- XV - (2)
Lối Matxêna
Rigôn, tôi và một vài người khác, chúng tôi đã chọc thủng đám đông, họ rẽ ra cho chúng tôi đi.
Họ không tự ái về chuyện đó và họ không kêu ca bị người ta vượt. Vào giờ phút quyết định tối hậu, họ ưng nhìn thấy tiến lên trước họ, như những biểu ngữ sống, những nhân vật tiếng tăm mang một chương trình như một lá cờ gắn liền với tên tuổi của họ.
Có chuyện gì xảy ra?
Một tay hộ pháp, đứng trên một chiếc ghế rơm, đang bằng lời nói và quả đấm, ngăn không cho bộ phận tiên phong của đoàn biểu tình vượt qua cái rào chắn lối đi.
Chính là người anh trai, người tối hôm nọ đã đồng ý trao xác em còn nóng hổi để thôi thúc cuộc khởi nghĩa.
Anh ta đã nguội đi cùng với cái xác chết.
Và hôm nay anh từ chối không trao chiếc quan tài cho Flurenx, anh này mặt tái nhợt và mắt bốc lửa, trưng thu chiếc quan tài để phục vụ cho Cách mạng, và muốn rằng đoàn người sẽ diễu khắp Pari – bởi vì với cái càng xe tang như với chiến cụ phá thành, - người ta có thể phá vỡ tường Điện Tuylơri.
Tường Điện Tuylơri có thể bị đổ trước đêm nay, nếu người ta tóm lấy thời cơ, nếu người ta lái cương ngựa đang hướng mạn nghĩa trang Nơi-y ngoặt sang mạn Perơ-Lasedơ.
- Ông Vanhtrax, liệu có đánh nhau không?
Tôi không quen người vừa gọi tôi.
Anh ra tự xưng tên.
- Tôi là Saclơ Huygô… Ông với thầy tôi trước kia có hiềm nhau (vấn đề nhà trường!) nhưng tôi thấy hình như ông gần với những người kiên quyết ở đây. Ông có thể nhân danh đồng nghiệp chúng tôi, đặt tôi lên những hàng đầu được chăng? Việc này đối với ông cũng chẳng khó khăn gì, ông gần như chỉ huy tất cả mọi người ở đây…
- Không ai chỉ huy cả, ông chớ lầm! Cả Rôsơfo lẫn Đơlêcluydơ, lát nữa họ có thể bị ngập nếu trong một bài diễn thuyết đầu đường nẩy ra một tia chớp lóa mắt, hoặc chỉ cần trong bầu trời u ám này, bất thần lóe lên một tia nắng chói trở lại!… Dù sao để tôi xem đã.
Xem ai, xem cái gì?
- Anh tán thành đi Pari hay đi Nơi-y? Briôxnơ tóm lấy cổ tôi hỏi, ánh mắt và giọng nói nóng bỏng.
- Tôi tán thành cái gì nhân dân muốn.
Đại lộ Nơi-y.
Nhân dân đã không muốn đánh nhau, mặc dù những lời van nài, tuyệt vọng của Flurenx, mặc dù sự bướng bỉnh của một vài người dũng cảm định thúc quần chúng và nắm lấy mũi ngựa.
- Ban biên tập Đường phố đi lên đầu! Mấy nhóm Cách mạng thét lên đôi ba lần.
- Vanhtrax, anh đừng dẫn người ta đi giết người!
Vậy anh ngỡ người ta có thể dẫn kẻ khác vào cuộc giết chóc, cũng như có thể buộc đám đông phải khôn ngoan hay phải hèn nhát hay sao?
Họ mang trong người họ một ý chí âm thầm, và tất cả mọi lời hô hào trên đời chẳng làm gì được hết!
Người ta bảo khi nào các vị thủ lĩnh hô hào khởi nghĩa thì nó sẽ nổ ra.
Cái đó không đúng!
Hai trăm ngàn người trong bụng đang cồn cào muốn chiến đấu sẽ không để tai nghe các vị tướng lĩnh bảo họ: “các anh đừng chiến đấu!”. Họ sẽ giẫm lên xác bọn sĩ quan, nếu bọn sĩ quan chặn đường họ, và trên cái thây nát của chúng, họ xung phong!
Chỉ có mỗi cụ Mabiơ nói đúng. Nếu không ai khiêu khích mà bọn lính làm mưa làm gió, nếu một mệnh lệnh điên rồ đưa đến một trung đoàn và một loạt đạn xung quanh ngôi nhà này, chà! Các nhà lãnh tụ nhân dân chỉ cần nói lên một tiếng, phác ra một cử chỉ lập tức lá cờ của nền Cộng hòa sẽ dựng lên trên mặt đường, mặc cho bị rách bươm vì đạn trái phá trên hàng ngàn xác chết!
Nhưng lúc này trong nhân dân cũng như trong bè lũ Đế-chế, không có ý muốn thực sự chạm trán nhau và ẩu đả trên nấm mồ của một anh nhà báo quèn bị giết – miếng đất tồi cho chiến thắng của binh lính, và quá chật hẹp cho sự dàn trận của tư tưởng xã hội.
Tới một lúc người ta tới gọi tôi ra khỏi nhóm.
- Rôsơfo đang ngất đi. Anh đến xem anh ấy ra sao…. Và hỏi lấy khẩu lệnh cuối cùng.
Tôi gặp anh ngồi ở phía trong một hiệu tạp phẩm, mặt nhợt nhạt như người chết.
- Không đi về Pari! Anh vừa nói vừa rùng mình.
Ở bên ngoài người ta đợi câu trả lời của anh. Tôi leo lên một chiếc ghế đẩu, và nhắc lại nguyên văn lời anh.
- Thế còn anh! Flurenx thét lên gọi tôi, Vanhtrax, anh có đi với chúng tôi không?
Liền đó anh xông tới chỗ chúng tôi, quần áo xộc xệch, mắt nẩy lửa, đẹp vì đau đớn, thật vậy, và gần như nhẩy xổ vào tôi.
- Không đi với các anh ư? Tôi đi với các anh nếu quần chúng cũng đi.
- Quần chúng quyết định rồi!…. anh nhìn xe tang đang tiến về phía chúng ta.
- Thế thì ta đi lại với nó.
- Hay lắm! Cám ơn, nào tiến lên!
Flurenx bắt tay tôi rồi vượt lên trước bọn tôi. Anh có lòng tin và sức mạnh của một ông Thánh. Anh lấy đôi vai gầy gạt đám đông và rà nó ra, như một người bơi rẽ sóng Đại dương để cứu nạn.
Nhưng ở phía sau, thình lình một tiếng ồn ào, những tiếng la hét….
Đấy là Rôsơfo phóng xe đuổi theo chúng tôi. Có chuyện gì vậy?
Một ý kiến vừa được tung ra
- Tới Viện lập pháp!
Tôi chộp lấy nó, Rôsơfo cũng vậy.
- Tới Viện lập pháp! Dứt khoát.
Và chiếc xe tang, đang đi về phía nghĩa trang, quay ngoắt lại và lăn về phía Pari.
Tôi ngồi bên cạnh Rôsơfo; Grutxê[28] cũng vậy; và thế là chúng tôi câm lặng và trầm ngâm, có trời biết chúng tôi bị lôi cuốn tới đâu!
Riêng về phần tôi, tôi tự nhủ thầm nếu họ để chúng tôi tới được Nghị viện, thì nó sẽ bị xâm nhập, chúng tôi sẽ chứng kiến một ngày 15 tháng Năm làm nên bởi hai trăm ngàn người – trong đó một phần tư là tư sản.
Là vì tới hai trăm ngàn người!
Lúc chúng tôi thò đầu ra ngoài cửa xe, chúng tôi trông thấy lòng đường tràn ngập và cồn sóng như một lòng sông bị thác lũ tràn về.
Người ta vẫn còn dấu súng và dao, nhưng người ta rút vũ khí Mácxâye từ lồng ngực ra.
Đất rung chuyển dưới bàn chân của đám đông như đang bước đều ấy, và điệp khúc của bài Quốc ca cất lên đập cánh giữa bầu trời.
- Đứng lại!
Quân lính chặn đường chúng tôi.
Rôsơfo nhảy xuống xe:
- Tôi là Nghị sĩ, tôi có quyền được đi qua.
- Ông không qua được!
Tôi nhìn về đằng sau. Suốt dọc đại lộ, đoàn người đã rơi rụng, tan vỡ. Trời đã muộn, người ta đã mệt, người ta đã hát.
Ngày hôm ấy kết thúc.
Một cụ già bé nhỏ bước lon ton bên cạnh tôi, một mình, độc một mình, nhưng, tôi thấy có cả một đám người nhìn theo, trong đó tôi nhận ra những bạn của Blăngki.
Chính là ông cụ ấy, người đang men theo bờ tường sau khi đã suốt ngày quanh quẩn bên sườn núi lửa, mắt dõi xem trên đám đông có bốc lên một ngọn lửa nó sẽ là ánh chói đầu tiên của lá cờ đỏ.
Con người cô độc ấy, cụ già bé nhỏ ấy, chính là Blăngki!
- Anh còn đứng đây làm gì nữa?
Tôi đứng đực ra tại chỗ, ngơ ngác vì thình lình thấy cảnh yên tĩnh và hoang vắng ấy.
- Anh để chúng tóm cổ anh bây giờ đấy! Họa sĩ Lăngxông vừa nói vừa kéo tôi đi.
Trong những vũng nước đọng tại chỗ, chúng tôi gặp những đồng chí mệt nhoài và lấm be bét.
Mọi người cùng ăn bữa tối tại quán rượu.
Một số nhận được lời dặn không nên ngủ tại nhà.
Anh nghệ sĩ đã kéo tôi tới ngủ tại nhà anh.
Nhưng chúng không dám bắt một ai, rất lấy làm may vì hôm qua không xảy ra chuyện lôi thôi.
Điềm xấu cho Đế-chế! Không có lính, nó đã không tung mật thám ra. Nó do dự, nó chờ đợi - số phận nó đã định đoạt. Nó đã trúng đạn vào tim như Victo Noa.
Chú thích:
[28] - Grousset, biên tập viên tờ Maseillaise của Rochefort, sau được bầu vào Công xã Pari.