Chương 10
Alberta bảo rằng trường trung học của nàng, trường Seward Park bên Lower East Side, đang tìm một thầy giáo. Vì khu nhà chính đông quá rồi nên tôi phải dạy ở khu nhà phụ, xưa kia vốn là một trường tiểu học ở East Side. Lũ học trò choai choai của tôi than phiền vì phải cố nhét thân thể phổng phao của chúng vào bàn ghế cho con nít, vừa không thoải mái vừa kém cạnh.
Trường này thật đúng là nơi hội tụ của học trò tứ xứ: Do Thái, Trung Hoa, Puerto Rico, Hy Lạp, Dominique, Nga, Ý. Mà tôi lại chưa hề được qua khóa chuẩn bị để dạy tiếng Anh như ngoại ngữ.
Học trò luôn muốn chứng tỏ mình “ngầu”. Cha mẹ hay người lớn ăn nói thế nào mặc kệ. Đám choai choai cứ thích lang thang ngoài đường, nói thứ ngôn ngữ vỉa hè. Chúng chửi thề như ranh. Nè bạn, biết chửi thề mới là người lớn, nghe chưa.
Nếu bạn đang lang thang đâu đó và một e4 gà mái da trắng láu lỉnh tà tà tới, bạn muốn ra vẻ “ngầu” sao cũng được, nhưng nếu bạn mở miệng không ra hay nói thứ âm sắc ngoại quốc chết tiệt thì em chẳng thèm ngó ngàng tới bạn đâu, bạn sẽ phải chịu về nhà thủ dâm, bạn sẽ cáu sườn vì tiếng Anh là thứ ngôn ngữ chó đẻ kỳ quái chẳng bao giờ học nổi. Mẹ kiếp, sống trên đất Mỹ thì phải ráng mà theo chứ.
Cho nên, thầy ơi, thầy làm ơn quên đi thứ văn học Anh đầy khoa trương mà đi vào những thứ cụ thể thôi. Trở về với đánh vần m-e-o huyền mèo. Nói thì cứ nói nhưng xin hãy nói từ từ, từ từ thôi.
Chuông reo và tôi có cảm tưởng như đang đứng trong ngọn tháp Babel [92] .
Nào nào cá ce.
Chúng lờ tôi hay chúng không hiểu lời yêu cầu nhẹ nhàng của tôi.
Một lần nữa. Nào nào các em.
Một cậu tóc hung, cao lớn người Dominique bắt gặp ánh mắt tôi. Thầy ơi, thầy muốn em giúp không?
Nó leo lên bàn, cả lớp vỗ tay reo hò, vì ban giám hiệu cấm tuyệt đối leo lên bàn, thế mà tay Oscar tóc hung này dám thách thức ban giám hiệu ngay trước mặt thầy giáo.
OK, Oscar nói. Mira .
Cả lớp đồng thanh mira, mira, mira, mira, mira cho đến khi Oscar giơ tay kêu thôi. Ngừng. Nghe thầy giáo nói.
Cám ơn Oscar, nhưng em vui lòng bước xuống chứ?
Một cánh tay. Thế, thầy ơi. Thầy tên gì ạ?
Tôi viết lên bảng MR. McCOURT, rồi đánh vần từng từ.
Ô, thầy ơi, thầy dân Do Thái à?
Không.
Hết thảy giáo viên trường này đều là người Do Thái. Thế nào mà thầy lại không?
Thầy không biết.
Nom chúng có vẻ ngạc nhiên, thậm chí sững sờ, đứa nọ nhìn đứa kia. Cái nhìn chu du bốn phương. Cái nhìn nói, Bạn nghe chưa, Miguel? Ông thầy trên kia kìa, ông ấy không biết.
Thật là một giây phút ngột ngạt. Thầy giáo thú nhận không biết khiến cả lớp sững sờ đến im lặng. Chiếc mặt nạ đã rơi rồi, anh giáo ơi, nhẹ gánh biết bao nhiêu. Không còn là Ông-Biết-Tuốt nữa rồi.
Vài năm trước đây có thể tôi cũng từng là một trong số chúng, bộ phận của đám hỗn tạp này. Tôi cảm thấy thoải mái giữa đám trẻ di dân. Tôi hiểu tiếng Anh, nhưng không xa cách nỗi hoang mang của chúng đến thế. Chúng thuộc nấc dưới cùng trong bậc thang xã hội. Tôi có thể gỡ bỏ lớp mặt nạ người thầy, di dọc các hàng ghế, ngồi với chúng, hỏi han về gia đình, về quê hương của chúng ra sao, kể cho chúng nghe về tôi, về những tháng ngày lang thang của tôi, rằng tôi đã núp hàng năm dài sau lớp mặt nạ như thế nào, nói cho đúng thì tôi vẫn còn núp, rằng tôi ước gì cả lớp này có thể khóa cửa lại, tách rời hẳn thế giới bên ngoài cho đến khi chúng nói đủ giỏi tiếng Anh để thấy đủ “ngầu” mà bảo con gà mái da trắng khêu gợi rằng chúng sẵn sàng cho cuộc vui rồi đấy.
Thế chẳng hay sao?
Tôi nhìn đám thiếu niên từ mọi châu lục, những khuôn mặt đủ màu sắc và hình dạng; ngôi vườn này, sự phong phú của Chúa; những em châu Á tóc đen bóng hơn mọi thứ tôi từng thấy ở châu Âu, những đôi mắt nâu to của các học sinh nam nữ gốc gác Tây Ban Nha. Đứa thì nhút nhát, đứa lại thô lỗ, con trai ra vẻ ngang tàng, còn con gái thẹn thùng e lệ.
Nancy Chu xin được gặp tôi sau tiết cuối cùng của buổi học. Em ngồi tại chỗ chờ cả lớp đi ra hết. Em bảo rằng theo lớp tôi đã hai năm rồi.
Em từ Trung Quốc đến đây ba năm về trước.
Tiếng Anh của em khá lắm, Nancy.
Cám ơn thầy. Em học tiếng Anh từ Fred Astaire [93] .
Từ Fred Astaire?
Em biết mọi bài hát trong phim của ông. Em thích nhất phim Top Hat – Mũ chóp cao . Tối ngày em hát những bài ca của ông. Bố mẹ em tưởng em điên. Các bạn em cũng thế. Bọn họ chỉ biết nhạc Rock, mà học tiếng Anh từ nhạc Rock đâu có được. Em luôn bị bố mẹ mắng vì Fred Astaire.
Ừ, quả là không bình thường, Nancy ạ.
Em cũng để ý xem thầy dạy.
Ồ!
Em tự hỏi vì sao thầy căng thẳng thế. Thầy biết tiếng Anh, lẽ ra thầy phải thoải mái chứ. Bọn nhóc chúng em đều nói nếu giỏi tiếng Anh thì chúng sẽ rất thoải mái. Đôi khi thầy không căng thẳng thì bọn nhỏ thích lắm. Chúng thích thầy kể chuyện và hát. Khi em căng thẳng, em hát bài “Dancing in the Dark”. Thầy nên học bài này, thầy McCourt ạ, rồi hát cho cả lớp nghe. Giọng thầy đâu có dở thế.
Nancy, nhiệm vụ của thầy là dạy tiếng Anh cho lớp này. Thầy không phải là nhà ca vũ nhạc.
Thầy có thể cho em biết làm cách nào trở thành cô giáo tiếng Anh không căng thẳng không?
Bố mẹ em sẽ nói gì?
Bố mẹ em nghĩ em điên lâu rồi và bảo rằng tiếc đã đưa em ra khỏi Trung Hoa, nơi không có Fred Astaire. Họ bảo em thậm chí không còn là người Hoa nữa rồi. Họ bảo thật uổng công vượt muôn trùng từ Trung Hoa tới đây để làm cô giáo với nghe Fred Astaire. Ở đó làm cô giáo cũng được vậy. Con tới đây để kiếm tiền, bố mẹ em bảo. Thầy McCourt, thầy chỉ em làm cách anfo để thành cô giáo tiếng Anh được chứ?
Được, Nancy.
Em cám ơn thầy McCourt. Nếu em đặt câu hỏi trong lớp thì có làm phiền thầy không?
Tới giờ học cô bé bảo, Thầy thật may vì đã biết tiếng Anh khi đến Mỹ. Thầy cảm thấy thế nào khi đến Mỹ?
Lúng túng. Các em biết lúng túng nghĩa là gì không?
Cái từ này tức thì truyền khắp lớp học. Chúng giải thích cho nhau bằng tiếng mẹ đẻ và những cái đầu gật gù, phải rồi, đúng thế. Chúng ngạc nhiên vì người đàn ông đứng trên kia, ông thầy của chúng, cũng đã từng lúng túng như chúng vậy, mặc dù ông biết tiếng Anh và đủ thứ chuyện. Thế nghĩa là chúng ta có chung điều này: lúng túng.
Tôi bảo chúng rằng khi tới New York tôi gặp khó khăn với tiếng nói và tên gọi các thứ. Hồi đó tôi phải học tên các món ăn: bắp cải chua, xà lách cải bắp, hot dog, bagel mit anh schmeer [94] .
Rồi tôi kể chúng nghe về kinh nghiệm dạy học đầu tiên của tôi, chẳng liên quan chút nào đến trường ốc. Số là nhiều năm trước khi trở thành thầy giáo, tôi làm việc trong một khách sạn. George-Béo, một đầu bếp người Puerto Rico, bảo tôi rằng có năm phụ bếp muốn học tiếng Anh, mỗi người sẵn sàng trả tôi năm mươi xu nếu tôi chịu dạy họ, mỗi tuần một lần, vào giờ nghỉ trưa. Vì chỉ hai đôla rưỡi một giờ. Nghĩa là cuối tháng tôi sẽ được trả mười hai đôla rưỡi, trong đời tôi chưa bao giờ kiếm được nhiều tiền đến thế một lần. Họ muốn biết tên các vật dụng trong bếp, vì nếu không biết tên các vật dụng bằng tiếng Anh thì làm cách nào tiến thân được trong đời? Họ cầm từng thứ vật dụng rồi tôi đánh vần tên và viết lên một mẩu giấy. Họ cười lắc đầu khi tôi không biết tên món đồ dẹt có tay cầm, cái bàn xẻng, vì là lần đầu tiên tôi được thấy trong đời. George-Béo cười rung cả cái bụng to tướng, rồi bảo các phụ bếp rằng đó là cái bàn xảng .
Họ hỏi làm sao tôi nói được tiếng Anh nếu như mà tôi đến từ một nước không phải nước Anh, thế là tôi phải giải thích cho họ biết chuyện nước Ireland đã bị xâm chiếm ra sao, người Anh đã áp bực và đày đọa chúng tôi cho đến khi chúng tôi nói thứ tiếng của họ. Khi tôi kể về nước Ireland, có những từ họ không hiểu, tôi tự hỏi có nên đòi thêm tiền vì phải giải thích những từ này hay chỉ được tính tiền từ những từ liên quan đến bếp núc thôi. Không, tôi không thể đòi thêm sau cái cung cách họ nom rầu rầu khi tôi kể về nước Ireland, cả cái cung cách họ nói Si, si, si [95] , vỗ vỗ vai tôi, mời tôi ăn bánh mì kẹp của họ. Họ thông cảm với tôi vì đất nước họ cũng từng bị xâm chiếm, đầu tiên là người Tây Ban Nha, rồi đến ng Mỹ, bị xâm chiếm quá thể đến nỗi không còn biết mình là ai, không còn biết mình là da đen, da trắng, da đỏ hay cả ba nháo vào làm một, và như thế rất khó giải thích cho con cái họ vì chúng muốn chỉ là một thứ thôi, một thứ, không phải cả ba thứ, chính vì thế họ mới đang ở đây lau sàn nhà và rửa xoong chảo trong cái nhà bếp nhờn những mỡ này. George-Béo bảo, Đây không phải là nhà bếp nhờn những mỡ, liệu liệu giữ mồm giữ miệng. Họ bảo, Quỷ tha ma bắt anh đi, và mọi người cười ồ, kể cả George-Béo, vì xưa nay chưa ai dám ăn nói càn rỡ như thế với anh chàng Puerto Rico to béo nhất New York này. Anh ta cười rồi cho mỗi người một tảng bánh khổng lồ còn lại từ bữa trưa của nhóm the Daughters of the British Empire [96] ở tầng trên.
Sau bốn buổi học và mười đôla thì trong bếp không còn gì để tôi dạy nữa, cho đến hôm Eduardo muốn tiến thân hơn nữa mới hỏi tôi về thức ăn và nấu nướng nói chung. Om tiếng Anh là gì? Áp chảo là gì? Ờ, còn ướp gia vị nữa? Tôi chưa từng nghe những từ này nên nhìn George-Béo cầu cứu, nhưng anh ta bảo anh ta sẽ không hé môi chừng nào tôi còn vơ bộn tiền dẽ dàng nhờ làm cái thứ chuyên gia ngôn ngữ chó chết. Anh ta biết tôi bó tay trước những từ lạ hoắc này, nhất là khi họ hỏi tôi món pasta khác món risotto [97] như thế nào. Tôi đề nghị vào thư viện tra cứu thì họ bảo họ tự tra cứu được, đâu cần trả tiền để tôi làm chuyện đó. Lẽ ra tôi đã có thể đáp lại rằng họ không tra cứu được trong thư viện một khi họ không biết tiếng Anh nhưng lúc ấy lại không nghĩ ra. Tôi căng thẳng, sợ mất số tiền thu nhập mới kiếm được, hai đôla rưỡi một tuần. Họ bảo họ bỏ qua vụ tôi vấp váp về cái bàn xẻng đợt nọ, họ vẫn trả tiền công cho tôi, nhưng họ không đời nào chi nhiều “xìn” cho một gã ngoại quốc không phân biệt nổi pasta với risotto. Hai người bảo rất tiếc phải bỏ ngang, còn ba người kia bảo sẽ học tiếp nếu tôi giải thích được những từ như om và áp chảo. Tôi cố tự bào chữa bằng cách đổ cho đây là những từ Pháp [98] , họ đâu kỳ vọng tôi biết thứ tiếng nào khác ngoài tiếng Anh được. Một trong ba người vỗ vai tôi, nói mong tôi không làm họ thất vọng, vì họ muốn thăng tiến trong thế giới nấu ăn. Họ có vợ con, có bạn gái, thảy chờ mong họ thăng tiến đem nhiều tiền về nhà, thành ra tôi thấy đấy, chuyện này phụ thuộc biết bao vào tôi và vốn chữ nghĩa của tôi.
Goerge-Béo ăn nói lỗ mãng thật ra chỉ để che giấu tính thương người. Khi năm anh chàng Puerto Rico không có mặt trong bếp anh ta dạy tôi tên những rau quả tôi chưa từng nghe: ac ti sô, măng tây, quít, quả hồng vàng, cà rốt. Anh ta quát mấy cái tên vào mặt tôi, khiến tôi hơi bồn chồn lo lắng, nhưng tôi thừa hiểu anh ta muốn tôi học chung cái tên này. Người Puerto Rico theo tôi cảm nhận là như vậy. Tôi muốn họ biết từ này từ nọ đến nỗi hầu như quên phứt chuyện tiền nong khi họ lặp lại được những từ tôi dạy. Việc này khiến tôi cảm thấy mình hơn họ và hẳn đó cũng là cảm giác của một ông thầy.
Rồi hai anh chàng không học tiếp kia giở trò láu cá trong phòng thay đồ, ơi chúng tôi thay đồ và rửa ráy. Họ biết cái tủ đựng đồ cá nhân gọi là gì, bây giờ họ muốn biết tên tiếng Anh cái mà chúng tôi ngồi lên – cái ghế dài – và cái tấm dèn dẹt ta dùng để những món lặt vặt trong tủ - cái kệ. Bằng cái cách khôn ranh này họ moi được của tôi nhiều từ mới mà không trả tiền. Họ chỉ vào sợi dây giày, tôi bảo đó là dây giày thì họ cười nói, Gracias, gracias [99] . Họ được học mà không phải trả tiền và tôi cũng chẳng quan tâm, cho đến một lần nọ một trong ba anh chàng Puerto Rico kia hỏi: Sao anh lại chỉ cho họ miễn phí còn tụi tôi phải trả tiền, hử? Tại sao?
Tôi trả lời rằng những từ trong phòng thay đồ không liên quan đến chuyện bếp núc hay thăng tiến trong đời, nhưng họ bảo họ cóc cần biết. Họ trả tiền tôi thành ra không hiểu được sao tôi lại dạy miễn phí cho mấy người bỏ học kia. Đó là những từ tiếng Anh cuối cùng họ nói trong phòng thay đồ hôm ấy. Ba anh chàng trả tiền lớn tiếng bằng tiếng Tây Ban Nha với hai anh chàng kia, hai anh chàng lớn tiếng lại, thế là các cánh cửa tủ đóng rầm rầm và năm ngón tay giữa chọc mãi lên trời [100] , cho đến khi George-Béo quát tướng lên bằng tiếng Tây Ban Nha họ mới thôi. Tôi lấy làm tiếc về vụ cãi vã om sòm đó trong phòng thay đồ, nên muốn đền bù cho ba anh chàng trả tiền học. Tôi lén dạy họ miễn phí những từ như tấm thảm, bóng đèn điện, gầu hót rác, chổi, nhưng họ bảo thèm vào, tôi nên đem gầu hót rác đi mà hót chỗ khác, mà tôi nói tôi đến từ xứ sở nào nhỉ?
Ireland.
Ừ, si . Tớ sẽ về lại Puerto Rico thôi. CHán học tiếng Anh rồi, Khó quá. Học đau cả họng.
George-Béo bảo, Này, anh bạn Ireland! Không phải lỗi tại anh đâu. Anh làm thầy giáo cừ lắm. Thôi, tất cả vào bếp làm một chầu bánh đào.
Nhưng chúng tôi không kịp ăn bánh, George-Béo bị cơn đau tim, ngã gục trên lửa lò trong cháy hừng hực, bọn họ kể là ngửi thấy cả mùi da thịt khét lẹt.
Nancy mơ được đưa mẹ đi xem phim của Fred Astaire, vì bà chẳng bao giờ chịu đi ra ngoài, phải bà quê mùa dốt nát gì cho cam. Bà thuộc lòng thơ Đường, nhất là Lý Bạch, Thầy McCourt, thầy đã bao giờ nghe tên Lý Bạch chưa ạ?
Chưa.
Nancy kể cho cả lớp nghe bà mẹ thích thơ Lý Bạch vì ông này đã chết một cách tuyệt đẹp. Một đêm trăng sáng nọ ông uống rượu rồi chèo thuyền trên hồ, xúc động vì bóng trăng diễm lệ phản chiếu trên mặt hồ, ông cúi qua mạn thuyền ôm lấy bóng trăng nên ngã xuống hồ rồi chết đuối.
Mẹ của Nancy thường ràn rụa nước mắt mỗi khi kể chuyện này và giấc mơ của bà là, khi tình hình Trung Quốc khá hơn, sẽ được trở về, đi thuyền trên hồ ấy. Chính Nancy cũng khóc khi kể chuyện bà mẹ nói dù sau này già hay bị bệnh lệt bệt, bà vẫn sẽ cúi qua mạn thuyền ôm lấy bóng trăng như nhà thơ Lý Bạch mà bà yêu quý.
Khi chuông reo, chúng không đứng bật lên khỏi ghế. Chúng không chen lấn xô đẩy nhau. Chúng thu dọn sách vở rồi tuần tự im lặng đi ra, tôi dám chắc chúng mang trong đầu hình ảnh trên hồ nước với vầng trăng.
Năm 1968, tại trường Trung học Seward Park, tôi gặp một thử thách khó khăn nhất trong đời dạy học của mình. Tôi đứng năm lớp như mọi năm: đều đặn hai lớp chín là tiếng mẹ đẻ, còn ba lớp kia là ngoại ngữ. Một trong hai lớp chín gồm hai mươi chín nữ sinh da đen từ một trường chuyên ở phố trên chuyển tới và hai nam sinh Puerto Rico luôn ngồi một góc lo chuyện riêng, chẳng bao giờ nói một lời. Nếu chúng có mở miệng, đám con gái liền nhao nhao. Ai hỏi bọn mày? Trong đám này chất chứa đủ mọi thành phần xung đột: giới tính, thế hệ, văn hóa, chủng tộc.
Đám con gái phớt lờ tôi, gã da trắng đứng trên kia đang cố thu hút sự chú ý của chúng. Chúng có chuyện quan trọng hơn để mà bàn tán. Luôn có chuyện phiêu lưu nào đó tối hôm trước. Toàn dính với con trai. Con trai. Con trai. Serena bảo rằng nó không thèm đi chơi với con trai. Chỉ đi chơi với đàn ông thôi. Tóc nó màu hoe, da bánh mật. Nó gầy nhom quần áo bó đến mấy cũng vẫn lùng thùng. Nó mười lăm tuổi, là cái “đinh” của cả lớp, kẻ hòa giải những vụ cãi vã, kẻ đưa ra phán quyết. Một bữa nọ nó bảo cả lớp: Tớ không muốn thủ lĩnh thủ liếc gì đâu. Các bạn muốn về phe tớ không? OK. Về phe tớ.
Có vài đứa con gái thách thức nó, vì muốn giành ngôi nè. Nè, Serena, sao bồ lại đi chơi với mấy anh già? Họ chẳng được trò trống gì hết.
Được chứ. Lần nào họ cũng nhét vào tay tớ năm đôla.
Chúng phàn nàn với tôi, Sao tụi em chẳng được làm gì hết. Những lớp khác làm đủ thứ chuyện.
Tôi mang đến một máy thu âm. Chắc chắn chúng muốn được nghe chính mình nói. Serena cầm micrô.
Tối hôm qua chị của em bị bắt. Chị là người tử tế. Chị chỉ thó có hai miếng sườn heo ở cửa hàng thôi. Người da trắng cũng thuổng dài dài sườn heo và nhiều món khác nhưng không bị bắt. Em từng thấy nhiều mụ da trắng cứ thịt bò giấu dưới áo ra khỏi cửa hàng. Giờ đây chị ngồi tù chờ ngày ra tòa.
Nó ngừng lại, nhìn tôi lần đầu tiên rồi đưa trả micrô. Em hông hiểu sao lại kể với thầy chuyện này. Thầy chỉ là thầy giáo. Thầy chỉ là một gã da trắng. Rồi nó quay người, bước về chỗ. Nó ngồi chắp hai tay trên bàn, rất là ngoan ngoãn. Nó đã hạ nhục tôi, cả lớp biết thế.
Lần đầu tiên trong kỳ học đó cả lớp yên phăng phắc. Chúng chờ phản ứng của tôi, nhưng tôi như bị tê liệt, đứng đó với micrô trong tay, băng vẫn chạy mà không thu được gì.
Em nào khác không? Tôi hỏi.
Chúng đăm đăm nhìn tôi. Phải chăng đó là sự khinh mạn?
Một bàn tay giơ cao. Maria, cô bé thoogn minh ăn mặc tươm tất, bài vở luôn sạch sẽ, có câu hỏi.
Thưa thầy, sao các lớp khác đi dã ngoại còn lớp này không đi đâu hết? Chỉ ngồi đây nói vào cái máy ghi âm vớ vẩn. Sao vậy ạ?
Đúng thế, đúng thế, cả lớp nhao nhao. Sao vậy ạ?
Các lớp khác cùng đi xem phim. Sao chúng em lại không được ạ?
Chúng đang nhìn tôi, trò chuyện với tôi, nhìn nhận sự hiện hữu của tôi, kéo tôi vào trong thế giới của chúng. Nếu lúc ấy anh bước vào lớp học này hẳn anh sẽ nói, A, đây đúng là một ông thầy gắn bó với học trò. Hãy nhìn những cô bé lanh lợi và hai cậu kia, dán mắt vào ông thầy kìa. Bạn sẽ tin tưởng vào hệ thống giáo dục công lập cho mà xem.
Được, tôi nói, cảm thấy như mình là người có quyền quyết định, các em muốn xem phim nào?
Cold Turkey , Maria đáp. Anh của em đã xem ở Broadway gần Time Square.
Không, Serena nói. Phim chỉ toàn chuyện ma túy. Chỉ nên xem Cold Turkey khi nào bỏ ma túy rồi. Không còn phải vào nhà thương hay tới bác sĩ nữa.
Maria bảo anh nó chẳng kể gì về ma túy cả. Serena ngó lên trần nhà. Anh bồ cũng đạo đức giả như bồ thôi. Anh bồ cóc biết gì hết.
Hôm sau chúng mang tới giấy bố mẹ cho phép đi xem phim. Hết một tá là giả, viết trịnh trọng vì chúng nghĩ rằng các bậc cha mẹ quen viết như thế cho thầy giáo.
Khi biết rằng hai cậu Puerto Rico không có giấy phép của cha mẹ, đám con gái phản đối. Sao hai bạn này lại không cùng đi xem phim? Chúng em nộp giấy cha mẹ cho phép với lại đủ thứ, rồi phải đi xem phim mà hai bạn này lại được một ngày nghỉ. Sao được?
Để dỗ dành đám con gái, tôi bảo hai cậu kia phải viết một bài tường trình ngắn về những việc chúng làm ngày hôm ấy. Đám con gái bảo thế mới được còn hai đứa con trai nom nhăn như bị.
Trên quãng cuốc bộ dài sáu dãy phố ra tới trạm xe điện ngầm, đoàn diễu hành của hai mươi chín cô gái da đen và một ông thầy da trắng thu hút sự chú ý của mọi người. Các chủ quán lớn tiếng bảo tôi canh chừng, đừng để đám con gái sờ mó những bàn tay chết tiệt vào những món hàng quý giá của họ. Thầy không kiểm soát được lũ mọi đen khốn kiếp này à?
Chúng chạy vào quán mua kẹo, bánh mì kẹp xúc xích và những chai nước chanh màu hồng. Chúng bảo rằng nước hồng tuyệt vời nhất, sao trong căng tin không có, mà chỉ toàn sữa với những thứ nước trái cây như xà bông rửa chén bát.
Xuống cầu thang, vào trạm xe điện ngầm. Khỏi mua vé. Chúng nhảy qua thanh chắn, chạy qua cửa. Người đàn ông trong phòng vé réo lên, Này này, trả tiền vé chứ. Khốn kiếp, trả tiền vé chứ. Tôi đi lùi lại sau, không muốn người bán vé biết mình đi chung với đám con gái ngổ ngáo này.
Chúng chạy tới chạy lui trên xe. Xe điện đâu? Tớ chẳng thấy xe nào cả.
Chúng giả bộ xô đẩy nhau xuống đường ray. Thầy ơi, thầy ơi, bạn này định giết em. Thầy thấy không?
Hành khách đang đợi xe điện nhìn tôi chòng chọc. Một người đàn ông nói sao không cút về mạn trên nhà chúng cho rồi? Chúng không biết cách cư xử giống con người mà.
Tôi muốn là một người thầy can đảm, quan tâm và có trách nhiệm với học trò, dũng cảm chọi lại ông ta, bảo vệ hai mươi tám đứa con gái da đen phá phách của tôi, ngoại trừ Maria là cô bé đã đề nghị xem phim này. Nhưng còn lâu tôi mới là kẻ can đảm, với lại tôi biết nói gì với ông ta? Ông cứ thử xem, hỡi vị công dân bị xúc phạm kia ơi. Ông cứ thử dẫn hai mươi chín đứa con gái da đen đi xe điện ngầm xem, toàn mười lăm tuổi, phấn khởi vì được chuồn khỏi trường học một ngày, tọng đầy những đồ ngọt: bánh, kẹo và limonat hồng. Cứ thử dạy chúng ngày này qua ngày khác xem, trong khi chúng nhìn ông nhưt hể ông là người tuyết đang sắp tan thành nước.
Tôi không nói gì hết, cầu mong nghe được tiếng xe F chạy ầm ầm vào trạm.
Trên xe chúng la hét, xô đẩy, giành nhau chỗ ngồi. Hành khách nhìn chúng với vẻ thù ghét. Sao đám nhóc mọi da đen này không đi học? Chẳng trách gì chúng ngu dốt.
Ở trạm West Fourth Street một bà da trắng mập ú lạch bạch lên xe, đứng quay lưng về phía cửa đang sập lại. Đám con gái cười khúc khích nhìn bà. Bà chòng chọc nhìn lại. Bọn chó cái nhóc chúng mày nhìn gì thế?
Serena là đứa mồm miệng sắc lẻm. Nó bảo, Chúng tôi chưa từng thấy một quả núi lên xe điện bao giờ.
Hai mươi tám đứa bạn của nó cười ồ, làm bộ bị đứt hơi rồi lại cười tiếp. Serena không cười, trừng trừng nhìn bà béo. Bà ta nói lại đây cưng, rồi ta sẽ cho cưng thấy một quả núi có thể di động như thế nào.
Tôi là thầy giáo. Tôi phải tự khẳng định mình, nhưng bằng cách nào đây? Rồi tôi có một cảm xúc kỳ lạ. Tôi nhìn các hành khách khác, nhìn những cái nhăn mặt tỏ vẻ không hài lòng của họ, và tôi muốn phản ứng lại, bảo vệ hai mươi chín cô học trò của mình.
Tôi đứng xoay lưng về phía bà béo để cản không cho Serena lại gần bà ta.
Đám bạn nó đồng thanh hô, Tới đi, Serena tới đi.
Xe chạy vào trạm Fourteenth Street, bà béo bước lùi xuống xe. Nhóc ạ, may phước cho mày tao phải xuống trạm sao, bằng không tao nhai sống mày để điểm tâm rồi.
Serena gọi theo châm chọc, Phải rồi, bà béo, đúng là bà cần ăn sáng đấy.
Nó xông tới như định chạy theo bà nọ nhưng tôi đã đứng chắn cửa khiến nó phải ở trong xe cho đến khi tới trạm Fortysecond Street. Cách cô bé nhìn tôi khiến tôi có cảm giác vừa hài lòng vừa băn khoăn. Nếu tôi khuất phục được nó, tôi sẽ có được cả lớp. Chúng sẽ nói, Kia là thầy McCourt, ông thầy đã ngăn nổi Serena không choảng nhau với một mụ da trắng trên xe điện ngầm. Thầy đứng về phía bọn mình. Thầy OK.
Khi chúng thấy những tiệm bán hàng khiêu dâm trên đường Forty-second thì không tài nào giữ nổi chúng nữa. Chúng huýt sáo, cười khúc khích và bắt chước tạo dáng theo những hình mẫu hở hang trưng bày trong tủ kính.
Thầy McCourt ơi, thầy McCourt, chúng em vào được không ạ?
Không được, không được. Các em không thấy hàng chữ kia à? Ít nhất phải hai mươi mốt tuổi. Thôi ta đi.
Một viên cảnh sát đứng ngay trước mặt tôi.
Vâng. Tôi là thầy giáo của các em đây.
Thế mấy cô choai choai này làm gì giữa ban ngày ban mặt [101] trên đường Forty-second?
Tôi đỏ mặt, bối rối. Đi xem phim.
Chà, hay quá hả. Đi xem phim. Còn chúng tôi phải trả thuế cho mấy người. OK, thầy giáo, cứ đưa các cô bé này đi đi hả.
Được rồi, các em, tôi nói. Ta đi thôi. Thẳng đường tới Times Square.
Maria bước đi cạnh tôi. Em nói, Thầy biết không, tụi em chưa tới Times Square bao giờ.
Tôi thật muốn ôm chầm lấy em vì em đã trò chuyện cùng tôi, nhưng tôi không biết làm gì hơn là bảo, Em nên tới đây một lần vào buổi tối để xem đèn đuốc sáng cỡ nào [102] .
Tới rạp xi nê chúng ào tới quầy vé, xô đẩy nhau. Năm em chần chừ bên cạnh tôi, thỉnh thoảng lén nhìn. Sao thế? Sao các em không muốn mua vé à?
Chúng đổi hết chân này tới chân kia, ngó lơ nói rằng không có tiền. Tôi định bảo thế thì đến đây làm gì? Nhưng tôi không muốn làm tổn thương mối quan hệ mới nhen nhún giữa tôi với chúng. Có thể ngày mai chúng sẽ để tôi được làm thầy giáo.
Tôi mua vé, phân phát cho chúng, thầm mong chúng sẽ nhìn mình hoặc nói một tiếng cám ơn. Chẳng có gì hết. Chúng cầm vé, chạy ngay tới quầy với số tiền chúng vừa bảo rằng không có rồi ôm ngô rang, kẹo và chai coca lên lầu.
Tôi theo chúng lên hàng lô, nơi chúng xô đẩy, giành nhau ghế, làm phiền người khác. Một người xếp chỗ phàn nàn với tôi, Thế là không được. Tôi phải yêu cầu đám con gái ngồi vào chỗ và giữ im lặng.
Chúng phớt lờ tôi. Chúng là đám hai mươi chín đứa con gái da đen cuồng cẳng được thả lỏng ra thế giới, khản cổ vì la hét, bướng bỉnh, ném ngô rang vào nhau, la lối về phía phòng chiếu phim, Nè, chừng nào tụi tôi mới được xem phim đây? Tụi tôi đâu sống hoài mà chờ được.
Người chiếu phim nói, Nếu chúng không chịu yên lặng có lẽ tôi phải gọi giám đốc.
Tôi bảo, phải đấy. Tôi muốn có mặt khi ông giám đốc tới. Tôi muốn được biết cách ông ta đối phó với chúng như thế nào.
Nhưng rồi ánh đèn trong phòng tối dần, phim bắt đầu và hai mươi chín cô học trò của tôi trở nên im lặng. Màn mở đầu thể hiện cảnh một thị trấn nhỏ bé và hoàn hảo kiểu Mỹ, những đại lộ trồng cây hai bên, những đứa bé da trắng tóc vàng phóng xe đạp mini, nhạc đệm vui tươi như bảo đảm với chúng tôi rằng mọi chuyện đều tốt lành trên thiên đường Mỹ. Từ hàng ghế đầu trên lô bật lên tiếng kêu ai oán của một trong hai mươi chín học trò của tôi, Ôi thầy McCourt ơi, sao thầy dẫn tụi em đi xem loại phim rẻ tiền thế này?
Chúng càu nhàu suốt buổi chiếu phim.
Người soát vé chĩa đèn pin vào chúng, dọa sẽ gọi giám đốc.
Tôi năn nỉ chúng. Các em ơi. Yên lặng chút. Giám đốc sắp tới kìa.
Chúng liền chuyển lời tôi thành bài hát:
Giám đốc sắp tới kìa
Giám đốc sắp tới kìa
Hai hô bố ơi, bố ơi
Giám đốc sắp tới kìa.
Chúng bảo giám đốc cái con khỉ, khiến người soát vé cáu sườn. Anh ta bảo OK. Ra thế. R-a t-h-ế. Các cô thiếu tư cách, xin mời các cô ra khỏi đây, r-a!
Ôi trời ơi. Hắn biết đánh vần đủ thứ nữa chứ. OK. Bọn tôi im.
Khi hết phim, đèn bật sáng, cả lũ ngồi yên.
Nào, tôi nói. Ta đi chứ. Hết phim rồi.
Chúng em biết hết phim rồi. Chúng em có mù đâu.
Các em phải về nhà thôi.
Chúng bảo chúng còn đang ngồi lại. Chúng muốn xem bộ phim rẻ tiền này lần nữa.
Tôi bảo nhưng mà tôi về.
OK, thầy cứ về.
Chúng quay đi chờ xem lần nữa Cold Turkey , bộ phim rẻ tiền chán ngắt.
Tuần sau hai mươi chín đứa con gái hỏi, Chỉ vậy thôi sao? Mình không đi dã ngoại nữa à? Chẳng lẽ ngày nào cũng chỉ ngồi đây nói về danh từ rồi thầy bắt chúng em chép những thứ thầy viết trên bảng ư? Thế thôi ư?
Trong hộp thư của tôi có thư quảng cáo mời học trò tôi đến xem buổi trình diễn vở Hamlet ở Long Island tại một trường đại học. Tôi liệng thư vào sọt rác. Hai mươi chín đứa con gái ngồi lì nổi hai lượt phim Cold Turkey sẽ chẳng bao giờ thích Hamlet.
Hôm sau chúng lại hỏi.
Sao tất cả các lớp khác đi xem diễn kịch mà lớp mình lại không?
Ờ, vì đó là kịch Shakespeare.
Vầng? Thì sao ạ?
Làm sao tôi có thể nói sự thực đây, rằng tôi kỳ vọng ở chúng thấp đến độ không nghĩ chúng sẽ hiểu nổi một lời của Shakespeare? Tôi chỉ nói vở này khó hiểu lắm và tôi không nghĩ chúng sẽ thích đâu.
Ô, thế ạ? Vậy nó nói về gì vậy, vở kịch ấy ạ?
Tên vở là Hamlet . Nói về một hoàng tử trở về nhà bị rúng động khi hay tin vua cha đã chết và bà mẹ đã tái giá với chú anh ta.
Em biết chuyện sẽ như thế nào, Serena nói.
Cả lớp hỏi, chuyện thế nào?
Người chú lấy bà mẹ sẽ tìm cách giết hoàng tử, đúng không?
Đúng, nhưng đó là sau mới xảy ra.
Serena nhìn tôi như ngầm bảo nó đang cố kiên nhẫn. Tất nhiên chuyện đó sau mới xảy ra. Chuyện nào chẳng sao mới xảy ra. Nếu chuyện nào cũng xảy ra ngay từ đầu thì sau đó đâu còn gì nữa.
Donna hỏi, Bồ nói chuyện gì vậy?
Đâu liên quan gì tới bồ. Tớ đang nói với thầy giáo về ông hoàng tử.
Chúng gầm gừ nhau. Tôi phải chặn lại. Tôi bảo, Hamlet giận việc bà mẹ lấy ông chú.
Chúng nói, Wow .
Hamlet nghi ông chú đã giết cha chàng.
Em đã chẳng nói thế còn gì? Serena hỏi. Em nói làm gì, khi sau đó thầy lại cũng nói điều ấy? Chúng em vẫn muốn biết vì sao không được đi xem vở kịch này? Trẻ da trắng được xem chỉ vì chàng hoàng tử này da trắng.
Được rồi. Để thầy xem ta có thể cùng đi với mấy lớp kia không nhé.
Chúng xếp hàng lên xe buýt. Chúng nói với khách bộ hành qua lại và những người lái mô tô rằng chúng sắp đi tới Long Island để xem vở kịch về người đàn bà đã lấy em trai của ông chồng quá cố. Hai cậu Pueto Rico hỏi có ngồi gần tôi được không. Chúng không muốn ngồi chung với đám con gái điên khùng chỉ toàn tán chuyện sex và vớ vẩn khác.
Xe buýt vừa chuyển bánh thì đám con gái liền mở những chiếc túi mang theo, chia nhau đồ ăn. Chúng thì thầm treo giải cho đứa nào ném mẩu bánh mì trúng ông tài xế. Mỗi đứa bỏ ra mười xu và đứa thắng giải sẽ được hai đôla tám mươi xu. Nhưng ông tài xế nhìn vào kính chiếu hậu rồi bảo chúng: Cứ thử xem. Nào, thử đi rồi đám nhóc đen tụi bay sẽ bị tống cổ xuống hết cho mà xem. Đám con gái nói: Ôi, dạ dạ, theo kiểu ngoan ngoãn mà hỗn xược của chúng. Chúng chỉ dám nói bấy nhiêu thôi, vì ông tài xế người da đen và chúng biết sẽ không thoát được tay ông ta.
Ở trường đại học, một người đàn ông cầm loa yêu cầu các thầy cô giữ học trò lớp mình ngồi tập trung thành nhóm.
Thầy hiệu phó trường tôi nói rằng họ trông cậy tôi giữ được trật tự cho lớp của tôi. Lớp này có tiếng đấy, ông nói.
Tôi dẫn chúng vào phòng rồi đứng tại lối đi giữa trong lúc chúng xô đẩy, tranh nhau chỗ ngồi. Hai cậu Pueto Rico hỏi chúng có thể ngồi xa đám con gái không. Khi Serena gọi chúng là Hình và Bóng [103] , đám con gái cười rũ rượi cho đến khi hồn ông bố của Hamlet xuất hiện khiến cả lũ chết khiếp. Hồn ba đi cà kheo bọc vải đen. Đám con gái hết ồ lại à. Khi ánh đèn chiếu trên hồn ma mờ dần và hồn ma biến vào sau cánh gà thì cô bé Claudia ngồi cạnh tôi nói: Ô, dễ thương quá. Hồn đi đâu vậy? Hồn có quay lại không, thưa thầy?
Có, tôi bối rối đáp vì những tiếng suỵt nho nhỏ của những người nghiêm trang trong phòng.
Claudia vỗ tay mỗi khi hồn ma xuất hiện, than thở mỗi khi hồn biến mất. Em thấy hồn ma hết sẩy. Em mong hồn trở lại, nó nói.
Khi vở kịch chấm dứt, diễn viên cúi đầu chào mà không thấy hồn ma, nó đứng bật dậy gọi lên sân khấu: Hồn ma đâu? Tôi muốn thấy hồn ma. Hồn ma đâu?
Hai mươi tám đứa kia cũng đứng lên luôn, đòi thấy hồn ma cho đến khi một diễn viên rời sân khấu và rồi hồn ma tái hiện ngay sau đó. Hai mươi chín đứa vỗ tay hoan hô, nói rằng chúng muốn đi chơi với hồn.
Hồn ma bỏ chiếc mũ đen và chiếc áo khoác cho thấy anh ta chỉ là một sinh viên bình thường thôi, đâu có gì để phải rùm beng. Hai mươi chín đứa con gái há hốc miệng càu nhàu rằng cả vở kịch là một trò lừa gạt, nhất là cái hồn ma giả đứng trên kia, chúng thề sẽ không bao giờ đi xem một vở kịch giả trá như vở này nữa, dù có phải lưu ban với ông thầy McCourt, phải học lại môn chính tả và những môn khác của ông, dù mọi lớp khác trong trường đều đi xem.
Trên đường về chúng ngủ gật hết, tất cả trừ Serena ngồi sau tài xế xe buýt. Khi nó hỏi ông có con cái gì chưa thì ông đáp ông không được phép vừa lái xe vừa nói chuyện với hành khách. Như thế là phạm quy định, nhưng ông có con chứ và ông không muốn đứa nào trở thành tài xế xe buýt. Ông chịu vất vả để có thể cho chúng học trường tốt và nếu chúng không chịu học những điều nhà trường dạy thì ông sẽ bẻ cổ chúng. Ông bảo là người da đen thì mình phải làm việc nhiều hơn nữa ở đất nước này, cuối cùng cũng khiến mình khỏe hơn thôi. Khi ta phải đẩy mạnh hơn, leo nhiều hơn thì cơ bắp càng phát triển và chẳng cản nổi ta.
Serena nói cô bé muốn làm nghề uốn tóc nhưng ông tài xế nói: Cháu có thể làm gì khá hơn chứ. Chẳng lẽ cháu muốn đứng cả đời uốn tóc cho mấy mụ già đồng bóng à? Cháu thông minh mà. Cháu theo học đại học được lắm chứ.
Thế ạ? Chú thật sự nghĩ rằng cháu học đại học được à?
Sao không? Cháu trông thông minh, khéo ăn nói. Sao không được?
Chưa có ai bảo cháu thế cả.
Ờ, thì bây giờ chú nói đấy. Đừng đánh giá mình quá thấp, cháu ạ.
OK, Serena đáp.
OK, ông tài xế nói. Ông cười với nó trong gương chiếu hậu và tôi nghĩ rằng cô bé cũng cười lại. Tôi không nhìn thấy mặt nó.
Ông ta là một tài xế xe buýt, da đen nữa, và cung cách cô bé thổ lộ với ông ta khiến tôi băn khoăn đã có bao người phí hoài tài năng trên thế giới này vì không có ai để bày tỏ tâm tư.
Hôm sau Claudia hỏi, Tại sao mọi người cứ chỉ trích cô gái?
Ophelia à?
Vâng. Ai cũng chỉ trích cô gái đáng thương ấy, mà nào cô ta có phải da đen đâu. Sao vậy ạ? Cái gã nói huyên thuyên kia ít ra cũng còn có một thanh gươm để chống trả khiến không ai đẩy gã xuống sông được.
Hamlet?
Vâng, với lại thầy biết gì không?
Gì?
Gã thật đê tiện với bà mẹ, thế mà gã là hoàng tử đấy nhé. Sao bà không đứng lên tát cho gã một cái? Sao vậy ạ?
Serena, cô bé thông minh, giơ tay cứ như một học sinh ngoan ngoãn trong một lớp học bình thường. Tôi đăm đăm nhìn bàn tay. Tôi chắc chắn nó muốn xin ra ngoài. Nó nói, Mẹ của Hamlet là một hoàng hậu. Hoàng hậu đâu có tát tai như dân thường. Là nữ hoàng thì phải giữ phẩm giá chứ.
Nó nhìn thẳng vào mặt tôi vẫn cái lối gần như là thách thức, đôi mắt to và đẹp không chớp, ẩn một nụ cười. Cô bé da đen mảnh mai mười lăm tuổi này biết sức mạnh của mình. Tôi cảm thấy mình đỏ mặt làm cả lớp lại khúc khích cười.
Thứ Hai sau đó Serena không đến lớp. Đám con gái bảo nó sẽ không đi học nữa, tại bà mẹ bị bắt giữ, vì ma túy sao đó, bây giờ Serena phải sống với bà nội ở Georgia, người ta bảo ở đấy người da đen bị đối xử như mọi. Chúng bảo Serena sẽ không đời nào ở lại đó. Nó cãi lại người da trắng thì sẽ khốn ngay thôi mà. Đó là lý do tại sao nó toàn nói những lời chướng tai, thưa thầy McCourt.
Serena đi rồi thì lớp này đổi khác hẳn, chỉ còn là một cơ thể không đầu. Maria giơ tay hỏi sao tôi ăn nói tức cười vậy. Tôi đã có vợ chưa? Có con chưa? Tôi thích Hamlet hay Cold Turkey hơn? Sao tôi lại thành nhà giáo?
Chúng bắc nhịp cầu giao lưu với tôi. Tôi trả lời chúng và chẳng bận tâm mình nói có hớ hênh nhiều quá không. Tôi đã xưng tội với bao nhiêu cha cố khi bằng tuổi những cô bé này? Chúng chú ý nghe, đó mới là điều đáng kể.
Một tháng sau khi Serena bỏ học có hai chuyện đáng nói. Claudia giơ tay nói, Thầy McCourt ơi, thầy thật tử tế. Cả lớp gật đầu: Đúng thế, đúng thế và hai cậu Pueto Rico mỉm cười ở cuối phòng học.
Rồi Maria giơ tay. Thưa thầy McCourt, em nhận được thư của Serena. Chị ấy bảo đây là bức thư đầu tiên chị viết trong đời, lẽ ra chị không viết đâu nhưng bà nội bắt viết. Trước đây chị chưa từng gặp bà, nhưng chị thương bà vì bà không biết chữ nên tối tối chị đọc Kinh thánh cho bà nghe. Chị bảo, tin này sẽ làm thầy McCourt đứng tim, chị bảo chị sẽ học hết trung học rồi vào đại học và dạy con nít. Không phải lũ lớn đầu như tụi em vì tụi em thật lắm chuyện mà đám con nít cơ, chúng không cãi lại. Chị bảo chị rất tiếc về những chuyện đã làm trong lớp, em hãy thưa với thầy chuyện đó. Một ngày nào đấy chị sẽ viết thư cho thầy.
Pháo bông tưng bừng trong đầu tôi. Trăm lần hơn pháo bông mừng năm mới và Quốc khánh mồng Bốn tháng Bảy.