- XIII -

Tôi là một trong số mười người được một cuộc họp nhân dân cử ra để tới đặt một câu hỏi, gần như đưa một bản đốc thúc cho các nghị sĩ đại biểu của Pa-ri.

Mi-li-e, Tranh-kê, Hom-be, Cuôc-nê cũng ở trong số mười người ấy.

Đến nhà ai trước hết? Gặp nghị sĩ nào đầu tiên?

Người ta tìm ra địa chỉ của Fe-ry – đâu ở phố Xanh Ô-nô-rê – trong quyển Niên giám của tiệm cà-phê nhỏ mà phái đoàn hẹn tôi gặp nhau.

- Đến nhà Fe-ry?… Vanh-trax, anh cùng quận với hắn. Vậy anh sẽ nói với hắn.

Cổng vào thênh thang, thềm bậc oai vệ, nhà ở im lặng và tôn nghiêm.

Tôi leo lên các tầng gác, cũng xúc động như leo lên bậc đoạn đầu đài.

- Đây rồi.

Một cô hầu gái nghe tiếng chuông chạy ra.

- Ông Juyn Fe-ry có nhà không?

- Ông chủ tôi có nhà.

Chân tôi lảo đảo. Mặt tôi trắng bệch, trắng hơn cả tạp-dề của cô hầu… nó chẳng được trắng lắm.

- Ông là ai?

Chúng tôi nhìn nhau. Không một ai trong bọn tôi nhân danh cá nhân mà đến; chúng tôi cũng không đại diện cho một ủy ban chính thức hay cho một đoàn thể cộng hòa có trụ sở ở phố.

- Cô cứ nói là có những người ở quận Sáu tới có việc thông báo.

- Quận Sáu? Làm gì có quận Sáu!

Người ta giải thích… rất khó khăn. Cô gái ấy đâm sợ!

- Mặc kệ! Chúng tôi đã đến đây thì chúng tôi cứ ở lại đây! Tranh-kê tuyên bố, rồi anh đứng dựa lưng vào tường như một người canh gác.

Tay tư sản xuất hiện, vận vét-tông ngắn, mũi chảy dài ra.

- Các ông cần gì?… hắn vừa nói vừa quay về phía chúng tôi một con mắt rầu rĩ, thực sự rầu rĩ!

Giọng hắn hơi run, ngón tay cũng vậy.

Một phút im lặng. Thôi ta vào việc!

- Thưa ông, chắc ông có biết bức thư của ông đờ Kê-ra-try đề nghị hưởng ứng sắc lệnh kéo dài nhiệm kỳ của Nghị viện bằng cách các nghị sĩ kéo thật đông đến trước Điện Buốc-bông vào ngày giờ mà theo luật pháp kỳ họp phải mở. Một cuộc họp của dân chúng đã quyết định buộc các đại biểu Pa-ri phải tuyên bố dứt khoát về vấn đề đó, và đã trao cho chúng tôi nhiệm vụ đòi họ phải có mặt tại một phiên họp để Nhân dân phát biểu ý nguyện của mình… Ông có tới dự buổi đó không?

Bàn tay hắn vẫn run run; con người tuy nhiên có vóc dáng và nét mặt của một kẻ quả quyết, thế mà dường như bị hoang mang:

- Tôi không nói là không. Nhưng tôi phải hỏi ý kiến các bạn đồng viện của tôi đã. Họ làm thế nào, tôi cũng sẽ làm như thế.

- Chúng tôi sẽ báo cáo lời của ông với những nơi có thẩm quyền, tôi tuyên bố bằng giọng lục sự trong cuộc Đại tàn sát tháng Chín[20].

Chúng tôi chào và chúng tôi đi ra.

Bây giờ tới quảng trường Ma-đơ-len.

- Chúng tôi hỏi ông Juyn Xi-mông?

- Mời các ông vào.

Đây, cái tầng gác trứ danh ấy đây.

Không có gì đáng nói nhiều. Đấy chẳng phải là một ổ chuột; nhưng cũng không phải là một lâu đài ẩn dưới mái.

Nặng nề, nham hiểm, với những cử chỉ của cố đạo, những cái đưa mắt của nữ thánh Tê-rê-xa loạn thần kinh, có chất dầu nhờn trên lưỡi và trên da, miệng như cái phao câu con ngỗng Nô-en – hắn nhận ra tôi, vừa đi lại phía tôi, vừa giơ ra những ngón tay béo mập và nhơm nhớp.

- Người nguyên đối thủ thân mến của tôi…

Tôi khoành tay ra sau lưng và lùi lại, để mặc cho người khác hỏi nhân vật ấy.

Cũng như Fe-ry, hắn trả lời lơ mơ – rằng hắn sẽ tới dự buổi đó, nếu đấy là ý kiến chung của nhóm hắn.

Ở cầu thang, người ta bàn về việc tôi từ chối bắt tay.

Mi-li-e phát cáu, nhân danh một người kỳ cựu, buộc tội tôi là đã gây mất lòng vì chuyện cá nhân, và tuyên bố không tán thành người ta phá rối những cuộc đi thăm sắp tới vì những chuyện như thế.

Anh sắp đến nhà ông Chi-e “nhưng anh sẽ giữ lễ phép”, anh vừa nói thêm vừa nhìn tôi.

- Anh muốn thế nào tùy anh! Tôi, tôi vẫn giữ quyền tự do để không sờ vào bàn tay của kẻ thù!

- Anh làm thế là phải! Tất cả những anh trẻ tuổi đều nói.

Tôi đã làm theo ý thích của tôi. Tôi không thừa nhận cho bất cứ ai, ngay cả một tay kỳ cựu, cái quyền bắt vào khuôn phép những cái bắt tay của tôi.

Nhưng không tài nào từ chối giơ cẳng ra với cái tay to béo phởn phơ có bộ râu quai nón màu đào-hoa-tâm, cái bụng phệ và cái cười toang toác rít vào tai tôi, tôi chẳng kịp hé răng ra nữa:

- A! Tay đả kích, có khá không? Anh có thể tự phụ vì anh đã vò đầu chúng tôi ra trò trên tờ Đường Phố của anh! Đúng vậy, xôm đấy!

Liền đó hắn vừa vỗ lên cái gọi là bụng của tôi vừa hỏi chúng tôi đến có việc gì.

- Rút cục, thưa các vị. Nhân dân muốn gì? Nhân dân phái các vị đến lấy đầu tôi chăng? Thế nhưng tôi có cái nhược điểm cứ muốn giữ rịt lấy nó! Các vị biết đấy… một thói quen lâu ngày…

Thôi thì vui vẻ cứ tràn trề ở cửa miệng, ở tấm áo.

Tay cái gã này không run, mà lại gõ lên bàn một nhịp bài Mẹ Gô-đi-sông, và cái sọ hắn xoay chuyển trên cái thân chim panh-goanh[21] của hắn, với những run rẩy của con chim sâu.

- Tôi có đi dự cuộc biểu tình ngày 26 không ấy à?…

- Hai ông bạn đồng viện của ông đã nhận lời.

- Điều đó, tôi cóc cần!

- Vậy là ông chẳng đến ư?…

- Không bao giờ! Đem phơi cái thân xác ra đấy mà chẳng biết sự thể sẽ ra sao cả? Chú em không nghĩ tới điều đó rồi, chú em ạ!

Hắn cười, và người ta không thể nhịn cười theo, bởi vì ít nhất hắn không nói quanh co.

- Nếu Be-lơ-vin thắng thì tôi sẽ tới lập tức! Chứ còn lôi cuốn hắn, đóng vai Bruy-tuyx… không đâu, này các chú, tôi xin kiếu! Tôi chẳng cam kết điều gì, chẳng hứa hẹn điều gì. Không chơi!

Và hắn gõ móng tay vào răng đánh tách một cái.

- Tôi thấy các anh đây đều là những người tốt cả thôi, và có đủ lòng tin để đem miệng ra cho người ta vả. Những cái miệng đó, tôi xin kính chào, nhưng tôi xin tránh cái miệng của tôi đi. À! nhân đây, tay đả kích? Cái câu mà anh đã gán cho tôi: “Ma-nuy-en là một vị anh hùng, có điều ông ta không được tái cử”, tôi không nói câu đó, mà là nghĩ như thế… Thôi, tạm biệt! Thật tình, các anh, có thể nói các anh chỉ nghĩ tới cái chết! Còn tôi, tôi muốn sống, đó là sở thích của tôi. Chao ơi! điều đó giải thích được thôi. Các anh gầy gò, tôi thì béo tốt… Ấy cẩn thận, chỗ ấy có bậc đấy! À này, nếu các anh bị tống vào tù, tôi sẽ đem xì-gà và rượu Buốc-gô-nhơ đến cho các anh. Và các anh biết đấy, tôi chỉ nói với các anh có thế thôi!

Hắn cúi người trên cầu thang, và xòe năm ngón tay đập lên miệng gửi theo một cái hôn ầm ĩ đầy hứa hẹn.

Một cái đầu giáo đồ: Pe-lơ-tăng.

Quả là hắn đã tiên tri; đấy là một tay đọc kinh thánh của Cách mạng, một nhà truyền giáo râu dài của khoa Truyền bá Niềm tin Cộng hòa, có râu tóc, vẻ nhìn, dáng điệu của một thầy tu thuộc giáo đoàn. Với cây ngũ rẩy nước phép của Sa-bô, hắn đã khuyến dụ những người khởi nghĩa tháng Sáu, và đã rút phép thông công của họ qua lưới sắt của hầm điện Tuy-lơ-ri. Con người thấu thị ấy đã thành thực coi họ là bọn gian ác và bọn bị mua chuộc!

Hắn sẽ trả lời như thế nào?

Chẳng có gì đáng kể… Hắn cũng sẽ bàn bạc với các bạn đồng viện. Rồi hắn giơ bàn tay lông lá về phía chúng tôi, như để cầu phúc.

- Amen! Hom-be tụng niệm bằng giọng mũi.

Cuộc vận động của chúng tôi đã kết thúc.

Còn Găm-bet-ta?

Găm-bet-ta đã thác ra một bệnh sưng họng mà hắn thường dùng đến mỗi khi thấy bày tỏ ý kiến mà có nguy hại.

Tôi không ưa cái sợi dây đó, tôi đoán ra con rối ở đầu dây. Nhưng những kẻ bất chấp Nhân dân, họ có nguy cơ to. Trước hết họ bị sưng họng giả vờ, rồi một ngày kia, người ta cứa cổ họ thật sự.

Juyn Fav-rơ đã xé bản đốc thúc không đọc, và đã cong đôi môi dầy trong một cái bĩu môi cực kỳ khinh mạn.

Mi-li-e có gặp Chi-e hay không? Tôi không biết nữa. Dù sao, nếu có gặp hắn, anh cũng không đội chiếc mũ xám xùm xụp trên đầu – cố nhiên!

Băng-xen đang đi về tỉnh nhỏ.

Liệu họ có đến hay không?

Phòng Biet. Đại lộ Clisy.

Họ đến.

Họ đã leo lên chiếc cầu thang lung lay dẫn tới một gian phòng, tường trần trụi, với những ngọn đèn bốc khói, chỗ ngồi là những chiếc ghế dài cũ long mộng của lớp học.

Trong cùng, người ta kê một chiếc bàn và mấy chiếc ghế đẩu bằng rơm, trên một cái bục đóng bằng những tấm ván dày dính vôi vữa.

Đó là chỗ các đại biểu, tựa như ghế bị cáo trước tòa đại hình; chính từ cái diễn đàn sơ sài này, ý thức dân ngoại ô, qua tiếng nói của vài kẻ mất gốc vận áo choàng hoặc áo ngắn, sẽ điều khiển cuộc tố cáo và thuyết phục đoàn hội thẩm – một đoàn hội thẩm gồm năm sáu trăm người, mà phán quyết không có hiệu lực của luật pháp, nhưng không kém phần đáng lo cho những kẻ bị nó khép tội; ngón tay của Nhân dân sẽ ghi dấu lên vai chúng.

Tôi đứng giữa một nhóm người đang khoa chân múa tay say sưa bàn tán.

Vấn đề là chọn người để đề nghị cử tọa bầu làm chủ tịch.

Giec-manh Cat-xơ mưu mô, lạy lục, chạy đi, chạy lại – anh ta muốn được chú ý…

Mi-li-e, đội mũ rộng vành và làm mặt giáo đồ quay-kơ[22], con mắt căng thẳng và rực lửa dưới mục kỉnh, miệng mím chặt, bàn tay hầm hập, đòi được cái địa vị ấy như một vinh dự đền bồi cho dĩ vãng của anh, tuổi tác của anh và miệng nhai lời nói như dân Ai-xau-ax nhai thủy tinh, anh hứa sẽ là Fu-ki-e – Tanh-vin[23] của buổi tối hôm nay.

Người ta quyết định đưa tên anh ra đề nghị quần chúng. Hiệu lệnh đã truyền cho các tay phụ trách từng dẫy ghế, và chỉ một mình Cat-xơ kêu ca và cáu nhàu, anh ta sẽ cắn chân Mi-li-e nếu anh ta có gan! Nhưng một tay thợ rèn, nghe tiếng anh ta, liền vò đầu anh ta một trận; thế là anh ta xẹp xuống, tới ngồi thu lu một xó, cái mõm hung hăng, nhưng cái đuôi cụp.

Họ đến kia kìa.

Fe-ry, Xi-mông, Băng-xen, Pe-lơ-tăng.

Có tiếng xì xào. Chắc họ đoán ra lập tức là họ đang đứng giữa kẻ thù. Người ta hờ hững né ra cho họ đi.

Họ đâu có được kèn trống chào mừng, có được những sĩ quan cử nhạc và đưa đón trước mặt viên Nghị trưởng, có được những người phục dịch vận áo đen và đeo dây bạc!

Ở đây chỉ toàn dân áo vá. Trong đám người đó, những nghị sĩ Pa-ri có thể nhận ra những đảng viên xã hội đã từng mở đầu những cuộc công kích đối phương trong những cuộc họp công cộng, giờ đây, mặt tái nhợt và quả quyết, họ đang nghiền ngẫm những lời tố cáo mà họ sẽ tuyên bố nhân danh Nhân dân nắm chủ quyền.

- Mi-li-e, Mi-li-e!

Anh đã sẵn sàng, và chỉ một bước là đã yên vị trước bàn trải thảm xanh.

- Vanh-trax, anh có nói không?

- Không!

Tôi không tự tin ở tôi lắm, và tôi không được cái tòa án vận áo blu-dơ tín nhiệm bằng những người tối nào cũng tới để trò chuyện với nó trong các câu lạc bộ mới.

Nếu tất cả những điều cần nói không được nói, có lẽ tôi sẽ đánh bạo! Nhưng mọi điều sẽ được nói.

Tôi nhìn thấy điều đó, trong ánh mắt của một số người; tôi cảm thấy điều đó qua cái gợn mình chạy trong phòng, tôi đọc thấy điều đó ngay trên mặt những kẻ bị cáo. Chúng nghiêm mặt, và khẽ trao đổi những ý nghĩ lo lắng.

- Thưa các bạn công dân, phiên họp bắt đầu.

Cuộc hành hình sắp bắt đầu! Bri-ốt-nơ, hãy chuẩn bị cơn thịnh nộ! Lơ-frăng-xe, hãy vũ trang cho niềm khinh bỉ! Đuy-cat-xơ, hãy tẩm thuốc độc vào đầu lưỡi!

Chú thích:

[20] Tháng Chín 1972.

[21] Pingouin: giống chim ngắn cánh miền băng giá.

[22] Quaker: giáo đồ một tôn giáo ở Anh, Mỹ.

[23] Fonquier – Tinville (1746-1795): công cáo ủy viên hăng hái trước tòa án Cách mạng.