Làm Gì Mà Băn Khoăn Thế?

Nếu ai biết ở đời cái gì cũng là ảo mộng, là người ấy khổ mà mục đích ở đời là sự hạnh phúc thời chẳng là trái ngược lắm sao. Khốn nhưng nếu không nghĩ gì mà được sung sướng thời dễ chứ đã biết nghĩ rồi, biết nghĩ là cái nguồn khổ về tinh thần, muốn thoát ly ra thật là khổ lắm. Nhiều người lại cho cái đau đớn là cao thượng, là cái lẽ sống của mình, lấy đấy làm cái mục đích ở đời, nhưng thiết nghĩ cũng là ở tại cái bình phẩm của người khác mà gây nên đấy, chứ trong thâm tâm cũng tự biết ở đời không phải là chỉ để chịu cái đau khổ mà thôi. Không muốn đau khổ mà cũng không ù lì mộc thạch, chỉ là muốn có tư tưởng mà được thảnh thơi trong lòng, nhưng muốn cả hai như thế thật là khó khăn vô cùng. Không biết các bậc hiền triết ngày trước lánh người đời lên núi bạn với thông, với hạc có giữ lòng mình được yên ổn không hay là dẫu đi đâu đi nữa mà không đổi được lòng mình thời cái khổ kia vẫn liên miên vô tuyệt.

Phạm Đài lúc còn đi học cũng có tính điềm đạm, thâm trầm hay nghĩ sâu xa, mới ngoài hai mươi tuổi mà người đã già cỗi, trước khi làm việc gì thời đo đắn ngược xuôi rồi mới làm, có khi nên làm mà lại không làm nữa. Lúc đỗ tú tài tây xong, đưa đơn xin được bổ ngay tham biện ở một tỉnh nọ.

Mỗi buổi đi làm về, nhân có thì giờ rỗi nên xem được nhiều sách lắm, tư tưởng cổ kim đông tây đều thiệp liệp qua cả bắt óc mình phải suy nghĩ nhiều. Anh em bạn đến thường vẫn nói đùa rằng: "Anh hay xem nhiều sách tán óc quá, chỉ thêm được cái tính tự cao tự đại, bối rối ruột gan mà thôi. Chẳng qua cũng chỉ một bọn ngông cuồng không lấy con mắt như người khác, đem cuộc đời mà "tán óc” ra, kẻ nọ khen kẻ kia, chẳng qua cũng là để tán óc lẫn nhau".

Phạm Đài ngày ngày hai buổi ung dung lên xe nhà vào sở tưởng cũng khổ tâm lắm. Mỗi bận ở sở ra như là thoát khỏi nhà ngục tù vậy. Từ lúc đó trong lòng băn khoăn không lúc nào yên, cái băn khoăn vô cớ vô hình như nhấm gan đục óc, muốn giũ đi mà không tài nào được. Không còn vui về một cái gì nữa, ăn cơm cũng không thấy ngon, động làm cái gì thời khó chịu, mà cứ ngồi yên không làm gì thời khó chịu hơn. Nếu ngủ đi thời thôi, khi tỉnh dậy nghĩ đến tại sao mình lại băn khoăn để tìm cách đuổi nó đi thời cứ băn khoăn mãi.

Xưa kia, khi chưa có nỗi gì đau đớn, vẫn tưởng nếu mắc phải thời một chốc nó đến đột ngột như người bị sét đánh. Không, cái buồn ấy chỉ thoảng qua mà còn có nghĩa lý đôi chút. Cái băn khoăn này mới gớm ghê. Phạm Đài một hôm bực quá, tự than rằng:

- Cái buồn cái lo nhỏ mọn làm gì bứt rứt thế? Ôi! Con người ta sinh ra là mảnh bụi làm gì mà băn khoăn thế? Ta hãy quên đi, ta hãy nguôi đi.

Phạm Đài tự nghĩ mình hay suy xét về nghĩa lý ở đời mà công việc mình làm đây lại không có nghĩa lý gì mới nên thế chăng, nghĩ vậy viết đơn bỏ phăng. Ở nhà ai cũng tưởng một người như thế là sung sướng lắm, mà kể ra cũng là sung sướng lắm rồi thật.

Tự bấy giờ Phạm Đài về ở nhà, bắt buộc mình không được xem sách gì nữa; bây giờ muốn được yên tâm, yên tâm để hưởng cái vui để chịu cái khổ thời không nên nghĩ quá đến cứu cánh mọi sự ở đời. Không thế thời cái khổ đã vô nghĩa lý, đến cái vui cũng không còn nghĩa lý gì nữa. Ta không nên tự hỏi "tại sao" nhưng nên tự hỏi "làm thế nào", vẫn biết việc gì cũng là mộng ảo, nhưng đã để tâm đến việc gì thời phải cố đạt cho kỳ được.

Từ lúc đó xoay về kỹ nghệ, mở một cái nhà máy to, cố để tâm vào việc buôn bán mà quên đi cũng không tài nào quên được, nó cứ theo đuổi hoài.

Sau lúc đi ngoài đường thấy đám trẻ nô đùa, mấy cậu công tử quần áo tây nghênh ngang cười cợt mắt liếc mấy cô tiểu thư mặt hoa da phấn, thấy họ yên tâm mà sống như thế cũng ước ao được như họ, tuy thế thời nhỏ nhen đê tiện thật, song ở đời thế nào là to tát mà thế nào là nhỏ nhen?

Bao nhiêu tiền cổ phần rút ra hết, ăn chơi cho thật sung sướng, nhưng quần áo có khác, thức ăn chơi có thay đổi luôn mà lòng vẫn y nguyên như cũ.

Phạm Đài cho bọn ấy là những đồ khốn nạn đến nỗi muốn bắt chước những đồ khốn nạn ấy mà không xong, không tài nào hưởng cái vui gì cho toàn vẹn cả mà có vị gì đâu. Nhưng cho mình là gàn là điên đến thế nào cũng vẫn thế. Đến cái khổ của mình cũng không có nghĩa lý gì thời có bực tức không.

Phạm Đài tưởng tượng bây giờ đi làm nghề kéo xe thời có khác gì không, chắc vẫn thế mà thôi, chỉ đổi cái bề ngoài không ăn thua, cốt chính là ở mình, muốn thoát ly thời phải giữ lòng mình được thảnh thơi, giá lúc bấy giờ có cái suối tiên nào mà tắm được nhẹ nhàng tấm thân, làn nước nào làm trôi sạch cả cái bực tức ấy đi thời khoan khoái đến đâu. Bấy giờ đem những sách về đạo Lão ra mà xem xét suy nghĩ, khao khát muốn được như các cụ ẩn dật ngày xưa. Một hôm bỏ nhà, bỏ vợ con (tuy lòng thế mà vẫn lấy vợ, vẫn có con nghĩ cũng kỳ) lên rừng núi ở tưởng lên đấy là có thể giũ sạch được cả. Nhưng đem thân mình đến đâu là nó theo đuổi đến đấy, có khi tức quá lấy tay chỉ lên đầu mà than với mình rằng: "Nó ở đây, đi đâu mà không có nó được". Trong lòng không tĩnh thời dẫu thu mình vào hạt bụi, ẩn bóng trên cánh hoa, ruột gan vẫn nung nấu như thường. Hay là lấy giọt nước cành dương mà an ủi mình chăng, nhưng lòng ta không có tín ngưỡng nữa rồi đến cả vũ trụ này cũng không tin thời tin ai được nữa, mà tin ai bây giờ?

Phạm Đài lại tự hỏi: Nhưng cũng có nhiều người như mình mà vẫn được yên tâm, vẫn sống như người khác có làm sao đâu.

Phải biết rằng đối với những người hay ngẫm nghĩ về nghĩa lý ở đời như thế thì chỉ có hai cách sống mà thôi. Một là hành động, hành động cho đến kiệt lực cho mãn chiều xế bóng, lấy cái mộng tưởng mà mê sinh trong cái đời hư vô mộng tưởng này. Hai là không thiết gì nữa, cứ để ngày tháng đi qua như dòng suối chảy, không sợ chết mà cũng không mong cái chết, mình không sợ chết, mình cũng không mong cái chết mà vẫn không tĩnh tâm thời chỉ có cách trên họa may là có thể giải thoát cho mình chăng? Nhưng làm thế nào mà tìm cho mình được cái mộng tưởng đê mê mình bây giờ, tìm ở đâu cho thấy nữa. Vì chỉ tại rằng cái mộng tưởng nào mình cũng biết nó là mộng tưởng mình mới đến nỗi mang cái đau khổ băn khoăn trằn trọc trong bấy nhiêu lâu!