Phần VII Chân dung người tối giản Chương 1 Độc lập

Người tối giản trước hết là một người độc lập, tức họ làm chủ được cuộc sống của mình, làm chủ được tư duy của mình, và làm chủ được cảm xúc của mình. Nói cách khác, họ không sống theo ý người khác muốn, không nghĩ theo cách người khác áp đặt, và giữ được tâm bình lặng trong mọi nghịch cảnh.

Độc lập có thể nói là bước đầu tiên để thoát khỏi một cuộc sống đầy bộn bề. Ngược lại với độc lập là “nô lệ”, tức cuộc sống lệ thuộc vào mệnh lệnh hay kì vọng của người khác, tư duy bị giam hãm trong tư tưởng cổ hủ và cảm xúc bị thả nổi theo hoàn cảnh xung quanh.

LÀM CHỦ CUỘC SỐNG

Bạn tôi được sinh ra trong một gia đình điều kiện chẳng có gì ngoài… tiền. Thế nên du học có cha mẹ tính, nhà cửa có cha mẹ lo, kinh doanh có cha mẹ nâng đỡ. Chúng tôi hay đùa nhau rằng, phụ huynh quyền lực như vậy rồi thể nào cũng quyết định hộ mọi việc cho con mình. Quả là vậy! Hai bác can thiệp vào cuộc sống của con từ việc phải học ngành gì, làm ở đâu cho đến yêu ai, cưới ai. Có điều bạn tôi tuy là một cậu công tử lễ phép và hiếu thảo, nhưng không phải dạng “dễ bảo”. Điều khiến tôi ngạc nhiên là bạn ấy lúc nào cũng tâm tĩnh lặng như nước hồ trước mọi tác động tiêu cực nếu có từ cha mẹ mình.

Bạn tôi sống riêng trong một căn hộ do cha mẹ mình mua cho. Thế rồi một ngày ba mẹ bạn gọi điện yêu cầu cho một cô bé con gia đình người bạn vào ở nhờ. Bạn tôi từ chối. Thuyết phục mãi không được, bác trai giận dữ quát lớn:

- Đây là nhà tao mua, cho ai ở là quyền của tao!

Bạn bình thản xin phép cha mẹ dọn ra ngoài ở trọ. Không phải vì tự ái, mà đơn giản vì muốn được sống theo cách của mình. Tất nhiên vì yêu con hai bậc phụ huynh cuối cùng cũng xuống nước điều đình.

Con người thường để người khác sống hộ mình vì hai lý do chính, yêu thương và sợ hãi. Yêu nên sợ người ta buồn, thế là cuộc đời mình để họ quyết định dù trong lòng không vui. Còn sợ vì không muốn quyền lợi của mình bị ảnh hưởng nên chấp nhận để người khác kiểm soát mình.

Người tối giản là người hiểu một điều, để người khác sống hộ không phải là cách thể hiện tình yêu đối với người ấy, càng không phải đối với chính bản thân mình. Họ cũng hiểu một điều, danh lợi không quan trọng bằng hạnh phúc của bản thân, nên không để đánh mất cuộc sống do những lệ thuộc về vật chất trước người khác.

LÀM CHỦ TƯ DUY

Có một câu chuyện về cây bút mà chúng tôi được yêu cầu phải nghe kể ít nhất 1000 lần và kể lại ít nhất 1000 lần nếu muốn có một thế giới quan đúng đắn. Diễn biến cuộc đối thoại khi kể 2 phần đầu sẽ như thế này:

Người kể: Đây là cái gì?

Người nghe: Cây bút!

Người kể: Nếu tôi khua vật này trước mặt một con cún con, trong mắt nó đây là cái gì?

Người nghe: Đồ chơi để gặm (Khúc xương)!

Người kể: Trong mắt con người đây là cây bút, trong mắt con chó, đây lại là đồ chơi để gặm. Ai đúng? Ai sai?

Người nghe: Cả hai đều đúng.

Sau đó, người kể sẽ dừng câu chuyện để bình về hiện tượng “ai cũng đúng từ góc nhìn của mình”, nên không việc gì phải tranh cãi để phủ nhận quan điểm của nhau. Phần tiếp theo của câu chuyện, người kể sẽ hỏi:

Bây giờ, cả chó lẫn người đều đi ra khỏi phòng, chỉ còn lại vật này nằm ở đây. Ngay lúc này, khi không có bất cứ ai, đây là gì?

Tất nhiên nếu có ai đó vẫn nghĩ rằng đó là cây bút, chứng tỏ họ vẫn đang nhìn dưới góc nhìn của một con người đang hiện diện trong căn phòng. Câu trả lời đúng là món đồ ấy không là gì cả khi nằm trơ trọi một mình. Đó không là cây bút, cũng không là món đồ chơi. Nó đơn giản là chính nó. Không dùng để viết, không dùng để chơi. Không đẹp, không xấu.

Khi chúng ta nhìn một vật một cách trung lập như chính bản thân nó vốn thế là lúc ta loại bỏ được toàn bộ những suy nghĩ tiêu cực cùng với định kiến, tư tưởng xã hội đã bị nhồi nhét vào đầu óc mình trong suốt cả cuộc đời. Phần trước tôi có kể chuyện mình luyện tập ngồi trước gương ngắm nhìn từng đường nét của gương mặt cho đến khi không còn lời bình phẩm nào sót lại, chỉ còn yêu thương chính mình. Bài tập này chẳng qua là bài tập đưa bản thân thành “cây bút” trong câu chuyện trên.

Làm chủ tư duy không có nghĩa là “có chính kiến riêng”, bởi chính kiến riêng đôi khi cũng như “cây bút” trong mắt con người hay “đồ chơi để gặm” trong mắt con chó. Làm chủ tư duy là sự gạn lọc toàn bộ tác động của xã hội đối với cách suy nghĩ của bản thân. Người tối giản là người nhìn thấy bản chất vốn có của mọi sự vật, hiện tượng như thể sự vật, hiện tượng ấy đang nằm trơ trọi trong một căn phòng kín không có ai nhìn vào.

LÀM CHỦ CẢM XÚC

Xem phim hoạt hình Coco hồi hộp nhất là mỗi lần chú chó Dante với chiếc lưỡi dài miên man xuất hiện. Sự ngu ngốc và hậu đậu của nó không ít lần khiến tôi phát hoảng vì lo cho cậu bé Miguel. Đơn cử như một lần, Dante giằng co với Miguel để xơi đĩa đồ cúng trên bàn thờ tổ tiên. Chiếc khăn trải bàn thờ nơi trưng bày những tấm ảnh tổ tiên nhiều đời nhà Miguel bị giật ra. Tấm ảnh của ông bà cố Miguel rơi xuống đất vỡ choang.

Và ngay sau khoảnh khắc ấy, tôi học được một bài học. Đó là khi Miguel lo lắng cầm tấm ảnh lên và bất ngờ phát hiện ra tấm ảnh đã bị gấp lại để che đi chiếc đàn guitar trắng trên tay ông cố. Đây là manh mối để Miguel tìm ông mình, đồng thời cũng là động lực để cậu tự tin đi theo đam mê trở thành nhạc sĩ thay vì đóng giày như bao thế hệ trong gia đình. Lúc này tôi chợt thấm thía “Mọi việc xảy ra đều có lý do của nó”, và bớt căng thẳng mỗi khi chú chó Dante chuẩn bị gây chuyện về sau.

Cuộc đời cũng vậy. Một tuần trôi qua dù bằng phẳng cách mấy cũng có những sự cố lớn hay nhỏ xảy ra. Nếu chúng ta hiểu rằng sự việc trước dù xấu cách mấy chẳng qua là viên đá lót đường cho những điều tốt đẹp đến phía sau, liệu chúng ta còn buồn bực?

Con người ta có xu hướng phản ứng tiêu cực khi gặp những tình huống không được như mong đợi. Quyển sách Phút nhìn lại mình (One minute for yourself, Spencer Johnson) cung cấp một giải pháp rất tuyệt vời để làm chủ hướng suy nghĩ của mình trong những tình huống ấy. Điểm mấu chốt nằm ở chỗ, chỉ cần có 60 giây tự nhìn nhận vấn đề và bản thân theo hướng tích cực, con người ta có thể hoán chuyển tâm trạng của mình. Trong 60 giây tưởng chừng như ngắn ngủi ấy, chúng ta chỉ cần thực hiện cuộc đối thoại với bản thân về việc “Làm thế nào để mình cảm thấy tốt hơn?” và cương quyết bài trừ những tiếng nói nhỏ biện hộ cho những cảm xúc tiêu cực của mình. Mỗi ngày càng có nhiều những phút dành cho mình như vậy, thì cuộc sống sẽ càng cân bằng.

Người tối giản bằng cách này hay cách khác biết loại bỏ những cảm xúc tiêu cực và duy trì cảm xúc tích cực trong mọi tình huống. Họ biết tách rời giữa “cảm xúc” và “hoàn cảnh”, không để nghịch cảnh tác động huỷ hoại niềm vui sống của mình.