Chương 8

Bạn có biết nhà nhân văn là gì không?

Cha mẹ và ông bà tôi khi còn sống là những nhà nhân văn, những người trước đây thường được gọi là Tư tưởng gia Tự do. Vì vậy, là một nhà nhân văn, tôi đang vinh danh tổ tiên tôi, điều Kinh Thánh nói là chuyện tốt cần làm. Những nhà nhân văn chúng tôi cố hết sức mình để hành xử trọn đạo, công bằng, cương trực mà không mong cầu thưởng phạt ở kiếp sau. Hai anh chị tôi không nghĩ có kiếp sau, cha mẹ và ông bà tôi không nghĩ có kiếp sau. Họ chỉ cần sống là đủ rồi. Những nhà nhân văn chúng tôi tận tậm tận lực phục vụ khái niệm trừu tượng duy nhất mà chúng tôi có chút gì đó quen thuộc, chính là cộng đồng của chúng tôi.

Tôi, một cách tình cờ, là Chủ tịch Danh dự Hội những nhà Nhân văn Hoa Kỳ, kế nhiệm nhà văn khoa học viễn tưởng vĩ đại quá cố Isaac Asimov trong cái vai trò hữu danh vô thực ấy. Chúng tôi tổ chức lễ tưởng niệm Isaac vài năm trước, lúc đó tôi phát biểu và có đoạn tôi nói, “Isaac bây giờ đang trên thiên đàng.” Đó là điều hài hước nhất tôi có thể nói với khán giả là những nhà nhân văn. Tôi đã làm họ cười lăn cười bò. Nhiều phút sau trật tự mới được lập lại. Và nếu tôi có chết, phỉ phui, tôi hy vọng bạn sẽ nói, “Kurt bây giờ đang trên thiên đàng.” Chuyện đùa tôi thích nhất đấy.

Những nhà nhân văn cảm thấy như thế nào về Jesus? Tôi nói về Jesus, cũng như tất cả các nhà nhân văn đều nói, “Nếu những gì ông ấy nói là hay, và đa số là đẹp đẽ tuyệt đối, thì ông ta là Chúa hay không có vấn đề gì?”

Nhưng nếu Chúa không truyền đạt Bài giảng trên núi, với thông điệp về từ bi bác ái, thì tôi cũng chẳng muốn làm người.

Tôi sẽ làm con rắn chuông ngay lúc ấy.

***

Con người trong khoảng một triệu năm qua đã phải suy đoán về hầu như mọi thứ. Những nhân vật hàng đầu trong sử sách của chúng ta trước giờ đều là những người suy đoán có sức mê hoặc nhất, và thỉnh thoảng cũng là những người suy đoán hãi hùng nhất.

Cho phép tôi kể tên hai người trong số đó nhé.

Aristotle và Hitler.

Một người đoán giỏi và một người đoán dở.

Và đám dân đen của nhân loại qua các thời kỳ, vì cảm thấy không được học hành đầy đủ cũng như chúng ta bây giờ cảm thấy thế, và đúng như vậy đấy, nên họ ít có lựa chọn nào khác ngoài việc tin vào người suy đoán này hoặc người suy đoán kia.

Người Nga nào không bận tâm nhiều đến những suy đoán của Ivan Hung Đế [27] chẳng hạn, thì mũ của họ có thể bị đóng chặt vào đầu bằng đinh.

Chúng ta phải nhìn nhận rằng những nhà suy đoán thuyết phục, kể cả Ivan Hung Đế, nay là anh hùng ở Liên bang Xô Viết, thỉnh thoảng cũng đã cho chúng ta can đảm để chịu đựng những thử thách phi thường mà chúng ta không tài nào hiểu được. Mất mùa, dịch bệnh, núi lửa phun, trẻ sơ sinh chết yểu - những nhà suy đoán thường khiến chúng ta ảo tưởng rằng vận rủi và vận may có thể hiểu được và người ta bằng cách nào đó có thể đối phó với chúng một cách sáng suốt và hiệu quả. Không có ảo tưởng ấy, tất cả chúng ta có thể đã đầu hàng từ lâu rồi.

Nhưng thực tế thì những nhà suy đoán ấy cũng chẳng biết gì hơn dân thường và có lúc còn kém hơn, thậm chí khi, hoặc nhất là khi, họ khiến chúng ta ảo tưởng rằng chúng ta đang kiểm soát vận mạng mình.

Suy đoán thuyết phục từ lâu đã là cốt lõi của thuật lãnh đạo, của toàn bộ trải nghiệm con người có từ trước đến nay, đến nỗi hoàn toàn chẳng có gì đáng ngạc nhiên khi đa số các nhà lãnh đạo của hành tinh này, bất chấp việc bỗng dưng chúng ta nắm được hết thông tin, vẫn muốn chuyện suy đoán hãy cứ tiếp diễn. Bây giờ đến lượt họ đoán già đoán non và người khác phải lắng nghe. Vài trong số những suy đoán ồn ào nhất, ngu ngốc mà hãnh diện nhất trên thế giới đang diễn ra ở Washington ngày nay. Các vị lãnh đạo của chúng tôi đã chán ngấy những thông tin chính xác đổ lên đầu nhân loại từ các cuộc nghiên cứu, từ kiến thức của học giả, từ các báo cáo điều tra. Họ nghĩ cả nước đều chán ngấy những thứ này, mà có thể họ nói đúng đấy. Những thông tin này không phải là tiêu chuẩn vàng mà họ muốn áp đặt lại cho chúng ta. Họ muốn một thứ còn căn bản hơn nữa kìa. Họ muốn áp đặt lại cho chúng ta thứ tiêu chuẩn đầu rắn [28] .

Súng lục nạp đầy đạn thích hợp cho mọi người trừ phạm nhân trong tù hay bệnh nhân trong nhà thương điên.

Điều ấy đúng.

Hàng triệu đô la đầu tư vào y tế công cộng có nguy cơ gây lạm phát.

Điều ấy đúng.

Hàng tỷ đô la đầu tư vào vũ khí sẽ làm giảm lạm phát.

Điều ấy đúng.

Độc tài hữu khuynh gần với lý tưởng Mỹ hơn nhiều so với độc tài tả khuynh.

Điều ấy đúng.

Chúng ta càng có nhiều bom hydro, được cài đặt để nổ bất cứ lúc nào có lệnh, thì nhân loại càng an toàn hơn và thế giới mà con cháu chúng ta thừa hưởng sẽ càng thịnh vượng hơn.

Điều ấy đúng.

Chất thải công nghiệp, đặc biệt là những chất chứa phóng xạ, hầu như chẳng hại ai bao giờ, vì vậy mọi người nên câm miệng thôi nói về chúng.

Điều ấy đúng.

Các ngành công nghiệp phải được phép làm bất cứ thứ gì nó muốn: Hối lộ, phá hủy môi trường một chút thôi, có định giá cả, chơi đểu khách hàng ngu si, chặn đứng cạnh tranh, và cướp bóc Ngân khố khi cháy túi.

Điều ấy đúng.

Đó là tự do kinh doanh.

Điều ấy đúng luôn.

Người nghèo đã làm sai điều gì đó trầm trọng lắm, nếu không thì họ đã không nghèo, vì vậy con cái họ phải trả giá cho hậu quả của họ.

Điều ấy đúng.

Người ta không thể mong chờ Hợp chúng quốc Hoa Kỳ chăm lo cho chính người dân của mình được.

Điều ấy đúng.

Thị trường tự do sẽ làm chuyện đó.

Điều ấy đúng.

Thị trường tự do là một hệ thống công lý tự động.

Điều ấy đúng.

Tôi đùa đấy.

Và nếu bạn thật sự là một người có học thức, có tư duy, bạn sẽ không được hoan nghênh ở Washington, D.C.. Tôi biết mấy học sinh giỏi lớp bảy không được hoan nghênh ở Washington, D.C.. Bạn có nhớ không, cách đây vài tháng, những vị bác sĩ kia tụ họp lại với nhau và tuyên bố rằng việc chúng ta không thể sống sót qua một cuộc tấn công bằng bom hydro ngay cả ở mức độ trung bình chỉ là một dữ kiện y học giản đơn mà ai cũng biết? Họ có được hoan nghênh ở Washington, D.C. đâu.

Cho dù chúng ta có bắn ra một loạt vũ khí hydro đầu tiên và quân thù không bao giờ bắn trả lại đi nữa, chất độc thải ra chẳng bao lâu cũng có thể giết cả hành tinh này.

Phản ứng ở Washington là gì? Họ suy đoán khác. Học thức thì có lợi gì chứ? Những kẻ suy đoán ồn ào vẫn đang nắm quyền - những kẻ ghét thông tin ấy. Và những kẻ suy đoán này hầu hét đều có học thức cao. Nghĩ thử đi. Họ đã phải vứt đi mớ học thức của mình, ngay cả mớ học thức từ Harvard và Yale.

Nếu họ không làm vậy, thứ suy đoán vô tội vạ của họ không tài nào tiếp diễn được mãi mãi mãi. Làm ơn, bạn đừng làm vậy. Nếu bạn tận dụng quỹ kiến thức bao la hiện có sẵn dành cho những người có học thức, bạn sẽ cô đơn chết bỏ. Những kẻ suy đoán đó đông hơn bạn - và giờ thì tôi phải suy đoán - tỷ lệ khoảng một ăn mười.

***

Bạn có biết là, một vụ bầu cử gian lận đến mức vô liêm sỉ ở Florida trong đó hàng ngàn người Mỹ gốc Phi bị tùy tiện tước quyền bầu cử, đã khiến chúng ta giờ đây trình diện trước phần còn lại của thế giới như những tên hiếu chiến vênh váo, nhe răng nhô hàm, nhẫn tâm, có một kho vũ khí hùng mạnh đáng kinh hoàng - những kẻ sừng sững không đối trọng.

Bạn có biết là, chúng ta bây giờ bị khiếp sợ và ghét bỏ khắp nơi trên thế giới như quân Đức Quốc Xã từng bị vậy.

Mà lý do thì rất chính đáng.

Bạn có biết là, những vị lãnh đạo không do dân bầu của chúng ta đã làm mất nhân cách hàng triệu triệu người chỉ vì tôn giáo và chủng tộc của họ. chúng ta gây thương tích rồi giết bọn họ, tra tấn rồi bỏ tù bọn họ theo ý mình.

Chuyện dễ như ăn bánh.

Bạn có biết là, chúng ta cũng làm mất nhân cách chính quân lính của mình, không phải vì tôn giáo hay chủng tộc của họ, mà vì giai cấp xã hội thấp hèn của họ.

Phái bọn họ đi bất cứ nơi đâu. Bắt bọn họ làm bất cứ thứ gì.

Chuyện dễ như ăn bánh.

Chuyện dễ như chương trình The O’Relly Factor [29] .

Vì vậy tôi là một người không quê hương, không có gì ngoài những người thủ thư và một tờ báo Chicago có tên In These Times.

Trước khi chúng ta tấn công Iraq, tờ The New York Times đường bệ bảo đảm rằng có vũ khí hủy diệt hàng loạt ở đó.

Albert Einstein và Mark Twain đã từ bỏ loài người vào cuối đời, mặc dù Twain thậm chí chưa hề chứng kiến Thế chiến Thứ nhất. Chiến tranh bây giờ là một hình thức giải trí trên ti vi, và thứ làm Thế chiến Thứ nhất đặc biệt thú vị đến vậy là hai sáng chế của người Mỹ, dây kẽm gai và súng liên thanh.

Đạn Shrapnel do một người Anh cùng tên sáng chế [30] . Chẳng phải bạn cũng ước tên mình được đặt cho một thứ gì đó đấy sao?

Như các bậc tiền bối Einstein và Twain, giờ đây tôi cũng từ bỏ con người. Tôi là cựu binh Thế chiến Thứ hai và tôi phải nói đây không phải lần đầu tôi đầu hàng một cỗ máy chiến tranh tàn nhẫn.

Những lời trăng trối của tôi? “Cuộc sống chẳng phải cách đối đãi một con vật, một con chuột cũng không.”

Bom napalm đến từ Harvard. Veritas [31] !

Tổng thống chúng ta là người Cơ Đốc giáo ư? Adolf Hitler cũng vậy.

Điều chúng ta có thể nói với thanh niên là gì, khi mà hiện tại những nhân vật bị rối loạn nhân cách, nghĩa là những con người vô lương tâm, đứt dây thần kinh thương hại hay hổ thẹn, đã lấy hết tiền bạc trong ngân khố chính phủ và tập đoàn của chúng tôi đem làm của riêng?

***

Và thứ lớn nhất tôi có thể cho các bạn để bám víu vào, thực sự mà nói, là một thứ tồi tàn. Không tốt hơn bao nhiêu so với không có gì, và có lẽ hơi tệ hơn một chút so với không có gì. Đó là ý niệm về một người anh hùng hiện đại thực sự. Đó là những điểm cốt yếu về cuộc đời Ignaz Semmelweis, người anh hùng của tôi.

Ignaz Semmelweis sinh ở Budapest năm 1818. Cuộc đời ông và cuộc đời của ông tôi có nhiều điểm trùng khớp, và cũng trùng khớp với cuộc đời của ông các bạn nữa. Có lẽ chuyện này xảy ra cách đây lâu lắm nhưng thực tế ông sống chỉ mới ngày hôm qua thôi.

Ông trở thành bác sĩ sản khoa, một việc đủ để ông thành anh hùng thời hiện đại. Ông cống hiến cuộc đời mình cho sức khỏe của trẻ sơ sinh và các bà mẹ. Chúng ta có thể sử dụng nhiều hơn những người anh hùng như vậy. Thời nay, khi chúng ta trở nên ngày càng công nghiệp hóa và quân sự hóa hơn cùng với những kẻ suy đoán cầm quyền vốn chẳng có nhiều quan tâm dành cho các bà mẹ, trẻ em, người già cả, hay bất kỳ ai yếu về thể chất hay kinh tế.

Tôi vừa nói cho các bạn biết tất cả những thông tin này mới như thế nào. Cái ý tưởng rằng nhiều bệnh là do vi trùng gây ra mới chỉ khoảng 140 năm tuổi thôi. Căn nhà tôi sở hữu ở làng Sagaponack thuộc Long Island còn nhiều tuổi gần gấp đôi thế. Tôi chẳng biết bằng cách nào mà người ta sống đủ lâu để xây nó cho xong. Ý tôi là, thuyết vi khuẩn thực sự chỉ ra đời gần đây thôi. Khi cha tôi còn nhỏ, Louis Pasteur vẫn còn sống và vẫn còn gây tranh cãi đủ thứ. Khi ấy vẫn còn một mớ kẻ suy đoán quyền cao chức trọng thịnh nộ với những người nào chịu nghe ông ấy thay vì nghe họ.

Phải, và Ignaz Semmelweis cũng tin rằng vi trùng có thể gây bệnh. Ông hốt hoảng khi đi làm cho một bệnh viện phụ sản ở Vienna, Áo và phát hiện một trong mười sản phụ đang chết dần vì sốt sản.

Đây là những người nghèo - người giàu vẫn sinh con ở nhà. Semmelweis quan sát quy trình của bệnh viện và bắt đầu nghi ngờ các bác sĩ đã lây nhiễm cho bệnh nhân. Ông để ý thấy thường thì các bác sĩ vừa mổ xác xong ở nhà xác sẽ đi thẳng đến khoa phụ sản để khám sản phụ. Để thí nghiệm, ông đề nghị các bác sĩ rửa tay trước khi chạm vào sản phụ.

Còn chuyện gì sỉ nhục hơn nữa? Sao ông dám đề nghị như vậy đối với cấp trên của mình? Ông chỉ là một kẻ vô danh tiểu tốt, ông nhận ra như vậy. Ông là người ngoại tỉnh, không có bạn hay người bảo hộ nào trong giới quý tộc Áo. Nhưng tất cả những chuyện hấp hối ấy cứ tiếp diễn mãi, và Semmelweis, người chậm hiểu hơn nhiều so với các bạn và tôi về cách hòa thuận với người khác trong thế giới này, tiếp tục yêu cầu đồng nghiệp mình rửa tay.

Họ rốt cuộc cũng đồng ý làm vậy trên tinh thần châm biếm, mỉa mai, miệt thị. Chắc họ cực khổ lắm, xoa xoa bọt xà phòng rồi chà chà hai tay rồi làm sạch dưới móng tay. Chuyện chết chóc chấm dứt - tưởng tượng thử đi! Chuyện chết chóc chấm dứt đấy. Ông đã cứu tất cả những mạng sống đó.

Sau này, có thể nói ông đã cứu hàng triệu mạng sống - gồm cả mạng tôi và mạng các bạn nữa, có thể lắm chứ. Tất cả các nhà suy đoán, đoán xem Semmelweis nhận được lời cảm ơn gì từ các vị lãnh đạo ngành trong xã hội Vienna? Ông bị buộc rời khỏi bệnh viện và rời cả nước Áo, nơi mà ông đã phục vụ rất tốt. Ông kết thúc sự nghiệp của mình tại một bệnh viện tỉnh ở Hungary. Ở nơi đó ông từ bỏ nhân loại - chính là từ bỏ chúng ta và thứ trí thức trong thời đại thông tin của chúng ta - và chính bản thân ông.

Ngày nọ, trong phòng giải phẫu tử thi, ông rút ra lưỡi dao mổ mà ông vẫn dùng để mổ xẻ xác chết, rồi đâm vào lòng bàn tay một cách có chủ đích. Ông chết, như điều ông biết chắc sẽ xảy ra, vì bị nhiễm trùng máu không lâu sau đó.

Những kẻ suy đoán vẫn luôn có tất cả quyền hành. Họ lại thắng. Đúng là một lũ vi trùng. Những kẻ suy đoán còn bộc lộ một thứ khác về bản thân nữa, điều mà chúng ta hôm nay nên để tâm lưu ý. Họ không màng lắm chuyện cứu mạng người. Điều quan trọng đối với họ là khiến người khác phải lắng nghe - trong khi mấy thứ suy đoán của họ, dù có ngu muội đến đâu, cứ tiếp diễn và tiếp diễn. Nếu có thứ gì đó họ ghét thì đó là một con người thông thái.

Dù thế nào đi nữa thì cũng hãy làm một người như vậy. Cứu cuộc sống của chúng tôi và của các bạn nữa. Hãy cương trực.