Một Trưa Nắng

Minh,

Buổi trưa ấy vào tháng tư, tôi đi theo đằng sau xe, ở mé ngoài. Cùng đi với tôi, người đàn bà ở mé trong không có nón phải lấy vạt áo che nắng. Không! Nói cho đúng thì dưới thác lửa ngùn ngụt chói lòa của mặt trời, với cái mảnh áo mỏng, to hơn bàn tay, y chỉ che được tý gáy và đỉnh đầu.

Áo y bằng vải nâu đã bị dầu dãi cào mỏng dính và bạc thành như vải màn. Nhưng chưa chắc đến mấy năm nữa nó mới rời khỏi thân thể người đàn bà xốc vác nọ. Nó mới chỉ vá ở vai, ở khuỷu tay và ở lưng thôi, nghĩa là chưa phải thay cái phần dễ bục nát ấy bằng cái áo cũ khác để trở nên chiếc áo đổi vai. Dưới cái vạt áo ấy hãy còn lấm tấm những giọt bùn. Mặt người đàn bà căng nhẫy càng đầm mồ hôi và vẻ yên lặng càng rắn lại. Phải! Vẻ yên lặng của khổ mặt nâu xám, má gồ, miệng hô, răng hạt bí ấy, càng hệt như đúc bằng thép và phơi dưới một biển lửa mênh mông.

Đi với tôi, lúc nào cũng như lúc nào, bước chân y cũng nhanh đều. Đó là những bước chân ngắn thôi, của người đàn bà liền liền như dính vào nhau và quấn quýt lấy mặt đất, nhưng có thể hết năm ấy sang năm khác băng băng trên những quãng đường mà người ta dám thách tất cả những chàng lực sĩ cừ khôi có thể đi lâu và dài đường như thế.

Trưa nay, y đi chợ này, tinh sương, gà gáy ngày mai y sẽ đi chợ khác. Đến chiều, y lại về nhà rồi. Cũng như hôm qua, hôm kia, tháng trước, năm trước, từ thuở y còn con gái tới giờ và sự sồ sề đã thấy khắp người y. Đi như thế đâu phải trên vai y chỉ có một sức đè nén của thời tiết mà còn bao nhiêu nặng nề của những gánh ngô, đỗ, thóc, gạo, dây khoai, bèo lợn, gốc tre, và bao nhiêu điều lo toan về nuôi nấng chồng con, đóng góp cho họ hàng làng mạc. Và đi như thế đâu phải y muốn đầy đọa thân mình, hay không hiểu gì. Trên quãng đường, những ôtô choáng lộn phóng qua mặt y, thường làm y nghĩ ngợi về những tiện lợi sung sướng của cuộc đời.

Nhưng người đàn bà chợ vã, một trong những giữa trưa ấy đã đi với tôi. Tôi cũng không quên cùng chiếc xe bò ấy còn có ba người nữa, ông cụ già kéo xe, người đàn ông đội cái mũ sơn đen đi sau cả người đàn bà và tôi, và đứa bé cõng trên lưng bác.

Đằng trước chúng tôi, chỉ trừ khi xe dừng lại nghỉ thì mới biết có ông già. Cả người ông bị cái xe chồng chất đồ hàng hóa che khuất hẳn. Cúi rạp xuống càng xe, ông như một vật không còn là người, hự... hự... hự... tôi chỉ thấy những tiếng thở tức tối này. Rồi thỉnh thoảng cái giọng khàn khàn của ông mới cất:

- Dốc! Dốc đấy!

Ông nói để báo hiệu cho chúng tôi cái quãng đường sắp làm chùn cả bánh xe và chân ông. Không để ông phải gọi đến tiếng thứ ba, người đàn bà cùng tôi liền nhoài thêm ra đẩy như ông và cũng thở như ông. Trong khi ấy người đàn ông đội cái mũ rơm và cõng con cũng thất thểu như không còn đủ sức bước. Bác lẽo đẽo sau chúng tôi hàng hai chặng cột dây thép và nhiều lúc bác còn thụt xa nữa. Qua những lớp nắng chang chang và cát bụi nghi ngút, cái bóng bác cũng lom khom lầm lì như bóng ông già.

⚝ ❖ ⚝

Bọn chúng tôi đã họp nhau lại rất nhanh chóng, ông già kéo xe không về tỉnh. Người đàn bà tuy nhiều hàng nhưng toàn là chổi, quạt nan, dưa gang, cà, những thứ không lãi mấy để bác thuê riêng hẳn chuyến xe ngựa. Còn người đàn ông, bác là thợ rèn đã nghỉ việc đến hai tháng, giờ dọn đồ đạc và đưa con ra tỉnh cho người vợ ở vú ngoài ấy để kiếm chỗ làm. Và tôi, tôi cũng phải đi gấp để kịp giờ tàu chiều. Và cũng không có tiền thuê hẳn một xe tay để ngồi thoải mái với cái hòm chỉ có sách cũ.

Một đồng rưỡi... một đồng bảy... hai đồng... hai đồng mốt... hai đồng hai... đến ba đồng năm xu ông già mới nhận chở. Tôi đã ngạc nhiên với cái giá hạ này. Kể ra riêng chỗ hàng người đàn bà giả đến ba đồng xe ngựa cũng không được. Thế mà lại còn bao nhiêu đồ của người đàn ông và tôi nữa.

Chúng tôi khởi hành vào khoảng một giờ. Lúc đó người mua bán đang mải miết ồn ào trong cái chợ phủ họp ở hai bên con đường gạch san sát xây quán ngói quán lá. Lúc đó cái nóng cũng đang tột độ gay gắt. Trên cao, mặt trời không còn để một ai nhìn lên vầng lửa đỏ rực của nó, cứ đỗ xuống mắt người ta cơ man những bó kim sáng chói. Không những thế, nếu người ta ngước mắt lên thì còn phải chịu sức cản ghê gớm nữa là không trung. Không trung bao la, không trung bát ngát. Không trung chót vót. Nắng sém lại thành một tảng vàng dầy đặc, nắng không cái gì đủ để đo lường, bốc khói cuồn cuộn mênh mông, chỉ chờ người ta chớp mắt một cái là sập xuống. Cảm giác nào của người ta cũng bị tan đi trong một cái choáng váng ở giữa khu vực thẳm và lò điện đương ra thép...

Từ nhà trọ bước ra tôi đã rung cả tâm trí, toan thôi. Nhìn xung quanh tôi và nhìn đâu đâu tôi cũng chỉ thấy nắng. Mọi nhà ở, vườn tược, lũy tre, cánh đồng, gần xa đều mờ mờ toát hơi. Gió vắng bặt và hễ nổi lên lại tung cát bụi lầm. Cái nóng dội nữa vào mặt người ta, xộc vào tận đỉnh óc người ta, làm cồn cào gây người thêm.

- Dốc!

- Đẩy mạnh!

- Ôtô kìa!

- Nghỉ uống nước!

Suốt quãng đường trừ mấy tiếng trên đây còn chúng tôi ít khi nói với nhau. Vừa phần mệt nhọc, vừa phần bị thôi miên bởi sự đi tới sao cho mau chóng, nên chúng tôi không bảo nhau mà kìm gần hết lời nói lại để chuyển tâm lực mà đẩy xe.

Vả lại, về phần ba người kia còn có bao nhiêu ý nghĩ làm tâm trí họ tơi bời. Một thân già hốc hác trườn mình trên càng xe. Một cảnh buôn bán lặn lội đầu sông ngọn nguồn chồng con mong ngóng ở nhà, một nách đàn ông dìu địu con dại, đương không biết làm đâu để sống và đứa con kia sẽ ra sao đây? Ba người này chỉ hãy vừa đi vừa nghe những tiếng nhủ thầm của những giọt mồ hôi vã đầm cả trong người mình đã.

Cả trong khi dừng lại nghỉ, chúng tôi cũng chỉ chuyện với nhau được vài câu rồi ai nấy vẫn phờ phạc, ngây ngất nhìn cái nắng ở trước mặt mình. Đến nhiều hàng nước rộng nhất chúng tôi cũng ngồi xa nhau. Kẻ đánh bệt đít cạnh một chân cột. Kẻ núp mãi vào giậu râm bụt hay giậu mùng tơi. Kẻ nằm lăn ra đất và chỉ chực ngủ thiếp đi trên cái mát hôi hổi của nền đất. Và chúng tôi quạt, quạt bằng nón, bằng mũ, bằng mo cau. Quạt hết tay này sang tay khác. Tiếng quạt tới tấp nghe rõ mồn một và tiếng thở dồn dập không phải chỉ là của chúng tôi mà của cả những người đã vào uống nước ngồi lâu rồi. Còn là của cả các con vật vô tri khác nữa.

Trong cái yên lặng phảng phất vẻ hoang vu và phấp phỏng của những năm dịch tễ đã qua, còn nhiều tiếng triền miên nữa. Tiếng hổn hển của những con chó áp bụng dưới gầm giường, tiếng chim cu rền rĩ qua bụi tre, tiếng cối xay nghiền thóc ken két.

Lắng nghe những tiếng này tan dần, xa xôi thêm, để nổi lên mỗi thứ tiếng cháy sôi của nắng và của những màu sắc gai góc mà cảnh vật đang bị âm ỉ hung đốt.

Đàn ông, đàn bà, trong nhà, ngoài đường, đều nằm ngồi khác hẳn. Một vẻ rã rượi ê chề đóng dính lấy người ta. Mặt người ta gân guốc, rạn nứt và nhễ nhại những giọt mồ hôi đỏ nhờ. Cả cảnh vật nữa. Lác đác những ruộng màu như rỏ máu, những luống đất mới vỡ lại và những lạch nước có khơi vào ven bờ, những ngọn cỏ may cháy xám, xác xơ hơn những tóc trụi trên đầu người sốt rét kiệt lực. Khắp vùng cánh đồng chói chang lúa trải vàng không có lấy một bóng người. Tháng tư rồi. Đất âm âm những tiếng rên xiết mong chờ gặt hái, mưa và sự cày bừa, tưới bón mới.

Nghỉ chưa được dăm phút chúng tôi lại giục nhau đứng lên lảo đảo bước ra khỏi cái bóng râm mát của mái rạ và những cây cối.

Đầu tôi nặng trĩu thêm đưa bước chân đi, tôi lại cồn cào. Và ngước mắt nhìn đường cứ xa hút. Nắng chang chang, bụi rừng rực, tôi lại toan gợi chuyện với người đàn ông đi sau. Tôi muốn tỏ riêng sự chú ý đến bác, để bác có một chút vui và bước nhanh hơn bước đầu, kịp với chúng tôi. Nhưng mấy lần môi tôi đã mấp máy và định quay lại nhìn bác mà phải thôi, bác cứ sùm sụp cái mũ sơn đen trên đầu, mặt cúi xuống, nét mặt vừa nhẫn nại, vừa phờ phạc, đầy chán nản khổ sở. Còn đứa bé bác cõng ngoặt đầu trên vai cha, mắt nhắm lại. Nó đã ngủ mà miệng vẫn há, dãi nhoen ra mép tong tong. Nó ngủ, mặc kệ cả các bước hẫng của người cha làm nó giật nẩy mình, cả những tia nắng chói xuống mắt. Bên những tiếng thở phì phào của người cha, tiếng thở của nó cũng rõ ràng không kém. Khò khò rè rè, thỉnh thoảng tắt rồi sụ sụ, rồi lại như trước. Chú bé vẫn ho vẫn cò cử vẫn quằn quại trong sự nghiến rứt của bệnh tật.

Thêm một lần nữa, tôi nhìn thẳng cái mặt bủng híp, nhầy nhụa của đứa bé mà tôi không được rõ là trai hay gái, đương ốm bệnh gì và ốm đã bao lâu. Tôi thôi nhìn cả người cha nữa. Người cha đội mũ sơn đen, quần áo cũng bằng vải đen. Một cục than bỏ rơi trong cái biển nắng lúc bấy giờ. Tôi lại quay mặt nhìn vào cái xe chuyển ì ạch, chịu một sự tê tái hoang mang đè xuống tâm trí với những tầng nắng vàng rực dưới một không trung xanh lòa và ngùn ngụt khói.

⚝ ❖ ⚝

... Minh! Tôi sẽ viết dài về buổi trưa nắng ấy cho Minh đây. Những ông già kéo xe, người đàn bà che vạt áo, người đàn ông thất thểu cõng đứa bé trên vai kia! Tôi sẽ đưa các người như thế nào trên mặt giấy? Tôi sẽ viết thế nào để thoát khỏi những ám ảnh dứt không được, dập không tắt trong tưởng tượng của tôi?

Các người nào chỉ bắt tôi vẽ hình ảnh người như người đã đi với tôi giữa trưa nắng ấy?

Các người còn đòi tôi cả một tâm hồn u ẩn của người, cả những rung động tiềm tàng của người.

Các người còn đòi tôi cả những đau buồn, thương xót, mừng vui khao khát, mong ước và tin tưởng của người. Sự sống của các người giữa những tuyệt vọng tối tăm, giữa những xây dựng những sự tiến tới rực rỡ của cuộc đời đang vượt qua sự bừa bãi hỗn độn này.

Người còn đợi tôi - Ơi run sợ - một cái gì không phải vì riêng tôi, nhưng nếu tôi, trí tôi không tha thiết, không tận cùng yêu dấu và tin tưởng thì tôi sẽ đau khổ gấp bao nhiêu với sự đau khổ của người.

Vì đó là trọn cả một sự cằn cỗi, một sáng tác chết. Một sự nói dối quái gở thái ác.

Phải không Minh, người bạn còn đọc nhiều tôi kia?

Ông già, một người cha già nào của chúng ta kia! Người đàn bà, một người vợ nào của chúng ta kia! Người đàn ông và đứa con, ta và đứa con nào của chúng ta kia! Những hiện thân của Minh, của tôi, của hầu hết chúng ta, hay không sẽ là cuộc đời của chúng ta thôi. Chúng ta phải nói gì về người, làm gì về người. Để tìm thấy một con đường, một chân trời êm mát, tốt tươi qua những ngày mưa dầu nắng lửa.

1943