Láng

Họ im lặng đã lâu rồi. Hai vai lẳn thịt của Láng dần bứt rứt. Dưới mắt Láng bắt đầu chớp chớp, những ngọn cỏ và sắc xanh tốt của chiều chờn vờn, nhập nhòa. Ngồi bên Láng, Nấm, người bạn mảnh khảnh và gương mặt khô khan ấy, như không tưởng đến sự về, cứ vân vê cái thắt lưng của Láng mới sắm bằng thứ lụa mộc rẻ tiền.

- Thôi tối rồi kia kìa, Nấm mày để tao về chứ.

- Về làm gì vội con ranh Láng này. Mày đã đói lắm hay sao? Mấy hôm nay mày trốn tao ở nhà và đi cắt cỏ ở đồng khác không đủ sao?

Láng nhăn mặt, gỡ nhẹ tay mình đã nóng lên trong bàn tay chặt chẽ của Nấm. Láng kêu khẽ:

- Khổ quá!

Nấm giẫy người một cái, hắt tay Láng xuống đùi:

- Thì đây!

Láng bứt rứt nhìn bạn cười:

- Có thế mà cũng dỗi, thôi cho tao về nhé. Thế nào đến ngày kia là hai mươi, mày cũng chờ tao ở đồng Ngói bên Phương Hạ tao xuống giúp ông Lý họ nhà mày ấy và nhân tiện cắt cỏ nữa.

Lại được gặp bạn, ngồi bên nhau, nói đủ mọi chuyện với nhau và lại hẹn nhau, Láng thấy lòng nhẹ hẳn đi và trong người hồi hộp lạ. Láng bước vội trên con đường nhỏ chạy khúc khuỷu giữa cánh đồng. Cái gánh cỏ nhún nhẩy xuống vùn vụt của Nấm cũng dần khuất. Chiều xuống thấp nữa. Ánh vàng úa tan hẳn trong những lớp khói xám trên những mái rạ và những ngọn cau. Tiếng người làm lụng ngoài ruộng dồn về cả trong xóm, để mình tiếng gió vang vang qua những ngọn lúa và những lũy tre. Họ, kẻ vác cày, cuốc, đập, đòn gánh, người dắt trâu hay mang những nón áo, ấm đất, điếu cày. Tất cả đều lặng lẽ phờ phạc vì đói, mệt.

Láng về đến đầu đường đá thì lũ trẻ mục đồng đã tíu tít: "Nghé ơi! Nghé ơi!" rầm cả một vùng. Mồ hôi Láng vã ra đẫm ngứa cả lưng. Nhưng Láng chỉ xốc đòn gánh sang vai bên rồi càng bước nhanh qua những ngõ đã tối, để kịp cái bữa ăn chắc chắn các em Láng lại chờ đợi, mặc dầu chúng nó đã đói lắm vì từ sáng tới giờ mới được miếng cơm nóng. Quả nhiên mâm cơm đã dọn ra giữa sân. Hôm nay mười tám, trăng lên muộn, nhưng cái ánh trời rộng cũng đủ lắm. Hai đứa em nhỏ của Láng đương lăm le bên hai cái chổi lúa, thoảng thấy Láng đi vào chúng liền reo lên và ngồi sà ngay xuống đất.

- Chị đã về, đã về. Thôi bắc cơm ra đi!

Vừa nói chúng vừa bốc mấy ngọn rau, nhồm nhoàm nhai và tranh nhau so đũa. Cái em nhớn Láng lễ mễ bưng nồi cơm lên, rít răng rủa sả rồi thẳng tay cốc cho mỗi đứa mấy cái. Hai đứa nhỏ nọ xoa đầu, văng ra một tràng những tiếng tục tĩu. Láng nhăn mặt nhìn các em, vừa lấy vạt áo chùi mồ hôi:

- Chúng mày cứ giữ cái thói ma đói, ma khát ấy! Cơ khổ! Và sao cái Nhớn, cơm chín rồi không dọn cho chúng nó ăn, còn vẽ chờ tao làm gì.

Cái Nhớn càng tức, đánh thêm chúng nó mấy cái nữa và ẩy một đứa ềnh ra, khiến sự chí chóe càng ầm ĩ. Láng phải thét lên. Chẳng kịp rửa qua cái mặt và đặt gánh cỏ vào quá bên trong, Láng phải ngồi ngay xuống xới cơm cho chúng nó. Bữa cơm lại trở nên vui vẻ, không phải vì sự chuyện trò hay vì những nét mặt tươi cười trước những món ăn khác lạ. Cũng như mọi hôm, chỉ thấy những cái miệng ấy nhai rất ngon lành. Cơm đỏ tía, rời rạc, còn hơi nong nóng, xới ra, từng bát sành đầy cứ hết veo veo. Đĩa rau muống lùm lùm liên tiếp bị gắp ra những cuộn dài lê thê chấm đẫm vào thứ nước cáy tanh. Không dùng thìa và cũng không có thìa, cả chị lẫn em chuyên tay nhau bê bát nước rau đánh dấm khế lên húp sùm sụp.

Không một ý nghĩ, không một chút hay biết cái gì ở bên ngoài. Tất cả cảm giác mấy chị em Láng dồn hết vào những miếng ăn, những bát cơm hẳn hoi bữa giờ mới có ăn để được ngủ yên và có sức sống sáng ngày mai làm việc. Bùi, ngọt, kích thích dồn dập như rượu mạnh, nhai những miếng cơm to và rau chấm mắm kia thật là hừng hực trong một sự say sưa ngùn ngụt. Nhất là cái Nhớn, mồ hôi nó vã ra, mặt mũi nó nóng rực, càng ăn nó càng thấy thòm thèm giá có thể cuốn cả một lúc tất cả cơm rau vào bụng thì mới thỏa.

Năm nay Nhớn mười bốn tuổi. Người ta vẫn gọi nó là con bé Nhớn hay cái Gái Nhớn chứ không là cô là chị gì cả. Nhớn chỉ cao hơn thằng cu em một cái đầu mà thằng này mới lên chín. Nhớn cũng gầy như nó nhưng đen hơn nó, đen cóc cáy quá cả cái mức bẩn thỉu. Láng còn có những ngày nào phải làm những công việc nào, chứ Nhớn thì sáng ra tự trên giường bước xuống đất là luôn tay luôn chân, sục sạo, xốc vác quần quật cho tới khuya. Vớt bèo, hái rau, xin nước gạo, nấu cám lợn, đi chợ bán những thứ rau đậu nhà trồng, làm vườn, cắt cỏ, lấy lá tre, nhặt củi rào, thổi cơm, giặt giũ, dọn dẹp cửa nhà, tất cả những công việc không nhất định một chỗ và không hẳn một tên này... đều dồn vào phần Nhớn, và Nhớn phải nhận cả lấy, mê man mà làm cho trọn.

Đó là những công việc trước kia của Láng và của mẹ Láng.

- Thôi chứ! Còn gì mà vét, vét mãi. Để người ta rửa ráy rồi đi lấy bèo, lấy cám mai nấu cho lợn.

Cái Nhớn giật phắt lấy bát nước cáy mà thằng Cu và con Út tranh nhau quét đũa để ăn nốt bát cơm còn nửa. Nó lườm thêm hai em một cái nữa vì thấy chúng nó còn lấm lét nhìn chỗ cơm để sáng mai mỗi người chia nhau lưng bát.

- Nứt bụng ra rồi mà vẫn thế. Không xem những đứa ngoài quán kia, cả ngày chỉ vừng cháy, củ khoai chứ đâu được như các ông các bà nhà này!

Láng đưa mắt nhìn hai em nhỏ. Không chút ngẫm nghĩ, Láng bẻ làm đôi miếng cháy đương ăn chia cho chúng nó. Chóp chép miệng, Láng đứng dậy. Uống hết bát nước chè tươi nóng hổi ở ngay dưới bếp, Láng thấy mất hẳn sự thòm thèm hàng ngày, hàng năm và có lẽ mãi mãi.

- Nhớn ơi, thế mai mày gánh gánh cỏ sang bên bà cụ Bá cho tao nhé?

- Vâng ạ, con nhớ rồi, bà không phải dặn. Vậy con đi thế ở nhà ai hái rau, ai bán rau?

- Thôi tao bán cất cho người ta.

Nhớn giãy nảy:

- Lại chỉ bốn nhăm xu một trăm mớ và còn phải chầu thêm năm mớ. Thôi! Thế bà cứ để đấy cho con, con đi sớm rồi con ra chợ vậy. Mai ngày phiên, còn có chục trứng gà bán nữa.

- À mà này Nhớn, mẻ gạo tao mua đâu, đưa tao sảy ra và nhặt nhạnh lại nào.

Nhớn không đáp, trỏ vào trong buồng rồi ra cầu ao. Nền mây đã bừng sáng. Mấy ngọn tre phơ phất ở đầu ngõ lấp lánh rắc xuống nước những giọt bạc mới. Trăng ngoài kia đã lồ lộ. Cái vành sáng của nó lẹm đi một phần càng nổi lên, càng vằng vặc, làm lung linh cả một vùng cây cối lộng gió, nổi rõ những cành lá xanh biếc và thấp thoáng như là những làn tơ tím. Hầu hết người trong làng lại tiếp tục làm việc. Ở từ những mái rạ chật chội, xiêu vẹo, đến những nóc nhà ngang chắc chắn kín đáo, chỉ thấy những tiếng động, những dáng người cặm cụi mà rất ít tiếng cười nói. Và tịnh không một ngọn đèn. Cả ở những bờ hè mà mấy người già tiếc rẻ thời giờ và ánh sáng, còn giở quần áo ra và vừa ho sù sụ, vừa thở ì ạch mà vẫn phải gắt gỏng, để mắng những đứa cháu chí chóe ở bên cạnh.

Cả Láng, Nhớn và hai đứa nhỏ cùng ở ngoài sân mà nền đất đã nhẵn thín và dưới trăng, như láng thiếc. Trong tay Nhớn, những nắm bèo cái xồm xuề cứ ngoem ngoém tơi ra bởi lưỡi dao thái đều như máy. Bên những tiếng soàn soạt này, tiếng học bài nghêu ngao của hai đứa nhỏ càng vang lên, khiến người ta tưởng chúng nó hát với nhau. Mẻ gạo Láng đã nhặt được quá nửa thì mắt Láng nhức lắm, ứa nước và nặng trĩu. Không làm việc lặt vặt như em, Láng cũng đã quần quật từ sáng sớm tới năm giờ chiều. Láng đi giã bột thuê cho một chủ hiệu khách bên chợ Huyện. Cả tháng đủ ba mươi ngày thì được bẩy đồng rưỡi. Đó là vào món tiền gạo, mắm của bốn miệng chị em trông phần lớn vào đó. Còn sự đóng góp, giỗ chạp nữa, Láng và Nhớn phải bảo nhau mà lo cho đủ để khỏi tai tiếng cho nhà, cho thằng em trai sau này nhớn lên còn hòng đường vợ con và sự ăn ngồi trong dân làng. May mặc là chuyện cuối cùng, rách thì vá, vá không được thì chắp nối đụp lại rồi mới dám tính đến cái mới. Như cái dây lưng lụa mộc, giá ba hào chỉ kia, Láng chỉ được phép thắt khi ra ngoài đường bị mắt thiên hạ xét nét từng li từng tí.

Cất mẻ gạo vào thạp, Láng thấy vẫn còn sớm, bèn ra ao hái thêm vài chục mớ rau muống nữa để đỡ việc cho em. Ra khỏi ngõ nhà, rẽ vào cái lối đi sát với hàng rào nhà người dì ruột, Láng chợt đứng lại hồi hộp. Bên ấy có tiếng cười nói vồn vã:

- Bu xách cái gì thế? A, dứa đấy à?!

Người dì Láng ở ngoài ngõ vào, một cánh tay trĩu mấy quả dứa vàng ấy vẻ mặt tràn đầy hể hả. Con bé em họ Láng vội đỡ lấy hai quả, nhấc lên tít mắt ngắm nghía.

- Dứa mật đầu mùa, quý lắm. Để dành đến hăm tư này thắp hương cúng ông, bu ạ. A mà ai cho thế hở bu?

Người dì Láng cởi chiếc áo đổi vai vắt lên cây nứa mé sân:

- Của bà cụ Bá gửi bà Trưởng biếu tao đấy.

Cởi một cái áo cánh lụa mới ra, người đàn bà nọ nói tiếp:

- Bà Bá lại cho tìm tao để nói về việc lo cái Láng cho cậu Hai nhà bà và có thì đến tháng hai sang năm, năm hợp của cậu ấy thì lo.

- Thế bu có nhận không?

- Ấy tao cũng chỉ bảo còn xin phép bà thư thả để hỏi ý cháu đã. Mày tính ai mà lại không bằng lòng. Nhà mình thì vẫn còn nợ của người ta, mà nhà nó thì đất, cát, vườn, ao đều ở nhờ người ta, và nó lại được người ta có lòng thương yêu đến như thế là tốt số lắm đấy. Được làm dâu, làm con của nhà bà Bá, có sao, ít lâu rồi thì tha hồ mà sung sướng.

Ngừng lại, người dì Láng tấm tắc:

- Hôm nay, mới vào hẳn chỗ nhà thờ đằng bà Bá mới biết nhà người ta sang trọng, sung sướng thật. Có mấy bà làng ngoài đến giả nợ và cầm đồ toàn là những bà Phó, bà Lý cả, thế mà bà ta mặc, để mấy bà cứ lủi thủi mãi dưới nhà ngang, lâu lắm mới cho người nhà gọi lên. Đấy dứa là của bà Phó biếu để khất nợ đấy. Còn vô số trứng gà, xoài của họ, bà đã xếp vào cái nắp quả cho tao năm quả xoài, ép tao lấy, nhưng tao phải hết lời xin phép bà, bà mới thôi. Mình cũng còn nợ người ta ngót trăm thúng thóc, vụ mùa này đã chắc gì lo được giả bà, vậy không tết nhất bà thì chớ ai lại còn dám nhận quà của bà. Thôi chuyến này bốc hót cho thầy bu nó xong là tao nói với trong họ cho người ta lo liệu ngay cho nó thôi...

Con bé nọ lại cười tít mắt. Nó chẳng cần nghe thêm chuyện của mẹ mà lại nhấc quả dứa lên mũi hít hít, xuýt xoa khen. Người mẹ phải giằng lấy:

- Thôi cất đi. Của cúng bái mà cứ vần vò thế. Kìa! thầy mày bảo tối nay ra đình họp hội đồng thế mà đã sang ông Lý đánh tổ tôm rồi phỏng? Chết! Sao mày không tắt đèn đi mà để thế kia. A mà thôi, vặn nhỏ cũng được, để tí nữa bà Bá sang nhà cái Láng bảo nó đến giúp cho bà ấy chứ không ra ngoài huyện làm bột cho hiệu Khách nữa, nhỡ bà có tạt vào nhà chăng.

Láng đã bàng hoàng như bị một cái gì đập mạnh vào mặt. Láng liền bước vội ra cầu ao với những tiếng nức nở trong cổ họng:

- Chết thì chết!

⚝ ❖ ⚝

Nấm cười bảo Láng:

- Mày lấy hay không lấy, chúng tao cũng mặc mày, vậy chúng tao hỏi, việc gì mày phải chối!

Cặp má phinh phính của Láng đã bừng bừng. Láng càng cúi gằm mặt xuống cái đòn gánh trên bờ cỏ. Hai người con gái ngồi bên, nhìn chõ nữa vào mặt Láng trong cái vẻ mà họ cho rằng là thẹn thùng. Họ tin rằng Láng đương sung sướng, sự sung sướng chính họ nhiều lúc cũng rung động trước kẻ nhắc nhở đến chuyện chồng con của họ sau này ở những nơi giàu có. Riêng Nấm hiểu được nỗi niềm của Láng nhưng y vẫn cười, và trong cặp mắt nâu ánh, vẻ sắc sảo đặc biệt của Nấm vẫn ngụt lên những khiêu khích:

- Tiếc thay chúng tao chẳng bén gót mày để được hết nhà nọ đến nhà kia săn đón, mối manh như thế.

Hai người bạn gái lại tíu tít cười để tán thưởng Nấm. Mắt họ sáng hơn lên vì sự nồng nàn của những cảm tình đối với Láng, Láng cũng trạc mười tám, mười chín, đôi mươi như họ nhưng họ thấy Láng đẹp và đáng yêu mến quá mà không biết con trai thì phải say mê Láng đến đâu. Người nẩy nở, uyển chuyển, da dẻ hồng hào, không thì thôi hễ cười là hàm răng và mắt ánh cả lên. Láng lại còn lưu luyến thêm chung quanh bằng sự ít nói chịu nhịn, dễ nghe và hay giúp đỡ. Nhất là những bà mẹ khá giả trong làng, đương nhòm ngó vợ cho con thì "cay" Láng chết được.

Họ đều không thể không ao ước trước những đường mạ cấy thẳng như xe chỉ, những nhịp cắt lúa cứ ngọt lịm đi, và những gánh cỏ, gánh rơm trông rõ nhỏ mà dỡ ra thì đầy lùm mặt đất. Lại còn sự chịu khó, sự khỏe mạnh và cái nghèo nàn của Láng nữa. Cái nghèo: lấy Láng cho con họ, họ không phải cưới xin, sắm sửa tốn kém để sau này con dâu họ có làm bù, làm để trả lãi họ và trả cả nợ cho họ, họ cũng vẫn thiệt. Chỉ vài nghìn cau, vài cân chè, dăm chục bạc cho Láng sửa lễ qua loa đấm miệng những họ hàng ăn nói, và vài thứ quần áo vải nái, người mua Láng về sẽ tha hồ mà bằng lòng với sự sinh sôi nảy nở của Láng.

- Hay Láng này, mày không ưng cũng cố mà lấy, để còn mấy cậu anh em con chú con bác nhà nọ vơ vào nốt cho chúng tao làm chị làm em, chạy đi chạy lại với nhau cho vui.

Hai người con gái càng cười ran:

- Phải đấy! Phải đấy! Chúng em cũng đương chẳng được ma nào để ý đây, đương mong có ai thấy chỗ nào sung sướng như cửa nhà cụ Bá thì đánh tiếng giúp cho.

Nắng chiếu qua những vầng mây vừa tan ra, vàng rực rỡ. Những mảnh vàng lấp lánh tỏa rào rào xuống chỗ họ mà cỏ và lá tre nồng nàn một thứ hơi ấm cũng lành mạnh như da thịt họ. Cạnh đấy, những luống đất vừa cấy xong phơi lổm nhổm những tảng đất mịn và sáng, mờ mờ bốc hơi. Tiếng mấy người canh điền hò trâu vang thêm. Dưới nước da đen và nhẫy mồ hôi, nét mặt họ rắn đanh đăm đăm như khó chịu vì mấy con vật cứ vằng dây thừng và sự cười nói nhàn hạ của bọn Láng ngồi trong bờ.

- Thôi, chúng em về đây, hai chị còn cắt nữa ở lại.

Hai người con gái nọ ríu rít chào Láng và Nấm lần nữa rồi mới đi. Họ vừa rẽ ra con đường đất thì mặt Láng xịu lại. Ngay đến Nấm đã ngồi sát vào người Láng, nhìn vào mặt Láng, giọng nhỏ đi:

- Láng mày giận tao đấy à?

Láng mím môi, lắc đầu, quay ra bên. Nấm kéo vai Láng lại:

- Hề... hề... Thôi tao xin lỗi mày, khỉ ạ!

Láng vẫn im lặng và mắt càng long lanh. Nấm chợt thấy run run trong tâm trí, Nấm hối hận cứ đùa bỡn mãi với sự lo nghĩ đau khổ của bạn. Nấm nhíu mày lại một lúc rồi cất tiếng nói hổn hển như trong một sự mệt nhọc:

- Tao biết rồi, tình cảnh mày khổ lắm. Và tao chắc rằng không đời nào mày lấy thằng Hải nhà bà Mậu ấy. Thứ con giai gì mà xanh mướt ra, người cứ lướt như tàu lá, học hành chẳng ăn thua gì, chỉ giai gái chơi bời, đã thế lại còn cứ bệ vệ ra vẻ ta đây, và động mở mồm thì đồ bay, chúng nó, quân này, phỉ nhổ vào mặt người ta. Mày có vô phúc thì mới về làm dâu nhà ấy. Gương tày liếp ai còn lạ gì những cảnh như thế. Như mấy con làng này về bên Phương Thượng đương tươi tốt như hương như hoa ấy, thế mà chỉ hơn một năm mà võ hẳn đi, con quấn con quýt mụ mẫm cả người, chẳng còn được đi đến đâu, biết đến ai. Nhà nó có lắm thì chỉ ngập đầu mình công việc và sảy đi một tí là mình bị đay nghiến rứt từng miếng thịt ra, chứ báu quý sung sướng gì? Và chắt bóp, và hành ác nghiệt lắm, chắc gì! Khỏi đời mình, đến đời con cháu, chỉ mấy cái mớ bát, mấy lần tranh nhau việc làng và hống hách lắm, chỉ mấy lần tiêu sưng... là ăn mày ngay...

Láng đã chớp chớp mắt, và khi Nấm dứt câu, Láng lắc lắc đầu, nét mặt tối lại với một vẻ van xin Nấm đừng nói nữa. Hay Nấm có nói thì cứ việc tô điểm cho cái nhà mà Láng ghê sợ kia thật hay, thật tốt như thế lại làm cho Láng đỡ cực lòng, còn muốn chuyện trò. Vì tất cả những cái Nấm tách bạch ra ấy, không phải Láng chỉ hiểu biết thôi mà như thật Láng đã thành vợ cậu Hải, về làm dâu bà Bá đương sống từng giây phút cái cảnh sống bề ngoài rất đẹp đẽ mà bao người, kể cả kẻ trong cuộc và kẻ chung quanh đều tin như thế, khao khát được và gìn giữ mãi mãi.

- Có phải dạo nọ nó cho chị em mày thêm một trăm bạc và chị em mày đã ký giấy dứt cái chỗ nhà, vườn, ao bu mày cầm cho nhà nó phải không?

Láng gật nhẹ đầu, lờ đờ nhìn Nấm.

- Ừ, nhà nó đưa thêm trăm bạc nữa nhưng chưa bắt chị em tao ký giấy. Nó chỉ nhắn dì Hương tao và bác Khán tao rằng nếu khi bốc hót xong cho thầy bu tao mà tao không lấy thằng Hải thì nó mới xử thế, bằng tao nghe nó thì nó vẫn để cho ở và xem sao, nó sẽ cho không văn tự thẳng tao nữa.

Nấm bĩu môi:

- Úi dào!... Tử tế thậm! Nhà nó có lòng tốt thế thì khi bu mày còn sống, bu mày ốm, mày năm lần bẩy lượt đến nhà nó vay tiền, sao nó không cho mà còn luôn luôn thúc bu mày giả nợ không thì nào đuổi đi, nào cắm đất?! Tao nhớ mãi cái lần con em Nhớn mày nó dắt bu mày đến nhà nó vay thêm tiền, mẹ thì run không được, mặt mũi xanh xám, con thì đói, gầy tóp như cái que, tao gặp bu mày ở cổng nhà nó đi ra tay không, tao chào nhưng bu mày cố quay mặt đi.

Ruột gan Láng đã bị xoắn chặt, Láng cố giữ nước mắt nhưng vẫn không thể ngăn được cổ họng nghẹn ứ. Láng cúi gằm mặt xuống, móng tay xiết be bét những vết ngập mặt đất. Láng thấy xót xa cho mẹ còn gấp trăm mình. Vì đó là sự nhục nhã, đau khổ của một kẻ đã chết và suốt đời chẳng được một chút sung sướng. Mẹ Láng cũng như hầu hết những người đàn bà trong làng, về đến nhà chồng là phải chúi mắt, chúi mũi làm để giả cái nợ cưới xin của mình. Rồi từ năm có con, chưa dứt đứa nhớn đã tiếp đứa bé, mẹ Láng chỉ còn là một hình nhân có cử động mà không cười nói, bên cạnh cha Láng ngày ngày quát tháo hơn chục đứa trẻ ê a học chữ Nho đến bữa có cơm thì ông ăn, có rượu thì ông uống, và có quần áo thì mặc, ai đến rủ thì đi.

Năm đẻ thằng cu thứ ba em Láng chỉ nuôi được vài tháng, bố mẹ Láng còn hơn mẫu ruộng cầm và bán nốt cho bà Bá thì hết thứ cày cấy. Sau đó ít lâu, ông Khóa chết, cái bếp nhà gỗ năm gian hiện chị em Láng đương ở và ba sào vườn cùng một sào ao là những cái của cải cuối cùng đem cầm cho bà Bá để lo trọn những công việc ma chay cho ông Khóa trả nợ dân làng. Hoàn toàn hai bàn tay trắng, mẹ Láng lại càng ra sức làm việc với đứa con gái đầu lòng đã thông thạo và xốc vác được như mình là Láng, với cái Nhớn, đứa em gần Láng, nó đã có thể vừa trông coi các đứa nhỏ, vừa thổi nấu, dọn dẹp. Nhưng chỉ được hơn năm nữa, mẹ Láng ốm, ốm luôn, ốm chưa khỏi đã lại phải gượng dậy. Sau cùng, bà đành chịu quanh quẩn ở nhà, nhận sợi của người ta về quay và may vá vụn vặt.

Ba mẹ con, trừ thằng Cu được đi học và thêm con bé Út, bằng ấy cánh tay không mấy lúc rời nghỉ, đấu vào nhau mà sống lần hồi từng ngày. Cái cảnh heo hút, thiếu thốn, của năm mẹ con vẫn như khi ông Khóa còn sống, không bợn một tai tiếng và người ta vẫn thấy sự yên lặng ấy là của sự đầy đủ. Cái dòng đời ấy như là một dòng suối nhỏ chảy trong một rừng cây um tùm, bị khuất hẳn và không một tiếng róc rách vẳng lên.

Trong khi sự cảm động ánh cả lên mắt Láng, Nấm cũng bắt đầu thần người ra. Cảnh Nấm chẳng khác gì Láng mấy, tuy bố mẹ Nấm còn sống và Nấm không đến nỗi phải ở nhờ ở đậu. Nói những câu trên đây, Nấm nói cả cho mình nữa. Nấm không được những nơi như bà Bá nhòm ngó, nhưng nếu được thì cái hạng chồng như thế cũng chẳng làm Nấm vui gì. Mà Nấm càng bị người ta rẻ rúng, chẳng ai để ý đến, Nấm càng ghê gớm cái cảnh chồng con đầy đọa kia như để trả thù sự người ta ghê gớm đối với mình.

Tại Nấm gầy và đen, thỉnh thoảng trái gió trở trời lại sốt, ốm như ông già bà lão ho hen kinh niên, hay gần hơn, như cha Nấm vậy. Cha Nấm nghiện rượu từ năm hai mươi, bỏ làng đi biền biệt những Lào Kay, Cốc Lếu, Vàng Danh, Cẩm Phả về. Đến năm ba mươi, cha Nấm mới lấy mẹ Nấm, mà mẹ Nấm không hiểu tại sao cũng khỏe đẻ như mẹ Láng và nhiều người mẹ khác, tất cả mười bận, giờ chỉ còn có bốn. Nấm là con gái thứ ba nhưng thành cả, hai thằng nhỏ và một con bé vẫn còn đương bú. Nấm còn đông đủ cả ông bà. Mấy người cô và thím Nấm lâu nay lại trở về, chia nhau mấy gian nhà dưới. Khi nào nhà nhiều việc thì họ làm giúp, ông bà Nấm cho ăn, không họ phải lo lấy, con cái nhịn đói.

Cái người Nấm, cái thân hình củi gộc và củ súng ấy còn tí gì là lộc? Rước nó về nhà chỉ để làm hình nhân thôi chứ trông mong gì sinh đẻ. Và được người đỡ đần đâu không thấy thấy ngay cái tội phải hầu hạ thuốc thang, tốn kém cả tiền và thời giờ đã. Ấy là chưa kể cái ông bố tính nết lèo nhèo kia và những thằng em Nấm chẳng được học hành, nghề ngỗng gì cả, nhớn lên không hiểu làm gì? Thôi, lại chỉ đến nhà chị, nếu chị có khấm khá, thì xin dấm xin dúi, chán không được lại hở ra đâu là ăn cắp đấy thôi!

Nấm chỉ có Láng là thân nhất và vài người bạn thường con nhà cũng nghèo hèn như Nấm. Vả lại Nấm không chọn thế cũng không được. Tất cả những con gái cùng trạc Nấm đều xa lánh Nấm để khỏi như bị lây những cái xấu xa, hẩm hiu, cô độc cho rằng là trời đày Nấm phải chịu suốt một đời kia.

Nấm lại cầm tay Láng, bẻ bẻ những khớp:

- Thằng Tỵ nó vẫn làm đồng bên Phương Thượng hở Láng? Đúng nửa tháng rồi đấy.

Láng gật đầu. Nấm nhìn sâu hơn nữa vào mặt Láng:

- Mày vẫn không chịu gặp nó? Và sao mày lại không đón nó ở ngoài Quán Đồng?

- Gặp thế nào được? Và đón làm gì?

Nấm cau mặt:

- Sao mày lại cứ thế! Con này lạ quá! Mày có biết như thế là mày làm khổ nó không? Nó không nhắn gì tao, không nói gì với tao, nhưng nửa tháng nay chiều chiều tao cứ thấy nó thơ thẩn đằng đầu đường Quán Đồng thì tao biết nó mong mày lắm. Hay thôi được, mày không bảo thì tao bảo thằng Tỵ vậy để nó gắng đi...

Nấm toan nói tiếp nhưng thoáng nghĩ đến tình cảm Tỵ, Nấm liền ngừng lại vì thấy mình lại làm bạn tủi cực. Như Tỵ, thì gắng thế nào? Đào đâu ra tiền để lo sự cưới xin? Hay bán thân, bán xác đi? Hay liều theo không nhau để chịu những sự dê diếu khó mà sống được ở cái đất này?

Tỵ là người con trai chỉ có Nấm biết là kẻ thương yêu độc nhất của Láng. Tỵ không phải người làng. Một năm đói kém, người ta thấy một đôi vợ chồng dắt nhau đến chợ Huyện với một cái gánh, một bên có bốn đứa con, một bên xếp ních những quần áo, nồi niêu, bát đĩa. Gần hai mươi năm, cái gia đình không ai rõ tông tích ở đâu ấy lần từ ngoài chợ dần dần vào trong này rồi lấy thẻ làng. Người chồng thì làm thuê, người vợ bán quà vặt, bốn đứa con cũng phải đem góp những cánh tay non nớt vào việc đan vó để kiếm cơm ăn. Sau, nhận được hai mẫu ruộng bồi ở bãi Đồng Xá của bà Bá thì hai vợ chồng ở nhà cày cấy cho tới giờ. Tỵ đã hai mươi hai và một đứa em gái Tỵ đã mười sáu. Con sống có, con chết có ở cái nơi không phải chôn rau, cắt rốn mình và có mồ mả tổ tiên mình này, cha con Tỵ đã cất được một cái nhà tre, sắm được cái bàn thờ và may mới hẳn vài cái quần áo chúc bâu, đi đâu trông cũng tươm tất. Nhưng, sự sống của những bàn tay trắng ấy cũng như của Láng, của Nấm, lần hồi được ngày nào biết ngày ấy thôi.

Tỵ còn làm khỏe gấp ba người cha khi còn trai tráng. Tỵ vừa vạm vỡ, vừa vui tươi khiến trông cái vóc người, cái miệng cười và hai con mắt của Tỵ, không một ai có thể nói được rằng đời Tỵ chịu khổ và Tỵ để cho vợ con nheo nhóc. Tỵ ngoài việc cày cấy cho cha mẹ còn làm thuê cho mấy nhà trong làng. Một dạo Tỵ cũng đi giã bột thuê với Láng nhưng thấy ngày giờ bó buộc quá lại thôi. Tỵ trở về cái chân canh điền của Tỵ mà Tỵ bằng lòng những công việc đồng áng, đất cát đã thuộc với đời Tỵ khiến Tỵ bứt rứt, buồn khổ không thể rời bỏ được.

Láng và Tỵ yêu vụng nhớ thầm nhau đã hơn ba năm, từ ngày mẹ Láng còn sống. Họ vẫn chỉ dám thỉnh thoảng gặp gỡ nhau, nói với nhau vài câu và chưa tỏ với nhau chút gì bằng lời nói rõ ràng sẽ lấy nhau. Ở những trai gái ngoài thành thị hay những đôi lứa bạo dạn trong làng, thì đó chỉ là một thứ tình bạn, người ta rất có thể xa nhau mà không phải một điều hối hận, đau đớn rằng một kẻ đã phụ tình hay bị tình phụ. Nấm cũng thân với Tỵ và cũng thường chuyện trò với Tỵ. Thấy đã lâu rồi mà hai người không đả động đến sự lo liệu cưới xin, đã nhiều lần Nấm cười bảo Tỵ:

- Kìa sao thế? Chị em tôi phải đợi giầu cau của cô Láng nó đến bao giờ?

Tỵ chỉ đỏ mặt lên, cười một cách ngậm ngùi rồi môi hơi mím lại, và lại tránh mặt người nói chuyện mình hàng tuần lễ.

Láng không hẳn như Tỵ. Láng cũng cười nụ cười cay đắng gượng gạo nhưng Láng còn nói lại, giọng ngập ngừng, nghẹn ngào như thói quen của Láng:

- Tôi chẳng lấy ai cả!...

Những khi lại phải nói những câu phũ phàng với lòng mình như thế, thì sau đó Láng càng thấy đời mình không thể nào không ăn ở với Tỵ cũng như Láng muốn sống, vui mà sống, thì không thể nào có một lẽ sống sáng sủa để theo mà lại bỏ đi. Trong cuộc lấy nhau phải có tình yêu dấu, thương xót, phải có sự hết lòng, và đã phải khó nhọc, đã cùng đổ mồ hôi nước mắt với nhau thì phải cùng hưởng với nhau những hạnh phúc làm ra với những con cái rạng rũa do khí huyết tốt tươi của mình. Đời Tỵ chỉ đi làm thuê, làm mướn, bố mẹ và các em thì thô lỗ bảo sao nghe vậy, chẳng dám quản một việc gì nặng nề. Nhưng với con người hiền hậu, lành mạnh, chăm chỉ ấy, trong cái gia đình đông đúc ấy, Láng nhìn thấy chắc chắn sẽ đến những điều mình tâm niệm trên kia mà sự thật đã tỏ ra ở mấy chị em bạn Láng cũng nghèo, cũng sống cảnh chồng con như thế.

Nhất là trong sự chồng con của Láng, bao giờ cũng phải trọn vẹn cái tình của Láng đối với em Láng, và cuộc đời của các em Láng bên cạnh đời Láng, cứ vẫn phải mãi mãi được gần gũi có sự chia sẻ, có sự bao bọc. Điều này Láng còn thấy cốt yếu hơn cả hạnh phúc riêng mình. Bất cứ khi nào, hễ Láng nghĩ đến ba đứa em bồ côi, bồ cút, chung quanh không có một người họ hàng thân tình, thì Láng đều không cầm nổi nước mắt. Sự cô độc, sự đói rét, sự đầy đọa... bao nhiêu sự đau khổ, cùng cực Láng cũng xin cam chịu tất cả cho các em Láng, cho nhất là thằng Cu rồi đến cái con bé Út kia. Cũng như mẹ Láng đã dang cả người ra để đùm dúm lấy cha Láng, chị em Láng, vâng theo cái bổn phận không cần ai kiểm soát và không có tên tuổi của đời đời kiếp kiếp những đàn bà.

Tỵ hẳn là người chồng bằng lòng để Láng trông nom các em và cũng quý mến chúng nó, đỡ vực chúng nó. Ăn nhạt mới thương đến mèo, có nghèo mới biết cảnh nghèo ra sao. Tỵ cũng không có gì, Tỵ cũng một lũ em trông mong vào Tỵ và Tỵ cũng hết sức làm lụng nuôi chúng nó, lẽ nào Tỵ lại giằng tay các em Láng ra khi chúng nó níu lấy Láng để sống? Và cả bố mẹ Tỵ nữa một khi bố mẹ Tỵ biết sẻ bát cơm của Tỵ cho các em dại của Tỵ, cho các con dại của mình, thì bố mẹ Tỵ phải biết để Láng chăm bẵm các em Láng bằng chính mồ hôi nước mắt của Láng để đổi lấy cơm áo cho chúng nó. Láng đã nghĩ như thế về những con người đã từng nếm những xót xa cay đắng của cảnh bơ vơ, đau khổ mà lòng dạ vẫn không bị vùi dập hẳn kia.

Không phải chỉ mình Láng mà hầu hết những người con gái hiền hậu cùng cảnh với Láng đều ủ ấp trong lòng như thế. Từ Nấm thân thiết với Láng nhất đến những cô chỉ chào cười nói qua với Láng. Mắt họ sáng thêm, má họ hồng thêm, thân thể rung rinh uyển chuyển thêm và giọng nói thơm tho thêm trong cái bừng bừng của sự tưởng tượng nồng nàn thổi như lửa vào tâm hồn họ, những tâm hồn càng bị cố gắng dồn ép, càng thấy bứt rứt, thì người càng tràn ra những ánh hồng tươi.

Nhưng Tỵ và Láng cũng như bao đôi lứa khác, có thể thương yêu nhau và ăn ở với nhau, dễ dàng như một sự tất nhiên sao được? Và làm sao tất nhiên trong tình yêu thương nhau, cùng nhau gắn bó đem hết sức ra mà sống, họ được hưởng những hạnh phúc giữa bao nhiêu nghịch cảnh của cuộc đời? Tỵ và Láng làm sao cùng nhau vượt qua những quãng đường đêm tối có chông gai bưng bít để khỏi phụ lòng nhau, đau khổ lòng nhau, sống với nhau mà vun xới sự yên ấm vui vẻ?

Về phần Tỵ, Tỵ muốn nghĩ xa xôi thế nào cũng mặc! Láng chỉ cần biết không bao giờ có ý tưởng phụ Tỵ, Láng ngại ngùng nỗi khổ sở chịu đựng vì Tỵ, và Láng để những cái giàu sang, sung sướng mà người mối lái nói ở lâu trong tâm trí Láng, khiến Láng khinh ghét mình rằng đã có lúc xuôi lòng. Và, những sự nghi hoặc đau tủi của Tỵ như cho rằng thân phận, gia thế mình hèn kém, nhưng chắc gì Láng lấy mình, chỉ ít lâu nữa là Láng đi hẳn về với sự chồng con, tiền của ngồn ngộn rồi quên hẳn mình... Nếu như Láng có lấy mình rồi ra khi so sánh thấy thua chị kém em thì Láng cũng đến than thân trách phận, chán ghét, rẻ rúng nhà mình: Nếu Tỵ có nghĩ như thế, mặc! Láng cũng vẫn mặc giời với Tỵ. Láng cũng chỉ biết lòng mình phải ăn ở cho trọn tình thôi mà Tỵ sẽ phải hiểu cho Láng, thương Láng và tìm hết cách để lấy được nhau...

Nắng chiều đã ngập cả chỗ Nấm và Láng ngồi. Khắp cánh đồng trước mặt chói lòe lên hơi bùn lầy bốc ngùn ngụt. Sắc xanh của lúa và đất nâu chảy ra nhễ nhại trong cái oi ả bị nung chín về xế trưa. Vợ chồng nhà Năm và bố con cái Tẹo lại ra làm, kẻ theo bừa, người nhoài ra kéo... Mấy con trâu nhà bà Bá cày vào trong này. Tiếng người vắt, họ luôn miệng, tiếng trâu thở phì phì, tiếng dây văng đen đét và tiếng giày xéo bì bõm làm nhộn nhịp cả quãng đồng. Mùi đất ải xông lên với mùi chua của những thửa ruộng đã bón màu bốc men nồng nàn. Cả những người làm đất ở ruộng trên cũng cởi trần trùng trục, cuốc đập huỳnh huỵnh, chẳng ai gọi đến ai.

Nấm chợt ngước mắt lên. Láng đã đứng dậy, hất hất giũ mái tóc để vấn lại. Nhìn mắt Láng long lanh và môi Láng mím chặt, Nấm kéo vội tay Láng:

- Nhắc đến thằng Tỵ, mày lại khóc đấy à?

Láng lắc đầu, giọng nói nhỏ và dồn dập:

- Thôi đứng dậy đi chứ.

Nấm tha thiết:

- Còn nắng thế này đi làm gì vội, mày! Cắt chỉ một loáng là xong thôi mà.

Láng càng long lanh nhìn Nấm. Láng không đáp, bước mạnh xốc quang gánh lên vai, vèo cái ra đường. Ngay đó một người thợ cày vang tiếng gọi:

- Cô Láng ơi ời!... Hôm nay cô có gánh cỏ đến cho đằng cụ Bá thì sơm sớm một tí nhé. Buổi nay tôi cho trâu về sớm đấy.

1943