hạnh thật xinh đẹp cứ hút lấy con mắt người. Nhưng lúc này anh không thể không nhìn chị và đi đến gần chị:

— Khôn ngoan và thận trọng đồng chí, nhé?

Rồi anh đi đến gàn Liêm và ngồi xuống bên cạnh chị.

***

Lúc ấy, ông Trắm đang ôm chặt thằng cu Phác trong tay. Ông cụ Vàng cầm bó hương và thằng Phi vác cái cuốc và bát cơm quả trứng. Dừng lại trước cửa nhà, ông Trắm lầm rầm đọc - những câu nói riêng của ông mỗi khi đưa tiễn một đứa trẻ vĩnh biệt cuộc đời:

Thơm như hòn ngọc

Ngát như là hoa

Kiếp này chẳng được

Ở cùng mẹ cha

Xuống đất cháu nằm

Nước mắt thương xót

Của mẹ của cha

Đong chẳng thể hết

Nói chẳng thể là

Cháu ơi, cháu hỡi

Cháu của ông bà

Sớm lại về cửa

Gọi mẹ gọi cha

Đẹp như là ngọc

Ngát như là hoa

Đầu thai kiếp khai.

Bàn tay ông là cái nôi mềm đặt đứa trẻ vào trong đất. Trước cửa nhà ông lúc nào cũng có đặt một cái quan tài nhỏ bằng gỗ thông. Khi có người gọi, ông đến ngay và bế đứa bé về trước của nhà mình đặt vào cái áo quan một lúc rồi lại bế bé đi. Đấy là những đứa trẻ nhà quá nghèo bố mẹ không có tiền mua cho con một cỗ áo. Ông phải đặt thi hài đứa bé nằm trong áo quan một lúc cho nó đỡ tủi thân trước khi nằm vào trong đất. Nhưng với thằng cu Phác thì không như thế. Bố mẹ nó chẳng đặt tiền vào tay ông, cũng chưa ai nói với ông một lời, Nhưng ông đặt thằng cu Phác vào trong quan tài của ông rồi để nguyên trong đó không bế ra nữa. Ông còn cẩn thận sửa sang lại quần áo tã lót cho nó. Vừa làm, ông vừa bùi ngùi nói:

— Cháu ơi nhẽ ra cháu không phải chết khổ sở như thế này, nhưng vì thằng Tây, vì bố cháu giết thằng Tây, nên thằng Tây nó giết cháu, cháu chết cho mọi người…

Thơm như hòn ngọc

Ngát như là hoa hồng…

Ông đang lẩm nhẩm đọc thì trên trời bỗng dưng sáng lên xanh biếc và phát pháo hiệu lơ lửng rơi xuống. Liền theo là tiếng súng xối xả bắn về phía đầu ngõ.

— A! Chúng mày bắn vào ông đấy chắc? Hay mày bắn thằng bé đã bị giết chết này? A, quân này là đồ chó đẻ thực! – Ông Trắm tức uất nghẹn cổ, ông chửi và nhìn về phía nhà Cai Thực.

— Cúi xuống không bị đan bây giờ! – Ông Vàng đẩy thằng Phi ngồi xuống.

Hạnh và Liêm xuất hiện ở trước cửa. Hạnh giơ tay ngăn ông Trắm lại và nói nhỏ đủ để ông nghe tiếng:

— Ông đừng chôn thằng bé đêm nay. Nó tuy còn bé nhưng cũng phải tổ chức đám ma cho cháu đàng hoàng, chu đáo chứ không thể chôn dấm chon dúi như thế này. Cháu nó chết vì dân vì nước chứ có phải chết dịch đâu mà ta phải vội vàng.

— Cô ơi, tôi tưởng rằng lo cho cháu mồ yên mả đẹp sớm lúc nào hay lúc nấy, đúng là tôi không nghĩ ra rằng cháu nó chết thơm chết tho! Đúng là phải làm ma cho cháu, phải đưa tang cho cháu! – Ông Trắm nói và đặt cái áo quan xuống.

— Ông say rượu hay là làm sao thế mà cứ bước ra bước vào? – Ông Vàng hỏi. – Tôi và ông đều đã già rồi, cốt sao cho xong việc nó, yên thân mình!

— Ông bảo tôi say rượu à? Đến mai tôi mới say! Dễ ông muốn ở yên chúng nó để cho ông ở yên đấy! Đi theo tôi!

Ông nói cụt ngủn rồi lại vác cái áo quan lên vai đi lại phía nhà chị Phẩm. Ông Vàng chẳng biết nói sao đành lủi thủi theo sau. Tay ông vung vẩy làm cho nắm hương ông cầm tóe ra trăm nghìn đốm lửa, bắn tung vào trong đêm tối.

Đám tang cu Phác bắt đầu từ lúc chín giờ sáng. Sau mấy ngày mưa rét, sáng nay trời có nắng. Mọi vật như sáng lên và nới rộng ra. Chị Hạnh và chị Liêm đem vàng hương đến, bầy một bàn thờ nhỏ ở góc nhà. Rồi chị Liêm đi mua vải trắng xe khăn tang cho năm đứa anh và quấn cả trên đầu thằng cu Phái nữa. Ông Vàng thì lo đèn nến và nước chè tiếp khách đến hỏi thăm. Ông Trắm đi mượn cây đòn đám ma và rủ người khênh. Chị Hạnh đi đến các nhà trong ngõ nhắc bà con đến thăm và đưa đám ma. Ở mỗi nhà chị đều kể lại cái chết của cu Phác làm không ai cầm được nước mắt.

— Nhất định tôi phải đi với