CHƯƠNG XI PAVEL PAVLOVITCH TỤC HUYỀN

VỪA thốt xong lời trên, Veitchaninov ngạc nhiên về chính mình. Đối với ông thật là lạ lùng. Gặp lại tên ấy, ông không còn thấy giận dữ một chút nào, mà trong lòng lại dấy lên những cảm tình khác hẳn, hay đúng hơn là sự ao ước, sự manh nha của những cảm tình mới mẽ. — Tối nay trời đẹp đấy chứ! Pavel Pavlovitch nói với một giọng ân cần. — Anh vẫn chưa đi à? Veltchaninov vẫn tiếp tục bước và có vẻ như là suy nghĩ thành lời, chứ không phải đặt câu hỏi. — Vâng, có chậm trễ đôi chút, nhưng tôi đã được bổ dụng và được giữ một chức vụ cao hơn. Chắc chắn là ngày mốt tôi sẽ đi. — Anh đã được bổ dụng rồi à? Lần này Veltchaninov hỏi thực sự. — Tại sao lại không ? Pavel Pavlovitch bĩu môi trả lời. — Ồ ! Tôi nói thế mà... Veltchaninov đáp. Và nhíu mắt, ông ta nhìn trộm Pavel Pavlovitch. Ngạc nhiên biết bao: áo quần, mũ nón và cả hình dáng lão Troussotzky xem có vẻ đàng hoàng hơn hai tuần trước nhiều. ‘‘Hắn ta làm gì trong quán này nhỉ?’’ Ông tự hỏi thế. — Này Aléxéi Ivanovitch, tôi xin báo anh biết một tin vui. — Một tin vui ? — Tôi tục huyền. — Sao ? — Sau cơn bi cực đến hồi thái lai, thường thường cuộc đời là như thế chứ anh. Aléxéi Ivanovitch, tôi rất mong muốn ... nhưng tôi không biết có nên... có lẽ anh đang gấp...; dáng điệu của anh... — Vâng, vâng, tôi có chuyện gấp... và... tôi cảm thấy không được khoẻ lắm. Bỗng nhiên ông có ý muốn tống khứ tên bạn đồng hành này đi cho rồi. Những cảm tình tốt đẹp vừa chớm nở trong lòng ông đã vội tàn tạ ngay. — Và tôi, tôi lại ước ao là sẽ... Pavel Pavlovitch không nói ông ước ao điều gì và Veltchaninov cũng không đỡ lời ông ta. — Thôi hẳn để chuyện đó lại sau nếu chúng ta còn gặp nhau. — Vâng, vâng, sau này sẽ hay; Veltchaninov vội đáp, không nhìn ông kia và tiếp tục bước. Một phút im lặng trôi qua. Pavel Pavlovitch vẫn đi bên cạnh. — Thôi, chào anh ; cuối cùng Pavel Pavlovitch lên tiếng — Chào anh, chúc anh... Veltchaninov quay về nhà, lòng lại một lần nữa dao động. Gặp lại ‘‘tên đó’’ quả thật là ngoài sức tưởng tượng. Khi đi nằm, ông còn tự hỏi thêm một lần nữa: ‘‘Hắn làm gì gần nghĩa trang vậy nhỉ ’’? Sáng hôm sau, ông quyết định trở lại thăm gia đình Pogoréltzev, một quyết định mà ông chẳng thích chút nào. Được người khác lo lắng, dù người khác đó là ông bà Pogoréltzev chăng nữa, đối với ông là một cực hình; nhưng họ đang quá lo ngại về tâm trạng của ông nên dù muốn, dù không, ông nhất định phải đến thăm họ. Ông bỗng tưởng tượng là chắc mình sẽ ngượng ngùng lắm nếu gặp lại họ. ‘‘Đi hay không?’’ ông tự hỏi thế trong khi đang ăn vội, ăn vàng bữa ăn sáng, thì ngạc nhiên làm sao, ông thấy Pavel Pavlovitch bước vào nhà. Mặc dù hôm qua đã gặp nhau, Veltchaninov vẫn không thể nào ngờ là tên đó lại dám bước qua ngưỡng cửa nhà ông; ông kinh ngạc đến độ nhìn sửng ông kia mà không hỏi một lời nào. Nhưng Pavel Pavlovitch, trái lại, không chút bối rối. Ông ta chào hỏi chủ nhà rồi ngồi vào chính cái ghế mà ba tuần trước ông đã ngồi, khi ông đến thăm Veltchaninov lần chót, cái lần mà giờ đây, Veitchaninov bỗng nhiên nhớ lại với đầy đủ chi tiết. Ông nhìn người khách với một nỗi lo âu xen lẫn nhờm tởm. — Anh ngạc nhiên à? Pavel Pavlovitch hỏi thế khi đã đoán ra được ý nghĩa của cái nhìn. Nhìn chung, thái độ của ông ta có vẻ ung dung hơn tối qua, nhưng đồng thời người ta cảm thấy ông ta ngại ngùng hơn. Bộ dạng của ông thật là kỳ lạ. Hôm nay, ông Troussotzky không những ăn mặc đàng hoàng mà còn đúng điệu nữa: áo vét mỏng mùa hè, quần màu nhạt may bó, gi-lê cũng màu nhạt; bao tay, áo sơ - mi mới giặt và, có Trời mới hiểu nỗi! thêm cái kính độc nhản bịt vàng; tất cả đều không thể chê vào đâu được. Ông lại còn xức cả nước hoa nữa. Trong nét mặt và dáng điệu của lão có cái gì khôi hài nhưng đồng thời khơi cho ta một ý nghĩ kỳ lạ, khó chịu. — Anh Aléxéi Ivanovitch, ông ta nói tiếp với một sự cố gắng trông thấy, rõ ràng là cuộc viếng thăm của tôi làm anh ngạc nhiên; tôi cảm thấy thế, nhưng tôi cho là luôn luôn có, luôn luôn phải có giữa người với người một cái gì cao cả hơn, phải thế không anh? Một cái gì vượt qua tất cả mọi sự ngẫu nhiên, kể cả những đều khó chịu nữa có thể xảy ra... có phải như thế không? — Nè Pavel Pavlovitch, anh muốn nói gì thì nói phứt ra đi, đừng có loanh quanh kiểu đó nữa. Veltchaninov nhíu đôi lông mày lại. — Sự việc tóm tắt như sau, Pavlovitch vội vàng nói. Tôi sắp tục huyền và tôi sẽ thăm vị hôn thê của tôi bây giờ đây. Cô ta cũng ở miền quê. Và tôi mong có được cái hân hạnh lớn lao là giới thiệu anh với gia đình đó, và tôi mạo muội thỉnh cầu anh, kính cẩn mong anh đi với tôi. (Pavel Pavlovitch cúi thấp đầu xuống). Veltchaninov trợn tròn đôi mắt. — Đi đâu với anh? — Đi đến biệt thự của họ. Ồ! Anh tha lỗi cho, tôi hơi sốt ruột nên có thể tôi trở nên lúng túng, nhưng vì tôi quá sợ anh từ chối. Ông nhìn Vetlchaninov với một vẻ khẩn cầu. — Anh muốn tôi đi với anh đến nhà vợ chưa cưới của anh ngay bây giờ? Veltchaninov vừa nói, vừa nhìn nhanh ông kia và không tin những gì mắt thấy tai nghe. — Vâng, Pavel Pavlovitch trả lời với một sự sợ hãi quá đáng. Anh Aléxéi Ivanovitch, anh không giận đó chứ? Về phần tôi, đây không phải là một lời xấc láo mà là một lời thỉnh nguyện, một lời khẩn cầu vô cùng thiết tha. Tôi mong anh không từ chối tôi việc đó... — Trước hết là chuyện này không thể được. Veltchaninov bắt đàu loay hoay trên ghế. — Đây chỉ là một ước muốn quá đáng của tôi chứ không có gì khác đâu, Pavel Pavlovitch tiếp tục. Tôi cũng không giấu anh là tôi cũng có lý do, nhưng về sau tôi sẽ nói anh rõ, còn bây giờ thi tôi khẩn cầu anh... Ông ta đứng dậy, dáng điệu đầy vẻ trịnh trọng. — Nhưng mà không thể được ; dầu gì đi nữa, anh phải công nhận điều đó... Veltchaninov cũng đứng đậy theo. — Không, việc này có thế làm được, anh Alẻ- xéi Ivanovitch ạ. Tôi xin đề nghị là tôi sẽ giới thiệu anh như là người bạn thân. Vả lại, ở đó người ta đã biết anh kia mà. Đó là gia đình ông Zakhlebi- nine đó. — Anh nói sao ? Veltchaninov la lớn. Thì ra chính là cái ông ủy Viên trong Tham Chính viện mà ông đã cố tìm đến nhà và là người, theo ông, đã ủng hộ đối phương trong vụ kiện về vấn đề kế thừa gia sản. — Vâng, đúng thế, Pavel Pavlovitch vừa cười vừa nói, như là ông được sự ngạc nhiên vượt mức của Veltchaninov khuyến khích. Đúng ông đó ; anh còn nhớ chứ ? Anh với ông ta đi cạnh nhau, và tôi, ở bên này lề đường, tôi nhìn anh và tôi chờ anh từ giầ đế đến gần ông ta. Cách đây vài chục năm, tôi với ông cùng làm chung một sở, nhưng khi tôi định đến gặp ông ta thi tôi lại chưa có một dự định nào cả. Ý nghĩ này mới chợt đến với tôi khoảng một tuần lễ nay. — Nhưng, nè anh, hinh như đó là một gia đình đàng hoàng lắm cơ mà ? Veltchaninov hỏi với một sự ngạc nhiên ngây ngô. — Đàng hoàng lắm. Và rồi thì sao?... Khuôn mặt Pavel Pavlovitch khẽ cau lại. — Ồ! Không có gì. Không phải tôi muốn nói thế... nhưng mà, theo chỗ tôi có thể nhận xét gì được... — Họ còn nhớ, họ còn nhớ rõ lắm buổi viếng thăm của anh, Pavel Pavlovitch cắt lời với lên một sự sốt sắng tươi vui. Nhưng, hôm đó, anh không thể gặp gia đình họ được. Về phần người cha, ông ta còn nhớ anh và quý mến anh lắm. Tôi rất tán tụng anh với ổng. — Nhưng chị mất mới có ba tháng ! — Ồ ! Việc cưới xin chưa có liền đâu; phải trong vòng chín hay mười tháng nữa kia, và lúc đó, tôi để tang cho nhà tôi đã được năm rồi. Anh tin tôi đi, mọi việc đều êm đẹp. Trước hết, Fédosséi Pétrovitch biết tôi lúc còn bé; ông ta cũng biết nhà tôi; ông biết tôi sống như thế nào; ông lại biết rõ về sự nghiệp tôi. Hơn nữa, tôi cũng có một gia sản đáng kể và tôi vừa được cất nhắc lên một chức vụ quan trọng hơn. Tất cả những sự việc đó có một tầm quan trọng đó chứ. — Vậy thì ra con gái của ông ta? — Tôi sẽ kể anh nghe rõ chi tiết hơn. Pavel Pavlovitch xoa hai bàn tay vào nhau với vẻ thích thú. — Nhưng anh cho phép tôi châm một điếu thuốc đã. Vả lại, hôm nay, chính anh, anh gặp ông đó. Ở Pétersbourg, người ta rất quý trọng những nhà doanh nghiệp như Fédosséi Pétrovitch, nhất là khi họ lại nổi bật trong địa hạt của họ. Nhưng, ngoài số tiền lương và bổng lộc linh tinh, tiền phụ cấp, tiền thưởng, tiền trợ cấp về nhà cửa, về phần thực phẩm thì ông ta không còn có gì nữa hết ; ông không có căn : ông không có vốn liếng. Với một gia đình như thế, người ta sống đầy đủ nhu6ng không để dành được gì ráo. Anh tưởng tượng xem ; Fédosséi Bétrovitch cá tám gái và một trai còn nhỏ. Nếu ông ta chết, lũ con sẽ chỉ được một số tiền cấp dưỡng ít oi. Tám đứa con gái! Anh nghĩ xem! Chỉ mỗi đứa một đôi giày thôi cũng đã là một số tiền quan trọng rồi. Năm cô đã đến tuổi lập gia đình. Cô cả đã hai mươi bốn tuổi (một thiếu nữ dễ thương, rồi anh sẽ gặp) : cô thứ sáu, mười lăm tuổi, hãy còn đi học. Phải tìm chồng cho năm cô chị và tính trước được cô nào hay cô đó, do đó, ông cha phải dẫn dắt họ làm quen với giới thượng lưu. Anh tưởng tượng thử việc đó tốn kém đến mức nào? Và đúng lúc đó tôi có mặt, tôi, người cầu hôn đầu tiên đến với gia đình đó, và họ, họ biết rõ tôi ; họ biết tôi có của. Đó chỉ có thế thôi. Pavel Pavlovitch thuật lại với niềm hứng khởi. — Anh xin cưới cô cả? — Không... tôi... không phải cô cả. Tôi đính hôn với cô thứ sáu, cái cô còn đi học đó. — Anh nói sao ! Veltchaninov thốt lên với một nụ cười ngoài ý muốn. Nhưng anh nói cô ta chỉ mới có mười lăm tuổi mà. — Bây giờ thì nàng mới có mười lăm tuổi, nhưng trong chín tháng nữa, nàng sẽ đến tuổi đôi tám; mười sáu tuổi và ba tháng. Vả lại, tại sao không được?... Và vì hiện giờ chưa thuận tiện nên họ chưa cho ai hay tin; tôi đã giao ước với song thân nàng như thế... Anh tin tôi đi, mọi sự đều êm đẹp ! — Như vậy nghĩa là chưa có gì dứt khoát cả? — Dứt khoát chứ. Mọi việc đều đã định đoạt xong. Mọi sự đều êm đẹp, anh tin tôi đi. — Và cô ta, cô ta có biết không? — Người ta chưa nói để giữ lễ nghi; nhưng, mà làm sao nàng lại không biết được? — Pavel Pavlovitch nheo mắt. — Vậy anh Aléxéi Ivanovitch nè, anh mừng dùm tôi chứ? Ông rụt rè hỏi như là một lời kết luận. — Nhưng mà tôi, tôi sẽ làm gì ở đằng nhà ấy? Vả lại, ông vội vàng nói thêm, tôi sẽ chẳng đi trong bất cứ trường hợp nào, anh đừng nên viện thêm lý do. — Aléxéi Ivanovitch... — Nhưng mà làm sao tôi có thể ngồi cạnh anh trong xe được? Anh nghĩ lại xem ! Sự mất cảm tình, sự nhờm chán đã tan đi trong chốc lát, bây giờ với cuộc đối thoại trên, lại sống dậy mãnh liệt hơn. Nán thêm một khoảnh khắc nào nữa, có lẽ, hình như thế, ông sẽ tống cổ Pavel Pavlovitch ra khỏi cửa ngay; ông giận cả mình mà không hiểu tại sao. — Anh sẽ ngồi cạnh tôi, Aléxéi Ivanovitch ạ, anh sẽ ngồi và anh không hối tiếc đâu, Pavel Pavlovitch nói với một giọng cam động. — Đừng, đừng, ông ta vội đưa bàn tay ra dấu như để ngăn chặn một cử chỉ ‘‘sốt ruột’’ của Veltchaninov. Aléxéi Ivanovitch, anh Aléxér Ivanovitch này ! Hãy chờ thêm một chút nữa đã trước khi chọn một thái độ dứt khoát ! Tôi thấy có lẽ anh hiểu lầm tôi. Tôi biết là chúng ta khó có thể là bạn tri kỷ; tôi không đến nỗi quá ngu đần để không biết điều đó, nhưng việc tôi nhờ anh bây giờ đây không có gì trói buộc anh về sau cả. Vả lại, ngày mốt tôi sẽ rời hẳn nơi đây. Chúng ta có thể xem như không có chuyện gì xảy ra cả. Đây là một ngày duy nhất. Khi đi đến nhà anh, tôi đã đặt tất cả hy vọng nơi sự cao quý của những tình cảm của anh, anh Aléxéi Ivanovitch ạ, đặt nơi những tình cảm đã có thể, trong mấy lúc gần đây, thúc đẩy trong tâm hồn anh... Tôi mong là tôi đã trình bày khá rõ ràng; hay là như thế vẫn còn chưa đủ? Sự giao động của Pavel Pavlovitch trở nên tột độ. Veltchaninov ngạc nhiên nhìn lão ta. — Anh nhờ tôi giúp anh một việc, ông nói, dáng trầm ngâm, và anh đã nài nỉ đến độ tôi đâm ra nghi ngại; tôi muốn biết rõ hơn nữa kia. — Việc tôi nhờ là anh đi cùng với tôi. Chỉ có thế thôi. Sau này, khi trở về, tôi sẽ kể hết anh nghe, như một con chiên thú tội với cha sở vậy. Aléxéi Ivanovitch, anh hãy tin tôi đi. Nhưng Veltchaninov vẫn khư khư chối từ, và càng lúc ông càng cảm thấy một ý nghĩ đen tối, bất chính ló dạng. Cái ý nghĩ đó đã mơ hồ có từ lúc Pavel Pavlovitch nói về vị hôn thê của hắn ta; phải chăng đó chỉ là một sự tò mò hay một sự ham muốn nào khác chưa thành hình? Có một cái gì thúc đẩy ông hãy nhận lời đi, nhưng sự cám dỗ mạnh chừng nào thì sự đối kháng cũng mãnh liệt chừng đó. Ông ngồi yên, chống cùi tay và nghĩ ngợi. Pavel Pavlovitch đi quanh và kèo nài ông. — Thôi được, tôi sẽ đi, ông đột ngột chấp thuận nhưng hơi dao động và gần như là lo lắng. Pavel Pavlovitch thì tỏ ra rất vui sướng. — Aléxéi Ivanovitch nè! Ông vừa nói vừa xun xoe quanh Veltchaninov đang mặc áo quần, anh đã từng sành sỏi về vấn đề ăn diện, vậy anh hãy ăn mặc cho thật bảnh bao đi. ‘‘Thằng dị hợm, Veltchaninov nghĩ thầm, tại sao nó lại dính vào chuyện này nhỉ?’’ — Tôi lại còn nhờ thêm anh một việc nữa, Aléxéi Ivanovitch ạ. Anh đã thương mà nhận lời rồi thì bây giờ phiền anh làm cố vấn hộ tôi. — Cố vấn chuyện gì thế? — Một chuyện rất quan trọng: cái băng tang. Bây giờ nên giữ lại hay nên vất đi? Cách nào thích hợp hơn? — Tùy anh. — Không, tôi chờ một quyết định của anh; Nếu anh có băng tang trên nón thì anh sẽ làm gì? Theo tôi thì nên giữ nó lại vì như thế chứng tỏ sự thủy chung của mình và dễ gây cảm tình cho mình hơn. — Đành phải vất đi vậy. — Có cần thiết đến như thế không? Pavel Pavlovitch trầm ngâm trong giây lát- —Không, tôi thích giữ nó lại. — Tùy anh. ‘‘Nó có tin tưởng gì mình đâu, Veltchaninov tự nhủ, càng tốt’’. Họ cùng bước ra. Pavel Pavlovitch chăm chú nhìn Veltchaninov một cách sửng sốt, ông này ăn mặc rất bảnh bao và khuôn mặt ông ta dường như biểu lộ một cái gì rất là kính cẩn và nghiêm trọng. Thái độ của Pavel Pavlovitch làm Veltchaninov ngạc nhiên trong khi chính thái độ của mình lại càng làm cho ông ta ngạc nhiên hơn nữa. Một xe tứ mã mui trần sang trọng đang chờ họ trước cửa. — Anh đã thuê xe rồi à? Vậy là anh tin chắc tôi bằng lòng đi cùng anh? — Không, tôi thuê xe cho tôi; nhưng tôi hầu như tin là thế nào anh cũng đến đó, Pavel Pavlovitch trả lời, vẻ sung sướng hoàn toàn. — Anh Pavel Pavlovitch này, Veltchaninov nói với một giọng cười có phần nào bực tức, khi họ đã an tọa và xe bắt đầu chạy,... anh không tin chắc vào tôi lắm đãy chứ ? — Nhưng mà không phải là bổn phận của anh, Aléxéi Ivanovitch ạ, không phải là bổn phận của anh nói với tôi rằng đó là một điều ngu dại của tôi, Pavel Pavlovitch trả lời rất nghiêm trang và lớn tiếng. ‘‘Và Lisa’’ Veltchaninov thầm nghĩ; nhưng ông bác bỏ tức khắc ý nghĩ đó như là sợ phạm phải một điều cấm kỵ. Và bổng nhiên, ông cảm thấy mình trở nên ti tiện, nhỏ nhen, và cái ý nghĩ đã cám dỗ ông, cái ý nghĩ đó đổi với ông có vẻ quá hèn hạ, quá xấu xa đến độ thêm một lần nữa ông có một ý muốn mãnh liệt là bỏ tất cả và thoát ra khỏi xe dù phải dùng vũ lực để đối phó với Pavel Pavlovitch. Nhưng ông này lại bắt đầu nói và sự cám dỗ lại một lần nữa xâm chiếm tâm hồn Veltchaninov. — Này Aléxéi Ivanovitch, anh có rành về đá quý không? — Loại nào? — Kim cương. — Có, tôi có biết. — Tôi muốn mang đến một món quà nhỏ. Theo ý anh có nên làm như thế không? — Theo tôi thì không, không nên như thế. — Còn tôi thì tôi lại muốn làm chuyện đó, Pavel Pavlovitch nài nỉ. Nhưng mà mua thứ gì đây? Mua đủ cả một bộ với trâm cài, hoa tai và vòng tay hay là chỉ mua một món thôi? — Anh định mua vào khoảng bao nhiêu? .— Vào khoảng bốn hay năm trăm rouble gì đó. — Ồ! — Quá nhiều ? Pavel Pavlovítch hỏi với vẻ lo lắng. — Mua một chiếc vòng độ một trăm rouble là được rồi. Pavel Pavlovitch có vẻ phiền muộn. Ông ta muốn chi tiền nhiều hơn và mua cho đủ bộ trang sức kia. Ông cố gắng thuyết phục. Họ cùng dừng lại trước một cửa hàng. Cuối cùng rồi họ cũng mua một chiếc vòng, nhưng không phải chiếc Pavel Pavlovitch thích mà là chiếc Veltchaninov chỉ định, Pavel Pavlovitch thì lại muốn lấy cả hai chiếc, và khi người chủ hiệu kim hoàn chịu để chiếc vòng với giá một trăm năm mươi rouble sau khi đã đòi đến một trăm bảy mươi lăm rouble, ông lại cảm thấy có phần nào không bằng lòng; ông có thể vui vẻ trả hai trăm nếu người ta cứ nói thách, dường như ông muốn vung tiền. — Ngay giờ đây tôi có biếu xén chăng nữa cũng chẳng có gì bậy cả, ông giải thích với sự phấn khởi khi họ tiếp tục lên đường. Đằng đó không kiểu cách đâu, họ rất bình dị. Cô ả ngây thơ thích những món quà nhỏ, ông nói với một nụ cười vui tươi và láu lĩnh. Chốc nữa, cái tuổi trăng tròn đó sẽ làm anh mỉm cười, Aléxéi Iva-novitch ạ; nhưng chính chuyện này đã đập mạnh vào trí tưởng tượng của tôi; cái sự kiện cô ả còn đi đến trường với một cái cặp sách trên tay... Hì, hì ! Chính cái cặp sách đó đã quyến rủ tôi. Tôi thích cái tính ngây thơ, Aléxéi Ivanovitch ạ. Theo nhãn quan của tôi thì chuyện quan hệ không phải là sắc đẹp mà chính là sự ngây thơ. Trời, những tiếng cười của cô ta với một cô bạn trong góc nhà ! Tiếng cười ngây thơ làm sao ! Họ cười chuyện gì? Về chuyện một con mèo nhảy từ tủ xuống và cuộn tròn trên giường. Chuyện đó thoang thoảng mùi lê chín !... Tốt hơn, có lẽ tôi vất cái băng tang này đi. — Tùy anh. — Tôi vất ! Ông giở nón, giựt cái băng tang ra và vất xuống đường. Veltchaninov thấy mặt của ông ta rạng rỡ hy vọng khi ông đội lại chiếc mũ trên cái đầu sói. ‘‘Nhưng mà, ông ta suy nghĩ với sự giận dữ, có thật là như thế không? Sự nài nỉ của hắn không che giấu một cạm bẫy nào chứ ? Có thật nó tin cậy vào lòng độ lượng của mình không? Cái giả thiết cuối cùng này chừng như xúc phạm đến ông. Vậy thì nó là thứ gì? Một thằng hề, một thằng ngu, một người chồng muôn thuở? Nhưng cuối cùng rồi thì đó lại là chuyện bất khả !...’’