CHƯƠNG IX

THẾ là tới Saint-Clair. Khi xuống xe, không ai nhận ra Thérèse. Trong khi Balion đi trả vé xe, nàng vòng ra phía sau ga, trèo qua những tấm ván chất ngổn ngang để ra đường cái nơi đậu xe.

Bấy giờ chiếc xe ngưa là một nơi trú ẩn cho Thérèse, trên con đường gồ ghề, nàng không còn sợ phải chạm trán với ai nữa. Cả một câu chuyện nhọc công xây dựng lại, chợt sụp đổ: không còn lại một chút gì của bài thú tội đã được sửa soạn sẵn. Không: không có gì để bào chữa; không có lấy một lý do nào để đưa ra; giản dị nhất là im lặng, hay chỉ trả lời vào những câu hỏi. Nàng e ngại gì? Đêm nay sẽ qua đi, như những đêm khác; sáng mai mặt trời lại mọc: nàng tin chắc sẽ thoát khỏi, cho dù có chuyện gì xảy ra. Không có gì ghê gớm hơn sự thản nhiên, sự thờ ơ nó ngăn cách nàng với thế giới bên ngoài và với cả con người nàng nữa. Thật vậy, chết trong khi đang sống: nàng thưởng thức được sự chết đến cùng độ mà một người sống có thể thưởng thức được.

Mắt nàng đã quen với bóng tối, nhận ra ở một khúc quanh xóm tá điền với mấy nếp nhà thấp giống như những con vật đang nằm ngủ. Hồi xưa, tại chỗ này, Anne vẫn sợ một con chó hay nhảy bổ vào bánh xe đạp. Xa nữa, những ngọn cây trăn để lộ một vực sâu; những ngày hè oi ả nhất, ở đây một làn hơi mát thoảng qua áp trên đôi má nóng hổi của hai cô gái. Một thằng bé cỡi xe đạp, hàm răng lóe sáng bên dưới chiếc mũ rộng vành che nắng, tiếng chuông, tiếng la: “ Coi này, tôi bỏ cả hai tay!” hình ảnh lờ mờ đó, những gì Thérèse tìm lại được trong những ngày đã thật sự qua đi, nàng muốn giữ lại để làm nơi cho tim nàng nghỉ ngơi sau khi đã tàn lực. Như máy, Thérèse nhắc mãi những lời theo nhịp bước chân ngựa: “Đời ta vô ích – đời ta là quãng không - cô đơn mênh mông - định mệnh vô vọng.” Chao ôi! Có một cử chỉ đáng nhất thì Bernard sẽ không làm. Nếu chàng mở rộng tay chờ đón, không đòi hỏi chi hết! Nếu nàng được ngả đầu trên ngực của một người, nếu nàng được khóc kề bên một thân thể sống?

Thérèse nhận ra cái gò trên cánh đồng, nơi mà một ngày thật nóng, Jean Azévédo đã tới ngồi. Thế mà Thérèse hằng tin có một chỗ nào trên thế giới này để nàng có thể hớn hở giữa những người hiểu nàng, không chừng yêu và quí mến nàng nữa! Nhưng cô đơn dính liền với nàng hơn là những mụn lở đối với một người hủi: “ Không ai có cách gì giúp ta; không ai có cách gì hại ta.”

“Kìa ông với bà cô Clara.”

Balion kìm cương ngựa. Hai cái bóng tiến lại gần. Bernard, tuy hãy còn yếu lắm, cũng đi đón nàng - vội muốn biết, tin chắc chắn. Thérèse nhóm lên, báo tin từ xa: “Miễn tố!” Chỉ có một lời đáp lại: “Ai cũng đã nói thế!” Bernard đỡ bà cô Clara leo lên xe, rồi cầm dây cương. Balionđi bộ trở về. Bà cô Clara ngồi giữa hai vợ chồng. Phải la to vào tai bà ta rằng mọi sự thu xếp xong cả rồi (bà Clara chỉ có một ý niệm mơ hồ về tấn bi kịch). Theo thói quen, cái bà nghễnh ngãng bắt đầu nói đến hết hơi; bà ta bảo rằng bọn chúng nó bao giờ cũng có một chiến thuật và đây là một vụ Dreyfus được tái diễn [1]: “Cứ nói xấu nữa đi, nói xấu mãi, rồi vẫn còn lại cái gì. Bọn chúng nó ghê gớm lắm, còn những người cộng hòa đã sơ xuất không chịu đề phòng. Hễ cứ để cho chúng nó yên là những con vật thối tha đó nhảy lên cổ mình ngay...” Những lời nói tíu tít đó đỡ cho hai vợ chồng khỏi phải nói với nhau một lời nào.

Bà cô Clara, thở hào hển, bước lên thang, tay cầm một cây nến:

“Hai người chưa đi ngủ sao? Chắc Thérèse mệt lắm. Con có sẵn trên phòng một bát súp với thịt gà luộc đấy.”

Nhưng hai vợ chồng vẫn đứng ở ngoài hành lang. Bà cụ thấy Bernard mở cánh cửa phòng khách, lùi lại nhường Thérèse bước vào, rồi biến mất sau lưng cô ta. Nếu bà cụ không nghễnh ngãng tất đã ghé tai vào cánh cửa... nhưng không ai lo đề phòng bà cụ đã như bị chôn sống sau bốn bức tường. Bà cụ tắt ngọn nến, nhưng lần mò bước xuống, ghé một mắt vào lỗ khóa: Bernard đang rời cây đèn; gương mặt của hắn được chiếu sáng rõ coi bộ vừa trịnh trọng vừa e dè. Bà cô thấy Thérèse ngồi quay lưng lại, nàng bỏ áo khoác và cái mũ ngồi trên một chiếc ghế hành; lửa nóng làm đôi giày ướt của nàng bốc hơi. Lát sau, cô ta quay mặt lại phía chồng, bà cụ lấy làm sung sướng thấy Thérèse mỉm cười.

Thérèse mỉm cười. Trong quãng không gian và thời gian ngắn, giữa tàu ngựa và nhà trên, đi bên Bernard bỗng nàng nhận ra, tưởng đã nhận ra việc nàng cần phải làm. Mới lại gần người đàn ông đó đã khiến cho nàng thấy tan biến hy vọng có thể giải thích, thổ lộ. Những con người mà ta quen biết nhất, ta đã làm họ biến dạng biết chừng nào mỗi khi vắng mặt họ! Suốt cuộc hành trình nàng đã vô tình cố gắng tạo nên một Bernard có thể hiểu nàng, tìm cách hiểu nàng - nhưng, ngay cái nhìn đầu tiên, Bernard hiện ra đúng như Bernard thật, con người không hề bao giờ, dù chỉ một lần trong đời, đặt mình vào địa vị kẻ khác; Bernard không hề biết sự cố gắng ra khỏi bản thân để nhìn bằng con mắt đối phương. Thật tình, Bernard có lắng tai nghe nàng hay không? Chàng đi bách bộ trong gian phòng lớn, thấp và ẩm, sàn gỗ mục đôi chỗ cót két dưới bước chân. Hắn không nhìn mặt vợ - đang háo hức sắp nói những lời nghiền ngẫm từ lâu. Còn Thérèse cũng vậy đã thuộc làu những điều sắp nói. Giải pháp giản dị nhất bao giờ cũng là giải pháp mà ta không hề nghĩ tới. Nàng tính nói: “Bernard ạ, em sẽ biến mất. Mình đừng quan tâm chi tới em. Nếu mình muốn, ngay tức thời em sẽ biến vào đêm tối. Rừng không làm cho em sợ, cũng như bóng đêm. Đã quen thuộc với em quá rồi. Em sinh ra đã phù hợp với cái xứ khô cằn, không có sinh vật nào sống nổi ngoài những đàn chim quạ, những chú heo rừng đi ngang. Em bằng lòng bị xua đuổi; mình hãy đốt hết những hình của em đi; con gái em cũng sẽ không cần biết tới tên em, gia đình hãy coi em như không có.

Thérèse vừa hé miệng nói:

“Bernard, để cho em biến mất đi.”

Nghe tiếng nói, Bernard quay lại. Từ cuối phòng, hắn chạy vội tới, những mạch máu trên mặt căng phồng; hắn ú ớ:

“Sao? Cô dám có ý kiến ư? dám tỏ một nguyện vọng? Thôi đi. Không được nói thêm một lời nào. Cô chỉ có việc nghe, nghe lệnh của tôi - và làm theo những quyết định không thể thay đổi của tôi.”

Hắn không nói lắp nữa, tìm lại được những lời đã sắp đặt cẩn thận. Tựa mình bên lò sưởi hắn nói giọng trầm, rút trong túi ra một mảnh giấy để xem. Thérèse không còn sợ hãi nữa; nàng muốn bật cười! hắn lố bịch quá; đúng là một anh lố bịch. Đáng kể chi những lời hắn nói với cái giọng ti tiện nó làm cho mọi người bất cứ ở đâu ngoài Saint-Claire cũng phải bật cười, Thérèse quyết sẽ ra đi. Làm gì phải đóng kịch như vậy? Có gì là quan trọng nếu kẻ ngu ngốc này biến mất trong đám những người đang sống. Nàng nhận thấy, trên mảnh giấy run rẩy, những móng tay cáu bẩn của hắn; áo của hắn không có ống tay, hắn thuộc loại những anh nhà quê cứ ra khỏi làng là thấy đáng tức cười, và cuộc đời không mảy may quan hệ tới bất cứ một công cuộc, một tư tưởng, một con người nào. Chỉ vì thói quen mà người ta cho đời sống của một người đàn ông một tầm quan trọng vô cùng. Robespierre có lý; và Napoléon, và Lênin... Hắn ngó thấy nàngmỉm cười; hắn nổi dóa lên, to tiếng, nàng bắt buộc phải nghe:

“Tôi nắm được thóp của cô, cô hiểu chưa? Cô sẽ phải tuân theo những quyết định trong gia đình, nếu không…

- Nếu không... thì sao?

Thérèse không thèm làm bộ thờ ơ nữa; nàng ra vẻ bất cần, cười cợt; nàng la lên:

“Chậm mất rồi! Anh đã ra tòa làm chứng minh oan cho tôi; anh không thể tự phán quyết được nữa. Anh sẽ bị buộc vào tội chứng gian...

- Vẫn có thể tìm ra một yếu tố mới chứ. Hiện tôi cất trong ngăn kéo một tang chứng đặc biệt. Nhờ trời đã mãn thời hiện đâu!

Thérèse giựt mình, hỏi:

“Anh muốn gì tôi?”

Bernard xem mảnh giấy ghi sẵn, trong vài giây Thérèse chăm chú nghe thấm vào sự im lặng lạ lùng của vùng Argelouse. Còn lâu gà mới gáy sáng; không một mạch sống chảy trên sa mạc này, không một chút gió làm xúc động những ngọn cây vô số.

“Tôi không kể đến những quan điểm cá nhân. Tôi lui đi, chỉ kể tới gia đình mà thôi. Bao giờ những quyết định của tôi cũng do quyền lợi gia đình định đoạt. Muốn giữ danh giá cho gia đình, tôi đã thuận làm sai lạc công lý của nước tôi. Thượng-Đế sẽ phán xét tôi.”

Giọng nói long trọng làm cho Thérèse khó chịu. Nàng chỉ muốn nài nỉ Bernard nói một cách đơn sơ hơn.

“Vì gia đình nên cần thiết phải lo cho mọi người thấy chúng ta vẫn hòa thuận và không nghĩ rằng tôi nghi ngờ sự ngay tình của cô. Mặt khác, tôi cũng muốn giữ gìn cho tôi hết sức...

- Tôi làm cho anh sợ hay sao, Anh Bernard?”

Hắn nói nhỏ: “Sợ ư? Không phải: Ghê tởm.”

Rồi hắn tiếp:

“Chúng ta nên lo gấp, có những gì đáng nói chỉ nói một lần cho xong: từ mai chúng ta sẽ rời ngôi nhà này trở về sống bên nhà Đesqueyroux; tôi không muốn thấy mặt bà cô của cô trong nhà tôi. Balionte sẽ dọn cho cô ăn ngay trong phòng. Cô không được phép bước vào những phòng khác; nhưng tôi không cấm cô dạo chơi trong rừng. Chủ nhật chúng ta cùng đi xem lễ tại nhà thờ Saint-Claire. Cần cho mọi người thấy tôi đi cùng với cô; và cứ mỗi thứ năm đầu tháng phiên chợ B. chúng ta sẽ đi xe ngựa mui trần về thăm cha cô, như xưa nay vẫn thế.

- Còn Marie?

- Sáng mai chị ở sẽ đưa nó về Saint Clair, rồi má tôi sẽ đưa nó xuống miền Nam. Sẽ tìm một lý do sức khỏe chi đó. ít nhất cô cũng không hy vọng được gần nó, phải không? Cả nó cũng cần được bảo vệ. Tôi chết đi, sẽ tới phiên nó, khi thành nhân, được hưởng gia sản này. Sau cha, sẽ tới con, biết đâu đấỵ.?”

Thérèse đứng lên; nàng cố giữ không thốt ra: “Thế ra anh tưởng rằng vì những gốc thông mà tôi đã... ”

Trong số cả ngàn nguyên nhân đưa tới hành vi nàng, tên đồ tồi này không thể tìm ra được manh mối nào; nên hắn tạo ra một nguyên nhân thấp hèn nhất:

“Lẽ dĩ nhiên: vì những gốc thông... Tại sao vậy? Chỉ cần loại dần từng nguyên nhân một. Tôi đố cô chỉ cho tôi được một nguyên nhân khác đó... Tóm lại, cũng không quan hệ gì, tôi cũng chẳng để ý tới nữa; tôi không thắc mắc một điều gì nữa; cô không còn là gì hết; khốn nạn, chỉ còn lại cái tên cô mang! Trong mấy tháng nữa, khi mọi người đã tin chắc rằng chúng ta vẫn hòa thuận, khi Annne đã lấy cậu Deguilhem... Cô cũng biết gia đình Deguilhem đòi một thời hạn, họ đòi được suy nghĩ đã... tới khi đó, tôi sẽ có thể về sống tại Saint-Claire: còn cô, cô sẽ sống tại đây. Cô sẽ mắc bệnh loạn thần kinh, hay chi chi đó...

- Chẳng hạn như bệnh điên?

- Không, nói vậy hại cho Marie. Nhưng những, lý do nghe được không thiếu. Thế là xong.”

Thérèse nói nhỏ: “Ở Argelouse... chotới lúc chết...” Nàng tới gần cửa sổ, mở cánh cửa. Khi đó Bernard cảm thấy sung sướng thật sự; người đàn bà này luôn luôn dọa nạt, làm nhục hắn, tối nay thật tình hắn đã đè bẹp được! thật tình nàng phải thấy bị sỉ nhục quá! Hắn lấy làm kiêu hãnh vì đã ôn hòa. Bà De la Trave cứ nói mãi rằng hắn là một bực thánh; cả nhà đều ca tụng sự cao cả của hắn: lần đầu tiên hắn cảm thấy sự cao cả đó. Khi ở nhà thương, với rất nhiều dè dặt, cuộc mưu hại của Thérèse được tiết lộ với hắn, hắn không phải cố gắng chút nào để giữ được can đảm, khiến cho mọi người trầm trồ khen ngợi. Đối với những con người không biết yêu, không có chuyện gì là thật tình trầm trọng; bởi hắn không biết yêu, Bernard cảm thấy một nỗi vui run rẩy khi qua khỏi tai nạn: cảm giác của một người vừa phát giác, sau bao nhiêu năm sống gần gủi một người điên mà không biết. Nhưng tối nay Bernard ý thức được uy lực của hắn; hắn chế ngự được cuộc sống. Hắn, lấy làm thán phục rằng một tâm hồn ngay thẳng; và biết lý luận đúng tất khắc phục được hết những khó khăn; ngay sau thảm kịch đó, hắn vẫn sẵn sàng chủ trương rằng người ta không bao giờ khổ sở trừ ra là tự mình. Một thảm kịch ghê gớm bậc nhất, thế mà hắn đã thu xếp xong như bất kỳ một công việc nào khác. Chuyện này gần như không ai biết; hắn sẽ giữ được thể diện; không ai sẽ phàn nàn cho hắn nữa; hắn không muốn cho ai phải phàn nàn cho hắn. Có gì là nhục nhã khi cưới phải một con quỷ nhưng mình chế ngự được nó? Vả lại cuộc đời độc thân cũng có những khía cạnh đáng thích, và tới lúc luống tuổi hắn thấy tăng bội lạ lùng cái thích sẵn có được là điền chủ, được đi săn, lái xe hơi, được ăn ngon, uống say: tóm lại những lạc thú ở đời!

Thérèse đứng mãi trước khung cửa sổ; nàng nhìn thấy một vùng sỏi trắng, ngửi thấy mùi hương những khóm cúc ngăn cách sau một hàng rào lưới sắt để gia súc khỏi gặm. Xa xa, khối đen những ngọn đồi che lấp rừng thông; nhưng mùi nhựa thông tràn đầy trong đêm; khác nào một toán địch quân, tuy không nhìn thấy nhưng gần đâu đây. Thérèse biết rừng thông bao vây ngôi nhà. Những gốc thông phòng vệ cho nàng đó, Thérèse nghe thấy tiếng than van rì rào, sẽ chứng kiến cảnh nàng âu sầu qua những mùa đông dài dặc, hổn hển qua những mùa hè oi bức; rừng thông sẽ chứng kiến cho sự nghẹt thở lần lần. Nàng khép cánh cửa sổ rồi tiến lại phía Bernard:

“Anh có tin dùng uy lực giữ nổi tôi không?

- Tùy ý cô... nhưng cô chớ quên rằng cô chỉ có thể ra khỏi nhà này với hai tay bị trói.

- Quá lắm! Tôi biết anh mắm: anh đừng cố gắng làm ra ác. Anh không đời nào để gia đình phải mang tiếng. Tôi yên chí lắm.”

Bernard, vốn người hay đắn đo, suy tính kỹ, bèn giải thích cho nàng biết rằng bỏ đi tức là nhìn nhận có tội. Trong trường hợp này gia đình chỉ có một cách tránh sự ô nhục là chặt đứt cánh tay bị ung thối, dứt bỏ đi, giữa công chúng loại trừ phần tử đó.

“Cô biết không, ban đầu má tôi đã tính theo giải pháp đó. Gia đình đã toan để mặc pháp luật tiến hành cuộc điều tra; nếu không có chuyện Annne và Marie… Nhưng bây giờ vẫn còn kịp. Cô đừng vội trả lời. Tôi để cho cô tới sáng mai.”

Thérèse nói nhỏ:

“Tôi còn có cha tôi.

- Cha cô? nhưng chúng tôi hoàn toàn đồng ý. Cha cô còn sự nghiệp, còn chính đảng và những tư tưởng mà ông bênh vực: cha cô chỉ muốn bóp nghẹt vụ này bằng bất kỳ cách nào. Ít nhất cô cũng phải biết ơn những gì cha cô đã làm cho cô. Ở dự thẩm công việc làm lấy lệ là nhờ ông... Với lại, chắc cha cô đã nói rõ cho cô biết ý nhất định của ông rồi... Chưa nói sao?”

Bernard không to tiếng nữa, trở lại gần như nhã nhặn. Không phải hắn có chút thương hại gì đâu. Nhưng người đàn bà gần như rũ liệt, hắn không nghe thấy nhịp thở nữa; người đàn bà đã tìm được đúng chỗ của mình. Đâu rồi sẽ vào đấy cả. Hạnh phúc của một người đàn ông khác không sao chịu nổi một cú như vậy: Bernard hân hoan đã thành công trong việc cải hoán; ai nấy đều có thể lầm; với lại, về Thérèse, ai nấy đều đã lầm hết - Ngay đến cả bà De la Trave xưa nay vẫn xét đoán người một cách rất nhanh chóng. Chung quy tại bây giờ người ta không quan tâm lắm tới những nguyên tắc; họ không tin rằng thứ giáo dục như của Thérèse tai hại thế nào; có lẽ đó là một con quỷ; dù sao nói lắm cũng vô ích: nếu Thérèse biết tin nơi Chúa... biết kinh sợ và bắt đầu khôn ngoan. Bernard nghĩ vậy. Hắn còn tự nhủ cả Saint-Claire, đang háo hức chờ xem sự hổ nhục của gia đình hắn, sẽ thất vọng biết chừng nào mỗi chủ nhật phải chứng kiến cảnh một gia đình hòa thuận như vậy! Hắn nóng ruột muốn chóng tới chủ nhật để nhìn mặt mọi người!... Vả lại, pháp luật có thiệt hại gì đâu. Bernard cầm cây đèn, cánh tay giơ cao chiếu sáng cái gáy của Thérèse:

“Cô chưa lên đi ngủ sao?”

Thérèse không tỏ ra nghe thấy Bernard hỏi. Hắn đi ra, bỏ mặc nàng trong bóng tối. Ở chân thang, bà cô Clara ngồi xổm trên bực cầu thang thứ nhất. Thấy bà cụ nhìn mình, Berrnard cố gắng mỉm cười, đưa tay cho bà cụ níu để đứng lên. Nhưng bà cụ không chịu như con chó già bám lấy cái giường trên đó người chủ nằm hấp hối. Bernard đặt cây đèn xuống nền gạch, hét vào tai bà cụ rằng Thérèse đã khá lắm, nhưng nàng muốn ngồi một mình trong chốc lát, trước khi đi ngủ:

“Bà cũng biết đó là một cái tật của cô ấy! ”

Phải rồi, bà cô cũng biết thế: không may nhất cho bà những khi bước vào phòng Thérèse trong lúc cô cháu gái muốn có một mình. Nhiều lần bà cụ mới hé cánh cửa đã cảm thấy mình vào phá rối.

Bà cụ cố gắng đứng lên, rồi vịn tay Bernard đi tới căn phòng của bà ở bên trên phòng khách rộng. Bernard cũng bước theo vào, cẩn thận châm ngọn nến trên bàn, rồi đi ra, sau khi đã hôn bà cụ lên trán. Bà cô không rời mắt hắn. Những gì bà cụ không khám phá ra được trên gương mặt những người mà bà không nghe tiếng nói? Bà cụ chờ Bernard đủ thì giờ trở về phòng, rồi nhẹ nhàng mở cánh cửa... nhưng Bernard vẫn đứng ở đầu cầu thang, tựa lưng trên tay thang: hắn đang vấn một điếu thuốc; bà cụ vội vã quay vào, hai chân run run, thở hào hển đến độ không còn sức để cổi áo. Bà cụ nằm dài trên giường, hai mắt thao láo.

Chú thích:

[1] Cuối năm 1894, đại úy Alfred Dreyfus nghĩa vụ trong quân đội Pháp, và cũng là một kỹ sư bách khoa, người Do Thái gốc Alsatian, bị buộc tội giao tài liệu mật cho quân Đức, bị kết án tù chung thân vì tội phản quốc và bị trục xuất sang Pháp ở Đảo Quỷ.(l'île du Diable) (Ct.Ly)