Trước Xác Chết

Thân một bên, Cúc một bên. Giữa hai người trên cánh phản quang dầu một xác chết còm cõi và khô héo đặt vào chiếc chăn dạ trắng gập tư. Cúc gục mặt vào lòng khóc nức nở. Thân khoanh tay, cúi đầu nhìn xuống đất, yên lặng.

Gió rét lồng lộng réo lên, văng mình qua những chòm thông những chặng phi lao, để vung vãi những cái gì của sự khoáng đãng, của sự mênh mông tràn lan trên cõi đất hẹp đầy than bụi này. Khí lạnh đã thấm sâu vào lòng hai người mà trong tâm trí bao nhiêu ý nghĩ chua cay đã nảy nở và lan rộng mãi ra. Cúc chực cất tiếng khóc to, Thân chau mày, xua tay can ngăn:

- Chết! Mình đừng làm thế. Đêm hôm phải để xóm làng người ta ngủ chứ!

Thân chớp mắt luôn mấy cái, nói tiếp:

- Mà mình có khóc mấy đi nữa thằng Xuân cũng không thể sống lại được nào!

Nhưng khi Cúc nắm chặt lấy bàn tay tý hon của xác chết, khóc nức lên mấy tiếng rồi nằm vật ra giường, lịm đi, thì Thân không thể cầm được nước mắt. Anh vội chạy đến lay gọi vợ:

- Mình, dậy! Dậy tôi bảo!

Một lúc lâu sau, Cúc mới lờ đờ hé mở cặp mắt ướt át, giọng thều thào:

- Tôi chết mất mình ạ! Trời ơi! Đứa này là thứ mấy rồi.

- Thôi tôi van mình, mình cứ uất ức mãi chỉ làm cực khổ thêm tôi thôi. Mình thương con cũng phải thương tôi chứ.

Thân gỡ tay Cúc ra, nhưng năm ngón tay như đã buộc chặt lại với bàn tay lạnh rợi kia. Thân thở dài, chua xót hỏi vợ:

- Mình định giữ nó lại hay sao?

Vô tình, câu nói ấy mỉa mai nhắc đến cuộc thất bại đau đớn của một người mẹ, một đêm vừa qua, ôm ghì lấy đứa con hấp hối vào ngực, để truyền sang cho nó tất cả sinh khí của mình. Nhưng, không thể sao cứu vãn được! Mà trước cuộc thất bại ấy, người đàn bà An Nam hiền lành và nhẫn nại kia đã trải bao nhiêu cơn chiến đấu gay go với sự cùng khổ, nguồn gốc của các nỗi phiền muộn, đau đớn và tội ác. Cúc, người mẹ này, trong đêm ấy, khí lực sút kém đi nhiều lắm! Trán gấp thêm nếp nhăn, vẻ trong sáng của hai mắt phai mờ, quầng thâm sẫm hơn, tiếng nói khàn khàn khản đặc.

Một cánh cửa bật tung, rít lên một tiếng dài. Nó kêu gọi sự phẫn uất của con người, nó kêu gọi tất cả những năng lực hãy chồm dậy, phá tung những cái gì đè ép và gập nát dần đời sống của con người. Ngọn nến thắp trên đầu đứa bé tạt dài về một bên rồi vụt tắt. Gian buồng tối mờ, trước ánh sáng đèn cây vàng, đục, bóng vợ chồng Thân chờn vờn trên tường vôi lơ nhạt với bóng xác chết dẹp và ngắn. Đồ đạc đều cùng một màu, màu nâu cũ kỹ.

Không khí lạnh buốt thêm, thở nhức mũi. Phổi người như ráo, máu như dần cạn. Nếu cứ mãi thế này, hai con người sống trong gian nhà thiếu hơi ấm áp, thiếu ánh sáng, thiếu khí trời trong lành, sẽ đến chết ngạt. Gió lại rít lên, tiếng dài và sắc như một lưỡi sắt mỏng gọt lên các vỏ rắn. Gió kêu gọi mãi. Gió thúc giục mãi, thúc giục mãi. Nó chờ đợi sự tức tối và thê thảm trong gian nhà của vợ chồng Thân lỡ vỡ tan tành.

⚝ ❖ ⚝

Không phải một đêm nay người ta mới thấy cái cảnh tượng âm u, thê thảm như thế này. Nhiều lần lắm, không thể kể xiết.

Mãn tang cha mẹ, Thân đem vợ ra một miền mỏ làm ăn. Hai người sống no ấm hơn ở nhà quê một chút, phải vất vả khó nhọc và bị áp bức rõ rệt. Thân làm thư ký. Sáng sớm đã dậy, chúi mũi vào sổ sách cho tới 6 giờ chiều. Giữa hai buổi làm không kịp thở, mờ cả mắt ấy, Thân được về nhà ăn uống nghỉ ngơi không đầy hai giờ. Mà từ bàn giấy, xuống phố đi đã mỏi rời, thở ra hơi lỗ tai, thì cơm nước còn ngon lành gì!

Thân đã nhiều phen phàn nàn với các bạn đồng nghiệp, song chỉ được họ trả lời bằng tiếng thở dài. Họ đều căm hờn cái chế độ làm việc bóc lột ấy, nhưng họ chỉ để ngấm ngầm trong đầu óc! Vì họ đã phải điêu đứng khổ sở quá vì thất nghiệp nên họ không dám tham gia vào một đoàn thể để yêu cầu những sự cải cách đời sống của họ cho dễ chịu hơn. Họ sợ chủ đã không cho, lại còn sa thải họ. Bị thất nghiệp lần thứ hai trong lúc khó khăn này, đời sống của họ sẽ cùng cực khốn khổ không biết chừng nào!

Họ chỉ trông thấy đến thế mà không chịu nhìn xa hơn. Họ không biết rằng cứ nhẫn nhục mãi như thế, bước chân giày xéo càng chà đạp lên họ, các móng vuốt xâu xé càng lóc mãi vào xương tuỷ họ, rồi một ngày kia họ sẽ bị một cửa miệng no nê nhả ra. Lúc đó họ chỉ còn là một thân thể cạn ráo sinh khí, mà vợ con họ lại sẽ là những con vật thay họ mà lần lượt lao mình vào cái bàn ép tư bản kia.

Có một đêm, hơn chín giờ. Thân mới thất thểu về. Anh quẳng cái nón ra giường, liệng đôi giày bám đầy than bụi vào một xó nhà, rồi nằm vật ra chiếc chõng tre.

- Sao thế mình?

Thân làm thinh. Giọng nói nhẹ nhàng của Cúc nhắc lại:

- Mình nhọc thế tôi nấu cháo đậu xanh để mình ăn với đường tây cho lại sức nhé.

Cũng không thấy Thân trả lời Cúc chạy đến lay gọi:

- Mình phiền muộn uất ức điều gì thế? Tôi van mình, tươi tỉnh lên.

Thân lắc đầu, chán nản:

- Thế nào nó cũng kêu! Mình làm quần quật, tối tăm mắt mũi mà nó vẫn kêu là chậm thì chết người ta chứ. Một chồng tích kê một thằng vào sổ. Tiên sư nó, để cho công việc hút máu mủ người ta cũng phải vừa vừa...

Cúc, giọng run run, vội ngắt lời Thân:

- Chết mình đừng nóng nẩy quá! Mình lỡ mà mất việc thì dù tôi có buôn bán tần tảo đến thế nào cũng chỉ kiếm được bữa rau bữa cháo cho mình và tôi thôi. Nhưng còn lớn hơn, con bé đương sài đẹn, quặt quẹo kia thì làm sao?

Cúc lại nhắc nhở đến những ngày đói khổ khi xưa để kêu gọi lòng nhẫn nhục của chồng. Thân cay đắng quá, gục mặt vào lòng. Tưởng chồng đã động lòng, Cúc hối hả xuống bếp nấu cháo.

Nằm trên chiếc nôi mây, thằng Xuân đứa bé chết đêm nay thức giấc khóc oe oe. Thân mệt nhọc trỗi dậy. Anh đến bế con rung rung cánh tay ru nó. Nhìn da mặt xanh mướt và cái đầu trốc lở đầy phẩm xanh của Xuân, Thân càng đau quặn ruột. Mấy câu nói van lơn của Cúc thầm nhắc lại bên tai Thân. Thân cay đắng cảm thấy rằng đời sống vợ chồng anh sẽ phải vất vưởng cơ cực. Nhưng Thân không thể nào lùi bước một khi Thân đã giác ngộ rằng mồ hôi, nước mắt và máu của anh và bao nhiêu người khác đã đổ ra thành sự nhàn hạ, sung sướng cho một ít người hưởng, một khi Thân đã nhận thấy nếu yên lặng sống mãi thế cái đời vất vả, thiếu thốn đủ mọi thứ, cam chịu đủ mọi thứ, vợ chồng con cái anh sẽ tiêu diệt mất.

Mười hai giờ, tiếng đồng hồ ở đâu xẩy ra ngân nga buông trong vắng lặng. Suốt ngày hôm nay, chạy đông, chạy tây để lo liệu việc chôn cất cho con, Cúc nhọc lả đi ngủ thiếp đi. Nâng Cúc dậy, đặt vào giường gối đầu cho Cúc xong, Thân mới nằm xuống.

Nhưng những ý nghĩ liên miên ấy vẫn kéo dài trong tâm trí Thân. Đồng thời bao nhiêu hình ảnh tối tăm khác từ từ hiện trước mắt anh. Những ống khói thở mù trời... những dòng than chảy dài dằng dặc, những con người xơ xác lúc nhúc trong than bụi... những chỗ nằm nhớp nhúa hôi hám... những bầy trẻ trần truồng đen thui... những bữa ăn bốc trên mặt đất... Mỗi một ý nghĩ ấy, mỗi một hình ảnh ấy, thấm thía quá, não nuột quá!

Bên ngoài, gió bể lồng lộng như muôn ngựa phi trên đồng cỏ để trốn thoát cơn bắn giết. Sóng tung vào bờ ầm ầm và tiếng phi lao reo réo vang trời như cùng kêu gào một khẩu hiệu: "Loài người ham sống, đứng cả dậy, đạp đổ hết sự áp bức, đè nén".

Thân vỗ nhẹ tay lên trán để xua đuổi những cái gì làm thao thức tâm tư chàng. Song Thân càng rạo rực. Bên mình Thân, Cúc vẫn thỉnh thoảng thở nấc lên. Và, thấp thoáng vờn lên vải màu trắng, vẫn còn cái bóng dẹp và ngắn của đứa bé chết, xanh xám trước ngọn đèn hoa kỳ.

Đồng hồ lại gõ một tiếng ngân dài.

Thân biết không thể nào ngủ được đêm nay. Thân nhẹ vén cửa màn, bước xuống đất. Từ cửa trước, đến cửa trông ra sân, Thân đi lại không biết bao nhiêu lần, để trốn tránh những ý nghĩ. Nhưng, đi lâu cũng phải chồn chân, Thân gieo mình xuống chiếc ghế dựa.

Ngọn đèn hoa kỳ le lói, mỗi lần gió bể lùa vào, lay lắt chực tắt. Thân châm lửa chiếc đèn cầy và tắt ngọn đèn bằng hột đậu kia đi. Tiện tay, Thân đốt thêm mấy nén hương cắm lên một cái gối bông nhỏ để lấy đầu xác chết. Việc làm nhỏ mọn ấy chỉ xua được trong vài phút sự ưu tư của Thân thôi. Một lúc sau, ngồi trầm ngâm nhìn đứa con còm cõi cứng đơ, lòng Thân lại nặng trĩu, và Thân càng thấy khó thở dưới bầu trời không khí âm u này.

1945