Lớp Học Lẩn Lút

Tâm mượn được thêm hai cái bàn học dài và rộng. Tâm ngắm mãi địa thế gian nhà chật hẹp để lựa chiều xếp chỗ ngồi của học trò được vừa sáng sủa, khỏi chen nhau và trông thẳng lên bàn Tâm.

Người ta mới dẫn đến cho Tâm bốn đứa trẻ. Hai đứa chưa biết chữ quốc ngữ, một đứa mới bập bẹ đánh vần, một đứa mới bắt đầu học chữ cái tiếng Pháp. Đáng lẽ là bốn đứa trẻ này học ở một trường ngoài phố, vừa gần nhà chúng, vừa ở ngay một quãng đường sạch sẽ. Nhưng trường nọ đông học trò quá, dạy không xuể, bố mẹ muốn giao chúng cho sự chăm nom cẩn thận của một ông thầy tận tâm. Nhà giáo xứng đáng với sự ủy thác này ở trong xóm chỉ có thể là Tâm.

Lớp học của Tâm có mười sáu trẻ, chưa đứa nào quá mười bốn tuổi. Tâm đã tốn hàng hai, ba giờ để soạn bài cho chúng. Mỗi đứa một bài, không thể ghép chung nhiều đứa làm một bọn được. Tâm không nỡ và không dám thấy sự cố gắng thái quá của những đứa còn non cũng như sự uể oải của những đứa phải học thụt lùi. Vì mỗi khi nhận tiền học trả đúng hạn, Tâm lại sung sướng thêm một lần và càng nhận thấy không thể có một sự tha thứ cho sự cẩu thả hay trễ nải của mình.

Thu dọn đã xong.

Cái phên liếp che cửa phải chống lên để lấy được nhiều ánh sáng ở ngoài sân vào lớp học. Ngay bờ hè đó, kê chiếc bàn để Tâm ngồi chấm bài. Trước mặt Tâm, một chiếc bàn tí xíu vừa đủ cho ba đứa bé nhất trường, từ sáu đến tám tuổi. Hai bàn giữa là của mười đứa đã biết làm tính nhân và viết những bài ám tả Pháp rất ngắn, rất dễ, những bài chúng đã học thuộc tuần trước. Bàn cuối cùng cao và rộng, với một ghế bằng cái chân miếng gỗ lim rất chắc chắn, dành cho bốn thằng đã biết làm tính đố và học nhiều bài chữ Pháp.

Miếng bìa lịch che ô cửa ở bức vách trong cùng bỏ đi. Lớp học sáng thêm lên. Mặt bàn sơn đen bên ô cửa lấp loáng những ánh vàng phớt. Mấy tấm hình cài ở phên liếp ngăn lớp học với gian cạnh nổi bật lên màu sắc và nét in thắm hơn. Cảnh cánh đồng buổi sáng và một bờ sông về mùa xuân, dưới hai mảnh kính nhỏ nhắn kia như linh động trước mắt Tâm, linh động với một vẻ tươi tốt và dịu dàng. Một nỗi vui man mác mở rộng trong lòng Tâm. Tâm thẫn thờ nhìn gian nhà lá lụp xụp, lúc này, đối với Tâm, thân mật và ấm cúng bao nhiêu. Tâm mơ hồ thấy tiếng ngòi bút chạy loạt xoạt dưới những búp tay đỏ mọng. Tâm nghĩ đến những cái đầu hơi nghiêng nghiêng nói rằng thứ não cân ngây thơ đương sáng lên, đương nẩy nở những cái gì tốt đẹp, bởi những sự suy nghĩ vừa phải... Thế rồi những giọng hòa hợp vang vang ở những miệng xinh xắn thốt ra, nhịp với trống ngực non nớt, rung sâu vào tim Tâm... Tâm lờ đờ ngước mắt nhìn khoảng không, trên cặp môi rung rung một nụ cười.

Dịu dàng quá, cái thế giới dưới mái lá đen cặn này! Cái thế giới bé nhỏ quá, hèn mọn quá, nhưng càng ngày càng chồi thêm những tình cảm đẹp đẽ, sắp lại mở ra đón thêm bốn đứa học trò nữa. Tâm lại mỉm cười, nhưng vẫn ngồi im lặng. Tâm sợ một sự tan vỡ trong trí tưởng. Tâm lắng hết tinh thần để nâng niu hình ảnh hai thằng nhỏ ngây ngô trong bộ quần áo lụa mỡ gà, tóc hung hung phấp phới như tơ ánh trước gió, và hai đứa con gái đứng nép vào trong lòng mẹ, cặp mắt mở to thỉnh thoảng ngước nhìn trộm Tâm. Tâm còn thấy chúng đương ngồi ở bàn đầu và bàn thứ nhì, ngơ ngác bên những đứa học trò cũ, và mỗi khi bị Tâm gọi, lại giật nẩy mình.

Tâm đã rạo rực đến cực điểm. Người Tâm nóng bừng, Tâm đứng dậy, làm một việc gì để dịu bớt sự rộn ràng của các dây thần kinh bị kích thích. Tâm mở cuốn sổ ra, ghi vào bốn dòng cuối cùng những con số sau đây: 0 50,

0 50, 0 70, 0 70. Đoạn Tâm làm một tính cộng. Tâm lại mỉm cười trước con số kết quả. Tiền thu tăng lên hai đồng bốn hào. Ờ, Tâm sẽ mua thêm được ít sách cũ, được vài tờ báo và sẽ đi xem chớp bóng. Tâm kéo dài thêm các dự toán. Sang tháng nữa, Tâm sẽ sắm được một cái đồng hồ đánh thức mà Tâm thường mơ ước, khi đi tập thể thao. Sang tháng nữa, Tâm đưa tiền cho bà mẹ để bà cân cho vài thang thuốc bổ, vì Tâm yếu lắm, ho luôn luôn.

Đã mười giờ rưỡi, vợ chồng nhà Bình đã về chợ. Bố Bình đã ra tầu xin được gánh than, hắn thở hồng hộc một lúc, rồi gạt mồ hôi trán với vạt áo nâu dày cộp. Vợ chồng anh Ba Cổng đương rủa con cái sa sả bởi chúng nó bâu đến các thúng hoa quả chưa bán mở hàng. Ngoài sân, tiếng vo gạo rào rào trong bếp, ran ran tiếng chuyện trò. Khói thổi nấu tản mỏng ra trong ánh nắng chói lòa, rồi bị dồn lên cao, rồi tan mất trong sắc xanh giòn của mây pha lê.

Tâm chắp hai tay ra sau lưng, đi lại ở lối ra cổng. Sự sung sướng rạo rực đã lắng lại, trong lòng Tâm còn man mác một tin tưởng tha thiết, một thương yêu đắm đuối. Những phút này, Tâm gần những con người cần lao ở cái xóm cặn bã này hơn hết. Không phải bởi lòng tự phụ, thấy mình dồi dào thì san sẻ cho họ, thấy mình hiểu biết nhiều thì cúi xuống họ, nâng đỡ họ. Mà bởi ở cùng một hoàn cảnh, cùng một đời sống thấp kém và tối tăm vì thiếu thốn đủ mọi thứ, vì phải chịu đựng đủ mọi thứ.

- Ớ An ơi! Cõng em về cho nó ăn cơm thôi.

Tiếng một bà cụ già vẳng cao lên trong trưa hè. Tâm quay nhìn một bữa ăn sắp sẵn trên mặt đất. Một mâm gỗ long hết sơn, đen bóng, đựng một chén mắm tôm bắc lỏng với khế xanh, một bát ôtô nước rau muống đỏ lờ lờ lấp lánh ánh nắng, và một đống rau muống cao có ngọn. Nồi cơm còn ở trên bếp đầu rau gần đây. Khói trắng tia ra, tạt về một góc bếp chạt bồ hóng và mạng nhện bởi gió từ ô cửa lùa vào. An lếch thếch cõng một đứa bé còm nhom, nó vừa chạy vừa lên tiếng thưa. Qua cổng, gặp Tâm nó cuống quýt chào:

- Lậy cậu ạ!

Tâm giơ tay, ngăn nó lại. Con bé em nó nhớn nhác nhìn Tâm, còn nó, nó cúi gầm mặt.

- An! - Tâm nghiêm nghị hỏi nó - Áo cánh đâu mà mày không mặc để mình trần cháy đen và nhễ nhại mồ hôi thế kia?

An càng thấp đầu xuống, Tâm nâng cằm nó lên, nhìn sâu vào mắt nó:

- Có phải cởi trần để dễ vày vò đất cát, bùn lầy phải không?

Mặt An xám lại, An phào ra hai tiếng:

- Không ạ!

Đồng thời, tiếng bà An sang sảng thốt lên:

- Thưa cậu, cậu phải đánh phạt nó thế nào mới được, chứ chúng tôi không thể sao dạy nổi nó. Thoáng một cái, nó đã ra đống đất ngoài đầu ngõ đùa nghịch với trẻ con rồi.

Tâm lắc tai An, đe dọa:

- Chốc nữa tao còn thấy mày nghịch thì mày sẽ nát đít với tao. - Rồi Tâm chậm rãi hỏi: - tính tao ra chiều qua đã làm xong chưa?

Mặt An càng xám lại. An yên lặng một lúc lâu rồi run run nói:

- Thưa cậu chưa ạ!

Tâm "hừ" mạnh một cái và lay tai nó:

- Giỏi thật! Thôi được, để mai tao sẽ xem bài vở mày.

Tâm ra ngoài cổng, vài đứa trẻ vừa trông thấy Tâm đã chào răm rắp. Không phải chúng là học trò Tâm. Vì Tâm tuy đứng đắn nhưng rất mến trẻ. Tâm hay hỏi chuyện chúng và cho chúng xu, nên Tâm được chúng quý trọng. Nhiều đứa đã cố nằn nì cha mẹ xin cho mình được thôi học ở trường tư dưới phố để học Tâm. Cha mẹ chúng tuy bằng lòng nhưng không muốn cho chúng thôi ngay: làm như thế tỏ ra mình phũ phàng quá. Trong khi chờ đợi, những trẻ này bứt rứt lắm. Càng thấy học trò Tâm được thưởng giấy bút và dắt đi chơi luôn chúng càng thúc giục cha mẹ. Nhiều người đã bảo các phụ huynh nọ:

- Để con mình học gần nhà và luôn luôn bị thầy dọa nạt có hơn không?

Họ tưởng Tâm cũng như các nhà giáo khác, ngoài bổn phận dạy dỗ trẻ còn phải trông coi chúng như cai tù khắc khổ đối với tù. Không! Tâm mặc chúng tha hồ đùa nghịch những giờ nghỉ, miễn là đừng chơi bời tai quái, dại dột. Một đôi khi, bất đắc dĩ phải đe nẹt chúng, Tâm chỉ làm cho chúng biết lỗi bằng những lời ngăn cấm và khuyên bảo chứ không bằng roi vọt. Như đối với An trên đây, Tâm đã vì bà nó mà cử chỉ gay gắt đến thế. Thật ra, Tâm bằng lòng để nó nô nghịch thoải mái. Ngày thơ ấu tối tăm và đầy đọa của nó chỉ có chút ánh tươi vui trong tiếng reo cười những phút say sưa, ham mê chơi bời.

Bà mẹ Tâm cũng đã làm cơm xong. Tâm ngồi vào ăn. Mẹ Tâm luôn luôn nhìn con, mắt sáng lên, lấp lánh những ánh vui hồn hậu.

- Năm cái bàn kê vừa xinh con nhỉ?

Tâm cười với mẹ, thong thả đáp:

- Con đã loay hoay hàng giờ mới thu dọn được như thế đấy. Mẹ xem, lớp học vừa sáng sủa, vừa có hàng lối nữa.

Bà mẹ Tâm yên lặng một lúc rồi chỉ những bàn:

- Tất cả bao nhiêu học trò hở con?

- Hai mươi hai đứa.

Bà cụ sẻ thêm canh vào bát của Tâm:

- Bốn đứa mới xin học con nhà khá lắm đấy. Lúc ra về họ có nói với mẹ nếu con họ tấn tới và ngoan ngoãn thì con lấy bao nhiêu họ cũng trả.

Bà ngừng lại một phút nhìn sâu vào mắt Tâm, rồi bà chập chừng muốn nói câu gì nhưng lại thôi. Tâm nhìn thấy rõ lòng bà lắm. Cũng như Tâm, bà đương rạo rực với những hình ảnh một tương lai sáng sủa và tươi đẹp. Hy vọng đó sắp thực hiện, bà sung sướng bao nhiêu! Bà đã nâng niu nó! Đã tê mê với nó những đêm thao thức nghe tiếng Tâm thở đều đều sau một ngày vất vả mệt nhọc.

Tâm là con trai đầu lòng của bà. Bà đã gieo neo vì Tâm không biết là bao nhiêu ngày, tháng. Hồi ông thân Tâm mới mất, Tâm mới mười hai tuổi. Sự buôn bán ở tỉnh nhà khó khăn, bà phải đi những nơi xa. Đó, bà cực nhục và chua xót vì thế. Thấy bà còn trẻ đẹp, lại tươi tắn và dễ thân mật, họ hàng nhà chồng nghi ngay bà có ngoại tình. Trước những lời ong, tiếng ve, bà chỉ cười. Lòng bà đây, đàn con bà đây chứng cho bà. Sau, sự bêu riếu, giày vò chồng chất lên bà nhiều quá, bà đành dắt ba con đi nơi khác làm ăn. Lại thêm không biết bao nhiêu sự cùng cực, khổ sở cho cảnh đời nghèo nàn và trơ trọi của bốn mẹ con yếu đuối, chất phác kia.

Mẹ Tâm, năm ấy chưa qua ba mươi sáu tuổi. Tuy khổ sở đau đớn nhiều quá nhưng bà không sút kém như ai. Da dẻ bà vẫn hồng hào, trán mới thoáng vài nếp nhăn mỏng mảnh, tóc bà còn đen nhánh. Hỡi người mẹ hiền từ và chịu khổ, có phải lúc nào bà cũng thương yêu người khác nên bà dồi dào và tràn đầy hạnh phúc? Lòng vị tha quý hóa ấy, người ta chỉ tìm thấy trong những người nghèo, người bị bóc lột, người bị đè ép. - những người có bao nhiêu năng lực và đức tính bị dập tắt dưới cái chế độ xã hội tàn ác này.

Sự vui sướng đang mênh mông trong lòng Tâm bỗng cạn ráo. Ý nghĩ tối tăm ấy lại quắp chặt lấy trí não Tâm.

Tâm dạy học không có giấy phép. Tâm dạy giấu giếm trong một căn nhà tồi tàn. Tâm đương trốn tránh trước pháp luật!

Bát cơm cuối cùng vừa hết miếng chót, Tâm đặt xuống, mời bà mẹ, rồi đứng dậy.

Mười một giờ rưỡi. Phu phen và thuyền thợ làm lụng ở trên phố đã tan tầm. Sự huyên náo cuồn cuộn trào lên ở đường cái trong xóm. Mỗi người trong những lớp người lam lũ đều mang một mảng nắng chói lòa trên vầng trán bóng nhẫy, trên những nón lá vàng ánh, trên những xẻng cuốc sáng lóe. Quần áo họ toát ra những mảnh hơi mờ mờ: đó, sự mệt nhọc thái quá của những con người mà khí lực bị việc làm đầu tắt mặt tối hút dần, hút dần tới khi cạn hẳn.

Cha mẹ thằng Keng, thằng Độ, thằng Vòi, con Tuyết, con Pha, con Tý về gặp Tâm đều chào hỏi vồn vã. Tâm tươi cười chào lại. Nhưng khi cười nói xong, lòng Tâm lại dại thêm một thớ nữa. Tâm nghĩ đến một ngày kia, một ngày gần lắm, Tâm sẽ bị những câu nói sau này khoan sâu vào ngực.

- Cậu ơi! Cậu tính sao bây giờ! Cháu nó đương học cậu tấn tới lắm mà.

- Này cậu giáo, vợ chồng tôi ân hận vô cùng, biết tìm ai để giao phó cháu bây giờ!

- Thế này thì tiện lắm cậu giáo ạ, cậu dạy riêng hai thằng cháu nhà tôi, buổi trưa và buổi tối vậy. Chứ không chúng nó chẳng chịu học ai, vì chúng nó quen sự dạy dỗ của cậu và mến cậu lắm.

Đáp lại những cảm tình thấm thía ấy, Tâm chỉ có thể cảm ơn họ, rồi, để chối từ họ, Tâm phải viện những lẽ sau đây: Tâm còn ít tuổi, Tâm không thể nào có tiền để mở trường. Tâm sợ sự khai trình phiền phức, các khoản cam kết chặt chẽ, chờ đợi lâu ngày.

Đường cái vào trong xóm đường về Cầu Đá, đường về Đông Khê sáng lóe hơn. Thỉnh thoảng mới có vài người qua lại, yên lặng và uể oải. Mái lá đen cặn ri rỉ những tia khói mỏng manh, dưới đó, con người đương bị hun đốt trong một sự bức bối oi nồng.

Tâm trở về nhà, ngồi ngả lưng lên dựa ghế, bên cái bàn có một chồng sách, vở và một lọ mực đỏ. Mẹ Tâm đi chợ mua thức ăn bữa chiều, hai em Tâm sang chơi ở bên hàng xóm. Còn trơ Tâm ở lại với cái yên lặng nặng nề của trưa hè.

Sự hứng khởi ban nãy đến giờ thật tắt hẳn, sự tê tái ran hơn mãi lên khắp trong lòng Tâm. Cái lớp học lẩn lút lại đầy những vẻ thảm hại trước mắt Tâm thẫn thờ. Cái lớp học mà Tâm hằng mong muốn đổi mới. Năm chiếc bàn cũ kỹ sơn đen co ro sát vào nhau với ba chiếc ghế gỗ tạp và một chân niễng cục kịch, một mảnh ván dài kê trên hai bệ gạch, trong một gian nhà lụp xụp, lấp lánh những tia sáng rung rung từ những lỗ dột trên mái lá rỏ xuống, bên phải có một tấm liếp lem luốc, bên trái là chỗ ăn ngủ của gia đình Tâm. Cả đời sống của bốn con người đã thu hẹp lại ở một nơi tồi tàn này mà vẫn không yên ổn! Tâm mím môi lại, bàn tay phải nắm chắc xiết lên mặt bàn. Thâm tâm vang lên những tiếng kêu, và giây phút, Tâm cảm thấy phải đi suốt đến sự phá bỏ tan tành những cái khe khắt trói buộc Tâm và bao nhiêu người khác.

Mắt Tâm càng sáng mãi lên, và những hơi thở nóng hổi trong lồng ngực Tâm phùn phụt toát ra.

1939