- VII -

Tại tòa báo Figarô, tôi đã gặp lại một thanh niên quen biết từ hồi xưa.

Lại một bộ mặt xanh xao, nhưng với cặp mắt to đẹp trong sáng, cái miệng thanh thu, hàm răng cẩm thạch, da bị lỗ chỗ, chằng chịt, một chòm râu ở cằm như cái đinh con cú, một bộ tóc xoăn và mịn như len dựng lên như bộ tóc giả của thằng hề - những mũi nhọn của tất cả những cái đó được mài, xoắn, chuốt thường xuyên bằng những ngón tay gân guốc của người đó – bộ mặt kỳ lạ ấy ngất nghểu trên đôi vai long đinh và chốt vào một chiếc cổ cồn làm cho nó không quay đi quay lại được.

Dường như bộ mặt làm sau để lắp vào gáy, và đem cắm như chiếc chổi quét trần, vào xương sống thẳng đờ hơn chiếc cán chổi!

Một bộ xương xấu quằm nhọn, góc cạnh, đừng có rờ bằng tay vào và bị đâm!

Vậy mà tôi đã nhìn thấy những bàn tay vuốt ve bộ mặt ấy.

Lần đầu tiên gặp tôi, anh ta ẵm trong tay một em bé gái đang khóc (mẹ nó bị ốm hoặc đã bỏ đi), và chính anh đóng vai người mẹ và chùi nước mắt cho đứa bé.

Bản thân tôi lúc đó cũng cảm thấy nhòa ở mi mắt.

Tôi giúp anh ta dỗ đứa bé, một lát sau nó nín và lấy tay rứt tóc bố - một bộ tóc xoăn ngộ nghĩnh với những mớ tóc xoăn co giãn như lò xo dưới những ngón tay xinh xắn.

Hồi ấy Rôsơfo cộng tác viết kịch với một tay hề già. Từ đó, anh đã tiến xa.

Anh đã trở thành kẻ cào cấu Đế chế, anh cào cấu vào da thịt bọn Napôlêông bằng trí tuệ, bằng can đảm, bằng nanh móng, tóc, râu, bằng tất cả mọi cái gì nhọn trên người anh. Và làm như vậy, anh có vẻ tránh né chuyện đó, không tỏ ra đụng đến nó: anh là con cừu đực với bộ sừng tầm ngầng, kẻ giết vua đội mũ thằng hề, con ong cộng hòa yếm đỏ, lẻn vào tổ ong chúa và giết bầy ong yếm vàng, run rẩy trên chiếc áo choàng nhung xanh.

Các tờ báo đều tranh giành anh ta. Vừa đây tờ Figarô bị tờ Mặt Trời cuỗm mất anh ta, và tờ Figarô không biết xoay cách nào.

- Vanhtrax, anh có muốn thay chân hắn không? Vilơmetxăng đùng đùng gọi tôi.

Đã thế rồi!

Chà! Tôi sẽ trả đũa lại.

Không thể họ không mất gì khi họ để lâu đến thế mới nhận ra sức lực của tôi.

- Bao nhiêu để có được tôi?… Mười ngàn phơrăng ư? Thôi đi! Một năm phải kiếm cho tôi cái gì đã tiêu phí ngoài cống rãnh, suốt mười năm trời tôi phải nhúng ở đó đôi cẳng giá lạnh. Hãy cho là mười tám trăm phơrăng tiền ăn (Ồ! Không hơn!) Từ mồng một tháng Giêng tới ngày thánh Xinvextơrơ. Vậy cứ thả mười tám ngàn đồng là xong xuôi. Không thì thôi.

Họ đã ký nhận.

Quả là tôi đã đóng vai dân xứ Oveenhơ[8] một chút; buổi tối, tôi đã đi khoe toáng lên số tiền giành được.

Nhưng hãy nghĩ xem! Tôi đã đoạt được túi tiền vàng ấy bằng sức mạnh của một hàm răng bị đói vêu suốt một phần tư thế kỷ. Tôi đã có thể gục ngã vài chục lần – biết bao người khác đã khuỵu bên tôi!

Tôi đã sống sót. Đấy không phải là lỗi bọn tư sản. Hôm nay bắt chẹt chúng, chính ra không phải là tôi hồi phục món nợ của tôi. Tôi không còn coi là chúng vì thế mà xong nợ!

Hơn nữa tôi kiêu hãnh phần lớn không phải vì người ta đặt tôi ở giá cao, mà là vì thấy ở con người tôi những kẻ bất kham được trả thù.

Tôi đã tạo nên bút pháp của tôi bằng những mẫu, những mảnh, có thể nói nhặt bằng móc ra từ những xó xỉnh bẩn thỉu và bi thảm. Thế mà người ta vẫn cầu cái bút pháp đó!… Vì thế cho nên bằng thắng lợi của tôi, tôi xô ngã những kẻ xưa kia đã vả vào mặt tôi bằng những tấm giấy trăm phơrăng của chúng, và khạc nhổ vào những đồng xu của tôi.

Tôi được, cảm ơn!

Tôi ở tờ Figarô chưa được một tuần, thế mà họ đã phải ngán rồi.

Độc giả của tờ báo gồm bọn vô tư lự và bọn sung sướng, những nữ diễn viên và những người phụ nữ thượng lưu; thực sự là tôi không nên làm cho họ cười luôn luôn.

Một lần tình cờ, món Vanhtrax nó ngồ ngộ như một cuộc lẻn tới nhà Rămponô, như một bữa ăn xoàng xĩnh ở thôn trang với bánh mì đen nhúng sữa trắng, như một buổi viếng thăm của bà lịch sự ở một nhà thợ thuyền có món xúp thơm ngon – nhưng hàng ngày, không bao giờ!

Thế mà tôi lại không thể và cũng không muốn làm kẻ mua vui của đường phố.

Tôi đã chẳng mưu phản ai. Khi người ta lấy tôi vào, tôi đã cảm thấy rất rõ là tôi sẽ phải đấu tranh chống cả xã hội thượng lưu Pari, tôi đã cự tuyệt túi vàng chừng nào, họ đã không quy định rằng tôi sẽ tự do dẫn dắt cuộc chiến đấy theo ý muốn.

Họ đã biết là họ tính chuyện với ai.

Hình như không.

Tôi chỉ còn việc cuốn gói: tôi sẽ không phải là tôi với phẩm cách lâm nguy và tính mạng bị đe dọa trong những ngày tồi tàn để trở thành một kẻ nhặt tin nơi công xưởng hoặc chốn khuê phòng, một gã thợ kẻ chữ, một tay nghe lỏm ngoài cửa, một thằng chạy thời sự!

- Tuy nhiên nếu anh muốn… với ngọn bút mô tả của anh! Vilơmetxăng nói, anh ta muốn giữ tôi lại.

Phải có thế! Tôi có đủ hình dung từ cho phố Brêđa cũng như cho ngoại ô ở Ăngtoan. Tôi biết bóp ống mầu lên bảng pha màu, cũng như biết bôi sơn dầu lên khuôn vải hay khắc kim loại.

Nếu tôi muốn… Được, nhưng tôi lại không muốn kia chứ! Cả hai chúng ta đều lầm. Anh muốn một kẻ mua vui, tôi là một thằng nổi loạn. Nổi loạn, tôi vẫn cứ thế và tôi trở lại hàng ngũ của tôi trong đoàn quân những kẻ nghèo khổ.

Là vì giờ đây tôi lại nghèo khổ - nghèo khổ nữa, nghèo khổ mãi!

Trước đây hai bên đã ký hợp đồng hẳn hoi, định rằng trong trường hợp chia tay nhau, tôi vẫn cứ được trả tiền. Vậy mà tôi vẫn cứ phải đấu tranh, bởi vì vấn đề không những là cần có đồng tiền trong túi để được yên thân, mà còn là phải tránh mang tiếng thất bại nữa. Cuối cùng đi đến cuộc nháo nhào: một sự kết hợp, vài tờ một ngàn, cung ứng cho một cuốn tiểu thuyết.

Tôi đã viết thử cuốn tiểu thuyết ấy! Nhưng, cố nhiên, tôi chưa xa lắm cái thời tuổi trẻ tự đầu độc và đau khổ của tôi, và những trang tiểu thuyết ấy, người ta sẽ thấy nó tràn đầy những căm giận ngấm ngầm và chơm chởm những cuồng nộ, cố nhiên, hơn những bài báo của tôi nhiều lắm!

Tôi đã bước ra khỏi gian nhà tầng mà chẳng được gì – chỉ vừa đủ thì giờ thu được mối thù ghét của đám bạn đồng nghiệp mà bộ mặt tái như Catxiuyx[9] của tôi làm bọn họ rợn mình. Đó là cơn hăm hở của kẻ tuyệt vọng!

Nhưng vừa đây, có tiếng ồn ào trên trường chính trị; Ôliviê cựa quậy và Giracđanh bênh vực hắn. Một tia sáng đã lóe lên trong chiếc kính cặp mũi đặt trên một mặt tái nhợt, hắn giơ bàn tay xám lên và đe dọa bầy chính khách vây quanh Hoàng đế.

Người ta biết tờ báo của hắn.

Ơ! Móng vuốt hắn giương ra, gân cốt hắn căng thẳng, hắn lại nhổm lên! Và hắn lồng lộn, gào rống trong cái bị mà người ta muốn nhét hắn vào khâu lại – cái con mèo già!

Tờ báo chết nhưng hắn tìm được một người đang gặp khó khăn, họ bán tờ báo của họ cho hắn, cho hắn mượn nhà, thế là hắn tới đóng ở đó, hẹn gặp tất cả những kẻ nào muốn cắn.

Hắn nhớ tới bộ nanh của tôi. Tôi nhận được mấy chữ của hắn: “Mời ông đến”.

Tôi gặp hắn vận áo vét-tông lam, một bông hồng ở ve áo, hắn chạy ra đón tôi, bàn tay giơ ra và nụ cười trên môi:

- Con chó dữ, người ta sẽ tháo xích cho ông! Ông sẽ viết thời sự ngày chủ nhật… Hãy cho thiên hạ nghe tiếng ông sủa, được chứ?

Cặp môi hắn cong lên và hắn vừa meo meo vừa vắt tréo những hàng vuốt.

Tôi đã chìa mõm cắn một cái, và cái đó không được lâu!

Người ta hạ lệnh cho Giracđanh đập chết con chó của hắn. Hắn đã chẳng một hai gì cả, lập tức phái viên quản lý tới tìm tôi, để buộc hòn đá vào cổ tôi và ném tôi xuống sông.

Nhưng, đáng lẽ hắn có thể khoan lại!

Là vì một tên lính đã nhận nhiệm vụ sẽ hạ thủ tôi hẳn hoi – một tên lính có chòm lông trên mũ và ba lon vàng trên vai, nghe đồn hắn đã mài lại gươm và muốn trả thù cho ông tướng của hắn.

Viên tướng này là Yusốp[10], một tên man rợ, y vừa trút bỏ cái gọi là linh hồn của y. Tôi, nhân danh những người vô tội bị y giết hại, đã thét rủa bên xác y.

Bộ tham mưu của y đã phái một tên giỏi đường kiếm nhất đến chọc tiết tôi trên quan tài của y.

Ít nhất đấy là người ta đồn thế; đấy là điều mà Vecmôren vừa báo cho tôi biết.

Họ sẽ tới khiêu chiến với anh ngày mai, có khi tối nay cũng nên…

- Tốt lắm. Anh hãy ngồi đấy nghe tôi nói. Nếu nhân danh viên đại tá ấy, bọn quần đỏ tới đòi bồi thường, chúng sẽ được bồi thường và tôi còn trả chúng hơn nữa kia. Anh biết cuộc đấu súng của tôi với Pupa chứ gì? Hai bên đã thỏa thuận sẽ bắn cho tới khi hết đạn, và súng kề sát ngực, tùy ý! Thế mà Pupa là bạn tôi, còn bọn lính tráng này là kẻ thù của tôi, vậy ta phải đi xa hơn với bọn chúng. Sẽ chỉ có một viên đạn, một viên thôi: bọn bắn hình nhân sẽ tốn tiền bắn vô ích. Hai bên sẽ ra cái sân kia, ở dưới nhà, nếu chúng muốn; hoặc sẽ tới chỗ tôi đã hạ thủ Pupa, nếu chúng ưng thế hơn. Nhưng ngay hai giờ sau khi chúng đến đây, không cần biên bản, cũng không cần điều đình! Anh có muốn làm nhân chứng cho tôi không?

- Của quỷ!…

- Thôi, anh sẽ làm. Anh bạn, ta hãy cạn một chai vang hảo hạng, và chạm cốc để mừng dịp may mắn cho một kẻ thường dân và một gã bất phục tùng được nhắm bắn một chỉ huy trung đoàn!

Một buổi tối ấm áp, chỗ ở của tôi xa nơi ồn ào – bấy giờ là hoàng hôn và im lặng.

Hai ba lần, nghe có tiếng bốt nện trên hè phố. Tôi mong là chúng, tôi muốn kết thúc cho mau.

Tới gần nửa đêm, Vecmôren nói:

- Mai tôi sẽ quay lại. Có lẽ tàu khởi hành muộn ở Angiêri. Sáng mai có thể chúng sẽ đến.

Không có ai đến cả, ngày hôm nay cũng như ngày hôm qua.

Thật tức đến chết! Đã gom góp can đản, đã tự chuẩn bị cho một cái chết cao đẹp, hay một cuộc chiến thắng chế ngự cả cuộc đời – thế mà phải chịu băn khoăn chờ đợi, và nỗi nhục nhã phải tự sát do Giracđanh bức bách!

Tên sĩ quan đã không ngu như tôi tưởng. Có khi hắn cũng đã chẳng bao giờ nghĩ tới chuyện mài gươm, vì hắn thấy tôi đã bị cắt lưỡi, và với tư cách là nhà báo, tôi đã chết!

Quả vậy, lời cáo thị đăng trên đầu tờ báo của Giracđanh đã gọi tôi là nguy hiểm. Không đâu, người ta muốn cái kẻ ngay ngày đầu đã kéo sấm sét tới nhà hắn vào.

Thế tôi mới may mắn chứ: bị xua đuổi khắp nơi!

Tôi tự cảm thấy không tự do bằng hồi tôi lê cái tã rách trong những xó xỉnh tối tăm. Dạo ấy tôi có cái độc lập của kẻ ở dưới đáy một ngục sâu, có thể nậy đá và khoét một cái hố để từ đó nhảy lên bóp cổ tên lính gác.

Đó là sức mạnh của tôi hồi ấy – bây giờ cái ngòi đã bị lộ, tôi đã bị chú ý. Và như kẻ mà bọn cai ngục ghê tởm, ở nhà tù, tôi sẽ thấy xa lánh tôi những kẻ sợ chiếc gậy cũng như những kẻ dùng cái gậy.

Sự thật sẽ đi một nhẽ khác nếu tôi giết chết tươi viên đại tá!

- Nhưng, anh bạn ơi, đám nhân chứng sẽ không dám nhận, anh sẽ mang tiếng là một thằng hèn.

Rất có thể như thế!

Tôi sống giữa cái thế giới những kẻ hoài nghi và những kẻ nhu nhược. Người này thì không tin ở ý đồ bi thảm của tôi, kẻ khác thì sẽ nguyền rủa tôi vì đã đưa cái chết vào trong bút chiến, và họ sẽ vu khống tôi để tôi đừng cắm trên đường phố cái cột mốc đẫm máu ấy.

May thay tôi lại có sức khỏe, và nếu các điều kiện của tôi bị cự tuyệt, tôi sẽ đập vào mặt tên khiêu khích, tôi sẽ giật râu hắn, cho tới lúc đám đông tụ tập lại!

Tôi sẽ la với những người dân ngoại ô và với bọn cảnh binh kéo đến:

- Hắn định chọc tiết tôi, như một con lợn vì hắn biết đấu gươm, tôi đề nghị đấu súng, thế là hắn co vòi lại! Vậy để tôi nên cho hắn một trận!

Có khi người ta sẽ cho ám sát tôi vì vô ý, đánh gẫy sườn, gẫy lưng một cách ám muội, trong lúc giải tôi tới sở cảnh sát, nếu không thì ở bốt, trong một cuộc lộn xộn ở nhà giam, do một thằng giả say gây sự và tên cai ngục dùng thìa khóa vờ như can chúng tôi, để đánh tôi thủng ngực.

Chẳng có chuyện gì như thế xảy ra.

Phúc cho tôi là chưa kể lại với ai cái tin đồn đại đến tai tôi đó. Nếu tôi hé miệng nói ra, lũ bạn tôi không khỏi cho là tôi bịa ra viên đại tá để bịa cuộc đấu gươm giết người kia!

Khốn nạn đến thế!

Chú thích:

[8] Ý nói: hành hung

[9] Một trong số những người đã giết tên độc tài Xêđa

[10] Yousouf: Tướng Pháp, gốc người Ý, đã đóng một vai quan trọng trong cuộc thôn tính Angiêri (Algérie )