Chương 2 Tự do

Nếu độc lập là sự giải phóng bản thân khỏi những cái trói buộc bên ngoài thì tự do là sự vượt qua bản thân do chính những rào cản bên trong. Người độc lập chưa chắc đã được tự do. Bởi nghĩ khác đi chỉ là một bước khởi đầu. Nhiều người đã độc lập được trong suy nghĩ rồi nhưng họ chưa dám thể hiện ra hành động, vì còn rất nhiều nỗi e sợ kìm hãm họ lại.

Người tối giản tôn trọng tự do của bản thân nên họ không ngần ngại thể hiện mình, làm điều mình thích và theo đuổi giấc mơ.

TỰ DO THỂ HIỆN BẢN THÂN

Thời còn non xanh tôi mắc chứng bệnh sợ người lạ. Bình thường nghịch ngợm phá phách, ăn to nói lớn là thế nhưng hễ rơi vào thế một đối một trước một người không thân thiết là tôi lập tức thấy không thoải mái. Người bạn ở cùng phòng với tôi khi ấy là Jenn, cô bạn Việt kiều sống ở Phần Lan từ nhỏ. Jenn rất hăng hái trong việc chữa trị căn bệnh này cho tôi.

Cứ lâu lâu Jenn lại “tha” về một người bạn nước ngoài cho tôi thực tập. Nó giới thiệu qua loa cho hai người quen nhau, rồi rút về hậu đài trong khi vẫn liên tục chỉ đạo cuộc nói chuyện từ phía sau bằng tiếng Việt.

- Giang, hỏi nó kì này học nhiều không!

- Giang, hỏi nó hôm nay làm gì!

- Giang, kể cho nó nghe về giấc mơ làm chính trị của Giang đi!

Jenn vẫn luôn khuyên tôi hãy là chính mình, trong khi tôi còn không biết như thế nào là chính mình. Cho đến một ngày, giữa lúc đang loay hoay tìm hướng ra cho cuộc đối thoại một chọi một, tôi nghe thấy một âm thanh vang lên trong đầu mình:

- Giang, khi không biết nói gì, hãy im lặng!

Tôi mỉm cười, nhắm mắt tận hưởng khoảnh khắc hiện tại. Tôi hình dung mình đang là một con mèo đang nằm phơi nắng, hoàn toàn thư giãn. Chiếc mặt nạ tôi gồng mình đeo vào cũng tan biến. Tôi là chính tôi! Sự hoà hợp với không gian và thời gian hiện tại tạo ra sự thoải mái lan toả khắp cơ thể. Và người lạ không còn là một nỗi ám ảnh nữa.

Xã hội này còn có nhiều loại mặt nạ vô cùng. Người hiện đại dường như chấp nhận việc đeo mặt nạ như chuyện tất yếu để có thể tồn tại trong thế giới đầy phức tạp này. Có người đeo mặt nạ để làm đẹp lòng cấp trên. Có người đeo mặt nạ để tránh sự dèm pha của dư luận. Có người đeo mặt nạ để được nghe những lời tán thưởng. Với Facebook và mạng xã hội, công cuộc đeo mặt nạ như hổ chắp thêm cánh.

Đeo mặt nạ khiến người ta mệt mỏi vì phải luôn gồng mình để che lấp sự trống rỗng từ bên trong. Làm thế nào để có thể tự do thể hiện bản thân khi chính mình còn chưa đủ tự tin, hay khi “giang hồ” ngoài kia quá hiểm ác?

Người tối giản bắt đầu bằng sự im lặng! Từ trong im lặng, họ lắng nghe được tiếng nói của bản thân, để cân bằng giữa nội tâm bên trong và cách thể hiện bên ngoài. Từ đó, ruột đỏ thì vỏ cũng đỏ như cà chua; chứ không phải ruột đỏ vỏ xanh như dưa hấu.

TỰ DO LÀM ĐIỀU MÌNH THÍCH

Chúng ta đều biết để có thể làm được mọi điều mình thích không chỉ cần sự độc lập đối với người xung quanh mà đôi khi còn cần… tài chính mạnh. Chẳng hạn khi vào một nhà hàng, liệu một người có gọi là “mất tự do” không khi anh ta chỉ gọi món ăn dựa trên cột giá bên tay phải?

Ajahn Brahm từng phân tự do thành hai loại: Tự do ham muốn và tự do vì thoát khỏi ham muốn. Tự do ham muốn là tự do vì “muốn gì có đó”, trong khi tự do thoát khỏi ham muốn là tự do vì không còn muốn gì nữa. Như trong trường hợp vào nhà hàng ở trên, có hai cách để một người có thể tự do. Một là anh ta kiếm thật nhiều tiền để chọn ăn món mình muốn mà không bị chi phối bởi giá cả nữa. Hai là anh ta luyện tập triệt tiêu ham muốn để thấy món nào cũng như nhau.

Người tối giản tự do theo kiểu nào? Như phần trước có nhắc đến nhiều lần, người tối giản không để tiền bạc cản trở mình làm bất cứ điều gì. Điều này có nghĩa là, miễn tiền còn đủ trong túi, và đó là một món họ thực sự muốn ăn thì họ sẽ không ngần ngại chi cho nó. Bởi với họ, đó có thể là khoảnh khắc cuối cùng họ được sống trên cõi đời. Nhưng ngược lại, nếu người tối giản không đủ tiền, phải chăng họ sẽ cảm thấy bị mất tự do? Hoàn toàn không. Vì nhờ biết “tận hưởng” từng giây phút hiện tại và hướng bản thân vào cảm xúc tích cực, họ luôn tìm được cách để đưa nhu cầu của bản thân về số 0. Lúc này người tối giản tự do vì thoát khỏi ham muốn.

Đây có lẽ cũng là một sự khác nhau giữa người tối giản với người tu hành.

TỰ DO THEO ĐUỔI GIẤC MƠ

Có thể nói thử thách lớn nhất của việc theo đuổi giấc mơ là… không biết giấc mơ của mình là gì. Nhiều người trong chúng ta muốn đủ thứ, thích đủ thứ, nhưng lại không biết điều mình thực sự muốn, thực sự thích là gì. Mà tệ hơn, ngay cả khi biết mình muốn gì, mình thích rồi, người ta vẫn không có được tự do để theo đuổi nó. Vì sao người ta không thể có tự do ngay cả khi không ai cản trở?

Tôi viết những dòng này trong khi vẫn đang theo dõi sát sao hành trình thực hiện ước mơ đi vòng quanh thế giới của chàng thanh niên đến từ Tiền Giang mang tên Trần Đặng Đăng Khoa. Tôi biết đến Khoa từ những bức ảnh rất có hồn mà em đóng góp cho quyển sách đầu tay của tôi “Vietnam: Paradise or Hell?” (Việt Nam: Thiên đường hay Địa ngục?). Khoa từ bỏ công việc hiện tại để đi khám phá thế giới với chiếc xe Wave đã đồng hành bao năm trên những cung đường ở Việt Nam và các nước Đông Nam Á.

Quay ngược lại thời điểm trước khi Khoa xuất phát - chàng nhân viên văn phòng độc thân vui tính với cuộc sống ổn định. Một bên là giấc mơ tự do bay đây đó như chim trời, một bên là một núi những nỗi sợ hãi bao gồm sợ mất việc, sợ mất của, sợ mất mạng. Nếu là bạn, liệu bạn có dám theo đuổi giấc mơ ấy? Tôi nghĩ, lý do khiến người ta không thể tự do là vì vẫn còn một thứ cản trở họ. Đó chính là nỗi sợ.

Nỗi sợ đó bị tố cáo ngay trong cách người ta bình luận khi thông tin về cuộc hành trình của Khoa ngập tràn trên các trang báo. Rất nhiều người tỏ ra nghi hoặc về thực hư chuyện Khoa đi khắp thế giới bằng xe Wave, xem rằng đó là chuyện bất khả thi. Nỗi sợ đó cũng bị tố cáo trong những lời trầm trồ ngưỡng mộ cho thấy người bình luận cũng đang đứng bên ngoài lề chính giấc mơ của mình, kiểu “Chúc mừng bạn đã thực hiện giấc mơ của mình, tôi là tôi không dám rồi đấy!”

Trong một buổi nói chuyện với sinh viên, tôi yêu cầu các em liệt kê ra toàn bộ hình dung về một con người lý tưởng ở tuổi 40 mà mình ước gì sẽ được trở thành. Đó là một công việc khó nhọc với các em hơn tôi nghĩ. Nhiều em tôi phải động viên mãi mới dám nói ra hình ảnh mình mơ ước, nhưng không quên kèm theo lời phân bua “Chỉ là tưởng tượng thôi nhé! Đừng cười mình! Chỉ là giấc mơ hão huyền thôi!”. Rõ ràng, nỗi sợ đã giết chết các giấc mơ nhỏ, giam hãm các giấc mơ lớn, khiến người ta tự an phận với cuộc sống tạm bợ hiện thời.

Tôi luôn tự hào biết mấy khi thấy vài em học trò mình đang dần bứt khỏi vùng thoải mái của bản thân để theo đuổi giấc mơ của mình. Có em theo bước chân tôi đi học ngành Hàn Quốc học ở châu Âu, có em đi làm công tác cộng đồng ở Trung Đông xa xôi, có em sang New Zealand làm nông như một trải nghiệm thú vị của tuổi trẻ, vừa luyện tiếng Anh vừa tận hưởng việc trồng rau nuôi gà với tâm thế như đang trong một chương trình truyền hình thực tế. Cuộc đời vô giới hạn, giấc mơ cũng vô giới hạn, hà tất gì phải để nỗi sợ hãi giam mình trong những công việc nhàm chán lặp đi lặp lại mỗi ngày?