Chương 6

Mikey Dolan trình tôi bức thư của bà mẹ giải thích việc nó vắng mặt hôm qua:

Thưa thầy McCourt, bà ngoại của cháu Mikey là mẹ tôi tám mươi tuổi ngã cầu thang do uống quá nhiều cà phê và tôi giữ Mikey ở nhà lo cho bà và em gái của cháu để tôi có thể đi làm ở quán cà phê tại bến phà. Xin thầy vui lòng thứ lỗi cho Mikey và trong tương lai cháu sẽ gắng hết sức vì cháu thích giờ dạy của thầy.

Trân trọng, Imelda Dolan.

T.B. Bà ngoại cháu khỏe rồi.

Khi Mikey đưa tôi lá thư, rành rành đã mạo danh bà mẹ ngay trước mắt tôi, tôi không nói gì hết. Tôi đã thấy nó ngồi tại bàn viết bức thư này bằng tay trái cho khác với nét chữ bình thường của nó – nó viết đẹp nhất lớp, vì đã học mấy năm tiểu học ở trường Công giáo. Các bà sơ không cần biết sau này anh lên thiên đường hay xuống hỏa ngục hoặc lấy vợ đạo Tin lành, miễn là anh viết chữ đẹp và rõ ràng; nếu chữ anh như gà bới thì các anh sẽ bẻ hai ngón tay cái của anh ngoặt ra sau cho đến khi anh gào khóc xin tha và hứa sẽ viết đẹp để có thể mở được cánh cửa thiên đường. Cho nên, nếu anh viết bằng tay trái thì đó là bằng chứng rành rành rằng ngay từ lúc mới sinh anh đã dính dấp tới quỷ Satan rồi và như thế thì nhiệm vụ thiêng liêng của các sơ là bẻ ngoặt hai ngón tay cái của anh, cho dù đây là Mỹ, đất nước của tự do và quê hương của những con người dũng cảm.

Thành ra Mickey kia mới cật lực dùng tay trái để giấu đi nét chữ đẹp tuyệt học được được học ở trường đạo. Đây không phải là lần đầu tiên nó giả mạo thư xin lỗi, nhưng tôi không nói gì cả, vì phần lớn thư xin lỗi của phụ huynh nằm trong hộc bàn của tôi đều do các nam nữ học sinh trường Trung học Hướng nghiệp và Kỹ thuật McKee viết và nếu tôi tra hỏi từng kẻ mạo danh thì sẽ mất hết cả hai mươi bốn giờ trong ngày. Hơn nữa làm thế sẽ chỉ gây ra phẫn nộ, tổn thương tự ái, gây căng thẳng trong quan hệ giữa chúng và tôi.

Có lần tôi hỏi một cậu, Có thật mẹ em viết thư này không, Danny?

Nó vừa giữ thế thủ vừa có vẻ thù địch. Dạ, mẹ em viết đấy ạ.

Thư viết hay lắm, Danny ạ. Mẹ em viết hay lắm.

Học trò trường McKee rất tự hào về mẹ thành ra chỉ đứa nào càn quấy mới không cám ơn lời khen ngợi này.

Nó cám ơn tôi rồi về chỗ ngồi.

Tôi có thể hỏi rằng có phải nó viết bức thư đó không, nhưng tôi thấy nên tránh. Tôi mến nó nên không muốn nó ngồi mặt mày sưng sỉa ở hàng ghế thứ ba. Nó có thể sẽ kể với bạn bè cùng lớp rằng tôi nghi ngờ khiến đám kia cũng mặt mày sưng sỉa luôn, vì chúng đã mạo thư xin lỗi từ khi biết cầm bút nên không muốn sau nhiều năm mạo thư như thế bỗng dưng phải áy náy vì một ông thầy đột nhiên giảng giải đạo đức.

Thư xin lỗi là một phần đời học trò. Ai cũng biết là giả mạo, làm ầm lên phỏng ích gì?

Các phụ huynh sáng sáng phải hối con cái ra khỏi nhà cho kịp  giờ, mấy khi có thời gian để viết thư xin lỗi mà họ biết đằng nào cũng sẽ bị quăng vào sọt rác ở trường. Họ vội lắm nên họ bảo, Con cần thư xin lỗi cho hôm qua à, con yêu? Cứ viết đi rồi bố hay mẹ sẽ ký. Họ ký mà chẳng buồn xem, và điều đáng tiếc là họ hụt mất một cơ hội. Nếu đọc những thư xin lỗi này thì họ sẽ phát hiện ra rằng con họ có tài văn chương tuyệt vời: trôi chảy, sáng tạo, sáng sủa, xúc động, giàu tưởng tượng, cô đọng, thuyết phục, hữu ích.

Tôi bỏ thư xin lỗi của Mikey vào một ngăn bàn, chung với vài tá thư của các em khác: đủ loại khổ giấy và màu sắc, nguệch ngoạc, nhàu nhĩ, lem luốc. Hôm ấy, trong lúc cả lớp làm bài thì tôi mới đọc kỹ những bức thư mà trước đây tôi chỉ liếc qua. Tôi chia làm hai chồng, một chồng là thật của các bà mẹ viết, chồng kia là thư giả mạo. Chồng thứ nhì nhiều hơn mà nội dung thì từ thiên tài tới điên khùng đều có đủ.

Tôi chợt được khai sáng. Tôi vẫn luôn thắc mắc không biết sự khai sáng giống như thế nào, giờ đây tôi hiểu rồi. Tôi cũng tự hỏi tại sao trước kia mình không có được sự khai sáng đặc thù này.

Chẳng phải đáng chú ý sao, tôi nghĩ, việc chúng khăng khăng chống lại mọi thứ bài làm văn dù trong lớp hay ở nhà? Chúng rên rỉ rằng chúng bận bịu lắm, khó gom nổi hai trăm từ cho bất cứ đề tài nào. Nhưng khi mạo danh viết thư xin lỗi thì chúng lại thật xuất sắc. Sao thế nhỉ? Tôi có cả một ngăn bàn đầy thư xin lỗi có thể làm thành một Hợp tuyển những thư xin lỗi tuyệt vời hoặc những điều nói dối tuyệt vời của nước Mỹ.

Ngăn bàn đầy những thí dụ về các tài năng Mỹ không hề được nhắc tới trong ca khúc, chuyện kể hay tiểu luận nào. Sao tôi lại có thể lờ đi kho báu này: những viên ngọc về sự hư cấu, trí tưởng tượng, óc sáng tạo, lòng sùng đạo, thương thân, chuyện gia đình rắc rối, bồn nước nóng bị nổ, trần nhà bị sập, hỏa hoạn thiêu rụi cả khu phố, lũ em nhỏ và chó mèo đái lên vở bài tập, mẹ ở cữ thình lình, nhồi máu cơ tim, đột quỵ, sẩy thai, bị cướp? Đây chính là văn chương trung học Mỹ hạng nhất – không gọt giũa, hiện thực, nhiệt tình, sáng sủa, ngắn gọn và xạo.

Chiếc lò bắt lửa, cháy lan giấy dán tường, suốt đêm đội chữa lửa không cho gia đình tôi vào nhà.

Bồn tiêu bị tắc, chúng tôi phải xuống tận dưới đường tới quán bar Kilkenny nơi người  anh họ làm việc để dùng nhờ, nhưng bồn tiêu ở đây cũng tắc luôn từ tối hôm trước, thầy có thể hình dung được thật cực nhọc biết bao cho cháu Ronnie chuẩn bị đến trường. Tôi hy vọng thầy thứ lỗi cho cháu lần này và chuyện sẽ không tái diễn nữa. Ông chủ quán bar Kilkenny rất tử tế, vì ông ấy quen em trai của thầy đấy, thầy McCord ạ.

Arnold không có bài làm cho hôm nay vì hôm qua cháu xuống xe lửa thì cửa xe đóng lại kẹp mất cặp của cháu lôi đi. Cháu kêu người soát vé nhưng ông ta tuôn ra những lời tục tằn trong khi tàu chạy mất. Phải kiện họ mới được.

Con chó của chị cháu nuốt mất bài làm của cháu, và tôi mong rằng con chó sẽ chết vì nghẹn.

Em bé của cháu đã tè lên bài luận của cháu trong lúc cháu ở trong phòng tắm sáng hôm nay.

Một ông ở tầng trên nằm chết trong bồn tắm, nước trào ra lênh láng làm hỏng hết bài làm của cháu Roberta để trên bàn.

Anh của cháu tức giận cháu nên đã quăng bài luận của cháu ra ngoài cửa sổ, giấy bay tứ tung khắp Staten Island, thật là chuyện đáng tiếc vì người ta sẽ đọc và hiểu sai, trừ khi họ đọc cả đoạn cuối là đoạn giải thích tất cả.

Cháu đã làm xong bài luận thầy cho, nhưng khi ngồi trên phà cháu giở ra xem thì lại có một cơn gió to thổi tới cuốn bay hết.

Chúng tôi bị cưỡng bức rời khỏi căn hộ, viên cảnh sát trưởng đốn mạt bảo rằng nếu con trai tôi cứ gào đòi tập bài làm thì y sẽ bắt giam cả nhà.

Tôi hình dung tác giả những bức thư xin lỗi này ngồi trên xe buýt, xe lửa, phà, trong quán cà phê, trên băng ghế trong công viên tìm cách nghĩ ra những lời xin lỗi mới mẻ hợp lý rồi viết như chúng tưởng bố mẹ sẽ viết.

Chúng đâu biết rằng thư xin lỗi thành khẩn của phụ huynh thường tẻ ngắt. “Peter đến trễ vì đồng hồ báo thức không reo chuông.” Thư xin lỗi kiểu ấy thì ngay cả một chỗ trong thùng rác cũng không xứng đáng có.

Gần cuối niên khóa, tôi đánh máy một tá thư xin lỗi lên giấy than rồi phân phát trong hai lớp lớn nhất của tôi. Chúng đọc, lặng lẽ và chăm chú.

Ơ, thầy McCourt, cái gì thế ạ?

Thư xin lỗi đấy.

Thư xin lỗi gì ạ? Ai viết?

Các em đấy, hay một số em đã viết đấy. Thầy xóa tên đi để che chở thủ phạm. Đáng lý phải là bố mẹ các em viết, nhưng các em và thầy biết ai là tác giả thật sự. Ừ, Mickey?

Thế chúng em phải làm gì với những thư xin lỗi này?

Chúng ta sẽ đọc lớn lên. Thầy muốn các em biết rằng lớp ta là lớp đầu tiên trên thế giới từng nghiên cứu nghệ thuật viết thư xin lỗi, là lớp đầu tiên từng tập viết thư xin lỗi. các em nên thấy may mắn vì có được một thầy giáo như thầy đã biến bài văn tuyệt vời nhất của các em, những thư xin lỗi, thành một đề tài đáng học tập.

Chúng mỉm cười. Chúng biết. Chúng tôi cùng hội cùng thuyền. Đều là những kẻ phạm tội cả.

Vài bức thư trên tờ giấy đánh máy này là do một số em trong lớp ta viết. Các em biết các em là ai mà. Các em đã dùng trí tưởng tượng phong phú của mình, chứ không hài lòng với câu chuyện cũ mèm về chiếc đồng hồ báo thức. Suốt cả cuộc đời các em sẽ còn phải viện cớ này cớ nọ và muốn rằng chúng đáng tin và độc đáo. Có thể một ngày nào đó các em phải viết thư xin lỗi cho con cái của chính mình, khi chúng đến lớp trễ hay vắng mặt vì trò nghịch ngợm nào đấy. Cứ thử trước đi. Hãy hình dung các em có đứa con trai hay con gái mười lăm tuổi cần giấy xin lỗi vì học lực tiếng Anh giảm sút. Nào, cứ viết tự nhiên.

Chúng không nhìn ngang nhìn ngửa. Chúng không cắn bút. Chúng không rề rà. Chúng hăm hở nghĩ những lời xin lỗi cho đứa con mười lăm tuổi. Đây là chuyện của lòng bao bọc và thương yêu, biết đâu một ngày nào đấy chúng cần đến bức thư xin lỗi này thật.

Chúng sáng tác cả một bản trường ca những lời xin lỗi, từ chuyện gia đình bị dịch tả đến chiếc xe tải mười sáu bánh tông vào nhà, đến ngộ độc thức ăn trần trọng mà lỗi là do căng tin trường Trung học McKee.

Chúng nói, nữa đi ạ, nữa đi. Chúng em được làm thêm nữa không ạ?

Tôi hoảng hồn. Biết phải ứng xử với sự hào hứng này thế nào đây?

Một lần nữa tôi lại được một tia chớp khai sáng hay gọi là cảm hứng hoặc gì đó cũng được. Tôi lên bảng viết: “Cho bài làm ở nhà tối nay”.

Sai lầm. Cụm từ bài làm ở nhà mang nghĩa tiêu cực. Tôi xóa đi, chúng liền reo lên có thế chứ.

Tôi bảo các em có thể làm tại đây rồi tiếp tục làm ở nhà hay ở phía kia mặt trăng tùy ý. Điều thầy định viết là…

Tôi viết trên bảng: “Thư Adam xin lỗi Chúa Trời” hay “Thư Eve xin lỗi Chúa Trời”.

Những mái đầu cúi xuống. Tiếng bút sột soạt trên giấy. Chúng có thể viết với một tay quặt ra sau lưng. Với đôi mắt nhắm nghiền. Những nụ cười kín đáo lan khắp cả lớp. Chà, đề tài thật vui, đúng không bạn, tụi mình biết phải viết gì, phải không nào? Adam đổ lỗi cho Eve. Eve đổ lỗi cho Adam. Cả hai người đổ lỗi cho Chúa Trời hay quỷ Lucifer. Đổ lỗi lung tung hết ca,rất trừ Chúa Trời là người có quyền quyết định, Ngài đã tống cổ hai ông bà ra khỏi vườn Địa đàng, khiến con cháu đời sau phải vào học trường Trung học Hướng nghiệp và Kỹ thuật McKee viết thư xin lỗi cho người đàn ông và đàn bà đầu tiên, có thể cả Chúa Trời cũng cần thư xin lỗi cho một vài sai lầm lớn của Ngài.

Chuông reo, và lần đầu tiên trong ba năm rưỡi dạy học tôi thấy những học trò mải mê làm bài đến nỗi bạn chúng đói bụng phải giục chúng kết thúc nhanh đi để còn nghỉ ăn trưa.

Ê, Lenny. Đi thôi. Vào căng tin làm nốt cũng được vậy.

Hôm sau em nào cũng có thư xin lỗi, không chỉ của Adam và Eve, mà còn của Chúa Trời và Lucifer nữa, có bài đầy thương xót, có bài bẩn thỉu. Nhân danh Eve, em Lisa Quinn bào chữa chuyện bà quyến rũ Adam vì lý do bà nhàm chán cứ phải ngày này qua ngày khác nằm dài trên thiên đường, chẳng có chuyện gì làm. Bà chán bị Chúa Trời gí mũi vào mọi chuyện của họ, không hề cho họ được một khoảnh khắc riêng tư nào. Phần Ngài thì sướng quá rồi. Ngài có thể bỏ đi, nấp sau một đám mây đâu đó rồi thỉnh thoảng lại hét toáng lên khi thấy bà hay Adam mon men lại gần cây táo quý của Ngài.

Chúng bàn cãi sôi nổi về lỗi và tội của Adam với Eve. Chúng nhất trí rằng Lucifer, dưới lốt con rắn, đúng là đồ chó má, đểu cáng, xấu xa. Không em nào đủ can đảm nói điều gì xấu về Chúa Trời, tuy có những ý ám chỉ kín đáo rằng lẽ ra Ngài nên thông cảm hơn một chút cho cảnh ngộ của người đàn ông và đàn bà đầu tiên.

Mikey Dolan bảo rằng ở trường đạo bạn đừng hòng ăn nói như thế. Lạy Chúa, nói xin lỗi, các bà sơ sẽ nắm tai bạn lôi ra khỏi chỗ ngồi rồi kêu cha mẹ tới yêu cầu giải thích con ông bà học ở đâu rặt những điều báng bổ ấy.

Những nam sinh khác không phải Công giáo vênh váo rằng chúng không đời nào chịu đựng nổi trò vớ vẩn ấy. Chúng sẽ đá đít mấy bà sơ, chúng ngạc nhiên rằng sao mọi nam sinh Công giáo đều hèn yếu vậy?

Cuộc bàn cãi lan man quá xa và tôi sợ một số điều sẽ đến tai các phụ huynh Công giáo và họ sẽ phản đối nói đến chủ đề các bà sơ bị đối xử thô bạo. Tôi mới hỏi chúng thử nghĩ xem có nhân vật nào trên thế giới, hiện tại hay trong lịch sử, có thể cần một thư xin lỗi thật thuyết phục.

Tôi viết vài gợi ý lên bảng:

Eva Braun, bạn gái của Hitler.

Tôi hỏi, thế còn chính Hitler thì sao?

Không, không đời nào. Không xin lỗi gì ở đấy cả.

Song biết đâu thời niên thiếu y khốn khổ.

Chúng không đồng ý. Thư xin lỗi cho Hitler có thể là một thách thức lớn cho một nhà văn, nhưng lớp này sẽ không đời nào viết thư ấy cho y.

Trên bảng: Julius Và Ethel Rosenberg [56] , bị tử hình năm 1953 về tội phản quốc.

Thế còn thư xin lỗi cho những người không chịu thi hành nghĩa vụ quân sự thì sao nhỉ?

Ô, vâng, thưa thầy McCourt. Những chàng trai này có đủ lý do để xin lỗi. Họ không muốn chiến đấu vì tổ quốc, nhưng chúng em khác.

Trên bảng: Judas [57] , Attila [58] chúa Hung nô, Lee Harvey Oswald [59] , Al Capone [60] , hết thảy chính trị gia Mỹ.

Ơ, thưa thầy McCourt, thầy có thể cho thêm tên vài ông thầy được không ạ? Không phải thầy, nhưng mà những ông thầy thuộc loại “rận trong quần” [61] cứ hai ngày lại bắt chúng em làm bài kiểm tra.

Ấy, đâu có được. Họ là đồng nghiệp của thầy mà.

OK, OK, nhưng chúng em có thể viết thư xin lỗi cho họ, giải thích vì sao họ lại như thế.

Thưa thầy McCourt, thầy hiệu trưởng ở cửa.

Tim tôi chùng xuống.

Ông hiệu trưởng tháp tùng ông Martin Wolfson, thanh tra học chính của Staten Island, vào lớp. Họ chẳng buồn biết có tôi tồn tại. Họ không xin lỗi đã làm gián đoạn buổi học. Họ đi tới đi lui giữa hai dãy bàn, liếc xem bài làm của học trò. Thỉnh thoảng họ cầm lên để đọc cho rõ hơn. Ông thanh tra đưa một bài cho ông hiệu trưởng. Ông thanh tra chau mày, mím môi. Ông hiệu trưởng mím môi. Cả lớp hiểu rằng đây là những nhân vật quan trọng. Để tỏ lòng trung thành và đoàn kết với tôi, chúng không xin đi ra ngoài.

Khi đi ra ông hiệu trưởng nhăn trán thì thầm với tôi rằng ông thanh tra muốn gặp tôi vào tiết học tới, kể cả họ có phải cử người lên thay tạm. Tôi biết rồi. Tôi biết. Tôi lại đã làm gì sai quấy nữa rồi. Có chuyện bực mình đây mà không rõ tại sao. Hồ sơ của tôi sẽ bị phê xấu. Anh cố làm tốt nhất. Anh đã tận dụng mọi cơ hội. Anh đã thử dạy cái cách mà trong suốt lịch sử nhân loại chưa từng có ai dạy. Anh đã làm cho đám học trò hết sức phấn khởi về thư xin lỗi. Nhưng bây giờ là lúc tính sổ, anh giáo ơi. Đi dọc hành lang này là tới phòng hiệu trưởng.

Ông hiệu trưởng ngồi ở bàn giấy. Ông thanh tra đứng yên giữa phòng gợi tôi nhớ tới hình ảnh một học trò trung học đang ăn năn hối lỗi.

À, thầy… thầy…

McCourt ạ.

Mời vào. Mời vào. Một phút thôi. Tôi chỉ muốn nói rằng tiết học vừa rồi, dự án vừa rồi, bất kể thầy dạy quái quỷ gì ở đó đi nữa, thật tuyệt. Tuyệt. Cái đó, anh bạn trẻ ạ, là thứ chúng tôi cần, đó là cách dạy sát với thực tế. Lũ trẻ đó đang viết ở trình độ cao đẳng cơ đấy.

Ông quay qua nói với ông hiệu trưởng, Cậu bé viết lời xin lỗi cho Judas đó. Xuất sắc. Song tôi ngần ngại một vài điều này nọ. Tôi không thật rõ viết thư xin lỗi cho những kẻ độc ác hay tội phạm có phải là việc nên làm và sáng suốt hay không, tuy nghĩ cho kỹ thì đó là việc các luật sư vẫn làm, phải không nào? Qua những gì được thấy trong lớp của thầy, tôi nghĩ rằng lớp thầy hứa hẹn đôi ba luật sư tương lai đầy triển vọng đấy. Tóm lại, tôi muốn bắt tay chúc mừng thầy và nói rằng thầy đừng ngạc nhiên nếu mai đây trong hồ sơ có nhận xét nêu bật việc thầy dạy sống động và sáng tạo. Cám ơn thầy và có lẽ thầy nên hướng học trò về những nhân vật xưa hơn nữa trong lịch sử. Thư xin lỗi cho Al Capone có hơi mạo hiểm đấy. Cám ơn thầy lần nữa.

Lạy Chúa cả trên trời. Được thanh tra học chính toàn Staten Island hết lời khen ngợi. Tôi nên vừa đi vừa nhảy nhót trên đường về lớp hay nên bay bổng hẳn lên? Có ai phản đối không nếu tôi ca hát?

Tôi hát. Hôm sau, tôi bảo cả lớp rằng tôi biết một bài hát mà chúng sẽ thích, một bài hát làm líu lưỡi, nó như sau:

O ro the rattling’ bog, the bog down in the valley O,

O ro the rattling’ bog, the bog down in the valley O.

And in that bog there was a tree, a rare tree, anh rattlin’ tree,

And the tree in the bog and the bog down in the valley O. [62]

Thầy trò hát hết câu này đến câu kia, chúng cười khi cố cho lưỡi khỏi líu lại và chẳng phải thấy thầy giáo đứng trên bục hát thật tuyệt vời. Chu cha, trường học phải được như thế này mỗi ngày chứ, đám học trò chúng tôi viết thư xin lỗi và thầy cô bỗng dưng cất tiếng hát vì một lý do nào đó.

Lý do ấy là tôi nhận thức ra trong lịch sử loài người có đủ chất liệu để viết cả triệu thư xin lỗi. Sớm hay muộn ai cũng cần xin lỗi. Thành thử nếu hôm nay ta hát được thì ngày mai ta cũng hát được, mà tại sao không? Hát thì không cần xin lỗi.