CHƯƠNG VIII LISA LÂM BỆNH

SÁNG hôm sau, trong khi chờ đợi Pavel Pavlovitch đã hứa sẽ đến đúng giờ, để cùng đi đến nhà gia đình Pogoréltzev, Veltchaninov đã rão bước quanh phòng, uống cà phê từng ngụm và hút thuốc. Ông có cảm giác rất rõ rệt giống như một người sáng hôm sau thức giấc, không ngớt nhớ lại hôm qua mình đã bị hạ nhục. ‘‘Hừ !... nó biết quá rõ tình thế và nó sẽ dùng Lisa để trả thù mình!’’ , ông nghĩ đến với sự kinh hãi. Hình dáng dịu hiền và sầu thảm của con bé chợt hiện ra trước mắt. Tim ông đập mạnh hơn khi ông nghĩ đến trong hai giờ nữa, ông sẽ gặp Lisa, Lisa thân mến của ông. ‘‘ Không có gì đáng bàn cãi nữa cả! ông hăm hở kết luận, đó là lẽ sống và đích sống của mình. Có nghĩa lý gì những nhục nhã, những kỷ niệm kia ? Cho đến bây giờ, mình đã làm gì cho cuộc đời mình? Chỉ có sự hổn độn và sự buồn thảm... Nhưng bây giờ, mọi sự sẽ khác, mọi sự sẽ khác hẳn !’’

Nhưng, dù trong lòng hân hoan, ông vẫn cảm thấy càng lúc càng lo ngại. ‘‘Hiển nhiên là nó sẽ dùng Lisa để làm cho mình đau khổ. Nó cũng sẽ đầy đọa Lisa nữa. Nó sẽ làm như thế để trả thù tất cả. Hừ! Nhất định mình không thể nào để cho nó diễn lại cái trò điên khùng hôm qua!’’ Và ông ta đỏ mặt. ‘‘Nhưng... nó vẫn chưa đến và đã gần trưa rồi’’. Ông chờ rất lâu, cho mãi đến mười hai giờ rưỡi trưa và sự lo âu của ông tăng dần. Cuối cùng, cái ý nghĩ mới đây đã đến trong trí, cái ý nghĩ là lão ta sẽ không đến, cố ý không đến chỉ để áp dụng lại chiến thuật hôm qua, cái ý nghĩ đó làm ông phát cáu: ‘‘Nó biết là mình cần nó. Chuyện gì sẽ xảy đến cho Lisa bây giờ đây? Và làm sao mình đến thăm Lisa đây, khi không có thằng chả?’’ Cuối cùng, ông không thể chờ đợi hơn nữa, và đúng một giờ trưa, ông chạy đến Pokrov. Ở khách sạn, họ cho biết là hôm qua Pavel Pavlovitch không ngủ nhà. Đến chín giờ sáng, ông ấy mới về và mười lăm phút sau lại ra đi ngay. Đứng gần cửa phòng Pavel Pavlovitch, nghe bà giúp việc giải thích sự việc, Veltchaninov xoay tay nắm để thử mở cánh cửa một cách vô ý thức. Sực nhớ, ông tránh xa cánh cửa và nhờ người dẫn đến gặp Maria Syssoievna. Nhưng bà này, hay tin có ông ở đó, đã thân hành đến. Đó là một người đàn bà phúc hậu, một người đàn bà ‘‘có những cảm tính cao thượng’’, như lời ông kể lại sau này với Clavdia Pétrovna. Ông vắn tắt hỏi bà ta về chuyện ăn ở của con bé, và Maria Syssoievna bắt đầu kể cho ông nghe những điều bà biết được về Pavel Pavlovitch. Bà kể rằng : ‘‘Nếu không vì đứa bé thì tôi đã tống cổ lão ta đi từ lâu rồi. Người ta cũng đã mời lão ra khỏi khách sạn vì những trò bậy bạ. Đang đêm dẫn gái về nhà, mà nhà lại có đứa bé đã đến tuổi hiểu biết, ông xem có phải là tội lỗi không? Đã thế lão ta còn hét: ‘‘Nếu tao muốn, cô này sẽ là mẹ mày!’’ Rồi thì, tùy ông muốn tin hay không, dù chỉ là một đứa bé nhưng nó đã tỏ vẻ khinh bỉ. Lão ta lại hét lớn : ‘‘Mầy không phải là con tao ! Mầy là đứa con hoang !’’ — Bà nói sao ! Veltchaninov sửng sốt la lên. — Chính tôi nghe nói như thế. Lão ta say, lão ta không kềm chế nổi; điều đó có thật, nhưng người ta không thể nào nói những điều như thế trước mặt một đứa bé; nó hãy còn nhỏ nhưng nó đã có trí khôn, và nó hiểu. Cách đây vài hôm, đã có chuyện không may xảy đến: một ông cò, người ta bảo thế, tối hôm trước thuê một căn buồng, và rồi sáng hôm sau, ông ta treo cổ ngoài sân. Nghe đâu ông ta thụt két. Mọi người đều chạy đến xem và không ai giữ đứa nhỏ cả. Và tôi đã thấy gì? Nó đang chen giữa đám đông và nhìn người tự tử với một vẻ lạ lùng. Tôi kéo nó đi ngay. Và ông biết sao không? Nó run, nó trở nên rũ rượi : và khi vừa dẫn nó về đến phòng, nó nhào xuống và làm kinh. Tôi phải vất vã lắm mới cứu nó tỉnh lại. Và từ đó nó lâm bệnh cho đến bây giờ. Còn cha nó, khi về đến nơi, hay tin lão ta véo, ngắt cùng người nó, vì thường thường lão không đánh mà chỉ véo thôi. Rồi thì lão lại nhậu say và bắt đầu làm cho con bé hoảng sợ. Lão nói : ‘‘Vì mày, tao cũng sẽ treo cổ với sợi dây đằng kia kìa, sợi dây treo màn đó.’’ và lão làm một cái nút thòng lọng trước mắt con bé. Như một con điên, nó ôm lấy cha với đôi cánh tay bé nhỏ, nó la : ‘‘Con sẽ không làm thế nữa, không bao giờ nữa, con sẽ không làm như thế nữa đâu !’’ Thấy nó thật là tội nghiệp! Mặc dù Veltchaninov sẵn sàng nghe những chuyện ngoài ý muốn nhưng những chuyện bà ta kể lại đã khiến ông sửng sốt đến độ không dám tin là có thật. Maria Syssoievna còn kể thêm : Có lần, nếu không có bà ở đó thì con bé đã nhảy qua cửa sổ rồi! Veltchaninov rời khỏi khách sạn, thất thểu như một thằng say. Ông lập đi lập lại : ‘‘Mình sẽ đập chết nó như đập chết một con chó.’’ Ông lên một chiếc xe ngựa và bảo chạy đến nhà gia đình Pogoréltzev. Vẫn còn chưa ra khỏi thành phố thì xe phải ngừng lại ở một ngã tư ven sông, gần cầu để cho một đám tang đi qua; xe cộ và khách bộ hành đều ngừng cả ở hai bên đầu cầu. Đó là một đám ma sang trọng và các xe đi đưa làm thành một hàng dài. Bỗng nhiên Veltchaninov thấy nhô ra nơi khung cửa một chiếc xe trong đám, bộ mặt Pavel Pavlovitch. Ông sẽ tưởng mình lầm, nếu Pavel Pavlovitch không thò đầu ra cửa xe và chào ông với nét mặt tươi cười. Pavel Pavlovitch có vẻ sung sướng khi nhận ra Veltchaninov và phác một cử chỉ thân hữu. Veltchaninov nhảy ra khỏi xe, và dù đường đông người và nhiều cảnh sát, dù xe của Pavel Pavolvitch đã lên cầu rồi, ông vẫn len lỏi đến tận cửa xe. Trong xe chỉ có một mình Pavel Pavlovitch. — Chuyện gì xảy đến cho anh thế ? Veltchaninov la lớn. Tại sao anh không đến? Tại sao anh lại ở đây? — Tôi đang làm bổn phận cuối cùng! Đừng la lớn ! Đừng la lớn ! Tôi đang làm bổn phận cuối cùng, Pavel Pavlovitch trả lời, vừa cười một cách tinh quái và nheo mắt. Tôi tiễn đưa linh cửu của Stépane Mikhailovitch, người bạn quý của tôi đến nơi an nghỉ cuối cùng. — Phi lý ! Đồ say ! Đồ điên! Veltchaninov la lớn hơn nữa sau phút giây bối rối. Anh xuống ngay, và đến đây với tôi ! Tức thì! — Tôi không muốn thế. Bổn phận... — Tôi sẽ dùng sức kéo anh xuống! Veltchaninov hét lên. — Còn tôi, tôi sẽ kêu cứu ! Tôi sẽ kêu cứu ! — Pavel Pavlovitch tiếp tục cười một cách vui vẻ, coi đó như là một chuyện đùa, nhưng ông lại ngồi thụt vào trong xe. — Coi chừng! Xe cán ông bây giờ! Viên cảnh sát báo động. Thật thế, một chiếc xe không thuộc đám táng, vượt khỏi hàng và gây náo loạn trong đám đông Veltchaninov bắt buộc phải tránh sang một bên; vài chiếc xe khác đẩy ông ra xa hơn nữa. Ông giận tràn hông và quay về xe mình. ‘‘Dầu sao đi nữa, trong tình trạng hiện tại, mình không thể nào dẫn hắn đi được’’, ông nghĩ thầm với lo âu và kinh ngạc. Khi ông kể cho Clavdia Pétrovna nghe những gì Maria Syssoievna đã thuật lại cũng như kể cho bà ta nghe cuộc gặp gỡ với Pavel Pavolvitch vừa rồi, bà trở nên tư lự: ‘‘Tôi lo cho anh, bà nói, anh phải ngưng ngay mọi liên lạc với ông ấy càng sớm càng hay.’’ — Nhưng mà nó chỉ là một thằng hề say sưa, không hơn không kém! Veltchaninov giận dữ la lớn. Tôi, tôi mà phải sợ nó à! Và làm sao tôi có thể không liên lạc với nó khi còn có Lisa đó! Hãy nghĩ đến Lisa chứ! Và Lisa lúc đó đang nằm trên giường bệnh. Chiều hôm qua, nó lên cơn sốt và cả nhà đang chờ một y sĩ danh tiếng mà sáng nay họ đã cho người đến tận tỉnh mời ông ta. Việc này khiến cho Veltchaninov hoàn toàn thảng thốt. Clavdia Pétrovna dẫn ông đến gặp con bệnh. — Chiều qua tôi đã quan sát cháu nó kỹ lưỡng, bà ta nói khi ngừng trước cửa phòng Lisa. Đó là một đứa bé tự hào, và kín đáo. Theo ý tôi, nó hổ thẹn vì ở nhà chúng tôi và nó cảm thấy bị cha bỏ rồi; đó là căn bệnh của nó. — Tại sao ‘‘bỏ rơi’’? Tại sao chị lại nghĩ là cha nó bỏ rơi nó? — Chỉ cái việc để cho nó đến nhà những người xa lạ và đi cùng một người cũng hầu như... xa lạ nốt, hay với một người mà sự giao thiệp... — Nhưng tôi đã ép buộc nó đi kia mà... Tôi không nhận thấy có gì là... — Trời! Thế mà Lisa, một đứa bé, lại nhận thấy điều đó. Theo ý tôi, chuyện giản dị nhất là cha nó không bao giờ đến đây nữa đâu. Khi thấy Veltchaninov có một mình, Lisa không tỏ vẻ gì là ngạc nhiên cả; nó cười buồn và quay mặt vào tường, một khuôn mặt nóng bừng vì cơn sốt. Nó lặng im trước những lời an ủi dè dặt và những lời hứa nồng nhiệt của ông là ngày mai sẽ dẫn cha nó đến. Khi bước ra khỏi phòng, ông khóc òa. Đến chiều, viên y sĩ mới đến. Sau khi khám xong con bé, ông đã làm mọi người hoảng sợ với nhận xét của ông: ông bảo là mọi người đã lầm khi không gọi ông đến sớm hơn. Khi được mọi người cho biết là bệnh chỉ mới phát tối qua, lúc đầu ông chưa chịu tin. Cuối cùng, ông nói: ‘‘Tất cả đều tùy thuộc vào tình trạng đêm nay của con bé’’. Sau khi đã dặn dò những lời cần thiết, ông ra về và hứa ngày mai sẽ cố trở lại sớm, Veltchaninov rất muốn ở lại gia đình Pogoréltzev tối đó, nhưng chính Clavdia Pétrovna lại khuyên ông ta nên một lần nữa thử ‘‘xeo tên ác ôn đó lại’’. ‘‘Thêm một lần nữa à? Veltchaninov giận dữ nói; nhưng mà chính tay tôi sẽ trói cổ nó lại và xách cổ nó đến đây’’! Cái ý nghĩ trói cổ tên Pavel Pavlovitch lại và dùng sức đem gã đến đã ám ảnh ông đến độ khiến ông trở nên nôn nóng. Khi từ giã Clavdia Pétrovna, ông nói: ‘‘Tôi không hề cảm thấy có một chút lỗi nào đối với hắn ta cả.’’ Rồi ông tiếp với giọng giận dữ: ‘‘Tôi phủ nhận tất cả những lời đầy thương cảm và hèn nhát mà tôi đã từng thốt ra ngay tại đây.’’ Lisa đã nằm nghỉ, mắt nhắm nghiền và hình như đang ngủ; coi mòi nó khá hơn trước. Khi Veltchaninov cúi xuống một cách e dè để hôn phớt lên viền áo, nó chợt mở mắt như là đang chờ đợi ông, và nó thì thầm : ‘‘Hãy đem cháu đi!’’ Đó là lời cầu khẩn dịu dàng và buôn bã, không đượm một chút nào bực tức như tối qua; nhưng người ta hiểu rõ là chính nó, nó cũng biết rằng lời cầu xin đó sẽ không được chấp nhận. Khi nghe Veltchaninov, với sự tuyệt vọng cùng độ, cố thuyết phục là chuyện đó không thể nào thực hiện được, nó im lặng nhắm nghiền mắt lại và không nói thêm lời nào; như là nó không nghe và không thấy ông ta. Về đến tỉnh, ông tới thẳng khách sạn Pokrovsky. Đã chín giờ rồi. Pavel Pavlovitch không có ở nhà. Veltchaninov đợi ông ấy trọn nửa tiếng, đi đi lại lại dọc hành lang với vẻ nóng nảy một cách khố sở. Cuối cùng, Maria Syssoievna nói cho ông hay là chắc chắn đến sớm mai, Pavel Pavlovitch mới về. ‘‘Được ! Veltchaninov trả lời dứt khoát, sáng mai tôi sẽ đến sớm’’. Rồi ông quay về nhà, lòng đầy bực bội. Nhưng ngạc nhiên làm sao, khi bước lên lầu ông được Mavra cho biết là ông khách tối qua đã đến chờ ông từ hồi mười giờ rồi. — Ông ấy đã dùng trà và lại sai tôi đi mua thêm rượu, thứ rượu tối hôm qua đó: ông ấy cho tôi tấm giấy năm đồng rouble. a