- 2 -

Bông đang chờ đợi, ông nội không phải là người kiên nhẫn.

Dù đang lái xe ở tốc độ thích hợp, ông vẫn thây bồn chồn vì những đồng bông khác đang được thu hoạch còn của chúng tôi thì chưa. Người Mexico đã đến chậm hai ngày. Chúng tôi lại đỗ xe gần cửa hàng Pop & Pearl, và tôi đi theo ông nội tới Tea Shoppe. Ông tranh luận với một người khác về giá thuê mướn nhân công.

- Thư giãn đi, Eli! - Người đàn ông nói. - Bọn họ sẽ có mặt ở đây bất cứ giờ nào.

Ông không thể yên tâm được. Chúng tôi quay lại trạm tách hạt Black Oak bên rìa thị trấn, một cuốc đi bộ dài, Pappy không muôn lãng phí xăng. Từ sáu tới mười một giờ sáng, ông đã hái được hai trăm pao bông, vậy mà ông vẫn đi rất nhanh khiến tôi phải chạy vội theo.

Con đường lát sỏi tới trạm tách hạt chen chúc các toa moóc chở bông, vài toa moóc trống không, một số khác đang chờ đến lượt. Tôi lại vẫy tay chào hai anh em sinh đôi nhà Montgomery khi họ rời đi, toa moóc nhà họ đã trống không, quay về nhà để chở tiếp đợt khác.

Trạm tách hạt chạy ầm ầm với dàn đồng ca các loại máy móc nặng nề. Chúng gây tiếng ồn ầm ĩ và nguy hiểm đến không ngờ. Mỗi mùa thu hoạch, có ít nhất một công nhân sẽ trở thành nạn nhân bị thương nặng bên trong cái trạm đó. Tôi sợ các loại máy móc, và khi Pappy yêu cầu đợi bên ngoài, tôi thấy rất mừng được nghe lời. Ông đi qua nhóm nhân công đang đứng chờ và không gật đầu chào hỏi ai. Ông đang suy tính gì đó.

Tôi tìm được một chỗ an toàn gần cây chút chít, nơi người ta đẩy những kiện bông đã xong ra và chất chúng lên xe moóc quay về hướng Carolinas. Tại góc cuối trạm, bông vừa hái được hút từ toa moóc qua một ống dẫn dài khoảng 12 insơ [1], sau đó biến vào trong toà nhà nơi máy móc hoạt động. Xuất hiện tại đầu bên kia là kiện bông vuông vắn bọc trong bao bì và được cột chặt bằng dây thép rộng 1 insơ. Một máy tách hạt vận hành tốt cho ra những kiện bông hoàn chỉnh có thể chất gọn như đống gạch.

Mỗi kiện bông trị giá 175 đô, lúc lên lúc xuống, tùy thuộc vào thị trường. Một vụ mùa bội thu có thể thu được một kiện trên mỗi mẫu [2]. Chúng tôi thuê tám mươi mẫu đất. Phần lớn bọn trẻ nông dân đều có thê làm được phép tính này.

Thực tế, phép tính dễ đến nỗi bạn tự hỏi tại sao vẫn có người muôn làm nghề nông. Mẹ chắc rằng tôi hiểu được những con số. Hai mẹ con có một hiệp ước bí mật là tôi sẽ không, cho dù bất cứ hòan cảnh nào, ở lại nông trại. Tôi sẽ tốt nghiệp lớp mười hai và chơi bóng cho đội Cardinal.

Hồi sháng Ba, Pappy và cha đã vay ông chủ trạm tách hạt 14 nghìn đôla. Đó là tiền vay cho vụ mùa, và được tiêu vào việc mua hạt giống, phân bón, thuê lao động, và những chi phí khác. Dầu sao chúng tôi cũng đã may mắn - thời tiết tương đối thuận lợi, và vụ mùa có vẻ khá. Nếu chúng tôi tiếp tục may mắn trong thời gian thu hoạch, và thu được sản lượng mỗi mẫu một kiện bông thì công việc đồng áng của gia đình Chandler sẽ tuyệt vời. Đó là mục đích của chúng tôi.

Nhưng, giống như phần lớn các nông dân, Pappy và cha mắc nợ từ năm trước. Họ đã nợ ông chủ trạm hai nghìn đô từ năm 1951, đó là năm có thu hoạch bình thường. Họ cũng nợ chủ cửa hiệu John Deere ở Jonesboro một số tiền, nợ trạm xăng Lance Brothers tiền mua nhiên liệu, nợ Hợp tác xã tiền hạt giống cùng các thiết bị, và nợ ông bà Watson tiền mua hàng hoá.

Tôi chắc chắn không được biết về khoản vay vụ mùa và những món nợ. Nhưng vào đêm khuya, cha mẹ thường ngồi trên bậc cầu thang trước nhà, chờ đợi bầu không khí mát mẻ để có thể ngủ, và họ đã nói chuyện. Giường của tôi ngay sát cửa sổ bên hành lang. Cha mẹ nghĩ tôi đã ngủ, và tôi nghe được nhiều hơn những gì được phép.

Mặc dù không chắc, tôi cho rằng Pappy cần mượn thêm tiền để trả công cho đám người Mexico và gia đình miền núi kia. Tôi không thể biết ông có mượn tiền hay không. Ông cau mày khi bước về phía trạm tách hạt, và lại nhíu mày khi chúng tôi rời khỏi đó.

Đã nhiều thập niên, dân miền núi từ Ozarks thường đến đây thu hoạch bông. Nhiều người sở hữu nhà cửa, đất đai, và thông thường họ có nhiều loại xe đẹp hơn của cánh nông dân thuê họ làm việc. Họ hái bông chăm chỉ, tiết kiệm tiền bạc, và có vẻ cũng nghèo như chúng tôi.

Khoảng từ năm 1950, tình trạng di cư giảm bớt. Ảnh hưởng thời hậu chiến cuối cùng cũng đã lan dần đến Arkansas, ít ra là đến một số nơi trong bang, và đám thanh niên miền núi không cần kiếm thêm tiền như cha mẹ. Họ chỉ muôn ở nhà. Hái bông là công việc không phải bất cứ ai cũng muôn làm. Nông dân phải đối mặt với việc ngày càng khan hiếm lực lượng lao động; sau đó có người phát hiện ra nhân công Mexico.

Chuyến xe chở người Mexico đầu tiên đến Black Oak vào năm 1951. Chúng tôi thuê được sáu người, trong đó có Juan, bạn thân thiết đã cho tôi thưởng thức cái bánh ngô đầu tiên trong đời. Juan và bốn mươi người khác đã trải qua ba ngày trên toa moóc dài, nhồi nhét chật ních, với ít thức ăn, không có gì che nắng che mưa. Họ gần như kiệt sức và mất phương hướng khi đến Xa lộ. Pappy nói toa moóc bốc lên mùi còn tệ hơn xe tải chở gia súc. Những ai đã nhìn thấy chiếc xe này kể lại cho người khác, rồi cánh phụ nữ tại nhà thờ Cơ đốc và Tin lành công khai phàn nàn về cách cư xử thô bạo đối với người Mexico.

Mẹ đã nói thẳng điều này, ít ra là với cha. Tôi nghe hai người tranh luận nhiều lần sau vụ mùa và người Mexico đã về nước. Mẹ muốn cha nói chuyện với các nông dân khác để buộc gã quản lý và tuyển chọn nhân công Mexico phải cam đoan cư xử tốt với họ. Mẹ cảm thấy đó là trách nhiệm của chúng tôi vì nông dân cần phải bảo vệ nhân công của mình, ý kiến mà cha cũng đồng ý theo khía cạnh nào đó, mặc dù cha dường như không hăng hái gánh vác trách nhiệm. Pappy không để ý tới chuyện này. Người Mexico cũng không, họ chỉ muốn làm việc.

Cuối cùng, họ cũng xuất hiện sau bốn giờ. Có tin đồn, họ sẽ đến bằng xe khách, và tôi hy vọng đó là sự thật. Tôi không muốn cha mẹ căng thẳng về chuyện này. Tôi cũng không muốn họ bị đối xử quá tệ.

Nhưng họ vẫn ngồi trên toa moóc cũ với những tấm ván bao quanh hai bên và không có mái che. Đúng là lũ gia súc còn có điều kiện tốt hơn.

Họ cẩn thận nhảy xuống và đứng bên đường, ba hoặc bốn người xuống một lúc, người này đỡ người kia. Họ tràn ra trước cửa hàng Hợp tác xã, và tập trung ngay bên lề đường thành từng nhóm nhỏ ngơ ngác. Đoàn người kéo dài và nhìn ngó xung quanh như thể vừa hạ cánh xuống hành tinh khác. Tôi đếm có tất cả sáu mươi hai người. Trái với mong đợi của tôi, Juan không có trong số đó.

Họ thấp hơn Pappy vài insơ. Tất cả đều gầy guộc, tóc đen và da nâu. Mỗi người khoác một túi nhỏ đựng quần áo và đồ dùng.

Pearl Watson đứng bên lề đường trước cửa hàng, hai tay chống hông, ánh mắt giận dữ. Họ sẽ là khách hàng của bà, và bà chắc chắn không muốn họ bị ngược đãi. Tôi biết là tại nhà thờ, vào chủ nhật, các quý bà sẽ lại tỏ thái độ phản ứng lần nữa. Và tôi biết mẹ sẽ căn vặn tôi ngay khi chúng tôi về đến nhà.

Lời lẽ cọc cằn phun ra giữa tay quản-lý lao động và gã lái xe tải. Ai đó ở Texas đã hứa là người Mexico sẽ được đưa đến trên xe khách. Đây là chuyến thứ hai trên toa moóc bẩn thỉu. Pappy không né tránh trận chiến, tôi thấy ông như muôn nhảy vào cuộc cãi lộn và giết chết gã tài xế. Ông cũng giận dữ với tay quản lý, rồi tôi đoán ông nhận thấy không việc gì phải xông vào hai gã kia. Chúng tôi ngồi trên xe và chờ hết bụi.

Khi tiếng la hét kết thúc, việc thoả thuận bắt đầu.

Đám người Mexico đứng sát nhau trên lề đường trước cửa hàng Họp tác xã. Như thường lệ, họ sẽ nhìn lướt qua chúng tôi và cánh nông dân đang tập trung dọc đường quốc lộ. Bất đồng ngôn ngữ - một đợt người mới đã đến.

Pappy nhận mười người đầu tiên. Nhóm trưởng là Miguel. Chú có vẻ lớn tuổi nhất, và như tôi nhận thấy ngay từ đầu, chú là người duy nhất đeo túi vải. Số còn lại mang theo đồ dùng cá nhân trong bao giây.

Vốn tiếng Anh của Miguel cũng tàm tạm, nhưng không khá bằng Juan trước kia. Tôi tán chuyện với chú trong khi Pappy hoàn tất việc ký hợp đồng. Miguel giới thiệu tôi với cả nhóm. Nào là Rico, Roberto, Jose, Luis, Pablo, và vài cái tên tôi không nhớ nổi. Năm ngoái, tôi đã phải mất một tuần để phân biệt được mọi người.

Mặc dù họ rất mệt mỏi, dường như phải cố gắng nở nụ cười - ngoại trừ một ngươi chỉ nhếch mép khi thấy tôi nhìn. Anh ta đội cái mũ kiểu miền tây. Miguel chỉ tay.

- Anh chàng đó nghĩ mình là một gã chăn bò. Vì vậy chúng tôi gọi cậu ta bằng cái tên Cowboy.

Cowboy còn rất trẻ, cao lớn so với một người Mexico. Đôi mắt hẹp và có vẻ bần tiện. Bộ ria mỏng trông càng dữ tợn. Anh ta khiến tôi cảm thấy sợ hãi và muốn nói ý nghĩ thoáng qua này với Pappy. Tôi không muốn người này sống trong trang trại của chúng tôi trong nhiều tuần liền. Nhưng rồi tôi chỉ lùi lại và bỏ đi.

Nhóm người Mexico theo Pappy đến của hàng Pop & Pearl. Tôi, theo sau, cẩn thận không bước gần Cowboy. Bên trong cửa hàng, tôi đến ngay vị trí gần chỗ máy tính tiền, nơi bà Pearl đang đợi người để thì thầm trò chuyện.

- Chúng cư xử với họ như lũ gia súc. - Bà phàn nàn.

- Eli nói, họ chỉ hạnh phúc khi được ở đây. Tôi cũng thì thầm.

Ông tôi đang chờ ngoài cửa, khoanh tay trước ngực, quan sát đám người Mexico lựa chọn hàng hoá. Miguel bối rối giới thiệu những người còn lại.

Bà Pearl không định phê phán Eli Chandler. Nhưng bà ném về phía ông ánh mắt khó chịu. Tuy nhiên, ông không thấy. Pappy không để ý tới cả tôi lẫn bà Pearl, ông dang bực bội vì bông vẫn chưa được thu hái.

- Việc này thật khủng khiếp. - Bà lầu bầu.

Bà khó lòng chờ chúng tôi đi khỏi để có thể tìm đám bạn nhà thờ và bàn luận vê chuyện này. Bà là người theo đạo Tin lành.

Khi đám người Mexico lấy hàng hoá rồi kéo nhau tới bên máy tính tiền, Miguel nói từng họ tên, và bà Pearl mở cuốn sổ ghi nợ. Bà viết số hàng, số tiền sau tên mỗi người, sau đó chỉ chỗ cho Miguel và người khách ký vào. Bán chịu ngay, kiểu người Mỹ.

Họ mua bột mì và mỡ để làm bánh ngô, thêm đậu và gạo. Ngoài ra, không mua gì thêm - không đường hay kẹo, không rau quả. Họ ăn ít hết mức có thể, vì thức ăn tiêu tốn tiền bạc. Mục đích của họ là tiết kiệm từng xu kiếm được và mang về nhà.

Dĩ nhiên, những con người khốn khó này không có ý niệm gì về nơi họ sẽ đến. Họ không biết rằng mẹ là một người làm vườn tận tụy, thường dành nhiều thời gian chăm sóc rau cỏ hơn chăm sóc bông. Họ là những người khá may mắn, bởi mẹ không để một ai sống trong trang trại bị thiếu thức ăn.

Cowboy đi cuối hàng, và khi bà Pearl mỉm cười với anh ta, tôi nghĩ anh ta sẽ nhổ vào bà. Miguel đứng gần đó, chú đã trải qua ba ngày trên xe moóc cùng anh chàng này và có lẽ biết rõ về anh ta.

Lần thứ hai trong ngày, tôi tạm biệt bà Pearl, điều này thật buồn cười vì tôi thường gặp bà chỉ một lần mỗi tuần.

Pappy dẫn mọi người ra xe. Họ trèo lên thùng sau, ngồi chen chúc, chân tay quàng cả vào nhau. Họ im lặng và nhìn chằm chằm phía trước như thể không ý kiến gì về nơi ở mới.

Chiếc xe tải cũ ì ạch với trọng tải nặng nhưng cuối cùng cũng đạt được tốc độ ba mươi bảy, và Pappy gần như mỉm cười. Chiều cũng đã muộn, thời tiết nóng và khô, thích hợp cho việc thu hái. Với gia đình Spruill và người Mexico, cuối cùng chúng tôi cũng có đủ nhân công để thu hoạch vụ mùa. Tôi thò tay lôi ra nửa cái bánh Tootsi còn lại.

Trước khi về tới nhà, chúng tôi thấy một làn khói và sau đó là cái lều. Chúng tôi sống gần con đường bụi bặm quanh năm, và Pappy đang đi chầm chậm để nhóm người Mexico không bị chết ngạt vì bụi.

- Cái gì thế kia? - Tôi hỏi.

- Trông như kiểu một cái lều. - Pappy nói.

Nó đuợc đặt gần đường, ngay cuối góc sân trước, dưới gốc cây sồi cổ thụ hơn trăm tuổi, gần với home-plate (3) của tôi. Xe chúng tôi đi từ từ. Gia đình Spruill đã chiếm mất nửa sân trước. Cái lều rộng màu cháo lòng, mái nhọn được dựng bằng gậy vót bằng tay và cọc kim loại vẹo vọ. Hai mặt cửa lều mở, đống hộp và chăn màn ngổn ngang trên đất. Tôi còn thấy Tally đang ngủ bên trong.

Xe tải của họ đỗ bên ngoài, và một cái lều khác đã được đậy trên sàn. Nó có hình mỏ neo với dây dù buộc vào cọc trên mặt đất để xe tải không thể di chuyển nếu không tháo lều. Toa moóc đã dỡ hết đồ, đống hộp và bao bì rải rác khắp nơi trên bãi cỏ như có một cơn bão vừa tràn qua.

Bà Spruill đang nhóm lửa nên tạo ra làn khói. Chẳng hiểu sao bà ta lại chọn ngay khoảng trống gần cuối sân. Đó chính là nơi Pappy và cha ngồi xổm mỗi chiều và bắt những cú đẩy bóng và cú ném bóng vòng của tôi. Tôi muốn gào lên. Tôi sẽ không bao giờ tha thứ cho bà Spruill vì chuyện này.

- Cháu nghĩ, ông đã nói họ dựng lều sau kho thóc.

- Đúng, - Pappy trả lời.

Ông từ từ điều khiển xe rẽ vào sân. Kho thóc ở đằng sau, gần chuồng bò, một khoảng cách đủ xa ngôi nhà. Chúng tôi yêu cầu bọn họ cắm trại chỗ đó, chứ không phải ở sân trước.

Ông nội dừng xe dưới gốc cây sồi hơn bảy mươi năm, theo lời bà nội. Đó là cây nhỏ nhất trong số ba cây che bóng mát cho ngôi nhà và khoảng sân. Chúng tôi lăn bánh đến đúng vết xe mà Pappy đã đỗ trong suốt mấy chục năm. Cả mẹ và bà đang đợi ngay bậc thang trước cửa bếp.

Gran, bà nội tôi, không thích sự thật là đám dân miền núi đã đòi dựng lều ở sân trước. Pappy và tôi biết được điều này trước khi ra khỏi xe. Bà chống hai tay bên hông.

Mẹ háo hức nhìn nhóm người Mexico và hỏi tôi về điều kiện đi lại của họ. Mẹ quan sát họ nhảy xuống từ xe tải khi bước lại chỗ tôi và ôm hai vai tôi.

- Mười người, - mẹ nói.

- Vâng ạ, - tôi trả lời.

Gran gặp ông ngay đầu xe.

- Tại sao đám người đó lại ở sân trước nhà ta? ’ Giọng bà. nhẹ nhàng nhưng nghiêm nghị.

- Tôi bảo họ dựng lều gần kho thóc, - Pappy không bao giờ chùn lại trước một ai, thậm chí với cả vợ. - Tôi không biết tại sao họ chọn chỗ dó.

- Ông có thể yêu cầu họ chuyển đi không?

- Không. Nếu phải đóng gói lại, họ sẽ bỏ đi. Bà biết dân miền núi là thế nào mà.

Bà nội không nói gì thêm. Hai người không định tranh cãi trước mặt tôi và mười người Mexico kia. Bà bỏ vào nhà, lắc đầu không hài lòng. Pappy thật sự không quan tâm tới vị trí dân miền núi dựng trại. Họ dường như khoẻ mạnh và sẵn sàng làm việc, không còn gì gây phiền phức cho ông.

Tôi nghĩ rồi bà nội cũng sẽ không quan tâm. Việc hái bông quan trọng đến nỗi chúng tôi sẽ tiếp nhận bọn họ miễn sao họ có thể thu hoạch trung bình ba trăm pao bông mỗi ngày.

Nhóm Mexico đi theo Pappy tới chuồng bò, cách hành lang sau đúng 352 bộ(4), ngang qua chuồng gà, máy bơm nước, dây phơi quần áo, và kho dụng cụ, qua cây gỗ thích ngọt sẽ biến thành màu đỏ nhạt vào tháng Mười. Một ngày tháng Giêng năm trước, cha dã giúp tôi đo khoảng cách chính xác. Nó như dài một dặm với tôi. Từ home- plate, chỗ phát bóng tới tường bên trái tại sân vận động Sportsman’s Park, nơi đội bóng Cardinal chơi, chính xác là 350 bộ. Và mỗi khi Stan Musial đánh trúng cú home- run (5), ngày hôm sau tôi sẽ ngồi xuống bậc thang và lấy làm kinh ngạc về khoảng cách. Vào giữa tháng Bảy anh đã đánh một cú bóng xa 400 bộ trong trận gặp đội Brave.

- Cậu ta đánh bóng qua cả nóc nhà, Luke ạ. - Pappy đã nói như vậy.

Hai ngày trước, tôi đã ngồi trên bậc thang và mơ ước đến cú đánh bóng qua nóc nhà.

Khi nhóm Mexico đi qua kho dụng cụ, mẹ nhận xét.

- Họ trông có vẻ rất mệt.

- Họ đi trên một toa moóc, tất cả sáu mươi hai người. - Tôi háo hức kể, vì lý do nào đó, để khích động mọi thứ.

- Mẹ thấy sợ việc đó.

- Toa moóc cũ kỹ và bẩn thỉu. Bà Pearl đã điên lên vì việc này.

- Việc này sẽ không xảy ra lần nữa, - mẹ nói, và tôi biết rằng cha sẽ lại bị điếc tai. - Con hãy đi giúp ông nội.

Suốt hai tuần trước, tôi và mẹ đã phải quét dọn, lau chùi chuồng bò, cố sắp xếp nơi ăn chốn ở cho những người Mexico. Phần lớn nông dân thu xếp cho họ ở trong những ngôi nhà tá điền bỏ không hoặc chuồng bò. Có tin đồn là trang trại Ned Shackleford cách ba dặm về phía nam đã cho nhân công ở cùng lũ gà.

Không phải ở trang trại Chandler. Vì thiếu một cái nhà tạm khác, những người Mexico đành phải sống trên gác xép, nhưng sẽ không thể tìm thấy một hạt bụi nào. Và căn gác xép luôn thơm tho, dễ chịu. Trong suốt một năm mẹ đã gom góp đống chăn mền cũ dành cho họ.

Tôi chạy vào chuồng bò, nhưng dừng ở dưới, ngay gần chỗ ngăn buồng của Isabel, con bò sữa của chúng tôi. Pappy tuyên bố ông đã thoát chết trong Thế chiến Thứ nhất nhờ một cô gái trẻ người Pháp tên là Isabel, và để tôn trọrg kỷ niệm, ông đặt tên cô gái cho con bò cái Jersey. Bà nội không tin chuyện này.

Tôi nghe tiếng bước chân leo lên gác xép, đi lại, sắp xếp chỗ. Pappy đang nói chuyện với Miguel, người có ấn tượng về căn gác xép xinh xắn và sạch sẽ. Pappy tiếp nhận lời khen như thể ông và chỉ mình ông đã làm việc này.

Thực ra, ông bà nội đã hoài nghi nỗ lực của mẹ khi cố dọn dẹp chỗ ở tươm tất cho nhân công. Mẹ sinh ra tại một nông trại nhỏ gần Black Oak, vì vậy mẹ gần như là gái thị trấn. Mẹ đã lớn lên với đám trẻ không biết hái bông. Mẹ chưa bao giờ phải đi bộ đến trường - ông ngoại thường đưa mẹ đi học bằng ôtô. Mẹ đã từng tới Memphis ba lần trước khi lấy cha. Và mẹ được sinh ra trong một ngôi nhà có quét sơn.

Chú thích:

[1] Insơ bằng 2,54cm

[2] 1 mẫu bằng 0,4 hecta

[3] Vị trí phát bóng

[4]1 bộ bằng 0,3048m

[5] Cú đánh cho phép người đánh chạy quanh ghi điểm mà không phải dừng lại.