- XVI -
15 tháng Bảy.
Coi chừng máu đổ!
Bọn chúng cần đến nó, muốn nó! Cảnh bần cùng lút ngập chúng, chủ nghĩa xã hội xâm lấn chúng.
Trên bờ sông Xprê cũng như trên bờ sông Xen, nhân dân đau khổ. Nhưng, lần này, đau khổ của họ có những người thầy cãi vận áo bludơ, và đã đến lúc phải trích cho dòng nhựa của của lực lượng mới trào ra, để cho sức bồng bột của quần chúng tiêu tan trong tiếng đại bác, cũng như cái khí lỏng giết người tan đi trong lòng đất khi sét nổ.
Có thể thắng trận hay bại trận, nhưng phong trào nhân dân sẽ bị chọc thủng bởi hàng lưỡi lê dàn trận, đập tan bởi con đường ngoắt nghéo của những chiến thắng và những chiến bại.
Bọn mục sư của giai cấp tư sản Pháp hoặc Đức, nhìn từ trên cao và từ xa, nghĩ như vậy đấy.
Vả chăng, những quần dạ đỏ và quần cộc ở Compienhơ không nghi ngờ về cuộc diễu hành chiến thắng của các trung đoàn Pháp qua nước Đức bị thôn tính.
Tới Beclanh! Tới Beclanh!
Tôi suýt bị một bọn hiếu chiến giết chết ở một góc phố, vì tôi đã thét to niềm kinh tởm chiến tranh ở trước mặt chúng. Chúng gọi tôi là thằng Phổ, và chắc chúng đã đánh tôi nhừ tử nếu tôi không thét tên tôi vào mặt chúng.
Bấy giờ chúng mới buông tôi ra… vừa gầm gừ:
- Đây không phải là một thằng Phổ, nhưng cũng chẳng hơn gì! Cái hạng này không tin ở Tổ quốc, ở anh em bè bạn, và chúng cũng cóc cần nếu các Chính phủ Châu Âu chửi chúng ta!
Tôi nghĩ rằng tôi cóc cần, thật đấy!
Tối nào cũng thế, những cuộc cãi cọ sẽ kết thúc bằng những trận quyết đấu, nếu chính những kẻ xa xả vào tôi không nói là phải giữ gìn tính mệnh để chống quân thù.
Và những kẻ sôvanh nhất trong cuộc cãi lộn thường lại là những người tiến bộ, những bộ râu của năm 48, những cựu chiến binh, họ hay ném vào mặt tôi bản hùng ca của mười bốn đạo binh ở đồn Mayăngxơ, của những tình nguyện quân ở Xămbrơ-ê-Mơdờ và của chiến đoàn thứ 32! Họ ném tôi bằng những chiếc guốc của tiểu đoàn Mơdelờ; họ chọc vào mắt tôi ngón tay của Cacnô và túm lông mũ của Klêbe!
Chúng tôi đã lấy những băng vải và dùng những que gỗ nhúng vào một bát mực, để viết lên trên: “Hòa bình muôn năm!”, xong chúng tôi diễu cái đó qua khắp Pari.
Người qua đường nhảy xô vào chúng tôi.
Có bọn cảnh sát trong đám những người đánh chúng tôi, nhưng chúng chẳng phải ra hiệu gì cả. Chúng chỉ cần hòa theo cơn thịnh nộ của công chúng, rồi chọn, trong đám hỗn loạn, những ai mà chúng nhận ra vì đã thấy họ tại các cuộc âm mưu, những cuộc họp, ngày biểu tình Bôđanh hoặc đưa đám Victo Noa. Hễ chúng chỉ vào ai, lập tức gậy bịt chì và chùy sắt nện lấy được! Bôe[29] suýt bị đánh chết, một anh khác bị ném xuống sông!
Một đôi khi tôi bỗng có những hối hận hèn nhát, những ăn năn tội lỗi.
Đúng vậy, trong tim tôi xô tới những cơn hối tiếc – tiếc cho tuổi trẻ bị hy sinh, cuộc đời bị đầy đọa vào cảnh đói khát, lòng kiêu hãnh bị ném cho chó, tương lai bỏ phế vì một đám đông mà tôi tưởng như có một tâm hồn, và tôi muốn một ngày kia, đem cống hiến tất cả sức lực của tôi đã thu góp được một cách đau đớn.
Ấy thế mà, cái đám đông ấy, họ đang theo gót bọn lính như thế đấy! Họ bước theo các trung đoàn, họ hoan hô các bọn tướng tá mà lon ngù còn đẫm máu tháng Chạp – và họ thét “Giết đi!” chống lại chúng tôi là những người muốn đem rẻ rách để bịt miệng kèn đồng!
Ôi chao! Đấy là cuộc vỡ mộng lớn nhất của đời tôi!
Qua tủi hổ và thất vọng, tôi vẫn còn giữ hy vọng là một buổi sáng nào đó, quảng trường công chúng sẽ trả thù cho tôi… Trên quảng trường này, người ta vừa nện tôi một trận nhừ tử; lưng tôi đau dần và lòng chán nản!
Nếu ngày mai một con tầu muốn nhận tôi và đưa tôi tới cùng trời cuối đất, tôi sẽ đi – đào ngũ vì ghê tởm, bất phục tùng thật sự!
- Thế anh không nghe thấy tiếng Macxâye à?
Tiếng Macxâye bây giờ của các anh, nó làm tôi kinh khủng! Nó đã trở thành một bài tụng ca Nhà nước. Nó chẳng lôi cuốn những người tình nguyện, nó dẫn dắt những đàn cừu. Đấy không phải là tiếng mõ khua bởi lòng phấn khởi thật sự, đấy là tiếng chuông kêu leng keng ở cổ đàn gia súc.
Con gà trống nào cất tiếng gáy trong trẻo trước lúc các trung đoàn chuyển động? Tư tưởng nào xao xuyến trong những nếp cờ? Năm 93, những lưỡi lê từ lòng đất nhô lên với một tư tưởng ở ngọn – như một ổ bánh mì to!
Ngày vinh quang đã đến!
Phải, rồi các anh sẽ thấy cái đó!
Quảng trường Điện – Buôcbông.
Hôm tuyên chiến, chúng tôi đứng trước Viện lập pháp, cả ba người, Theix, Avrian và tôi.
Trời nắng to, những người phụ nữ xinh đẹp xuất hiện với bộ quần áo mới hoa cài ở ngực.
Viên Thượng thư Bộ Chiến tranh, hoặc một kẻ nào khác vừa tới lăng xăng, trong một chiếc xe hòm mới, ngựa đóng hàm bạc kéo.
Dường như là một ngày hội của giới Thượng lưu, một yến tiệc, một Lễ Tạ ân tại nhà thờ Đức Mẹ trong không khí thoảng mùi gấm vóc và hoa thơm.
Chẳng có gì tỏ ra mối xúc động và niềm lo sợ bóp nghẹt mọi trái tim khi người ta tuyên cáo Tổ quốc sắp rút gươm ra.
Những tiếng hoan hô! Những tiếng la hét!
Số mệnh đã quy định – chúng ta đã đâm lao!
6 giờ.
Chúng tôi đã đi qua điện Tuylơri, im lặng và tuyệt vọng.
Máu dồn lên mặt tôi và đe dọa trào lên óc. Nhưng không! Làn máu mà tôi phải trả cho nước Pháp ấy chảy một cách ngu xuẩn ra đàng mũi. Than ôi! Tôi đánh cắp đất nước tôi, tôi để cho nó chịu thiệt về mọi cái gì chảy mất, chảy mãi và chảy nữa!
Mồm miệng và ngón tay tôi đỏ lòm, chiếc mù-soa của tôi như đã dùng vào cuộc cưa tay chân, và những người qua đường, phấn khởi ở Điện Buôcbông trở về, tránh xa tôi với một cử động ghê tởm. Thế mà lại chính là những người đã hoan nghênh cuộc biểu quyết vì nó mà dân tộc sẽ tha hồ đổ máu.
Cái mũi đỏ cà chua của tôi làm họ thấy khó chịu! ….Lũ điên rồ! Đồ bị thịt!
- Đáng ra anh ta phải dấu bàn tay đi! Một ông râu rậm nói với một cái bĩu môi ghê tởm, chính ông ta lúc nãy đã hoan hô inh ỏi.
Tôi tới bể nước rửa mặt, Nhưng các bà mẹ can thiệp:
- Ông ấy có quyền làm cho đàn thiên nga và lũ trẻ sợ hãi hay không? Các bà vừa nói, vừa gọi con nhỏ lại, trong đó có ba bốn đứa ăn mặc kiểu lính.
Cây thập tự Giơnevơ.[30]
Tất cả bọn nhà báo đều hão cả. Thôi thì đua nhau vào quân đội.
Người ta đã tổ chức một binh đoàn xe cứu thương. Những ai đã là sinh viên trường thuốc dù chỉ trong một khắc đồng hồ, những ai trong túi hú họa có mảnh giấy đăng ký khóa học cũ kỹ nào, đến gặp một tay bác sĩ loại làm phúc, ông ta đem tẩm phẫu thuật bằng cái nước sốt Giơnevơ. Ông ta đã sáng chế ra một kiểu đồng phục người đi săn màu đen, người du lịch có tang, khiến những người nhập ngũ mặc vào mang vẻ tôn giáo hay tang tóc.
Tôi vừa thấy họ ở Sở công nghiệp đi ra. Viên đội đi đầu và tay thư ký tòa soạn tờ Macxâye – chính là cái anh đã chịu nhả cho bọn tôi ít tiền mà không cho chúng tôi mang súng lục cái ngày Victo Noa bị giết – một chàng trai tốt bụng, hung hăng như một con công, mang trên lưng đủ thứ quân trang quỷ quái xòe đuôi công.
Trong những kíp y tá vừa mới bước chân trái lên đường ra mặt trận ấy, có nhiều người hăng hái tận tụy, nhưng cũng có nhiều kẻ lãng mạn và phường chèo.
Vườn tược và công viên đầy những tốp người ăn vận nửa thường dân, nửa lính, mà người ta bắt chạy, bắt dẫm chân tại chỗ, quây vuông, quây tròn….
- Chống kỵ binh, đan chéo! Đề phòng bộ binh! Cách nhau năm bước!….Khép khuỷu tay lại!…. Số 9, lệch hàng rồi!…. Bên trái, bên phải! Trái, phải!
Và những khuỷu tay khép lại, và số 9 thót cái bụng phệ! Trái, phải! Trái, phải!
Rồi gì nữa?
Các anh ngỡ người ta sẽ giữ khoảng cách như thế, người ta sẽ sử dụng lưỡi lê như cái máy thế kia, lúc người ta ở giữa trận loạn đả, trên bãi cỏ, đồng ruộng hoặc nghĩa trang, mà người ta thình lình chạm trán với địch hay sao?
Ngày nào cũng vậy, những phân đội đi về phía ga, nhưng đó là một đám nhộn nhạo tẩu tán chứ không phải những trung đoàn hành quân: họ tuôn đi thành những làn sóng hỗn độn, với những chai lọ thò ra ngoài túi.
Còn tôi, trong lòng do dự, tôi cảm thấy rằng thất bại đã ngồi trên mông ngựa sau những kỵ binh và tôi chẳng thấy điềm gì tốt ở tất cả những chiếc biđông và những chiếc nồi xoong đeo trên lưng đám bộ binh kia.
Họ ra trận như đi ăn xúp…. Tôi có ý nghĩ rằng những đạn trái phá sẽ rơi như mưa, trên món xúp ấy, trong lúc người ta gọt khoai và bóc tỏi.
Những củ tỏi ấy, chúng sẽ làm người ta phải khóc!
Không ai nghe tôi cả.
Cũng giống như hồi tháng Chạp, lúc tôi tiên đoán sẽ có sự xuống dốc. Hồi đó, người ta trả lời tôi rằng tôi không có quyền làm nản lòng những người có thể còn muốn chiến đấu.
Bây giờ thì người ta thét bảo tôi: “Anh có tội lớn, anh vu khống Tổ quốc!”
Chỉ một chút nữa, người ta sẽ dẫn tôi ra Quảng trường như một tên phản bội.
Quảng trường Văngđôm.
Người ta vừa dẫn tôi ra đó.
Người ta tóm cổ tôi đang lúc tôi dẫn đầu một tốp người tuyệt vọng vì những chiến bại thực sự, giận dữ vì những chiến thắng giả tạo, gào thét: “Đả đảo Ôliviê!”
Bị nhận mặt và chỉ điểm, tôi bị kéo tuột lên phía trước. Thật là quá vinh dự, nhưng trận đòn ghê gớm làm sao! Thôi thì không thiếu cái gì: giầy bốt dận vào sống lưng, chuôi gươm thúc vào mạng sườn…. “Cho mày chết, tên phiến loạn!”
Chúng nhâu nhâu đến mười thằng để kéo tôi tới bộ tham mưu vệ binh.
- Gián điệp đấy! – Người ta rống lên lúc tôi đi qua.
Rồi vì tôi mắng lại: “Đồ ngu!”, vài mũi lê tư sản tranh nhau xỉa tôi cho hả, cho đến lúc viên trung úy chỉ huy bốt chạy tới để giật tôi ra khỏi bọn lính hung hăng.
Viên trung úy biết tôi, anh ta đã trông thấy bức biếm họa vẽ tôi thành con chó, với một cái xoong buộc ở đuôi.
- Sao! Ông đấy à!….nhưng ông là một con người quả quyết, tươi vui mà tôi ưa, một con người rất hợp với tôi! Người ta suýt băm nát ông ra à?… Hỏng kiểu! Họ có thể tống ông đi Cayen. Chà! Thật đấy mà!
Anh ta nói đúng! Từ Bộ Tư pháp, vừa tới lệnh phải trao tôi cho cảnh sát.
Chúng quây tôi giữa bốn cái bóng đen của chúng, và chúng tôi lên đường trong bộ dạng như những bóng đèn chiếu.
Người ta nghe thấy tiếng chân chúng tôi đi trong im lặng ban đêm; những kẻ đi đêm tới gần và nhìn.
Dừng ở đồn cảnh sát – Hỏi cung, khám người, hạ ngục!
Một lính trạm phóng ngựa, mang đến một bức điện về vấn đề tôi.
Chuyển sang nhà tạm giam.
Tôi vừa lăn mình xuống một tấm phản, giữa một người ăn mày cụt tay đang dùng lá rịt lại những vết loét, và một chàng trai, vẻ mặt thanh nhã nhưng hoang mang, thấy tôi ăn vận khá tươm thì nép vào tôi, và răng sít lại, hơi thở hổn hển, anh ta khẽ nói với tôi:
- Tôi làm điêu khắc…. Tôi chưa kịp nhào đất…Tôi chưa kịp cho mèo ăn….Tôi chạy đi mua phổi cho nó….người ta bắt tôi cùng với những người Cộng hòa….
Anh ta nói không ra hơi. Anh ta khó nhọc kết thúc:
- Còn ông thế nào?
- Tôi không chạy đi mua phổi… Tôi không có mèo, tôi có những ý kiến.
- Tên ông là gì?
- Vanhtrax
- Chà! Lạy Chúa!
Anh ta nằm tránh ra, cuốn mình trong chiếc áo choàng, rụt đầu vào như một con đà điểu.
Tuy nhiên, một lát sau, anh ta lại thò đầu ra, và giọng run run trong họng, gần như hôn vào tai tôi:
- Khi nào bọn gác ngục tới, ông giả tảng như không biết tôi, nhé!
- Được, được; ngủ cho yên! Này, ông cụt, thu cánh lại chứ!
Sáng dậy, trông anh chàng nghệ sĩ thật thiểu não.
Người ta hỏi cung anh trước nhất.
- Tôi không làm gì cả….Tôi đi mua phổi cho mèo….Tôi làm điêu khắc…Tôi chưa kịp nhào đất…. Các ông thả tôi ra chứ?….tôi tuân theo trật tự.
- Tuân hay không, mặc xác! Giải hắn đi!
Còn tôi, tôi là kẻ tái phạm.
Viên cai ngục đoán ra, và chúng tôi vừa trò chuyện vừa đi về buồng giam.
- Ông đã đến đây rồi phải không?….ồ! Tôi biết ngay mà! Cùng với Blăngki? Với Đơlêcluydơ? Hay với Mê-gy?… Tôi biết tất cả các vị ấy….ông có hút không?
Và hắn chìa cho tôi hộp thuốc.
Người ta cho tôi ra để thờ không khí – vẫn ở giữa bốn bức tường, nhưng trên để lộ thiên.
Cảnh nhốn nháo lúc đó làm bọn cai ngục chạy đi chỗ khác, người ta bỏ mặc tù nhân ở nửa đường đi dạo.
Một người tới gần và đụng vào vai tôi…chẳng phải một người, một cái bóng! Một con ma!
- Anh không nhận ra tôi à?
Hình như tôi đã từng trông thấy chiếc áo rơđanhgốt nhàu nát kia, nó như một cái bao rỗng.
- Tôi làm điêu khắc.
- A phải….nhào đất….con mèo…phổi….
- Ông nghĩ là họ sẽ làm gì chúng ta?
- Chúng sẽ đem bắn chúng ta.
- Bắn chúng ta!….Thế mà tôi cũng có phần vào đó!
- Vào đâu?
- Thế tôi chưa cho anh biết tên tôi à?
-?
- Tên tôi là Frăngxia.
Frăngxia! À ra thế! Phần đó thì to, thật đấy! Chính anh ta đã được người ta trao nhiệm vụ tạc tượng nền Cộng hòa chiến đấu – tuốt gươm ra!
Tôi vẫn đợi người ta hỏi cung tôi, tôi đợi, rất lo lắng!
Một tay lính gác đã tâm sự với tôi, và tôi được tin là bữa nọ, đã có một cuộc biểu tình sôi sục trước Nghị viện. Theo hắn nói thì chiều nay sẽ lại có một cuộc biểu tình nữa, Rôsơfo dẫn đầu; người ta phải tới kiếm anh ở Pêlagi.
Vào thẩm vấn,
- Thưa ông, ông bị buộc tội là xui giục nội chiến.
Tôi muốn tự thanh minh.
Viên quan tòa đưa mắt và giơ tay ngắt lời tôi.
- Thưa ông, từ khi ông vào đây, những tai họa lớn đã giáng xuống nước Pháp, nước đang cần đến tất cả những người con của nó. Chính viên sĩ quan đã ra lệnh bắt ông đã yêu cầu tôi thả ông ra: ông được tự do.
Ông ta nói thật là giản dị và giọng ông đã run lên khi nói tới những “tai họa lớn”.
Tôi ở Nhà tạm giam ra, buồn bã hơn lúc vào.
Tôi chạy tới những áp-phích. Những tờ cáo thị trắng lớn dán trên tường ấy làm tôi sợ, cũng như bộ mặt nhợt nhạt của Tổ quốc.
Chuyện gì vậy?….
Mày hãy thú thật đi, thật tình mày đau khổ hơn là vui lòng khi người ta báo cho mày biết tin Hoàng đế ghi được một chiến thắng vào thành tích của ông ta. Mày đã đau đớn khi mày ngỡ chiến thắng là thật – cũng gần như Nakê gù, ông ta đã khóc vì uất giận!
Thế mà giờ đây một bóng mây tỏa trên mí mắt mày và nước mắt chảy ra!
Tôi qua hai ngày đắm con mắt và trái tim vào những tin tức ở ngoài kia, lắng nghe tiếng vang của đại bác ở xa và những tiếng động đường phố.
Chẳng có gì nhúc nhích!
Chú thích:
[29] - Bauer: cộng tác viên báo Tổ quốc lâm nguy của Blanque và báo Tiếng kêu của dân chúng của Juyn Valex, sau là chiến sĩ Công xã Pari.
[30] - Tức Chữ Thập đỏ.